Ideja kryesore është të bërit të pavarur të kësaj administrate, me sistemin e saj të pavarur të pagave dhe standartet e funksionimit të përcaktuara mbi baza që kanë treguar sukses në administrata të ngjashme me njëra-tjetrën. Ndoshta, kjo autonomi duhet të shkojë deri në nivelin e kopetencave dhe integritetit të Bankës Qëndrore të një vendi.

1. 1
Disa funksione administrata tatimore dhe doganore qe mund te
jepen me outsourcing
nga Eduart GJOKUTAJ
Disa vende (USA, Irlande, UK, India, Bangladesh, Peru etj) kanë eksperimentuar me privatizimin,
pasi administratat tatimore dhe doganore (AT&D) të tyre u konstatuan të ishin vatra të
korrupsionit dhe paaftësisë. Privatizimi përfaqësonte mundësinë për të shpëtuar nga kjo, por e
shoqeruar dhe me sfida e rreziqe. Nje nga sfidat ishte kufizimi i funksioneve që mund t’i
delegoheshin sektorit privat. Megjithatë, nënkontraktimi me ente private mund të konsiderohet
thjesht si tranzicion drejt një sistemi të zhvilluar fiskal, i drejtuar nga kontraktoret “e mëdhenj”
që janë qeveria dhe tatimpaguesit.
Kostua e administrimit fiskal duhet marrë se s’bën në konsideratë kur analizohet ky efektivitet.
Rroga e një punonjësi fiskal nuk është e vetmja çështje delikate. Përfitimet, kostot e sektorëve
mbështetës, paisjet dhe hapësirat e zyrave etj., duhet të merren në konsideratë si çështje për
përcaktimin e një kosto të plotë në rastin kur privatizimi i disa funksioneve hyn për diskutim dhe
zbatim.
Problemi kyç
Ideja kryesore është të bërit të pavarur të kësaj administrate, me sistemin e saj të pavarur të
pagave dhe standartet e funksionimit të përcaktuara mbi baza që kanë treguar sukses në
administrata të ngjashme me njëra-tjetrën. Ndoshta, kjo autonomi duhet të shkojë deri në
nivelin e kopetencave dhe integritetit të Bankës Qëndrore të një vendi.
Një shembull për sa po them është Peruja. Superintendencia Nacional de Administracion
Tributaria (SUNAT) u krijua në vitin 1988. Reformat e vërteta brenda saj u bene në vitin 1991. Në
këtë vit në periudhën Mars-Shtator numri i punonjësve të kësaj administrate u zvogëlua nga
3000 në 800 punonjës. Ky zvogëlim u realizua nëpërmjet testeve të aftësive profesionale dhe
dorëheqjeve të punonjësve nga mosplotësimi i standarteve të vendosura. Administrata, që
mbeti zbatoi standarte të nivelit më të lartë dhe paga konkuruese me sektorin privat. SUNAT u

2. 2
bë një vend pune, ku të diplomuarit më të kualifikuar kërkonin të punonin në të. Megjithë,
përvojen e pakët të punonjësve të rinj, të ardhurat fiskale si përqindje e PBB-së u dyfishuan në
tre vitet e para pas kësaj reforme institucionale.
Ky shembull i “privatizimit” në kuptimin e reformimit të funksionimit të AT&D rezultoi i bërë po
aq mirë sa në një ndërmarrje private.
Ide për privatizimin (outsourcing)
- Llogaritja e shumes së taksave dhe edukimi (kryesisht biznesi i vogel)
Shqiperia ka një sistem zyrtar të formularëve për taksat, ku administrata llogarit detyrimet për
çdo tatimpagues. Kjo kërkon fuqi dhe burime të shumta njerëzore. Kontaktet e gjera midis
tatimpaguesve dhe administratës tatimore hapin mundësi për korruptim. Si rrjedhojë, shumë
vende te tjera e kanë zgjidhur nepermjet ngritjes se një sistemi të pregatitjes dhe pranimit të
formularëve të bazuar sipas deklarimit vullnetar të tatimpaguesve, por të përpunuar nga agjentë
fiskalë private. E mira e saj është mbajtja e përgjegjësisë kontraktuale të këtyre agjentëve karshi
administratës. Nga ana tjeter pozitivja eshte një llogaritje më e saktë e tyre duke bërë dhe një
detyrë shumë të rëndësishme në edukimin dhe informimin e tatimpaguesve, një detyrë që
kërkon burime të mëdha njerëzore dhe monetare për qeverinë. Por gjithashtu, për
administratën tatimore kjo do të thotë se duhet të vendosen më shumë burime njerëzore në
kontrollin e tatimpaguesve.
- Pagesat e taksave në banka
Punedhenesit e mbajne tatimin mbi të ardhurat nga pagat e punonjesve, apo për tatimin mbi
dividentin nga dividentet etj. Synimi me i madh në kuadrin e privatizimit eshte autorizimi i
bankave për pranimin e pageses se taksave në pergjithesi. Për tatime të tilla si TVSH-ja eshte
bere që në vitin 1996. Për tatimet e tjera si tatimi mbi fitimin apo ai i thjeshtuar mbi fitimin,
akcizat, etj. eshte lene të zbatohet në menyre vullnetare (fenomeni eshte me gjithperfshires per
biznesin e vogel).
Por, në fakt ka arsye pse bankat sherbejne me mirë se agjente të tjere të kesaj fushe për këtë
pike të diskutimit.
Se pari, sherbimi postar eshte jo i shpejte dhe funksional;

3. 3
Se dyti, perdorimi i bankave perdoret si mundesi për zgjerimin dhe funksionimin me të mirë të
tyre.
Në morine e arsyeve për favorizimin e bankave argumenti eshte në perdorimin e bankave për të
afruar klientele, që do të jete objekt për zgjerimin e klienteles se tyre në të ardhmen, nepermjet
persojes se sherbimeve të tyre.
- Magazinazhet, shërbimet paradoganore, shërbimet për administratën etj.
Këto shërbime janë elemente tipike të funksioneve të administrates fiskale, që mund të
privatizohen. Në shumë vende, shërbimet e magazinave, ato paradoganore dhe të punëve të
zyrave mund të kenë nevojë të jenë të privatizuara, pasi nëpërmjet futjes në këtë rrugë
shpenzime të mëdha operative për administraten mund të kthehen në kursime të mëdha. Roli i
administratës doganore është i kufizuar përsa i përket inspektimit dhe kontrolleve.
- Kontrolli i tatimpaguesve
Funksioni i kontrollit është vetë zemra e administratës fiskale dhe kuptohet që pranon dhe
debat të gjerë përsa i përket privatizimit të tij. Arsyeja pse nxitet një diskutim i tillë për kontrollin
e tatimpaguesve është realiteti i administratave të vendeve në tranzicion . Gjithashtu, afrimiteti i
kontaktit midis tatimpaguesve dhe kontrollorëve me rrogën e ulët të tyre krijon kushtet e një
ambjenti korruptiv.
Nje element për shmangjen e kesaj është përzgjedhja informatike e tatimpaguesve për t’u
kontrolluar. Gjithashtu dhe vendosja e shpërblimeve dhe zbatimi korrekt i dhënies për ata
informatorë që shpien në zbulime vlerash evazioniste. Por, dhe në rastin e kontraktimit me
kontrollorë privatë, problemi i korrupsionit do të ngelej. Mbase korruptimi i audituesve privatë
do të ishte jo aq sa i atyre të sektorit publik, por nuk do të përbënte zgjidhje të diskutimit përsa
kohë nuk do të ishte një shpërndarje e barabartë e barrës fiskale, me transparencë dhe
neutralitet fiskal.
- Mbledhja e të ardhurave
Shumë administrata tatimore vuajnë nga mangësia e mosmbledhjes së detyrimeve pasi ato janë
vendosur. Detyrimi ndjek zinxhirin administrativ-juridik duke rritur koston e mbledhjes dhe
nganjëherë mosarkëtimin fare të tij. Dhe nga vjen kjo?

4. 4
Nga paaftësia dhe korruptimi i punonjësve të administratës?! Apo, vjen dhe nga mungesa e
sistemeve të drejta dhe efektive të sistemit fiskal?!
Aktualisht kostua e mbledhjes te te ardhurave me punonjes te administrates qendrore eshte
1.25% (per 100 leke te mbledhura eshte 1.25 leke).
Nuk do të ishte më mirë qe administrata t’i kryente vetë funksionet e mbylljes së bizneseve dhe
ngurtësimit të pronës së subjektit. Në rastin, kur kemi të bëjmë, veçanërisht me tatimpagues të
mëdhenj dhe shuma të mëdha taksash për t’u mbledhur, më e thjeshtë dhe me kosto më të ulët
do të ishte kontraktimi me studio ligjore të njohura. Këtë praktikë e zbatojnë shtete të tilla si
SHBA, Angli etj.
Një formë më e skajshme se kjo do të ishte shitja e borxhit të tatimpaguesve te persona private.
Administrata fiskale i merr lekët e borxhit direkt, ndërsa mbledhja e borxhit zhvendoset si detyrë
e kontraktorit privat. Këtë detyrë një pjesë e privatëve e kryejnë më mirë se shteti pasi nuk
punojnë me funksionet dhe organizimin e qeverisë. Por kjo detyrë do të bëhet nëse do të
monitoronim kontraktorin privat, për të penguar përdorimin e presionit joligjor nga ana e tij.
- Kontrolli i brendshëm
Nje nga zonat më të veshtira për të eliminuar korrupsionin eshte ai që egziston në radhet e atyre
që kryejne detyren e kontrollit të brendshem. Megjithate, nese ajo merret persiper nga nje grup
i pavarur i nje kompanie private mund të jete shume efektiv për të luftuar të metat brenda
sistemit. Nje kompani private kontrolloresh do të ketë efektivitet përderisa ajo është pjesë
jashte sistemit dhe e pa familjarizuar me punonjesit tatimore.
Nga sa mund të shihet nga pervoja te ndryshme ka mjaft funksione të AT&D, ku qeveria mund të
ndërhyjë për t’i privatizuar. Por, kjo do të bëhet vetëm pas analizës dhe diagnostikimit, që i
duhet bërë këtyre administratave nga specialistë elite të fiskut dhe ekonomisë. Nisur nga
specifikat e çdo funksioni dhe problemet që ai shfaq, njëri është më i qartë. Futja e koncepteve
të menaxhimit të administratës fiskale, ashtu si veprohet në sektorin privat duhet të merret në
shqyrtim nga drejtuesit më të larte të administratës publike.