1. 1
ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ
Άσκηση και ασκητικός τρόπος ζωής:
• Μοναχισμός εμφανίζεται στις περισσότερες μεγάλες θρησκείες
• Ομοιότητες ανάμεσα στις διάφορες θρησκείες:
-απόλυτη αφιέρωση στο θείο
-απομάκρυνση από την κοσμική κοινωνία
-καλλιέργεια της ησυχίας και ενασχόληση με τον έσω άνθρωπο
-ανάπτυξη σε ιδιαίτερους τόπους
2. 2
• Βασικό χαρακτηριστικό του μοναχισμού είναι η άσκηση
• Εμφανίζεται όμως από τις απαρχές του Χριστιανισμού (π.χ. νηστεία)
• Ασκητικός τρόπος προβάλλεται ως διάσταση της σύγχρονης ζωής
• Έχει τύχει επεξεργασίας στο πλαίσιο του Χριστιανισμού
• Δεν εκφράζεται απαραίτητα μόνο μέσα από το μοναχισμό
Η γένεση του μοναχισμού:
• Υπάρχουν ασκητικές τάσεις (αγαμία, κλπ) τον 1ο
και 2ο
αι.
• Ο μοναχισμός ως θεσμός εμφανίζεται τον 3ο
αιώνα
• Θεσμοποιείται τον 4ο
αιώνα.
3. 3
Λόγοι γένεσης του μοναχισμού. Διατύπωση τεσσάρων θεωριών:
• Πρώτη θεωρία: Η γενίκευση των διωγμών των χριστιανών από τα μέσα του 3ου
αιώνα.
• Δεύτερη θεωρία: Η εκκοσμίκευση της χριστιανικής ζωής με το τέλος των διωγμών
(3ος
αι.)
• Τρίτη θεωρία: Η άσχημη οικονομική κατάσταση και η κοινωνική κρίση της εποχής
(3ος
αι.)
• Τέταρτη θεωρία: Η έντονη θεσμοποίηση της Εκκλησίας (4ος
αι.)
• Σύνθεση των τεσσάρων θεωριών
Εμφάνιση και εξάπλωση του μοναχισμού:
• Αίγυπτος, Παλαιστίνη (Άγιοι Τόποι), Συρία, Κύπρος
• Μικρά Ασία, Ευρώπη
Μορφές μοναχισμού:
• Ερημιτισμός
• Κοινοτικός μοναχισμός
• Κοινόβια
• Αναχωρητισμός
• Ιδιόρυθμος μοναχισμός
Πρώτη μορφή μοναχισμού:
• Ερημιτισμός
• Σύμβολο ο Μέγας Αντώνιος (251-356)
• Τρόπος ζωής: φυγή στην έρημο, αφοσίωση στο Θεό με προσευχή, αυστηρή
νηστεία και χειρωνακτική εργασία
• Ζωή πτωχείας και αυστηρής λιτότητας
• Πρότυπο για τη μεταγενέστερη μοναστική κοινότητα
7. 7
Δεύτερη μορφή: κοινοτικός μοναχισμός:
• Η αύξηση των ερημιτών οδήγησε στη δημιουργία της λαύρας
• Οι λαύρες έχουν το χαρακτήρα μικρού χωριού με πολλά σπίτια
• Κοινές λατρευτικές συνάξεις και κατανομή διαφόρων διακονημάτων
8. 8
Εξέλιξη του κοινοτικού μοναχισμού: τα κοινόβια:
• Βασικός διοργανωτής ο Παχώμιος (292-346) (Ταβέννηση)
• Βασικές αρχές του κοινοβίου: απόταξη του κόσμου, παρθενία, ακτημοσύνη,
προσευχή, εργασία και υπακοή.
Χαρακτηριστικά του κοινοβίου: κοινός τρόπος διαμονής, οργάνωση κοινής οικονομικής
και πνευματικής ζωής, ύπαρξη κεντρικής εξουσίας που ασκείται από τον ηγούμενο.
9. 9
Συστηματοποίηση της οργάνωσης του κοινοβίου:
• Οργανωτής ο Μ. Βασίλειος
• Όροι κατά πλάτος, Όροι κατ’ επιτομή, Κανόνες
• Συνδέει το κοινόβιο με τη διακονία των αδελφών που βρίσκονται σε ανάγκη
• Βασικός τρόπος οργάνωσης του μοναχικού βίου
10. 10
Αναχωρητισμός:
• Παράλληλα με τον κοινοβιακό μοναχισμό
• Η περίπτωση των στυλιτών και δενδριτών (5ος
και 6ος
αι.)
• Διαδίδεται κυρίως στη Συρία και Μ. Ασία
• Εμπνέουν την εμπιστοσύνη και το σεβασμό των απλών ανθρώπων
• Παρεμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων της περιοχής τους, επιλύουν τις διαφορές
τους και προστατεύουν τους αδύνατους
11. 11
Ιδιόρρυθμη μονή:
• Κοινή λατρευτική σύναξη
• Δυνατότητα αυτονομίας στην πνευματική και οικονομική ζωή
• Προέλευση Ησυχασμού
Πολιτικός και εκκλησιαστικός έλεγχος του μοναχισμού:
• Έλεγχος επισκόπων
12. 12
• Απαγόρευση ίδρυσης μοναστηριών χωρίς την άδεια του επισκόπου (Δ’
Οικουμενική Σύνοδος -451) – εκκλησιαστική σημασία
Προσπάθεια παρεμπόδισης της ανάμειξης των μοναχών σε εκκλησιαστικές διαφορές και
διενέξεις – πολιτική σημασία – προβλήματα στην αυτοκρατορία
Προσπάθεια ελέγχου της περιουσίας των μοναστηριών:
• Ο Λέων Γ’ Ίσαυρος με το Γεωργικό Νόμο θίγει τόσο τους πλούσιους γαιοκτήμονες
όσο και τα μοναστήρια και την Εκκλησία με ιδιοκτησία
• Με την αφορμή της εικονομαχίας συνασπίζονται οι εικονόφιλοι εκκλησιαστικοί
και τα μοναστήρια με τους πλούσιους γαιοκτήμονες.
• Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος (787) μαζί με την εικονομαχία αντιμετωπίζει και θέματα
διαχείρισης της περιουσίας των μονών
• Η Πρωτοδευτέρα Σύνοδος (861) αναφέρεται στο θέμα του ελέγχου των μοναχών
και των μονών από οτυς επισκόπους, στο χρόνο δοκιμασίας των μοναχών και
απαγορεύει την αποδοχή κοσμικών αξιωμάτων από μέρους των κληρικών
• Κρίση του μοναχισμού λόγω των διώξεων κατά την περίοδο της εικονομαχίας και
των αραβικών κατακτήσεων
• Αναδιοργάνωση του κοινοβιακού μοναχισμού από τον Θεόδωρο Στουδίτη (759-
826)
• Ενδιαφέρεται για το ρόλο των μοναστηριών στις πόλεις (Μονή Στουδίου)
14. 14
Ο μοναχισμός στη Δύση:
• Μεταφέρεται από τον Μ. Αθανάσιο (Ρώμη - 339) και από τον Ιερώνυμο που
επισκέπτεται την Ανατολή και τους Αγίους Τόπους
• Ακολουθεί τα πρότυπα του ανατολικού μοναχισμού
• Πρώτη προσπάθεια οργάνωσης από τον Ιωάννη Κασσιανό (+435)
• Κύριος οργανωτής ο Βενέδικτος από τη Νουρσία (+547): κοινοβιακή παράδοση –
μοναχική υπακοή και πειθαρχία, συμμετοχή στη κοινή θ. Λατρεία και υποταγή
στον ηγούμενο + υποχρεωτική εργασία μοναχών
16. 16
• Ο ηγούμενος του Κλουνύ Βενέδικτος (+821) δίνει σημασία στο θεωρητικό βίο:
περισσότερες ώρες προσευχής, απαλλαγή των μοναχών από τη χειρωνακτική
εργασία, ιεραρχικά δομημένη «οικογένεια» μοναστηριών που υπάγονται στον
ηγούμενο του Κλουνύ.
• Ενισχύει τη συμμετοχή των μοναχών στο κοινωνικό έργο της Εκκλησίας
• Θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη των μοναχικών ταγμάτων
• Οι Κιστερσιανοί προωθούν τη σκληρή εργασία, την πτωχεία, την απλότητα, την
απάρνηση της ιδιοκτησίας και τη λιτότητα στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική
• Οι Δομινικανοί και οι Φραγκισκανοί υπηρετούν την ποιμαντική αποστολή της
Εκκλησίας (παιδεία, κοινωνικό έργο, ιεραποστολή)
• Οι Ιησουϊτες ζουν σε κοινότητα και δίνουν όρκο, χωρίς υποχρέωση συμμετοχής σε
κοινή λατρευτική σύναξη. Αναλαμβάνουν το έργο της Αντιμεταρρύθμισης
19. 19
Αγιορείτικος Μοναχισμός:
• Αποτελείται από 20 μοναστήρια, 12 σκήτες και ορισμένα κελιά και ερημίτες
• Η ιστορία του αρχίζει με την ίδρυση της Μονής της Λαύρας (963) από τον Άγιο
Αθανάσιο Αθωνίτη
20. 20
• Για τη δοργάνωση των μονών δημιουργούνται αρχικά δύο τυπικά: του Ιωάννη
Τσιμισκή (972) και του Κωνσταντίνου Μονομάχου (1045)
• Κάθε μονή διοικείται από τον ηγούμενο μαζί με ένα συμβούλιο πρόκριτων
μοναχών
• Παράλληλα δημιουργείται ο θεσμός του Πρώτου για τις εξωτερικές υποθέσεις
Ο Αγιορείτικος Μοναχισμός Σήμερα:
• ‘Υπαρξη όλων των τύπων μοναστικής ζωής (κοινοβιακή, ιδιόρρυθμη, κοινοτική
(σκήτες), ερημίτες)
• Εγκαταβιούν μοναχοί από διάφορες εθνικότητες
• Η δοίκηση ασκείται από τους αντιπροσώπους των είκοσι Μονών που αποτελούν
την Ιερή Κοινότητα
• Το καθεστώς και ο τρόπος λειτουργίας του καθορίζονται από τον Καταστατικό
Χάρτη
• Το Οικουμενικό Πατριαρχέιο ασκεί πνευματική εποπτεία, ενώ το ελληνικό κράτος
ασκεί διοικητική εποπτεία
• ΠΗΓΗ:
• Πανεπιστημιακές παραδόσεις
Γιαλίδης Νέστωρ
Ταξίαρχος ε.α.,
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός,
Μηχανικός Η/Υ,
Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Βιβλικός Θεολόγος και Ισλαμολόγος.
