dfsfs

1. TEMAT NUMERU
2015 LISTOPAD NR 11
AGROTECHNIKA
Zboża jare
siane
jesienią
NR INDEKSU 365394
www.farmer.pl
UKAZUJE SIĘ OD 1931 R. • CENA 10 ZŁ (W TYM 8% VAT)
TECHNIKA ROLNICZA
13 rozrzutników
10-tonowych
– rozwiązania i ceny
FERMA
Kondycja
polskiej
wołowiny

2. 3l i s t o p a d 2 0 1 5 f a r m e r
edytorial farmera
Spotkajmy się
na Narodowym
Szybkimi krokami zbliża się już III edy-
cja organizowanej przez nas konferencji
„Narodowe Wyzwania w Rolnictwie
na Narodowym”, na którą serdecznie
zapraszamy wszystkich naszych czytel-
ników (przypominamy o konieczności
rejestracji).
To szczególne wydarzenie na mapie
rolniczych imprez, na którym po prostu
warto być. Tym razem spotkamy się
w jeszcze większym gronie niż ostatnio,
wzmocnieni przez portal sadyogrody.pl,
który dla osób zainteresowanych branżą
ogrodniczą i sadowniczą przygotował
własne prelekcje i debaty.
Jak co roku wspólnie z ekspertami
w dziedzinie rolnictwa, politykami
i przedstawicielami biznesu związa-
nego z branżą rolną zastanowimy się
nad sytuacją polskiego rolnictwa, jego
miejscem w świecie, a także nad per-
spektywami rozwoju. Oczywiście, będzie
to również okazja do poszerzenia wiedzy
dotyczącej m.in. uprawy roślin czy wybo-
ru nowoczesnych maszyn. Postaramy się
m.in. przybliżyć zagadnienia związane
z aktualnym PROW 2014-2020, które-
mu również poświęcamy dużo miejsca
w bieżącym numerze. Nie bez powodu.
Ruszyły pierwsze nabory na mocno wy-
czekiwaną „Modernizację”. Niestety, już
wiemy, że nowy PROW stawia rolnikom
wiele ograniczeń zarówno co do tego, kto
i w jakiej wysokości może uzyskać dofi-
nansowanie, jak i w kwestii, dla jakich
inwestycji może być ono wsparciem.
Mam nadzieję, że w chwili lektury tego
wydania „Farmera” znane będą już
wyniki wyborów. Nie wiem, czy spowo-
dują one zmiany na stanowisku ministra
rolnictwa, jednak bez względu na to, kto
by nim nie był, życzę mu dużo energii
do rozwiązywania problemów polskiego
rolnictwa, których ciągle nie brakuje.
Wojciech Denisiuk
redaktor naczelny „Farmera"

3. stałe działy farmera
6 Wiadomości
22 Farmer Poleca
24 Farmer.pl
26 Sonda
27 O tym się mówi
40 Kontrakty
44 AgronowoścI
46 Agrowydarzenia
66 Technika nowości
68 Technika wydarzenia
105 Gadżety
107 FERMA
141 CO MI LEŻY NA WĄTROBIE
142 KUCHNIA
144 RELAKS Z FARMEREM
145 KĄCIK MAŁEGO FARMERA
146 OGŁOSZENIA DROBNE43 ceny
Trwają nabory wniosków
na modernizację
temat numeru
28
28 Warto jeszcze zawalczyć o dofinansowanie
32 Ryczałt czy VAT – oto jest pytanie
36 Uproszczona rachunkowość jest prosta
adres redakcji:
al. Jana Pawła II 27, 00-867 Warszawa;
tel. 22 550 69 03, fax 22 550 69 01; www.farmer.pl
redaktor naczelny:
Wojciech Denisiuk: wojciech.denisiuk@farmer.pl
ZASTĘPCY redaktorA naczelnego:
Wojciech Konieczny: wojciech.konieczny@farmer.pl
Agnieszka Królak: agnieszka.krolak@farmer.pl
zespół redakcyjny:
Karol Hołownia: karol.holownia@farmer.pl
Małgorzata Tyszka: malgorzata.tyszka@farmer.pl
Marzena Pokora-Kalinowska: marzena.kalinowska@farmer.pl
Iwona Dyba: iwona.dyba@farmer.pl
Łukasz Chmielewski: lukasz.chmielewski@farmer.pl
Anna Kobus: anna.kobus@farmer.pl
Katarzyna Szulc: katarzyna.szulc@farmer.pl
Bartosz Wojtaszczyk: bartosz.wojtaszczyk@farmer.pl
Kamil Karkowski: kamil.karkowski@farmer.pl
Jacek Kościański: jacek.koscianski@ptwp.pl
Karol Wieteska: karol.wieteska@farmer.pl
stała współpraca:
Tomasz Roszkowski
Henryk Wątroba: henryk.watroba@farmer.pl
Tomasz Piotrowski: tomasz.piotrowski@farmer.pl
Łukasz Głuchowski: lukasz.gluchowski@farmer.pl
dział marketingu i reklamy:
Tomasz Ruszkowski – dyrektor
Aleksandra Janik-Janus; aleksandra.janik@ptwp.pl, tel. 32 356 76 32
Urszula Tarasiuk: urszula.tarasiuk@farmer.pl, tel. 22 550 69 09
menedżer tytułu:
Magdalena Twardokęs: tel. 32 356-76-58;
tel. kom. 608 291 412; magdalena.twardokes@ptwp.pl
kolportaż i prenumerata:
Michał Wybraniec – kierownik Działu Kolportażu:
tel. 32 209 13 03 w. 135; michal.wybraniec@ptwp.pl
Violetta Bilińska: tel. 22 550 69 05;
tel. kom. 696 402 991; violetta.bilinska@farmer.pl
Na poczcie i u listonosza można
zamówić prenumeratę na kwartał:
– do 30 listopada na I kwartał,
– do 28 lutego na II kwartał,
– do 31 maja na III kwartał,
– do 31 sierpnia na IV kwartał.
„Ruch” przyjmuje wpłaty na okresy kwartalne:
– do 5 grudnia na I kwartał,
– do 5 marca na II kwartał,
– do 5 czerwca na III kwartał,
– do 5 września na IV kwartał.
prenumerata zagraniczna:
Oddział Krajowej Dystrybucji Prasy w Warszawie, „RUCH SA”
ul. Jana Kazimierza 31/33, 00-958 Warszawa, skr. pocztowa 12,
tel. 22 532 88 16 lub 22 532 87 31
wydawca:
Polskie Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości SA
KATOWICE BUSINESS POINT
Prezes: Wojciech Kuśpik
ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice,
tel. 32 209 13 03, fax 32 253 06 77
studio graficzne:
Jakub Tabor – Dyrektor
kuba@ptwp.pl; tel: 32 209 13 03
Skład: Karina Chrapka, Marcelina Luks, Katarzyna Świerczek
KOREKTA: Jolanta Goryczka, Anna Kamińska, Justyna Wojdała
okładka: Studio PTWP
druk: ORTIS Sp. z o.o., Wrocław
Nakład: 17 000 egz.
Oddano do druku: 22.10.2015 r.
ogłoszenia drobne bezpłatne Tylko dla rolników:
tel. 22 550 69 03
zdjęcia: PTWP SA, Żelazna studio, FARMER
Redakcja prosi Autorów o nieprzesyłanie materiałów już publikowanych lub wy-
słanych do innych czasopism. Zastrzega się prawo skracania, adiustacji tekstów,
zmiany tytułów oraz innych poprawek w nadesłanych artykułach. Przedruk,
kopiowanie całości lub części bez pisemnej zgody PTWP SA są zabronione.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń.

4. 10 Perspektywy rynku cukrowniczego
14 Pozarządowa pomoc przez ćwierć wieku
– 25 lat EFRWP
16 Można i warto jeszcze ubezpieczyć uprawy
AGROTECHNIKA
48 Przewódki alternatywą dla siewów wiosną
52 Choroby nie próżnują zimą
60 Późnojesienne wapnowanie
62 Przędziorek chmielowiec
– nowy problem w kukurydzy?
Technika Rolnicza
70 Moc nowości z Bednar – Agro Show 2015
76 Czyżby kolejny przebój Valtry? – N4
80 Hardworker – prosty i mocny Zetor Crystal
88 Nowości w uproszczeniach – Great Plains
90 Długa historia i kolejne nowości – Kramer
92 Wąskie skrzynie górą
– rozrzutniki obornika 10 t
100 Solidna i kompaktowa – brona telerzowa
Astat 250
spis treści
Nawozy naturalne późną
jesienią
82
Dopłaty bezpośrednie za 2015 r.
Kiedy umowa jest nieważna?
107 Ferma
134
Chów świń
z żytem i na ściółce
Innowacje z praktyki
8
18
56

5. c o d z i e n n e w i a d o m o ś c i n a : w w w . f a r m e r . p l28 f a r m e r l i s t o p a d 2 0 1 5
Nabór wniosków na modernizację gospodarstw rolnych w obszarach związanych
z produkcją żywca i prosiąt rozpoczął się 19 października i potrwa do 17 listopada 2015 r.
Dla tych, którzy chcą rozwijać produkcję prosiąt, mleka lub żywca wołowego, zostało
więc już niewiele czasu na kompletację dokumentów i złożenie wniosku.
temat numeru
Te k s t : A l b e r t K a t a n a
Z d j ę c i a : S h u t t e r s t o c k ,
To m a s z P i o t r ow s k i
Warto jeszcze
zawalczyć
o dofinansowanie
O
tym, kto i w jakim zakresie może liczyć na
pomoc finansową z aktualnego naboru, pisa-
liśmy już wielokrotnie. Mimo to na początek
przypomnimy jeszcze raz ogólne kryteria
przyznawania dofinansowania w ramach operacji „Mo-
dernizacja gospodarstw rolnych”, na którą trwa obecnie
nabór wniosków. Podstawowym dokumentem określa-
jącym te kryteria jest Rozporządzenie Ministra Rolnic-
twa i Rozwoju Wsi z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie
szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz
wypłaty pomocy finansowej na operacje typu „Moder-
nizacja gospodarstw rolnych” w ramach poddziałania
„Wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych” obję-
tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata
2014-2020.
Dofinansowanie w ramach „Modernizacji” przyzna-
wane jest na inwestycje zapewniające poprawę ogólnych
wyników gospodarstwa w ramach jednego z obszarów:
• rozwój produkcji prosiąt („obszar A”, maksymalne dofi-
nansowanie wynosi 900 tys. zł);
• rozwój produkcji mleka krowiego („obszar B”, maksy-
malne dofinansowanie wynosi 500 tys. zł);
• rozwój produkcji bydła mięsnego, („obszar C”, maksy-
malne dofinansowanie wynosi 500 tys. zł).
Muszą to być inwestycje związane z produkcją zwie-
rzęcą, jak np.: budowa, modernizacja budynków, bu-
dowli i zakup ich wyposażenia. Poprawa wyników go-
spodarstwa musi być wymierna, na przykład wzrost
liczby sztuk loch do co najmniej 50 (w obszarze „rozwój
produkcji prosią”), albo liczby krów mlecznych (których

6. c o d z i e n n e w i a d o m o ś c i n a : w w w . f a r m e r . p l40 f a r m e r l i s t o p a d 2 0 1 5
Te k s t : To m a s z
R o s z kow s k i
kontrakty
682 zł/t
Kukurydza Matif
16 X
2015
16 X
2014
674 zł/t
Pszenica CBOT
16 X
2015
16 X
2014
746 zł/t
Pszenica Matif
16 X
2015
16 X
2014
16 X
2015
16 X
2014
Poprawa sytuacji
pszenicy i oleistych
P
owstrzymanie spadków cen zbóż i oleistych
na przełomie sierpnia i września wykształ-
towało nową – przynajmniej krótkotermi-
nową – falę wzrostową. Podobnie jak to mia-
ło miejsce w latach ubiegłych, można się spodziewać
większych lub mniejszych, ale wzrostów cen w IV
kwartale br. Na bieżące notowania przestały już tak
bardzo oddziaływać publikowane prognozy zbiorów,
które w wielu przypadkach wnoszą zmiany dość
kosmetyczne. Od kilku tygodni sytuacja jest dość
klarowna – drugi z rzędu rekordowy rok produkcji
pszenicy na świecie oraz niższe zbiory kukurydzy
(głównie zasługa Unii Europejskiej – spadek zbiorów
o 18 mln t, tj. o blisko 25 proc.).
W kontekście tak drastycznego spadku produkcji
kukurydzy w UE może dziwić fakt, że w ostatnim
miesiącu najsłabiej wśród prezentowanych kontrak-
tów wypadły notowania właśnie kukurydzy na gieł-
dzie w Paryżu – spadek ceny o blisko 4 proc. (przed
miesiącem spadek o ponad 6 proc.). Natomiast w Chi-
cago cena spadła o niespełna 1 proc. Wytłumaczyć to
można w jeden sposób. Podobnie jak latem podczas
żniw spadały ceny pszenicy i rzepaku, tak teraz pod-
czas żniw spadają ceny kukurydzy. Jednak już nie-
długo można spodziewać się poprawy notowań tego
zboża (podobnie było w przypadku pszenicy i rzepa-
ku). Pozostałe kontrakty na zboża i oleiste w okresie
ostatnich czterech tygodni zyskały na wartości (dane
do 16 października – patrz załączone tabele).
Od dołków notowań na początku września psze-
nica na Matif w Paryżu podrożała o 20 proc., a na
CBoT w Chicago o 8 proc. Również 8 proc. podrożały
kontrakty na amerykańską kukurydzę, natomiast
kukurydza na giełdzie w Paryżu w tym czasie mini-
malnie potaniała (o 0,2 proc.). Należy jednak zwró-
cić uwagę, że nadal (w przeliczeniu na złotówki)
cena europejskiej kukurydzy jest o 130 zł/t wyższa
od amerykańskiej.
Wśród oleistych liderem wzrostów cen jest rzepak
notowany na Matif. Jego cena od dołka pod koniec
sierpnia wzrosła o 8 proc. Cena soi i canoli podniosła
się po 4 proc.
W ostatnim
miesiącu na
światowych
giełdach była
kontynuowana
przecena
jedynie
kukurydzy.

7. c o d z i e n n e w i a d o m o ś c i n a : w w w . f a r m e r . p l48 f a r m e r l i s t o p a d 2 0 1 5
agrotechnika zboża
S
iew tzw. odmian przewódkowych, czyli zbóż
jarych z genem mrozoodporności – wysiewa-
nych późną jesienią, a nawet zimą, stał się
w ostatnich latach nieco bardziej popularny.
W zależności od województwa, stanowią 5 do 10 proc.
zbóż jarych. Rolnicy traktują je bardziej jako ciekawost-
kę niż stały element agrotechniki uprawy zbóż jarych.
Figurujące w Krajowym Rejestrze odmiany jare
zbóż nie mają w opisach określenia „przewódka”,
mimo że badania w tym kierunku są prowadzone.
Czyżby swoista asekuracja przed roszczeniami rol-
ników w sytuacji, gdy plantacja przepadnie? Wystę-
puje ono natomiast w charakterystykach opracowy-
wanych przez firmy hodowlano-nasienne. Dodają
taką informację, ponieważ zarówno w toku hodowli
twórczej, jak i zachowawczej, prowadzą badania nad
przydatnością swoich odmian do uprawy z siewu póź-
nojesiennego.
Więcej i bardziej powtarzalnie
Jakie zalety niesie ze sobą wysiew odmian przewód-
kowych? Sprowadza się on do stworzenia odmianom
jarym bardziej sprzyjających warunków do wzrostu
i rozwoju. Wysiane jesienią wytwarzają głębiej sięga-
jący i bardziej rozbudowany system korzeniowy (mają
na to czas), a bezpośrednio po wznowieniu wegetacji
korzystają z zapasów wody pozimowej. Kolejna zale-
ta związana jest z ich rozwojem generatywnym. Nie
wchodzą w tę fazę pod presją silnie wydłużającego się
dnia świetlnego, lecz w sposób bardzo naturalny, po
zakończeniu rozwoju wegetatywnego. Tym samym sil-
niej się krzewią (pozwala na to dostatek wody i skład-
ników mineralnych dostarczanych przez silny system
korzeniowy), a w efekcie wytwarzają więcej kłosów,
które są przy tym dłuższe. Dzięki silnie rozbudowa-
nej części podziemnej są bardziej odporne na główny
czynnik ograniczający plenność zbóż jarych, jakim są
susze w maju i czerwcu. Wykonane doświadczenia
potwierdzają ich wcześniejsze kłoszenie, kwitnienie
i dojrzewanie w porównaniu do zbóż jarych wysia-
nych w kwietniu. Umożliwia to wcześniejszy ich zbiór
i łatwiejsze przygotowanie pola np. pod rzepak ozimy.
Siew przewódek jest jednak ryzykowany. Z oczywi-
stych względów są bardziej podatne na wymarznięcie
niż odmiany ozime. Powodzenie ich przezimowania
uzależnione jest od fazy rozwojowej, w której wchodzą
w okres przerwy wegetacyjnej. Przy siewie na począt-
ku listopada i w warunkach, gdy zima nadchodzi z po-
czątkiem stycznia, jest szansa, że osiągną fazę 4. liścia.
Jest to bardzo ważny moment fizjologiczny. Powstaje
wówczas węzeł krzewienia, w którym gromadzone są
cukry. To one warunkują roślinom przetrwanie. Jeżeli
zima przychodzi wcześniej, zastając przewódki w fazie
2-3 liści, ubytki w obsadzie są zazwyczaj tak wysokie, że
wiosną plantację trzeba zaorać. Istnieje jednak rozwią-
zanie, które uważam za bardziej bezpieczne. Polega ono
na opóźnieniu siewu do I dekady grudnia. Jeśli zimy nie
widać, a prognozy nie przewidują jej nadejścia w ciągu
najbliższych 10-12 dni, warto siać przewódki. Nasiona
skiełkują i zależy nam teraz, aby tylko wyszpilkowały. Je-
żeli teraz przyjdzie mróz (oby także i śnieg), to możemy
być spokojni, że nasza plantacja w dobrej kondycji do-
trwa do wiosny. Dlaczego? Ponieważ w tej fazie rozwo-
ju rośliny dysponują ogromną ilością cukrów prostych
powstałych z rozkładu materiałów zapasowych zgro-
madzonych w ziarniakach. Spadek temperatury poniżej
zera przerywa mało zaawansowane procesy fizjologicz-
ne, lecz nie jest groźny dla roślin. Plantację tak późno
posianą też można stracić. Dzieje się tak, gdy ziarniaki
pobiorą wodę, spęcznieją i nadejdzie mróz. Proces kieł-
kowania jest już wówczas zapoczątkowany, ale okrywa
ziarna pozostaje nienaruszona. Cukrów prostych jest
jeszcze mało. Brakuje więc fizjologicznej ochrony przed
zimnem. Niemniej nawet tych zasiewów, które nie szpil-
kowały przed okresem spoczynku zimowego, nie należy
skreślać od razu, ponieważ po aplikacji nawozów azoto-
wych potrafią się one zregenerować i rozwinąć bardziej
niż te z wiosennych siewów.
Jak plonują przewódki? Według badań zebranych
przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin
Przewódki alternatywą
dla siewów wiosną
Przewódki siane w późnojesiennych terminach plonują wyżej niż typowe odmiany
jare wysiewane wiosną. Ich uprawa bywa jednak ryzykowna. Aby przetrwały przerwę
wegetacyjną, muszą być w odpowiedniej fazie rozwojowej.
Te k s t : M a ł g o r z a t a
Ty s z k a
Z d j ę c i a : m a t e r i a ł y p r a s o w e
1 Odmiana Monsun
wysiana w terminie
23 listopada 2006 r.
– termin wykonania
zdjęcia: 4 marca 2007 r.
2 Przy siewie
przewódek należy
pamiętać
o zwiększeniu normy
wysiewu o około 10
proc. z powodu strat
pozimowych
3 Ta sama odmiana
Monsun, zdjęcie
wykonano 14 kwietnia,
obok z prawej strony
siew wiosenny

8. c o d z i e n n e w i a d o m o ś c i n a : w w w . f a r m e r . p l92 f a r m e r l i s t o p a d 2 0 1 5
TECHNIKA ROLNICZA Rozrzutniki obornika 10 t
Wąskie skrzynie górą
10-tonowe rozrzutniki
do obornika cieszą się
bardzo dużą popularnością
w kilkudziesięciohektarowych
gospodarstwach prowadzących
produkcję zwierzęcą. Wybór
tych maszyn jest niezwykle
szeroki – sporo jest różnic
nie tylko w wyposażeniu
pojazdów, lecz także w samej
ich konstrukcji. Przyglądamy
się 13 modelom od polskich
i zagranicznych producentów.
Ze
względu na ciężkie wa-
runki pracy maszyny do
nawożenia organiczne-
go powinny być przede
wszystkim solidnie wykonane. Bardzo
ważne są również parametry wydajno-
ściowe i jakościowe pracy, takie jak sze-
rokość i równomierność rozrzutu. Przyj-
rzeliśmy się 13 modelom rozrzutników
do obornika o ładowności 10 ton z oferty
9 firm: A-Limy-Bis, Brocharda, Joskina,
Metal-Fachu, Metaltechu, Pronaru, Sipmy,
Unii Group i Ursusa.
Rama? niekoniecznie…
Kluczowe znaczenie dla trwałości więk-
szości maszyn ma rama. W rozrzutnikach
obornika jest ona zwykle wykonana z pro-
fili prostokątnych. Co ciekawe, nie wszyst-
kie maszyny są jednak wyposażone w ten
wydawałoby się kluczowy element. Coraz
powszechniejsze stają się skrzynie samo-
nośne, do których mocuje się elementy
układu jezdnego i zaczepowego. Pozwala
to obniżyć dno skrzyni ładunkowej, ale
w przyszłości może znacznie utrudnić
ewentualny remont maszyny. Konstrukcje
samonośne kojarzą się również z obniżo-
ną masą, jednak porównując masy własne
różnych modeli, można odnieść wręcz od-
wrotne wrażenie.
Skrzynie samonośne spotkamy m.in.
w modelu Metal-Fach N-274, Metaltech
RO10, Joskin Siroko, Brochard Junior oraz
Unia Group Tytan premium.
Duże koła lub tandem
Producenci w maszynach 10-tonowych
stosują dwa rodzaje układów jezdnych:
typu tandem oraz z pojedynczą osią wypo-
sażoną w duże koła. Bardziej tradycyjny,
pierwszy rodzaj spotkamy w rozrzutniku
N162/2 w barwach Pronaru, w modelu
N280/2 z Metal-Fachu, N-265 z fabryki Ur-
susa oraz Tytan premium 13 z Unii Group.
Zaletą tego rozwiązania jest stosunko-
wo niewielka średnica kół, dzięki czemu
mieszczą się pod skrzynią ładunkową
i nie ograniczają jej szerokości, co z kolei
pozwala na bardziej uniwersalne zasto-
sowanie rozrzutnika. Modele tandemowe
wyposażone są w amortyzację kół, co nie
jest spotykane w przypadku osi pojedyn-
czej. Wadą układu tandem jest przede
Te k s t : G r z e g o r z B o r ko w s k i
Z d j ę c i a : G r z e g o r z B o r kow s k i , m a t . p r a s ow e

10. bydło
108 Nowości
109 Wydarzenia
Otwarcie obory
110 Kolejne roboty doją polskie krowy
Kondycja krów
112 Kondycja krowy oceną poprawności żywienia
Żywienie krów
116 Dodatki paszowe w okresie przejściowym
Wołowina
120 Jak poprawić sytuację w sektorze wołowym?
Rozród bydła
124 Krzyżowanie bydła
– szansa na wyższą efektywność
Świnie
126 Nowości
127 Wydarzenia
Reportaż z otwarcia chlewni
128 Z nastawieniem na tucz
Stado podstawowe
132 Wzmocnienie paszy dla loch
Reportaż z gospodarstwa
134 Z żytem i na ściółce
Żywienie świń
138 Czy słonecznik i orzech ziemny zastąpią soję?
f e r m a

11. ferma kondycja krów
Istnieje wiele narzędzi umożliwiających sprawdzenie prawidłowości
żywienia krów mlecznych. Najprostszym z nich, z którego może korzystać
każdy hodowca, jest ocena kondycji ciała zwierząt.
Kondycja krowy
oceną poprawności
żywienia
112 f a r m e r l i s t o p a d 2 0 1 5 c o d z i e n n e w i a d o m o ś c i n a : w w w . f a r m e r . p l
Te k s t i z d j ę c i a : Ł u k a s z C h m i e l e w s k i
Krowy o prawidłowej kondycji
można oglądać na wystawach
zwierząt hodowlanych