Voor u ligt het verslag van de afgelopen Food Circle periode. Een uniek project waarin hogescholen (Hanze en Van Hall Larenstein) en bedrijfsleven (Innexus bedrijven en AVEBE), samenwerken aan het stimuleren van innovatie in de regio Noord Nederland. Het geheel is in goede banen geleid door penvoerder TCNN. Voor de hogescholen een mooi leertraject op weg van een onderwijsinstelling naar een organisatie waar ook innovatie wordt ondersteund. Veel bedrijven werden geënthousiasmeerd om de horde naar innovatie te nemen. Andere bedrijven waren al innovatief binnen hun (niche-) markt met hun wereldwijde ketenpartners. Deze laatste groep kon zelf extra vruchten plukken van regionale contacten, maar heeft met Food Circle ook bijgedragen aan het versterken van de hogescholen. Hogescholen spelen een cruciale rol als het gaat om voldoende hoog gekwalificeerde werkers voor de sector. De overheid heeft met financiële bijdrage aan Food Circle zijn verantwoordelijkheid genomen om innovatie, als motor voor het creëren van toegevoegde waarde, te intensiveren.

1. pagina 1
inspireren, faciliteren, samenwerken | food for healthy ageing
product- en procesverbetering | kostenverlaging gezondheidszorg
Eindrapport 2014

2. pagina 2
Food Circle team
Het Food Circle – Food for Healthy Ageing project
is mede mogelijk gemaakt door:
Penvoerder TechnologieCentrum Noord-Nederland (TCNN)
Partners Hogeschool Van Hall Larenstein, Leeuwarden (VHL)
Hanzehogeschool, Groningen (HG)
Cofinanciers Innexus en Avebe
Daarnaast is nauw samengewerkt met:
Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN)
Carbohydrate Competence Center (CCC)
Food Circle Stuurgroep
De stuurgroep bestond uit Jan Buining (Innexus), Paul Visschedijk (Innexus),
Piet Buwalda (Avebe), Victorine de Graaf – Peters (Hanzehogeschool),
Margot van Engelen (Van Hall Larenstein), Lubbert Dijkhuizen (Carbohy-
drate Competence Center), Daan Bultje (Healthy Ageing Network Northern
Netherlands), Wytze G. Rijke (TechnologieCentrum Noord-Nederland),
Saskia van Gend (TechnologieCentrum Noord-Nederland).
Lectoren die hun bijdrage hebben geleverd aan Food Circle
Doede Binnema, Lector Ingredients & Food (Hanzehogeschool), Lizette
Oudhuis, Lector Food Physics (Hogeschool Van Hall Larenstein) Feike van
der Leij, Lector Health & Food (Hogeschool Van Hall Larenstein).
Het project Food Circle - Food for Healthy Ageing wordt medegefinancierd
door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, het Europees Fonds voor
regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.
Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst.

3. pagina 3
ingrediënten
INHOUD
Food Circle team ............................................................................................................................ 2
Voorwoord ............................................................................................................................ 4
Achtergrond en doel Food Circle .................................................................................................. 5
Uitdaging Noord-Nederlandse voedingsindustrie.............................................................. 5
Bedrijven initiëren Food Circle .............................................................................................. 5
Resultaten Food Circle ................................................................................................................... 6
Stimuleren netwerk in Noord-Nederland ............................................................................ 6
Stimuleren van vraag-gestuurd onderzoek tussen bedrijven en kennisinstellingen ...10
Stimuleren van meer business in de noordelijke voedingsindustrie .............................11
Doorkijk na 201410
Bedrijven zetten thema’s en trajecten door ......................................................................12
Kennisinstellingen zetten nauwe samenwerking door ....................................................12
En wat gebeurt er met Food Circle zelf?............................................................................. 12
Dankwoord .......................................................................................................................... 13
BIJLAGE .......................................................................................................................... 14
Publicatielijst .......................................................................................................................... 14
COLOFON
Food Circle – Food for Healthy Ageing
Project om de positie van de voedingsindustrie in Noord-Nederland te stimuleren
Uitgegeven door: TechnologieCentrum Noord-Nederland
Hoofdredacteur: Saskia van Gend, projectmanager
Redactie: Food Circle (lead)partners en co financiers
Vormgeving: AdVocem

4. pagina 4
VOORWOORD
Voor u ligt het verslag van de afgelopen Food Circle periode. Een uniek project
waarin hogescholen (Hanze en Van Hall Larenstein) en bedrijfsleven (Innexus
bedrijven en AVEBE), samenwerken aan het stimuleren van innovatie in de regio
Noord Nederland. Het geheel is in goede banen geleid door penvoerder TCNN.
Voor de hogescholen een mooi leertraject op weg van een onderwijsinstelling naar
een organisatie waar ook innovatie wordt ondersteund. Veel bedrijven werden
geënthousiasmeerd om de horde naar innovatie te nemen. Andere bedrijven wa-
ren al innovatief binnen hun (niche-) markt met hun wereldwijde ketenpartners.
Deze laatste groep kon zelf extra vruchten plukken van regionale contacten, maar
heeft met Food Circle ook bijgedragen aan het versterken van de hogescholen.
Hogescholen spelen een cruciale rol als het gaat om voldoende hoog gekwalifi-
ceerde werkers voor de sector.
De overheid heeft met financiële bijdrage aan Food Circle zijn verantwoordelijkheid
genomen om innovatie, als motor voor het creëren van toegevoegde waarde,
te intensiveren. Het rapport Dat smaakt naar meer! Innovatie in het Nederlandse
levensmiddelen-MKB, van LEI Wageningen UR in opdracht van het ministerie van
Economische Zaken (september 2014) gaf al aan dat de Noord Nederlandse Food
sector voorop loopt. Food Circle is het bewijs dat bedrijven en onderwijs ook in
staat zijn samen nieuwe wegen te bewandelen, buiten hun eigen organisatie om.
De nieuw te creëren Food Application Center of Technology (FACT) en Zernike
Advanced Processing Facility (ZAP) zijn fysieke plaatsen waar het onderwijs kan ex-
perimenteren met technologie. Een mooie kans om ook aan te sluiten bij de inno-
vatie behoefte van bedrijven!
Innexus zal ook in de toekomst, zoals in ‘Food Circle 1.0’ het voortouw nemen in
het inspireren van niet alleen haar eigen leden maar ook het Noord Nederlands
Food bedrijfsleven als geheel.
Kijkend naar de toekomst was deze Food Circle eigenlijk dus nog maar het begin.
Jan Buining
Voorzitter Stuurgroep Food Circle
Maart 2015

5. pagina 5
Achtergrond en doel
Op initiatief van een aantal noordelijke voedings-
bedrijven is Food Circle ontstaan. Een samenwer-
kingsproject waarin ontwikkelingen over Food for
Healthy Ageing ofwel voeding voor levenslange ge-
zondheid omgezet worden in voor de voedingsin-
dustrie en gelieerde industrie beschikbare toepas-
bare kennis en kunde.
Het doel van Food Circle is om te zorgen voor het
vergroten van het economisch rendement van de
voedingsindustrie in Noord-Nederland door het
stimuleren van innovatie en het opwaarderen
van het arbeidspotentieel. Hierbij ligt enerzijds
de focus op het stimuleren van het netwerk in
Noord-Nederland en anderzijds op het stimuleren
van vraag-gestuurd onderzoek tussen bedrijven en
kennisinstellingen.
Food Circle maakt onderdeel uit van Innexus, het
noordelijk MKB cluster van voedingsbedrijven en
gelieerde bedrijven, en van het Healthy Ageing
Network Northern Netherlands (HANNN).
UITDAGINGNOORD-NEDERLANDSEVOEDINGSINDUSTRIE
De voedingsindustrie is voor Nederland van
groot belang. Ook het Noorden is sterk vertegen-
woordigd in deze industrie met meer dan hon-
derd bedrijven, met name MKB, en een omzet
van ruim zes miljard euro per jaar. Hier zijn we
trots op!
Om meer business te generen is samenwerking
nodig. Samenwerking tussen bedrijven onder-
ling, tussen bedrijven en kennisinstellingen en/
of experts. Door kennis te delen en samen te
werken kan de voedingsindustrie ook bijdragen
aan gezond ouder worden ofwel healthy ageing.
BEDRIJVENINITIËRENFOODCIRCLE
“Door dit project gezamenlijk
en met meerdere bedrijven
en organisaties zoals
TechnologieCentrum Noord-
Nederland op te zetten, is
subsidie verstrekt en kunnen
we werken aan groeikansen
voor de sector. Je weet dat
de trend minder suikers,
minder koolhydraten is, dus
daar kun je met bijvoorbeeld
de Hanzehogeschool en
de Hogeschool Van Hall
Larenstein mee aan de
slag. We kunnen van elkaar
leren en gebruikmaken van
ieders specifieke kennis“,
aldus Rimmert de Jong van
Innexus.

6. pagina 6
STIMULERENNETWERKINNOORD-NEDERLAND
Ontmoeten, Inspireren, Verbinden en Faciliteren.
resultaten Food Circle
Tijdens de Food Circle bijeenkomsten leren de collega-food bedrijven, gelieerde
bedrijven,kennisinstellingenenoverheidelkaarbeterkennenopeenontspannende
wijze. De inspirerende bijeenkomsten gaan in op relevante maatschappelijke
trends en de gevolgen daarvan. Tijdens de themaworkshops wordt er gede-
tailleerder ingegaan op diverse onderwerpen op het gebied van gezonde voeding,
die in veel gevallen hebben geleid tot samenwerking tussen bedrijven onderling
of tussen bedrijven en kennisinstellingen.
Food Noord-Nederland - Wat staat er voor de toekomst op het menu?
24 oktober 2011

7. pagina 7
Nieuwe verdienmodellen in de Food sector van morgen
12 juni 2014
1 juni 2012
Food for Healthy Ageing
Natural Health from Food – een nieuw business perspectief
15 oktober 2012

8. pagina 8
Food for Health, Care for Costs – lagere zorgkosten door voeding
26 november 2014

9. pagina 9
Clean Label, Zoetwaren, Verzadigd Vet reductie, Meer
functionaliteit in gesproeidroogde poeders, Nat-
uurlijke gezondheid in granen en producten, Food
for Healthy Ageing, Obesitas, Voeding en (Bio)Tech-
nologie: kansen voor de toekomst, Living Food Lab,
Voedings- en gezondheidsclaims & Novel Foods, Pro-
ductperspectieven met nieuwe processing, Gezonde
toepassingen van (nieuwe) voedingsvezels, Nieuwe
samenwerkingsvormen tussen MKB & CCC, Healthy
Diets and Food, Healthy eating, what a sport!, Food
3D Printing, Bioactieve componenten.
Diverse themaworkshops 2012 - 2013 - 2014
“Mede dankzij dit soort bijeenkomsten dat
Food Circle organiseert, vergroten wij ons
netwerk, halen we kennis binnen en zijn we
in staat om in sterkere mate proactief in
te spelen op ontwikkelingen in de markt”,
aldus Jilles Littel, voormalig product
nutritionist bij Ausnutrica Hyproca.
“De discussie over snelle detectie is
voor ons als Koopmans een goede
eyeopener geweest. We waren niet
zo bekend met dit onderwerp en de
opgedane kennis hebben we gebruikt
in onze relatie met toeleveranciers”,
aldus Jan Krijgsheld innovatie manager
bij Koopmans Meel B.V.
In totaal hebben 200 mensen uit het bedrijfsleven bijeenkomsten van Food
Circle bijgewoond. Daarnaast waren er vele deelnemers vanuit kennis-
instellingen zoals het MBO, HBO en WO, onderzoeksinstellingen, zorgin-
stellingen, intermediaire organisaties, gemeentes en provincies.

10. pagina 10
STIMULERENVANVRAAG-GESTUURDONDERZOEK
TUSSENBEDRIJVENENKENNISINSTELLINGEN
Thema’s 15 adviestrajecten
Hoog calorisch brood
Mogelijkheden van plantaardig eiwit in gesproeidroogde poeders
Bioavailability verhogen van alternatief eiwit
Snelle detectie van bakkerijgrondstoffen
Behoud van voedingsstoffen
Emulsies op zetmeelbasis
Houdbaarheid kleur in zoetwaren
Houdbaarheid textuur in zoetwaren
AZO kleurstoffen
Voorspellen op basis van DNA
Vetzuuranalyse rundvlees
Gelering
Low Carb Sensations
Bioactieve componenten in mosterd
Aceton-meting in uitademingslucht
Faciliteren, Samenwerken en Delen
Uit de themaworkshops zijn ongeveer 50 innovatievragen
vanuitbedrijvenontstaan,watgeresulteerdheefttot15advies-
trajecten met 21 MKB bedrijven. Bij elk adviestraject waren
minimaal twee bedrijven betrokken. De uitvoering van de ad-
viestrajecten stond onder leiding van lectoren van de Hoge-
school Van Hall Larenstein in Leeuwarden en de Hanzeho-
geschool in Groningen. In totaal is er voor ongeveer €400.000
aan onderzoek uitgevoerd.
Zo is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het gebruik van
natuurlijke kleurstoffen om kleurstoffen met E-nummers te
vermijden. Ook is er gewerkt aan een speciaal brood voor
senioren wat meer eiwitten bevat. In onderstaand overzicht
staan alle onderwerpen waarover advies is gegeven door de
eerder genoemde hogescholen aan bedrijven.
Bij al deze adviestrajecten waren zowel de Hogeschool Van
Hall Larenstein als de Hanzehogeschool betrokken, wat heeft
geleid tot een goede samenwerking tussen beide hogescho-
len op het gebied van gezonde voeding.

11. pagina 11
STIMULERENVANMEERBUSINESSINDENOORDELIJKEVOEDINGSINDUSTRIE
Werkgelegenheid, Private Vervolginvesteringen.
Food Circle had tot doel om 28 FTE aan banen te generen. Kwalitatief onderzoek onder acht bedrijven laat zien dat door het
project 11 voltijds banen zijn gecreëerd. De bedrijven verwachten verder nog in de komende vijf jaar 39 voltijds banen te kunnen
scheppen.
Daarnaast had Food Circle tot doel om voor €374.764 aan private vervolginvesteringen te generen. Uit het kwalitatieve onder-
zoek blijkt dat de ondervraagde bedrijven inschatten de komende vijf jaar door Food Circle voor €1.165.000 aan vervolginves-
teringen te zullen gaan doen.
Lijst met bedrijven & kennis-, zorg- en andere overheidsinstellingen
In het onderstaand overzicht worden alle instanties genoemd die deel hebben genomen aan één of meerdere Food Circle bijeen-
komsten en/of met wie adviestrajecten zijn uitgevoerd.
Aardappelschilbedrijf io - AB Fryslan (en Noord Holland) - ABCDE Journalistieke Communicatie - AC Hartman B.V. - Acade-
mische Werkplaats Publieke Gezondheid - AD Adviesburo - Adviesbureau van Besouw - Afyta voedingsadvies - Agrifood sup-
port - Alfa Accountants en Adviseurs – Algaecom - Alliantie Voeding Gelderse Vallei - Ament B.V. Beheer – Anser - AOC Friesland -
AOC Terra MBO - Armano Enzyme Europe Swiss branch - ARNO GIELEN Innovatie Projectontwikkeling en Projectbegeleiding – Atos -
Ausnutria Hyproca (Lypack) – AVAfit – AVEBE - Averis Seeds - A-ware Food Group - Axxent Masters in Tea - Baarsma Wines Holding -
Bakery Academy - Bakkerij Kamstra - Bakkerij Van der Zee B.V. - Basic Supply Group - Beenen industriele automatisering – Berenschot -
Beuker Tuinbouw B.V. - Bewegen gewoon doen - Bidvest DeliXL – Bioclear – BIONND - BioTransfer BV - Blaauwbroek – Leefstijl-
coach - Body Cling - Boerenthuis de Prikkebosk – Bolscher - Borgesius Convenience – Botrios - Brinks bouwadvies en ontwikkeling -
Buisman Professional - Bureau Elles Bulder - Buro Stek - CAH Vilentum - Carbohydrate Competence Center - Carezzo Nutrition bv -
Catering De Smaak vh Noorden - Cells4Therapy - Clinical Trial Service - Cloetta BV (Leaf Sneek) - CM concept ontwikkeling – Cofely -
Color & Brain B.V. - Commit Consulting – Concorp - ConFrisian Food - Coop Schippers Odoorn - COOP Tolsma - Cosum Biobased Products B.V. –
CropEye - CSK Food enrichment - CuliCare BV - Dairy Campus - Dairy Chain - Dankert Damwâld - Danone Nutricia Research - Darling Delicious -
De buterblom - De Ijsselmolen - De Jongens van Lucht - De Kompagnie - De Leefstijl Academie - De tuinen van weldadigheid - De vitale aanpak -
De Weerd Specerijen - De ZorgZaak – Defacto – Delixl - Dignis/Lentis – Distrivers - DOC Kaas - Dog Back Design Solutions - Doppio Groningen -
DP SUPPLY B.V. – DPAA - Dr. Oetker Nederland BV - Drents Goed - DSM Biotechnology Center - DuPont – Industrial Biosciences - Dutch Spices DV
Nutrition – Ediso – Eelerwoude – Eetokee - Ekobakkerij Bolhuis – EKOnoom - Ellen Starreveld MBA - Emonta bv – EnableMi – Enerchique – Engrie-
netsiis - Erve Woolderink – Esteha – Exempel - FC Emmen - Feniks engineering – Flinc - Flora Holland - Flynth BV - FOOD BASICS B.V. - Food Con-
nect - Food Future - Food is our passion - Food Professional - Food Trendwatcher & Food Inspiration Magazine - Food&Nutrition - FoodBasics
B.V. - FoodMarketing4U - Foodtruck Mama Mascha - Fresenius Kabi - Friese Milieu Federatie (Oars Ite) - Friesland Campina - Friesland College -
Friesland Zorgverzekeraar - Frisian Egg BV - Fruity Pack - Fryslan Unlimited - Game academy - Gasten Gilde NO Fryslan – Gasunie -
Gemeente Coevorden - Gemeente Emmen - Gemeente Leeuwarden - Global Fruit - Global textware - Groenendaal bio snacks en
soepen - Groningen Biomolecular Sciences and Biotechnology Institute - Groningse Bierbrouwerij - GT Studio Envco - Haluco BV
h.o.d.n. Delicious - Hampshire Hotels Groningen - Handelton Management Advies BV - Hanzehogeschool Groningen - Harries Peen -
HAS Kennistransfer en Bedrijfsopleidingen - Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN) – Hellema - Hensen Holding B.V. - Her-
man Jansen Beverages Nederland - Het Kooklokaal Emmen - Het Marlanner Kaashuis - Het Zuiderlicht - Hogeschool Van Hall Larenstein - Home
Made Chocolate - Hooghoudt BV - Hoogland BV – Hortcons – Horticoop - Hypocra Dairy Group B.V. - IBM Benelux – Idiomorf – IDMM - IMenz Bio-
engineering BV – MK - Impact Claim Support – Innexus - Innova Market Insights - JA-GO BV - JELLICE Pioneer – Kaaspack - Kamer van Koophandel
Noord-Nederland - Kats Food Consulting – Keesmakers - Kester uitzendbureau bv - Kokreateur (Food Processing & Partners) - Koninklijke Hore-
ca Nederland - Koopmans meel & Laco Crumbs - Kruger & partners - Kwekerij Hartman-Drenthe - KWIC Healthcare B.V. – Landgoud - Leerschool
Permacultuur Leeuwarden - Lekkerste aardappel - Living Foods - Local Works - Lokaal & Lekker - LS&T Leeuwarden - LTO Glaskracht - LTO
Noord - Maaltijdservice aan Huis - Maatschap E.L. Vogels en G. Dijkstra – Machandel - Marne mosterd - Mastivax BV - MBO Life Sciences – MCL -
Mea Fuente BV – MEEM - Meijer Consultancy - Melk productie bedrijf - Melkvee houderij – Menzis – MhakkaartConsultancy - Ministerie EL&I -
Mobacc Food – Pharmaspray - NANO care - Nano-Cure biomimics - Nederland Bloeit - Negotica Development projects - NHL Ho-
geschool - NIZO Food research - NL Kennis coöperatie - NNZ BV – Noordbaak - Nordwin College – NOVO - Numidia BV – Nutreco -
Nutri-akt - NV NOM - N-xt Fertilizers – Ordina - Organic Fresh Food Group - Organisatie Support - Speakers Online - Organisatiebu-
reau Wauw-effect - Organix Nederland BV - PA international - Partners in Fresh B.V. – Performis - Philips CL Drachten - Plan Effect -
Plantenkwekerij Ron Peters - PNO Consultants - Praktijkonderzoek Plant & Omgeving - Provincie Drenthe - Provincie Fryslân -
Provincie Groningen - PS Produkties - Puur Noord Nederland – Qizini - Rabobank Emmen-Coevorden - Rabobank Internation-
al - Rabobank Leeuwarden - NW Friesland - Rederij Doeksen - Ren je lekker - Restaurant de Gaffel - Rijksuniversiteit Groningen (RUG) -
ROC Friese Poort - Royal HAS KoningDHV - Scheemda Vleeswaren - Semplo assist - Sensor Intelligence - Sensor Universe - Sensus
R&D - Smilde Foods – SNN – Solanic - Solutions4Care - Stadsboerderij Groningen - Steensma BV – STEM – Stenden – Sterc - Sticht-
ing BeBo - Stichting Buorkerij - Stichting Food Valley - Stichting Streekproducten Groningen - Stichting Triade - Stork Food and Dairy
Systems – STRAC - Suikerkas+ - SVO - Sweachster Angus – Syncom – Syntens – Tebodin - TechnologieCentrum Noord-Nederland -
The Social Innovation Foundation – TheNewFood – TNO - Tuinbouw Emmen – UMCG - Unilever (Food Solutions) - Universiteit
Twente – Untangled – VABC - Van de Leur Banketspecialiteiten B.V. - Van Gelder - Van Ruiten Food - Van Smaak B.V. (Maaltijdser-
vice Noord BV) - Vereniging Friese Gemeenten - Vereniging Noorden Duurzaam - VisionFood BV – Vitablend - Vital20 bv – VitalinQ -
Vleesvee Integratie Twente bv (VIT) - VNO-NCW MKB Noord – Voedingscoach - Voedsel producent – Volgelvlucht - Vroom’s Communi-
catie - W4S Holding B.V. – Waddenkas – Wafilinsystems - Wageningen UR (glastuinbouw, PCC) - Warenwetadvies.nl – WaterAlliance -
Weisscher communicatieadvies - Wietze Elzinga ICT advies – Wildwater - Winclove Probiotics - Wolff Management Consultancy -
Wortmann Milieutechniek BV - Yme Kuiper - Ziekenhuis Gelderse Vallei - Ziekenhuis Nij Smellinghe - Zorg Partners Friesland -
Zorggroep Meander - ZorgInnovatieForum (ZIF) - Zuid Oost Zorg - Zuivelculinair Exloo BV - Zuivelrijck B.V. - Zuyd Hogeschool
pagina 11

12. pagina 12
BEDRIJVENZETTENTHEMA’SEN
TRAJECTENDOOR
Een aantal bedrijven zet het traject wat ze door Food Circle
hebben ingezet door. Zo is bijvoorbeeld binnen Food Circle
het eiwitrijke brood ontwikkeld en dit zal in 2015 worden
getest bij een groep patiënten in een ziekenhuis.
Daarnaast zijn door Food Circle twee middelgrootte MKB
bedrijven met elkaar in contact gekomen om een innovatief
product op basis van gelering te ontwikkelen. Er is gewerkt
aan het eerste geleringsconcept en de verwachting is dat het
eind 2015 ook daadwerkelijk op de markt komt.
Twee andere bedrijven hebben elkaar gevonden in de
ontwikkeling van een broodglansmiddel. Zij kwamen elkaar
tegen tijdens een inspiratiesessie en wilden samen verder
op dit onderwerp zonder in eerste instantie één of meer
kennisinstellingen erbij te betrekken of gebruik te maken
van een subsidieregeling.
In het verlengde van de zoetwarentrajecten gaat een bedrijf
verder met het verbeteren van hun meetapparatuur.
Naar aanleiding van de emulsiewerkzaamheden gaat een
bedrijf meer investeren in een bepaalde technologie.
Binnen het thema Low Carb Sensations zijn ook een aantal
ontwikkelingen gaande. Twee MKB bedrijven hebben elkaar
bijvoorbeeld gevonden op dit terrein en werken samen aan
een aantal nieuwe producten op basis van groenten.
Het bedrijf Food Basics heeft de nieuwe voedingslijn Tasty
Basics ontwikkeld, die geen toegevoegde koolhydraten
bevatten. In 2015 kunnen medewerkers van het Universitair
Medisch Centrum Groningen (UMCG) als eerst vijf nieuwe
lunchgerechten proberen. Deze gerechten zijn kant- en
klaar, zoals bijvoorbeeld pannenkoeken van havervlokken,
tarwezemelen, lijnzaad, peer, wortel, melk en ei, en zijn voor
mensen die gezonder willen eten maar niet de tijd hebben
om zelf uren achter het fornuis te staan. Uiteindelijk wil Food
Basics de producten ook in supermarkten gaan verkopen.
Door Food Circle hebben bedrijven elkaar (beter) leren ken-
nen. Er zullen zeker nog meer initiatieven door zijn ontstaan,
die we als Food Circle (nog) niet hebben gehoord.
KENNISINSTELLINGENZETTEN
NAUWESAMENWERKINGDOOR
Hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden en de Hanze-
hogeschool in Groningen willen de in Food Circle ingezette
samenwerking voortzetten door de twee lectoraten met een
gezamenlijke onderzoekslijn te continueren.
Daarnaast zijn beide hogescholen elk bezig met het opzetten
van een nieuw applicatiecentrum, waar onderzoek voor bed-
rijven kan worden uitgevoerd. De Hanzehogeschool is bezig
met de zogenaamde Zernike Advanced Processing Facility
(ZAP) samen met de Rijksuniversiteit Groningen en Noorder-
poort. Hier hebben zowel het project BioBrug als het project
Food Circle een bijdrage aan geleverd. Hogeschool Van
Hall Larenstein in Leeuwarden is bezig met het opzetten
van een Food Application Center of Technology (FACT) in
Leeuwarden voor toegepast technologisch onderzoek
gericht op voedingsinnovaties. Beide applicatiecentra zijn
complementair aan elkaar.
De genoemde hogescholen zijn ook partner van het Healthy
Ageing Netwerk Northern Netherlands (HANNN) en in dat
kader zal ook verdere samenwerking plaatsvinden op het
gebied van ‘Food for Healthy Ageing’.
ENWATGEBEURTERMET
FOODCIRCLEZELF?
Food Circle is de afgelopen jaren een begrip geworden, niet
alleen in Noord-Nederland maar ook daarbuiten. Innexus,
het MBK bedrijvencluster in Noord-Nederland, onderzoekt
of het mogelijk is om de term Food Circle in hun naamgeving
op te nemen. Ook zal Innexus externe financiering gaan
zoeken om de voortzetting van de inspiratiebijeenkomsten
te kunnen waarborgen.
Doorkijk na 2014

13. pagina 13
DANKWOORD
Het Food Circle project en de implementatie ervan is tot stand gekomen
dankzij de inspanning en steun van vele mensen en organisaties.
Allereerst wil ik graag de 21 MKB bedrijven bedanken voor de intensieve
samenwerking in de adviestrajecten binnen Food Circle. Samen met de
lectoren Doede Binnema, Feike van der Leij en Lizette Oudhuis, en de
(docent)onderzoekers, projectingenieurs en studenten hebben we veel
geleerd van en met elkaar!
Daarnaast ook dank aan alle bedrijven, zorg-, kennis- en overheidsin-
stellingen die bij één of meerdere inspiratiesessies en themaworkshops
van Food Circle aanwezig waren. Bij het opzetten en organiseren van
deze bijeenkomsten hebben we vanuit Food Circle nauw samengewerkt
met het HANNN en het CCC. Ko Henneman, Daan Bultje en Lubbert
Dijkhuizen, dank voor jullie betrokkenheid en advies. Marloes Heeres ook
jij bedankt voor al je ideeën en de prettige samenwerking. Dit geldt ook
voor Halbe Vogel en Joep de Vries, met wie we vooral in de beginperiode
van Food Circle nauw hebben samengewerkt.
Tevens wil ik graag de co financiers Innexus en Avebe, de partners Ho-
geschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden en de Hanzehogeschool uit
Groningen en niet te vergeten de provincie Groningen, Friesland en Dren-
the danken voor de totstandkoming van het project. Zonder jullie was
het niet mogelijk geweest. Dank voor het vertrouwen! In het bijzonder wil
ik hierbij graag Jan Buining, Paul Visschedijk, Piet Buwalda, Victorine de
Graaf-Peters, Wendy Zuidema-Haans en Margot van Engelen bedanken
voor jullie betrokkenheid en advies gedurende het project.
Tenslotte wil ik graag zowel de lectoren als mijn collega’s van TCNN, in
het bijzonder Wytze Rijke en Myrna de Haan, bedanken voor de prettige
samenwerking en jullie steun en toeverlaat.
Saskia van Gend
Projectmanager Food Circle
maart 2015

14. pagina 14
Tijdens de Food Circle periode zijn er diverse publicatie uitingen geweest. Hieronder een overzicht.
Datum Titel Wie
jan-11 Onderzoek naar voedingstoestand ouderen komt op stoom Margot Tacken
jun-11 De ouderen hebben de toekomst Margot Tacken
1-8-2011 Gezond ouder worden Verslag van het symposium Zorgzame Voeding, Food Hos-
pitality, editie 7/8, pag. 32-33, augustus 2011.
Sep-11 Verrijking van herkenbare voedingsmiddelen Margot Tacken, Verslag van seminar voeding voor de
vitale 50 plusser. P. 14-15
22-09-2011 Vooraankondiging Food Noord-Nederland. Wat staat er voor
de toekomst op het menu?
Innexus & Food Circle
24-10-2011 Uitnodiging: Food Noord-Nederland. Wat staat er voor de
toekomst op het menu?
Innexus & Food Circle
nov-11 Docentenhandleiding levende legpuzzel Feike van der Leij
2012 Van consument tot ondernemer, gezond eten draait om be-
wustwording
Persbericht van TCNN
12-3-2012 Voorstellen: Saskia van Gend projectmanager Food Circle TCNN nieuwsbrief nr. 9
8-5-2012 Uitnodiging inauguratie lectoraat Functionele voedingsingre-
diënten en gezondheid
Doede Binnema, Hanzehogeschool Groningen
15-6-2012 Informatie Symposium Food for Healthy Ageing 1 juni jl HANNN-Food Circle nieuwsbrief
jun-12 Van consument tot ondernemer, gezond eten draait om be-
wustwording
Food for healthy ageing
10-7-2012 Food Circle: Symposium “Food for Healthy Ageing” groot suc-
ces
TCNN nieuwsbrief, nr 10
aug-12 Kerngebied Food & Nutrition HANNN, jaarverslag 2011
sep-12 Dossier Zout Groen Kennisnet
26-9-12 Lectorinstallatie Dr. D.J. (Doede) Binnema Functionele Voed-
ingsingrediënten & Gezondheid
aCCCent15, nieuwsbrief CCC
okt-12 Doede Binnema en Saskia van Gend (Food Circle). Houden
rauwe worteltjes ons echt langer gezond?
In boek: The Future of Food. Hoe we lekker, gezond en du-
urzaam gaan eten en drinken in de 21e eeuw. Adjiedj Bak-
as, de bourgondische trendwatcher. Scriptum, p158-159
nov-12 Natuurlijke gezondheid, uitdaging voor foodindustrie Nieuwsbrief stichting tuinbouw Emmen, Groei, 7e jaar-
gang, nummer 2
2-11-2012 Les DNA Feike van der Leij
6-11-2012 Vooraankondiging bijeenkomst ‘Natural Health from Food’ een
nieuw business perspectief
HANNN-Food Circle direct mail
6-11-2012 Film Voedingsmiddelentechnologie in Leeuwarden Youtube/VHL. Met lector Feike van der Leij.
13-11-2012 Informatie symposium Natural Health from Food 15 oktober jl. Food Circle nieuwsbrief
dec-12 Dossier weet wat je eet & eet wat je weet Groen Kennisnet
4-12-2012 Healthy ageing network – Recent developments: Food Circle –
Food for Healthy Ageing
HANNN nieuwsbrief
13-12-2012 Natural Health from Food TCNN nieuwsbrief
18-12-2012 New Food Circle initiatives on Food for Healthy Ageing & In-
auguration Feike van der Leij, lector Health and Food Van Hall
Larenstein UAS
aCCCent16, nieuwsbrief CCC
2013 Over voeding en ondervoeding, lectoraat Food, Health & Safety Hogeschool Van Hall Larenstein, Feike van der Leij, ISBN:
978-90-817426-5-8
2013 De bouwstenen van het leven, Basale kennis van biochemie
en moleculaire Celbiologie
Wageningen Academic Publishers, p. 480
BIJLAGE
publicatielijst

15. pagina 15
2013 Neuronal Carnitine Palmitoyl Transferase1c in the Central Ner-
vous System: Current visions and perspectives
J. Alzheimers Dis Parkinsonism, ISSN: 2161-0460 JADP Vol.
3, Issue 5
2013 Gezond leven met omics-technologie SIA, p. 66-69
2013 Zuivelrijck, lekker knus in de niche Food & Nutrition, blz. 43
2013 Enorme kansen in samenwerking voor Noord-Nederland Agri & Food special
2013 Food circle, a joint effort to accomplish food for healthy ageing Healthy aging network
2013 Steensma innoveert in crisistijd Food & Nutrition, nummer 2
2013 Poster Food Circle – a joint effort to accomplish food for
healthy ageing
Feike van der Leij
2013 Poster Zorgzame voeding Feike van der Leij
2013 Poster weet wat je eet & eet wat je weet Feike van der Leij
2013 Poster DNABAND Feike van der Leij
2013 Poster inline monitor to detect micro organisms Feike van der Leij
jan-13 Kennistour in Leeuwarden, Van Ruiten Food zoekt het in nieu-
we technologie
Noord-Nederland op de kaart. Netwerk in wording
Food & Nutrition, Jaargang 5, nr. 1 p. 7, p32, 33, 35, 50
jan-13 Legpuzzels Lego en Knex Vakblad Groen Onderwijs, Jaargang 55, p. 32-33
12-2-2013 Zin en onzin in gezond eten. Interview met lector Feike van
der Leij
Leeuwarder Courant, p. 30-31
mrt-13 Food Circle – samen sterker. Syntens, p. 20-21 in boekje De kracht van de verbinding.
Sterke netwerken in tuinbouw en agrofood
8-3-2013 Terugblik op Food Tour en Vooruitblik op nieuwe activiteiten Food Circle nieuwsbrief
17-3-2014 Aankondiging Business meets Science bijeenkomst aCCCent20, nieuwsbrief CCC
apr-13 Nieuwe partners Food&Nutrition Eierbreken op wereldschaal Food & Nutrition, Jaargang 5, nummer 2, p9 30, 31, 50
30-3-2013 De strengen gaan los Bionieuws, Jaargang 30, p.13
5-4-2013 7 adviestrajecten in volle gang TCNN nieuwsbrief
3-6-2013 Kansen MKB valorisatieregeling, terugblik op claims workshop
en nieuwe activiteiten
Food Circle nieuwsbrief
25-6-2013 Koolhydraatexpertise voor het Agro-Food Midden- en
Kleinbedrijf
aCCCent18, nieuwsbrief CCC
jun-13 Projecten opzetten is ook een vorm van ondernemen. Inter-
view met Lubbert Dijkhuizen
De Zaak
jul-13 Cake Art groot in eetbare inkt Food & Nutrition, Jaargang 5, nummer 3. P29, 50
Aug. 2013 Food Circle is een netwerk op zichzelf HANNN, jaarverslag 2012
5-9-2013 Uitnodiging Food Noord op Koers!? Innexus
20-9-2013 Overgewicht en Ondergewicht in Noodelijke schijnwerpers cccresearch.nl
26-9-2013 Cursus Food technologie Food valley
okt-13 Food Forensics, Lekker gezond Nordwin College en Hogeschool VHL
okt-13 Membraamfiltratie opent de Europese markt voor Fries bedri-
jf. Sprong in het diepe.
Innexus zoekt de breedte én de diepte
Food&Nutrition. Jaargang 5, nummer 4. P40,41, 50
okt-13 Gezond leven met omics-technologie Interview met lector Feike van der Leij en Nard Clabbers,
TNO Food and Health
2-10-13 Aankondiging inauguratie lector Food Physics Dr. Lizette Oudhuis TCNN nieuwsbrief
4-10-2013 Hamburger van zeewier of toch maar de frikandel Leeuwarder Courant, p.20
10-10-2013 Allemaal naar links Leeuwarder Courant, p. 1
10-10-2013 Lekker grashapje in de kantine, van een echte kok Leeuwarder Courant, p.26
10-10-2013 Proef toont aan, eetgedrag is te sturen Friesch dagblad
17-10-2013 Eetgewoonten zijn te sturen Groen Kennisnet
17-10-2013 Uitnodiging inauguratie lector Food Physics Hogeschool Van Hall Larenstein
18-10-2013 De zoektocht naar lekker en gezond op Van Hall Leeuwarder courant, p. 30
21-10-2013 SME participation in CCC aCCCent19, nieuwsbrief CCC
24-10-2013 Food Valley programmaplan bijeenkomst meet Inpsire Create Food valley: hard copy en website
nov-13 Uitnodiging ccc mkb knowledge fair cccresearch.nl
5-11-2013 Marktkraam voeding, posterpresentatie Innovatie Werkplaats. CoE Healthy Ageing
9-11-2013 Test: Varkensschnitzels fragment tv-programma Kassa

16. pagina 16
12-11-2013 De maatschappij roept om gezond eten dat lekker smaakt cccresearch.nl
13-11-2013 Gezonde toepassingen van (nieuwe) voedingsvezels Food Circle nieuwsbrief
21-11-2013 Food valley nieuwsbrief Food valley
dec-13 Garnalenpantser als slankmaker. Feike van der Leij over de
Innovatie Werkplaats Health, Food & Technology
Noorderbreedte, p. 30-33
2-12-2013 Herinnering CCC MKB knowledge fair cccresearch.nl; Direct Mail via Food Circle
10-12-13 Volop kansen met (nieuwe) voedingsvezels TCNN nieuwsbrief
14-12-2013 Kijkje in de moleculaire wereld Bionieuws, Jaargang 23, p.7
17-12-2013 Agri&Food special Leeuwarder Courant, Dagblad van het Noorden p. 3
17-12-13 Kerstspecial: Innovatiemogelijkheden in Food Food Circle nieuwsbrief
jan-14 Van Smaak uit Drachten. Bol.com van de maaltijdenservice
Bredere doelgroep, meer reuring. ‘Herstart’ Innexus
Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 1, p28, 29, 30,31, 50
jan-14 Uitnodiging kick off centre of expertise food CoE food
17-3-14 Aankondiging ‘Business meets Science’ bijeenkomst aCCCent, nieuwsbrief van het Carbohydrate Competence
Center
apr-14 Fries zonder gekke fratsen Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 2, p32, 33, 50
8-4-2014 Uitnodiging voor diverse Food activiteiten Food Circle nieuwsbrief
10-4-2014 Nieuwe samenwerkingsvormen tussen MKB & CCC Nieuwsbrief CCC en op cccresearch.nl
15-5-2014 Aankondiging nieuwe verdienmodellen in de food sector van
morgen
Food Valley nieuwsbrief
30-5-2014 Aankondiging nieuwe verdienmodellen in food www.vmt.nl; hard copy tijdschrift VMT nr. 8
12-6-2014 Nieuwe verdienmodellen in de food sector van morgen Foodvalley.nl
19-6-2014 Grote veranderingen op komst voor foodsector Noord-Nederland Groninger internet courant
20-6-2014 Grote veranderingen op komst voor foodsector Noord-Nederland Innexus; Groninger Internet Courant, food-nutrition.nl, mkb.nl
20-6-2014 Online verandert food sector vmt.nl
20-6-2014 Terugblik op Food Circle netwerkbijeenkomst 12 juni jl. Food Circle nieuwsbrief
23-6-2014 Grote veranderingen op komst voor foodsector Noord-Neder-
land
VNO NCW Noord website
jul-14 Mama Mascha’s Foodtruck: Gezellig, lekker en superlokaal
Voeding het beste medicijn voor betaalbare zorg?
Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 3, p32,33, 50
aug-14 Healthy Ageing
Onderwijs, onderzoek en Ondernemersschap samen werken
aan gezondheid en participatie
Hanzehogeschool Groningen, p. 36-37
24-9-2014 Vooraankondiging 26 nov bijeenkomst TCNN nieuwsbrief
25-9-2014 Lagere zorgkosten door voeding SNN.eu, TCNN.nl Zorginnovatieforum.nl,
okt-14 Voeding in de zorg – bewustwording nodig Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 4, p46, 47, p50
1-10-2014 Uitnodiging verschillende bijeenkomsten in het najaar Food Circle nieuwsbrief
8-10-2014 Scanbalt forum – programmaboek Parallel Session IV: Healthy
Food & Nutrition
HANNN
8-10-2014 Food Circle – Engelstalige folder TCNN
22-10-2014 Gezond eten een hele sport
verslag van themaworkshop
Website University Campus Fryslân (UCF)
23-10-2014 Food Expo 2014: achterwand stand, website Food Valley
4-12-2014 Terugblik bijeenkomst Food for Health, Care for Costs Food Circle nieuwsbrief
17-12-2014 Food Circle is een succes TCNN nieuwsbrief
17-12-2014 Voeding in de zorg – bewustwording nodig HANNN nieuwsbrief
15-1-2015 De behoefte van morgen voeden. Interview met Rimmert de
Jong, Innexus
Leeuwarder Courant, p 26
6-3-2015 Mensen moeten echt anders gaan eten Dagblad van het Noorden, Drenthe editie. p24-25
10-3-2015 Food Circle - nog druk met eindrapportage. Econonomische
bijdrage aan Noord-Nederland al wel duidelijk.
TCNN nieuwsbrief
12-3-2015 Presentatie over Results FoodCircle/HANNN project – Food for
Healthy Eating and a Good Practice Example ‘The new Dutch
kitchen: a healthy sustainable kitchen of the future tijdens
seminar ‘Action plan for the future of organic production in
the EU: time for regions te act’
European Union Committee of the Regions, provincie
Drenthe, Provincie Overijssel, Provincie Flevoland

17. pagina 17

18. pagina 18
‘Kijkend naar de toekomst was deze Food Circle
eigenlijk dus nog maar het begin’
aldus Jan Buining, Voorzitter Stuurgroep Food Circle