1. ატომის აღნაგობა
ატომი წარმოადგენს ელექტრონეიტრალურ
ნაწილაკს, რომელიც შედგება დადებითად
დამუხტული ატომბირთვისა და მის გარშემო მოძრავი
უარყოფითად დამუხტული ნაწილაკებისაგან -
ელექტრონებისაგან.
2. 1896 წ ფრანგმა ფიზიკოსმა ა. ბეკერელმა, ურანის მარილების ლუმინესცენციის
მოვლენის შესწავლისას, აღმოაჩინა, რომ ურანი ასხივებდა თვალით უხილავ,
უცნობი სახის სხივებს. ამრიგად, ბეკერელმა აღმოაჩინა რადიოაქტიობის მოვლენა.
ზოგიერთი ნივთიერების უნარს თავისთავად (სპონტანურად) გამოასხივოს თვალით
უხილავი სხივები რადიოაქტივობა ეწიდება.
1879-98 წწ ფიზიკოსმა მარია სკლადოვსკაია-კიურიმ აღმოაჩინა ანალოგიური
გამოსხივება თორიუმში და ურანის მადნის შესწავლისას აღმოაჩინა ახალი ქიმიური
ელემენტები: პოლონიუმი და რადიუმი.
მოგვიანებით დადგენილი იქნა, რომ ყველა ქიმიური ელემენტი, დაწყებული რიგითი
ნომრიდან 83, წარმოადგენენ რადიოაქტიურ ელემენტებს.
1899 წ ინგლისელმა ფიზიკოსმა ე. რეზერფორდმა ჩატარებული ცდების
საფუძველზე აღმოაჩინა რადიოაქტიური გამოსხივების არაერთგვაროვნება.
3. β - გამოსხივება უარყოფითად დამუხტული
ნაწილაკებია (-1) და ელექტრონების ნაკადს
წარმოადგენს, მასით 9,11∙10-28 გ.
γ - სხივებ ცვეულებრივი ელექტრომაგნიტური სხივებია,
რენტგენის სხივების მსგავსი, უფრო მოკლეტალღოვანი
და უფრო გამჭოლი. მათ არც მუხტი აქვს და არც მასა.
4. მაშასადამე, ატომი არ წარმოადგენს განუყოფელ ნაწილაკს და იგი შედგება თავის
მხრივ მიკრო ნაწილაკებისაგან.
ამის შემდეგ დღის წესრიგში დადგა დაედგინათ ატომის აღნაგობა.
1896 წ ჯ.ჯ.ტომსონმა, აღმოაჩინა ელექტრონი. 1903 წ წამოაყენა ჰიპოტეზა იმის
შესახებ, რომ ელექტრონი იმყოფება ატომის შიგნით. მაგრამ ატომი მთლიანად
ნეიტრალურია, ამიტომ მეცნიერმა ივარაუდა, რომ უარყოფითი ელექტრონები
გარშემორტყმულია ატომში დადებითად დამუხტული ნივთიერებით. ტომსონის
აზრით ატომი ძალიან გავს „ქიშმიშიან პუდინგს“ (შემდეგში ასეც ეწოდა ტომსონის
ატომის მოდელს - „ქიშმიშიანი პუდინგის“ მოდელი), სადაც ქიშმიში -
ელექტრონებია.
5. 1911 წ რეზერფორდმა ექსპერიმენტალურად დაადგინა ატომის აღნაგობა და
ჩამოაყალიბა ატომის აღნაგობის თეორია. რეზერფორდმა 𝛼 −
ნაწილაკების ნაკადი გაატარა უთხელესი სისქის ოქროს კილიტაში, და დააკვირდა
𝛼 − ნაწილაკების გადახრას კილიტიდან გამოსვლის შემდეგ (( 𝛼 −
ნაწილაკებისსიჩქარე 107
მ/წმ) იმ დროისათვის უკვე ცნობილი იყო, რომ 𝛼 −
ნაწილაკები წარმოადგენს დადებითად დამუხტულ ნაწილაკს მუხტით + 2 ). ცდა
ტარდებოდა შემდეგი სქემის მიხედვით:
6. ცდის მსვლელობა:
რადიოაქტიური ნივთიერებიდან გამოსხივებული 𝛼 − ნაწილაკების წვრილი ნაკადი
ხვდებოდა კილიტას. კილიტაში გასვლისას 𝛼 −
ნაწილაკები იხრებოდნენ სხვადასხვა კუთხით. გაფანტული ნაწილაკები
ხვდებოდნენ ეკრანზე, რომელიც დაფარული იყო ZnS-ით, და მათ მიერ გამოწვეული
სინათლის ციმციმებს, სცინცილაციებს, აკვირდებოდნენ მიკროსკოპით.
მიკროსკოპის და მასთან დაკავშირებული ეკრანის ბრუნვა შესაძლებელი იყო
კილიტის ცენტრზე გატარებული ღერძის გარშემო. ამიტომ შესაძლებელი იყო
ნებისმიერ დროს გადახრის კუთხის გაზომვა. მთელი მოწყობილობა მოთავსებული
იყო ვაკუუმში, რათა 𝛼 − ნაწილაკები არ გაფანტულიყო ჰაერის მოლეკულებთან
შეჯახებისას.
ცდის დროს ზოგიერთი 𝛼 -ნაწილაკი გადაიხარა დიდი კუთხით, 180 ° -მდე.
რეზერფორდი მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ასეთი გადახრა შესაძლებელია მხოლოდ
დადებითად დამუხტული დიდი მასის მქონე ნაწილაკთან შეხვედრისას. ხოლო
ასეთი გადახრის სიმცირე მიუთითებდა ასეთი ნაწილაკის მცირე ზომებზე,
დაახლოებით 10−14
მ.
7. რეზერფორდმა ჩამოაყალიბა
ატომის აღნაგობის თეორია რომ-
ლის თანახმად ატომი გავს მზის
სისტემას - ცენტრში მოთავსებუ-
ლია დადებითად დამუხტული
ბირთვი, ხოლო მის გარშემო მო-
ძრაობს ელექტრონები. ამ მო-
დელს პლანეტარული მოდელი
(ბირთვული მოდელი) ეწოდება.
რეზერფორდმა დაადგინა ატომ-
ბირთვისა და ატომის ზომები.
ატომბირთვის დიამეტრი ტოლია
≈10-13 სმ-ის (10-5Å), ხოლო ატომის
დიამეტრი - ≈10-8 სმ (1Å), ე.ი.
ატომბირთვი 100 000-ჯერ მცირეა
ატომთან შედარებით.
8. მაგრამ, ატომის აღნაგობის ასეთი მოდელი ეწინააღმდეგება კლასიკურ
ელექტროდინამიკის კანონებს, რადგან ელექტრონი მოძრაობს ბირთვის გარშემო,
ანუ ნორმალური აჩქარებით, იგი უნდა ასხივებდეს ენერგიას, შედეგად უნდა
ანელებდეს სიჩქარეს და ეცემოდეს. ამრიგად, კლასიკური ელექტროდინამიკის
მისადაგება ატომის ბირთვულ მოდელთან სრულიად ეწინააღმდეგება
ექსპერიმენტალურ ფაქტებს. კლასიკური თეორიის შესაბამისად ადგილი უნდა
ქონდეს:
ელექტრონის მიერ ენერგიის უწყვეტ დანაკარგს ელექტრონული ტალღების
გამოსხივების სახით და ატომის არამდგრადობას;
არ შეიძლება არსებობდეს სპექტრალური ხაზების მხოლოდ უწყვეტი სპექტრი;
სინამდვილეში ადგილი აქვს იმას, რომ:
ატომი წარმოადგენს მდგრად სისტემას;
ატომი ასხივებს ენერგიას მხოლოდ განსაზღვრულ პირობებში;
ატომის გამოსხივებას გააჩნია ხაზობრივი სპექტრი, რომელიც დაკავშირებულია
მისი ელექტრონული გარსის აღნაგობასთან და თვისებებთან.
(ეს წინააღმდეგობები ახსნა ნ.ბორმა და ჩამოაყალიბა პოსტულატების საშუალებით)
9. ელექტრონი ატომბირთვის გარშემო დიდი სიჩქარით
ბრუნავს. ბრუნვის შედეგად წარმოქმნილი
ცენტრიდანული ძალა კი აწონასწორებს დადებით და
უარყოფით მუხტებს შორის არსებულ
ელექტროსტსტიკური მიზიდვის ძალას.
ატომბირთვის გარშემო ბრუნავს იმდენი
ელექტრონი, რამდენი დადებითი მუხტიც
არის ბირთვში, ამიტომ ატომი
ელექტრონეიტრალური ნაწილაკია.
10. ატომბირთვის აღნაგობა რთულია, იგი
შედგება ელემენტარული ნაწილაკებისაგან -
პროტონებისა და ნეიტრონებისაგან. მათ
ნუკლიდები ეწოდებათ:
პროტონი (p) დადებითად დამუხტული
ნაწილაკია, რომლის ფარდობითი მასა
m(p)=1,00728 მაე, ხოლო მუხტი ტოლია
+1-ის.
ეიტრონი (n) ელექტრონეიტრალური
აწილაკია, რომლის ფარდობითი მასა
m(n)=1,00867 მაე, ხოლო მუხტი ტოლია 0-ის.
ტომში ატომბირთვის გარშემო ელექტრონულ გარსში (ელექტრონული ღრუბელი)
ოძრაობენ ელექტრონები (ē), რომლის ფარდობითი მასა m(ē)=0,00054 მაე, ხოლო მუხტი
ოლია -1-ის. ელექტრონის მასა ძალიან მცირე სიდიდეა (იგი შეადგენს პროტონის მასი
/1836 და ნეიტრონის მასის 1/1840 ნაწილს), ამიტომ მას ატომის მასის ანგარიშის დრო
11. ამრიგად, ატომის მთელი მასა თავმოყრილია ბირთვში. ატომბირთვში
შემავალი პროტონი განაპირობებს დადებითი მუხტის რაოდენობას და
იგი პერიოდულ სისტემაში ელემენტის რიგითი ნომრის (Z) ტოლია.
მაგალითად,
ჰელიუმის 2He (რიგითი ნომერი იწერება, ელემენტის
სიმბოლოს, მარცხენა ქვედა კუთხეში) რიგითი ნომერია
Z=2, ე. ი. მისი ატომბირთვი შეიცავს 2 პროტონს;
ნატრიუმის 11Na რიგითი ნომერია
Z=11, ე. ი. მისი ატომბირთვი შეიცავს
11 პროტონს;
რკინის 26Fe რიგითი ნომერია
Z=26, ე.ი. მისი ატომბირთვი
შეიცავს 26 პროტონს და სხვ.
პროტონების რაოდენობა განსაზღვრავს ელემენტის მდებარეობას
პერიოდულ სისტემაში და მის ქიმიურ თვისებებს.
12.
13. ნეიტრონი ელემენტის ქიმიურ თვისებებზე არავითარ გავლენას არ ახდენს, მაგრამ
მონაწილეობს ფარდობითი ატომური მასის განსაზღვრაში. პროტონებისა და
ნეიტრონების მასების ჯამი ფარდობითი ატომური მასის (Ar) ტოლია. რადგან
პროტონისა და ნეიტრონის ფარდობითი მასები დაახლოებით ერთის ტოლია,
ამიტომ, მათი ჯამი ტოლი იქნება ელემენტის ატომის ფარდობითი ატომური მასის
Ar. მაგალითად,
ჰელიუმის 2
4
𝐻𝑒 (ფარდობითი ატომური მასა იწერება, ელემენტის
სიმბოლოს, მარცხენა ზედა კუთხეში) ფარდობითი ატომური მასა (Ar)=4,
რიგითი ნომერი Z=2, ე. ი. მისი ატომბირთვი შეიცავს 2 პროტონს და Ar-
Z=4-2=2 ნეიტრონს;
ნატრიუმის 11
23
𝑁𝑎 ატომური მასა (Ar)=23, რიგითი ნომერია Z=11, ე.
ი. მისი ატომბირთვი შეიცავს 11 პროტონს დაAr-Z=23-11=12n
ნეიტრონს;
რკინის 26
56
𝐹𝑒 ატომური მასა (Ar)=56, რიგითი ნომერია Z=26, ე. ი. მისი ატომბირთვი
შეიცავს 26p პროტონს დაAr-Z=56-26=30n ნეიტრონს;
14. ატომი არის ელექტრონეიტრალური ნაწილაკი, იგი ატომბირთვში შეიცავს იმდენ
პროტონს p, რამდენი ელექტრონიც ბრუნავს მის გარშემო n. თუ ელექტრონის და
პროტონის რაოდენობა ერთმანეთის ტოლია თავისთავად ცხადია, ატომის მუხტი
იქნება 0-ის ტოლი. ატომს აქვს უნარი გასცეს ან შეიძინოს ელექტრონები და იონად
გარდაიქმნას. ატომის მიერ გაცემულ ან შეძენილ ელექტრონების რაოდენობას
ჟანგვითი რიცხვი (ჟრ) ( ან დაჟანგულობის ხარისხი, იონის მუხტი) ეწოდება. თუ
ატომი გასცემს ელექტრონს დადებითად დაიმუხტება და ამ შემთხვევაში
პროტონების რაოდენობა მეტი იქნება ელექტრონების რაოდენობაზე p>ē. თუ ატომი
შეიძენს ელექტრონს უარყოფითად დაიმუხტება და ამ შემთხვევაში ელექტრონის
რაოდენობა იქნება მეტი პროტონის რაოდენობაზე p<ē. ჟანგვითი რიცხვი იწერება
ელემენტის სიმბოლოს მარჯვენა ზედა კუთხეში, მაგალითად
H+-ნეიტრალურ წყალბადის ატომს
გაცემული აქვს 1ē ელექტრონი და
დამუხტულია დადებითად,
Al+3-ალუმინის ატომს
გაცემული აქვს 3ē ელექტრონი,
𝑂−2
-ჟანგბადის ატომს შეძენილი
აქვს 2ē ელექტრონი და
დამუხტულია უარყოფითად,
𝐶𝑙−1
-ქლორის ატომს შეძენილი
აქვს 1ēელექტრონი.
, ელექტრონების რაოდენობის ცვლილება არ ცვლის ელემენტში პროტონების და
ნეიტრონების რაოდენობას და შესაბამისად რიგით ნომერს და მის ფარდობით მასას.
15. •ატომებს, რომლებიც ატომბირთვში ერთნაირი რაოდენობის
პროტონებს შეიცავენ, მაგრამ მასური რიცხვით განსხვავდებიან,
ანუ განსხვავდებიან ნეიტრონების რაოდენობით იზოტოპები
ეწოდებათ. ატომის ძირითად მახასიათებელს პროტონები
წარმოადგენენ, ამიტომ იზოტოპები ერთსა და იმავე ელემენტს
ეკუთვნიან. ელემენტთა უმრავლესობას გააჩნია იზოტოპი.
• ცნობილია ელემენტები, რომელთაც ბუნებრივი იზოტოპები არ
გააჩნიათ, მაგალითად ბერილიუმი- 9Be, ნატრიუმი- 23Na,
ფტორი- 19F ალუმინი- 27Al და სხვ
იზოტოპი
16. წყალბადს აქვს სამი ბუნებრივი იზოტოპი - 1H, 2H, 3H. მათი
ატომბირთვი შესაბამისად შედგება 1H-1p, 2H -1p+1n, 3H-1p+2n.
17.
18. ატომებს, რომელთაც ერთნაირი მასური რიცხვი
აქვთ და განსხვავდებიან რიგობრივი რიცხვით, ანუ
ატომბირთვში პროტონების რაოდენობით
იზობარები ეწოდებათ. იზობარები სხვადასხვა
ელემენტს ეკუთვნიან.
იზობარი
იზოტონი
ატომებს, რომლებიც ატომბირთვში შეიცავენ
ნეიტრონების ერთნაირ რაოდენობას და
განსხვავდებიან პროტონების რაოდენობით, ანუ
რიგითი ნომრით, იზოტონები ეწოდებათ.
იზოტონები სხვადასხვა ელემენტს ეკუთვნიან.
იზოტონებია მაგალითად:
19. მაშ ასე, ნილს ბორმა ახსნა ის წინააღმდეგობები, რომელიც ეწინააღმდე-გებოდა
ატომის აღნაგობის რეზერფორდისეულ, პლანეტარულ (ბირთვულ) მოდელს და
ჩამოაყალიბა პოსტულატების საშუალებით:
ბორის პოსტულატებმა აჩვენეს, რომ ატომები „ცხოვრობენ“ მიკროსამყაროს კანონებით!
ბორის პირველი პოსტულატის (სტაციონარული მდგომარეობის პოსტულატი) თანახმად:
ატომში არსებობს სტაციონალური (დროის განმავლობაში უცვლელი) მდგომარეობა,
რომელშიც იგი არ ასხივებს ენერგიას. ატომის სტაციონალურ მდგომარეობას შეესაბამება
სტაციონალური ორბიტალები, რომელზეც მოძრაობენ ელექტრონები. სტაციონალურ
ორბიტალებზე ელექტრონების მოძრაობას თან არ ახლავს ელექტრომაგნიტური
ტალღების გამოსხივება.
ბორის მეორე პოსტულატის (სიხშირეების წესი) თანახმად ელექტრონის ერთი სტაციონალური
ორბიტალიდან მეორეზე გადასვლისას გამოსხივდება (შთაინთქმება) ერთი ფოტონი ენერგია,
რომელიც ტოლია შესაბამისი სტაციონალური მდგომარეობის ენერგიების სხვაობის:hν= En- Em
En და Em არის შესაბამისი სტაციონალური მდგომარეობის ენერგიები
გამოსხივებამდე/შთანთქმამდე.
20. ელექტრონი მოძრაობს ატომბირთვის
გარშემო და წარმოქმნის ე.წ.
ელექტრონულ ღრუბელს. ატომების
გარემომცველ სივრცეს, სადაც ყველაზე
დიდია ელექტრონის არსებობის
ალბათობა - ორბიტალი ეწოდება. ატომში
ელექტრონის მდგომარეობას ახასიათებენ
ოთხი ქვანტური რიცხვით:
n-მთავარი
ქვანტური რიცხვი,
l- ორბიტალური
ქვანტური რიცხვი,
m-მაგნიტური
(ორიენტაციული)
ქვანტური რიცხვი
S-სპინური ქვანტური
რიცხვი.
21. • მთავარი კვანტური რიცხვი (n) განსაზღვრავს ელექტრონის ენერგიას და
ელექტრონული ღრუბლის ზომას.
•იგი დადებითი მთელი რიცხვია და იღებს მნიშვნელობებს - n=1, 2, 3, 4, ...7. მისი
მნიშვნელობა დამოკიდებულია ელექტრონის დაშორებაზე ატომგულიდან.
•რაც უფრო ახლოა ელექტრონი ატომის ბირთვთან, ანუ მცირეა n-ის მნიშვნელობა, მით
უფრო მცირეა მისი ენერგია.
•ელექტრონის ენერგიაზე, ანუ მთავარ ქვანტურ რიცხვზე დამოკიდებულებით არჩევენ
ენერგეტიკულ დონეებს. ენერგეტიკულ დონეზე მოთავსებული ელექტრონის მთავარი
კვანტური რიცხვი, n უჩვენებს მოცემულ რიგში ენერგეტიკული დონის ნომერს.
•ელემენტში ენერგეტიკული დონის რაოდენობა ემთხვევა ელემენტის პერიოდის
ნომერს. მაგ., მესამე პერიოდში მოთავსებული ნებისმიერი ელემენტის ელექტრონები
განაწილებულია პირველ სამ: n=1, n=2 და n=3 ენერგეტიკულ დონეზე. მეექვსე
პერიოდში მოთავსებული ნებისმიერი ელემენტის ელექტრონები განაწილებულია·
პირველ ექვს: n=1, n=2, n=3, n=4, n=5 და n=6 ენერგეტიკულ დონეზე და ა.შ.
•მთავარი კვანტური რიცხვის დახმარებით შესაძლებელია ორბიტის რადიუსის
დადგენა
rn=r1 · n2
(r1=0,53Å).
მთავარი კვანტური რიცხვი - n
22.
23.
24. ენერგეტიკული დონე იყოფა ენერგეტიკულ ქვედონეებად.
სხვადასხვა ქვედონეზე ელექტრონები განსხვავებულ
ორბიტალებზე მოძრაობს, რომელთა ფორმები
განსხვავებულია. ამიტომ შემოიღეს ორბიტალური ქვანტური
რიცხვი (l), რომელიც უჩვენებს ორბიტის გეომეტრიულ
ფორმას და იღებს მნიშვნელობას l=s, p, d და f .
ორბიტალური ქვანტური რიცხვი (l)
s-ქვედონის ორბიტალს
აქვს სფერული ფორმა
25.
26. •ქვედონეების რიცხვი უდრის შესაბამისი
ენერგეტიკული დონის მთავარ კვანტურ რიცხვს, მაგ.,
•n=1 გვაქვს ერთი ქვედონე - s ,
•n=2 გვაქვს ორი ქვედონე - s და p,
•n=3 გვაქვს სამი ქვედონე s, p და d ,
•n=4 გვაქვს ოთხი ქვედონე s, p, d და f და ა.შ.
27. მაგნიტური (ორიენტაციული) ქვანტური რიცხვით (m) ახასიათებენ
ორბიტალის მიმართულებას სივრცეში. იგი იღებს შემდეგ
მნიშვნელობას, m=1, 3, 5, 7.
მაგნიტური (ორიენტაციული) ქვანტური რიცხვით - m
s-ორბიტალს აქვს
სფერული ფორმა და მას
აქვს ერთი მიმართულება
სივრცეში m=1,
ორბიტალებს სიმარტივისთვის კვანტური უჯრედების
საშუალებით გამოსახავენ:
s-ორბიტალს ერთი მიმართულება აქვს
სივრცეში, m=1, ამიტომ მას ერთი უჯრა
შეესაბამება:
28. p-ორბიტალს აქვს სამი
მიმართულება სივრცეში m=3,
p-ორბიტალს სამი მიმართულება აქვს
სივრცეში, m=3, ამიტომ მას სამი უჯრა
შეესაბამება:
29. d-ორბიტალს აქვს სამი მიმართულება
სივრცეში m=5,
d-ორბიტალს ხუთი მიმართულება
აქვს სივრცეში, m=5, ამიტომ მას
ხუთი უჯრა შეესაბამება:
30. f--ორბიტალს აქვს შვიდი მიმართულება
სივრცეში m=7.
f-ორბიტალს შვიდი მიმართულება აქვს
სივრცეში, m=7, ამიტომ მას შვიდი უჯრა
შეესაბამება:
31.
32. სპინური კვანტური რიცხვი - S
↓ ↑
სპინური კვანტური რიცხვი (S),
წარმოადგენს ელექტრონის მოძრაობას
თავისი ღერძის გარსემო. ელექტრონი
ასრულებს ორმაგ მოძრაობას, იგი
მოძრაობს ატომბირთვის გარშემო და
ასევე თავისი, საკუთარი ღერძის გარშემო.
თავისი ღერძის გარშემო ელექტრონი
მოძრაობს საათის ისრის მიმართულებით
და საათის ისრის საწინააღმდეგოდ.
შესაბამისად, სპინური კვანტური რიცხვი
იღებს მნიშვნელობას +1/2 და -1/2 ე.ი.
S=±1/2. კვანტურ უჯრაში ელექტრონებს
გამოსახავენ ისრების საშუალებით,
საათის ისრის მიმართილებით ↓, და
საათის ისრის საწინააღმდეგოდ ↑.
33.
34. ელემენტთა ატომებში ელექტრონების განაწილებას -
განსაზღვრავს:
•უმცირესი ენერგიის პრინციპი,
•პაულის პრინციპი და
•ჰუნდის წესი.
ელექტრონული ფორმულის შედგენა
35. • უმცირესი ენერგიის პრინციპი - ჯერ ელექტრონი იკავებს ყველაზე
დაბალ ენერგეტიკულ დონეს და ამის შემდეგ იწყებს უფრო მაღალი
ენერგიის მქონე ენერგეტიკული დონის შევსებას;
36. • პაულის პრინციპი - ნებისმიერ ატომში არ შეიძლება იყოს ორი
ელექტრონი, რომელსაც ოთხივე კვანტური რიცხვი ექნება
ერთნაირი;
ელექტრონის მდგომარეობას ატომში ავღწერთ
ოთხი კვანტური რისხვის საშუალებით:
კვანტური რიცხვი მიღებული მნიშვნელობა
მთავარი (n) 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
ორბიტალური (l) s, p, d, f
მაგნიტური (m) 1, 3, 5, 7
სპინური (S) ±1/2
როცა n=1; l=s; m=1; S=±1/2,
n=2; l=s,p m=1,3; S=±1/2
n=3; l=s,p,d; m=1,3,5; S=±1/2
n=4; l=s,p,d,f ; m=1,3,5,7; S=±1/2
და ა.შ.
37. • ჰუნდის წესი - ყოველი ორბიტალი ჯერ ივსება თითო-თითო ელექტრონით, რომ-ლებსაც სპინი ერთნაირი აქვს
(პარალელური სპინები) და შემდეგ ხდება დაწყვილება საწინააღმდეგო სპინის ელექტრონებით.
•ჰუნდის წესი ეყრდნობა იმ ფაქტს, რომ პარალელური სპინებით ნახევრად შევსებული ორბიტალი უფრო
მდგრადი სისტემაა ელექტრონების მაქსიმალური განზიდვის გამო, ვიდრე გაწყვილებული.
•ენერგეტიკული ქვედონეების ფარგლებში ატომის მდგრად მდგომარეობას შეესაბამება ელექტრონთა ისეთი
განაწილება, რომლის დროსაც ატომის სპინური ქვანტური რიცხვის აბსოლუტური მნიშვნელობა
მაქსიმალურია. მაგალითად, როცა ქვედონეებში ელექტრონები შემდეგნაირადაა განაწილებული:
სპინური ქვანტური რიცხვების ჯამის აბსოლუტური მნიშვნელობა მაქსიმალურია - ∑S=+1/2+1/2+1/2=1,5-ია.
თუ ქვედონეებში ელექტრონები სხვანაირადაა განაწილებული, მგალითად:
ან
მაშინ, ჯამური სპინური ქვანტური რიცხვების აბსოლუტური მნიშვნელობები ნაკლებია და ორივე შემთხვევაში
იღებს მნიშვნელობას: ∑S=+1/2+1/2-1/2=1/2.
38. ენერგეტიკული დონეების ცხრილი
ენერგეტიკული დონე (n) ორბიტალები (l)
s-,p-,d-,f-
(ენერგეტიკული დონეზე
ქვედონეების აღნიშვნა)
ელექტრონების მაქსიმალური
რაოდენობა ენერგეტიკული
დონეზე 2n2
1 1s 2
2 2s,2p 8
3 3s,3p,3d 18
4 4s,4p,4d,4f 32
39.
40. ყოველივე ზემოთთქმულის გათვალისწინებით, შეიძლება დავწეროთ
ელემენტების ელექტრონული და გრაფიკული ელექტრონული
ფორმულები:
Iპერიოდის ელემენტებისათვის:
1H n=1
1s1
s
2He n=1
1s2
48. III პერიოდი
11 Na ნატრიუმი 1s22s22p63s1
12 Mg მაგნიუმი 1s22s22p63s2
13 Al ალუმინი 1s22s22p63s23p1
14 Si სილიციუმი 1s22s22p63s23p2
15 P ფოსფორი 1s22s22p63s23p3
16 S გოგირდი 1s22s22p63s23p4
17 Cl ქლორი 1s22s22p63s23p5
18 Ar არგონი 1s22s22p63s23p6
49. IV პერიოდი
19 K კალიუმი 1s22s22p63s23p64s1
20 Ca კალციუმი 1s22s22p63s23p64s2
21 Sc სკანდიუმი 1s22s22p63s23p64s23d1
22 Ti ტიტანი 1s22s22p63s23p64s23d2
23 V ვანადიუმი 1s22s22p63s23p64s23d3
24 Cr ქრომი 1s22s22p63s23p64s13d5
25 Mn მანგანუმი 1s22s22p63s23p64s23d5
26 Fe რკინა 1s22s22p63s23p64s23d6
27 Co კობალტი 1s22s22p63s23p64s23d7
28 Ni ნიკელი 1s22s22p63s23p64s23d8
29 Cu სპილენძი 1s22s22p63s23p64s13d10
30 Zn თუთია 1s22s22p63s23p64s23d10
31 Ga გალიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p1
32 Ge გერმანიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p2
33 As დარიშხანი 1s22s22p63s23p64s23d104p3
34 Se სელენი 1s22s22p63s23p64s23d104p4
35 Br ბრომი 1s22s22p63s23p64s23d104p5
36 Kr კრიპტონი 1s 22s 22p 63s 23p64s 23d104p6
50. V პერიოდი
37 Rb რუბიდიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s1
38 Sr სტრონციუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s2
39 Y იტრიუმი 1s22s22p63s23p64s 23d104p65s24d1
40 Zr ცირკონიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d2
41 Nb ნიობიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s14d3
42 Mo მოლიბდენი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s14d4
43 Tc ტექნეციუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d5
44 Ru რუთენიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s14d6
45 Rh როდიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s14d7
46 Pd პალადიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s04d8
47 Ag ვერცხლი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s14d9
48 Cd კადმიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d10
49 In ინდიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p1
50 Pb ტყვია 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p2
51 Sb სტიბიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s224d105p3
52 Te ტელური 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p4
53 I იოდი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p5
54 Xe ქსენონი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p6
51. VI პერიოდი
55 Cs ცეზიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s1
56 Ba ბარიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s2
57 La ლანთანი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s25d1
58 Ce ცერიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f25d1
59 Pr პრაზეოდიმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f35d1
60 Nd ნეოდიმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f45d1
61 Pm პრომეთიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f55d1
62 Sm სამარიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f65d1
63 Eu ევროპიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f75d1
64 Gd გადოლინიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f75d1
65 Tb ტერბიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f95d1
66 Du დისპროზიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f15d10
67 Ho ჰოლმიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f115d1
68 Er ერბიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f125d1
69 Tm ტულიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f135d1
70 Yb იტერბიუმი 1s22s22p63s23p64s 23d104p65s24d105p66s24f145d1
71 Lu ლუტეციუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d1
52. 72 Hf ჰაფნიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d2
73 Ta ტანტალი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d3
74 W ვოლფრამი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d4
75 Re რენიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d5
76 Os ოსმიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d6
77 Ir ირიდიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d7
78 Pt პლატინა 1s 22s22p63s23p64s 23d104p65s24d105p66s14f145d8
79 Au ოქრო 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s14f145d9
80 Hg ვერცხლისწყალი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d10
81 Tl თალიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p1
82 Pb ტყვია 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p2
83 Bi ბისმუტი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p3
84 Po პოლონიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p4
85 At ასტატი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p5
86 Rn რადონი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s14d105p66s24f145d106p6
53. VII პერიოდი
87 Fr ფრანციუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s1
88 Ra რადიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s2
89 Ac აქტინიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s26d1
90 Th თორიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f16d1
91 Pa პროტაქტინიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f26d1
92 U ურანი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f36d1
93 Np ნეპტუნიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f46d1
94 Pu პლუტონიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f56d1
95 Am ამერიციუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f66d1
96 Cm კიურიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f76d1
97 Bk ბერკლიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f86d1
98 Cf კალიფორნიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f96d1
99 Es ეინშტენიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f106d1
100 Fm ფერმიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f116d1
101 Md მენდელეევიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f126d1
102 No ნობელიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f136d1
103 Lr ლოურენსიუმი 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p67s25f146d1
