Presentatie 4, gegeven op de studiedag over archeologisch syntheseonderzoek o...
Workshop handgevormd aardewerk
1. Bart Vanmontfort, Eenheid Prehistorische Archeologie
Workshop handgevormd aardewerk
Pivo-site, Provincie Vlaams-Brabant
15 maart 2016
Handgevormd aardewerk in Vlaanderen
Neolithicum
2. Neolithicum in Vlaanderen: uitdagingen
• Onderzoeksbalans: ondervertegenwoordigd
• Oorzaken?
o Ontbreken van aangepaste terreinmethodes
o Spoorherkenning
o Materiaalherkenning (ook vuursteen): fragmentatie,
weinig diagnostisch; toewijzing o.b.v. kleine
ondiagnostische scherfjes moeilijk tot onmogelijk
• => belang, ook van “geïsoleerd spoor” (vb Carvin)
• Bij twijfel: neem contact op!
(bart.vanmontfort@kuleuven.be)
3. Crombé & Vanmontfort 2007. The neolithisation of the Scheldt basin in western Belgium, in Whittle & Cummings,
Going over: the Mesolithic-Neolithic transition in north-west Europe, Proceedings of the British Academy 144 .
5. Neolithisch aardewerk
• Enkele specifieke onderzoeksvragen
o Herkomst aardewerk: lokale productie vs uitwisseling
o Herkomst grondstoffen: petrografie, chemisch
o (Culturele of chronologische) betekenis van variatie in
morfologie/decoratie/technologie
o (Interne) chronologie
o Reconstructie productieketen
• Klei/pasta; magering; opbouw; oppervlakteafwerking; bakking
o Gebruik (residu analyse)
o Schaal van de organisatie van aardewerkproductie
(leerlijnen, culturele betekenis?...)
13. Geleen (Brounen 2010 –
appendix in Vanmontfort et al.)
LA HOGUETTE
Dautenheim
• Magering: o.m. (bot), chamotte, zand
• Rolopbouw
• Hoge kwaliteit (hard)
• Open vormen, ronde basis
• Decoratie: guirlandes met een band afgebakend
door twee rijen indrukken, vaak met 2-tandige
spatel
Ittervoort (Brounen 2010 –
appendix in Vanmontfort et al.)
14. Sweikhuizen (Brounen 2010 –
appendix in Vanmontfort et al.)
Haelen (Brounen 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)
Alzingen (Hauzeur 2010 –
appendix in Vanmontfort et al.)
BEGLEITKERAMIK
• Magering: o.m. (bot), chamotte, zand
• Rolopbouw
• Hoge kwaliteit (hard)
• Decoratie: parallelle cannelures met
telkens enkelvoudige rij indrukken
15. Weiler-la-Tour (Hauzeur 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)
(Illet & Constantin 2010 – in Vanmontfort et al.)
LIMBURGAARDEWERK
• Magering bot, plant (schelp)
• Rolopbouw
• Open vormen, ronde basis
• Decoratie: brede, ondiepe groeven
24. Literatuurlijst
Amkreutz, L. & L. Verhart. 2006. De Hazendonkgroep en het middenneolithicum van Limburg. Archeologie in Limburg 104: 10-17.
Amkreutz, L.W.S.W., B. Vanmontfort & L.B.M. Verhart. 2009. Diverging Trajectories? Forager-farmer interaction in two adjacent
regions, in D. Hofmann & P. Bickle (red) Creating Communities: New Advances in Central European Neolithic Research 11-31.
Oxford: Oxbow.
Bostyn, F., C. Monchablon, I. Praud & B. Vanmontfort. 2011. Le néolithique moyen II dans le sud-ouest du bassin de l'Escaut.
Nouveaux éléments dans le Groupe de Spiere, in F. Bostyn, E. Martial, & I. Praud (red) Le Néolithique du nord de la France dans
son contexte européen. Habitat et économie aux 4e et 3e millénaires avant notre ère (Actes du 29e Colloque interrégional sur le
Néolithique, Villeneuve d'Ascq, 2-3 octobre 2009), Revue Archéologique de Picardie, n° spécial 28 55-76.
Constantin, C., I. Sidera & L. Demarez. 1991. Deux sites du Groupe de Blicquy à Blicquy et Aubechies (Hainaut). Anthropologie et
Préhistoire 102: 29-54.
Crombé, P., M. Boudin & M. Van Strydonck. 2011. Swifterbant pottery in the Scheldt basin and the emergence of the earliest
indigenous pottery in the sandy lowlands of Belgium, in S. Hartz, F. Lüth, & T. Terberger (red) Early Pottery in the Baltic. Dating,
Origin and Social Context (International workshop at Schleswig from 20th to 21st October 2006), 89 465-484. Mainz: Berichte der
Römisch-Germanische Kommission.
Crombé, P., J. Sergant, Y. Perdaen, E. Meylemans & K. Deforce. 2015. Neolithic Pottery Finds at the Wetland Site of Bazel-Kruibeke
(Prov. Oost-Vlaanderen/B). Evidence of Long-Distance Forager-Farmer Contact during the Late 6th and 5th Millennium Cal BC in
the Rhine-Meuse-Scheldt Area. Archäologisches Korrespondenzblatt 45.
Crombé, P. & B. Vanmontfort. 2007. The neolithisation of the Scheldt basin in western Belgium, in A. Whittle & V. Cummings (red)
Going over: the Mesolithic-Neolithic transition in north-west Europe, Proceedings of the British Academy, 144 263-285. Oxford:
Oxford University Press.
Giligny, F., C. Colas, L. Manceau & B. Vanmontfort. in press. "Pottery making techniques in the Michelsberg culture (4300-3600 BC):
morpho-functional categories and « chaînes opératoires » in the Aisne valley and the Scheldt valley." EAA Oslo, in press.
Gomart, L. 2014. Traditions techniques et production céramique au Néolithique ancien. Étude de huit sites rubanés du nord est de la
France et de Belgique.
Jadin, I. 2003. Trois petits tours et puis s'en vont... La fin de la présence danubienne en Moyenne Belgique (avec la participation de D.
Cahen, I. Deramaix, A. Hauzeur, J. Heim, A. Livingstone Smith & J. Verniers). ERAUL 109. Liège: Université de Liège.
Louwe Kooijmans, L.P. 2006. Schipluiden: a synthetic view, in L.P. Louwe Kooijmans & P.F.B. Jongste (red) Schipluiden, A Neolithic
settlement on the Dutch North Sea coast c. 3500 cal BC, Analecta Praehistorica Leidensia, 37/38 485-516. Leiden.
25. —. 2007. The gradual transition to farming in the Lower Rhine Basin, in A. Whittle & V. Cummings (red) Going over: the Mesolithic-
Neolithic transition in north-west Europe, Proceedings of the British Academy, 144 287-309. Oxford: Oxford University Press.
Lüning, J., U. Kloos & S. Albert. 1989. Westliche Nachbarn der bandkeramischen Kultur: die Keramikgruppen La Hoguette und
Limburg. Germania 67: 355-393.
Modderman, P.J.R. 1970. Linearbandkeramik aus Elsloo und Stein. Analecta Praehistorica Leidensia 3. Leiden.
Praud, I. & B. Vanmontfort. 2014. Approche contextuelle, typologique et technologique du mobilier céramique, in C. Monchablon (red)
Carvin "La Gare d'Eau". Une enceinte du Néolithique moyen II 115-164.
Raemaekers , D. & M. Rooke. 2006. The Schipluiden pottery, (red) Schipluiden, A Neolithic settlement on the Dutch North Sea coast c.
3500 cal BC, Analecta Praehistorical Leidensia 113-128. Leiden.
Raemaekers, D.C.M. 1999. The Articulation of a new Neolithic. The meaning of the Swifterbant culture for the process of neolithization
in the Dutch-North German Plain. Archaeological Studies Leiden University 3. Leiden: Faculty of Archaeology.
—. 2001. Aardewerk en verbrande klei, in L.P. Louwe Kooijmans (red) Hardinxveld-Giessendam De Bruin. Een kampplaats uit het
Laat-Mesolithicum en het begin van de Swifterbant-cultuur (5500-4450 v.Chr.), 88 edition, Rapportage Archeologische
Monumentenzorg, 88 117-152. Amersfoort: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek.
Seidel, U. & C. Jeunesse. 2000. A propos d'un tesson du Néolithique récent de la vallée du Neckar. La technique du bouton au
repoussé et la question de la diffusion du Michelsberg. Bulletin de la Société Préhistorique Française 97: 229-237.
van Berg, P.-L., D. Cahen & L. Demarez. 1982. Groupe de Blicquy: Faciës nouveau du Néolithique Ancien en Belgique. Helinium 22:
3-32.
Vanmontfort, B. 2001. The Group of Spiere as a New Stylistic Entity in the Middle Neolithic Scheldt Basin. Notae Praehistoricae 21:
139-143.
—. 2004. Converging Worlds, The Neolithisation of the Scheldt basin during the late fifth and early fourth millennium cal BC. PhD
thesis, KU Leuven.
—. 2005. Techno-functional aspects of a Middle Neolithic pottery assemblage (Spiere "de Hel", Belgium), in A. Livingstone-Smith, D.
Bosquet, & R. Martineau (red) Pottery Manufacturing Processes: Reconstruction and Interpretation. Acts of the XIVth UISPP
Congess (Liège, Belgium, 2-8/09/2001)Colloque/Symposium 2.1, BAR International Series, 1349 115-125: Archaeopress.
Vanmontfort, B., A.-I. Geerts, C. Casseyas, C.C. Bakels, C. Buydens, F. Damblon, R. Langohr, W. Van Neer & P.M. Vermeersch.
2004. De Hel in de tweede helft van het 5de milleniumv.Chr. Een midden-Neolithische enclosure te Spiere (prov. West-
Vlaanderen). Archeologie in Vlaanderen VIII (2001/2002): 9-77.
Vanmontfort, B., L.P. Louwe Kooijmans, L. Amkreutz & L. Verhart. Editors. 2010. Early Pottery Traditions in the Lower Rhine Area. Vol.
20. Archaeological Studies Leiden University. Leiden.
26. De studie van handgevormd
aardewerk uit de
Metaaltijden en Gallo-Romeinse periode
dr. Guy De Mulder
62. Absolute datering vs typochronologie
Jean BOURGEOIS & Guy DE MULDER
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte
Case-study: Velzeke/Paddestraat
63. 14C-datering: graf 21
Atmospheric data from Reimer et al (2004);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrated date
Phase GRAVE 21
KIA-21786 2800±25BP
C_Date TYPO -1050±25
Typologie : Ha A2
14C-datering: 2800±25 BP
64. 14C-datering: graf 20
Atmospheric data from Reimer et al (2004);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC 600CalBC
Calibrated date
Phase GRAVE 20
KIA-20201 2825±25BP
C_Date TYPO -825±35
Typologie : Ha B2/3
14C-datering : 2825±25 BP
65. 14C-datering: graf 6
Atmospheric data from Reimer et al (2004);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]
1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC
Calibrated date
Phase GRAVE 6
KIA-20200 2785±25BP
C_Date TYPO -950±25
Typologie : Ha B1
14C-datering : 2785±25 BP
66. Nederzettingscontexten
2000
156
45
368
31 77 74
457
75 55
601
0
500
1000
1500
2000
2500
Belsele
Sint-Denijs-Westrem
DrongenKeiskant
Erembodegemf3000
Velzekef369
Velzekef207
Wetterenf74
Velzekef683
Wetterenf17
Kruishoutemf4
Kruishoutemf6
Br f A Br f A Br f A Br f R Br f Br f Br f Br f R Br f R Br f R Br f R
145. Inhoud
1. Inleiding
2. Laat-Neolithicum
3. Vroege tot midden bronstijd
4. Late bronstijd – vroege ijzertijd
5. Midden ijzertijd
6. Late ijzertijd
7. Romeinse tijd
8. Middeleeuwen
146. Inleiding
Moeilijke materie
Steeds vanuit samenhangende context bekijken, nooit
individuele stukken op zich
Randscherven zijn gidsprofiel
Weinig variatie doorheen de tijden
148. Vroege en midden bronstijd
(2.000-1.200 v.C.)
Zgn. Hilversumaardewerk
Zeer ruw en dikwandig, slecht gebakken
Zeer grove magering met o.a. kwarts
Breukvlak donkergrijs, buitenoppervlak bruin tot grijs
gevlekt met veel scheuren
Emmervormige potten al dan niet met decoratie op
schouder
149. Vroege en midden bronstijd
(2.000-1.200 v.C.)
Zgn. Hilversumaardewerk
150. Vroege en midden bronstijd
(2.000-1.200 v.C.)
Zgn. Hilversumaardewerk
151. Late bronstijd en vroege ijzertijd
(1.000-500 v.C.)
Urnenveldencultuur (late bronstijd)
Bol of geknikt profiel met hoge hals
Versierd met geometrische motieven in kerfsnedetechniek
Geglad
Technisch hoogstaande kwaliteit
Types: bolle of geknikte potjes met cilinderhals, schalen, tassen
met bandvormig oor
Hallstattcultuur (vroege ijzertijd)
S-vormige profielen met schuin uitstaande rand
Besmeten wand en gegladde hals/rand, vingernagelindrukken
op rand
Opkomst Kalenderbergversiering
Types: Schrägrandurnen, Harpstedturnen, kleine recipiënten
(zgn. eierpotjes), lappenschalen, lage kommen
152. Late bronstijd en vroege ijzertijd
(1.000-500 v.C.)
Urnenveldencultuur (late bronstijd)
153. Late bronstijd en vroege ijzertijd
(1.000-500 v.C.)
Urnenveldencultuur (late bronstijd)
154. Late bronstijd en vroege ijzertijd
(1.000-500 v.C.)
Hallstatt (vroege ijzertijd)
155. Late bronstijd en vroege ijzertijd
(1.000-500 v.C.)
Hallstatt (vroege ijzertijd)
156. Midden ijzertijd (500-200 v.C.)
Vroeg La Tène
Opkomst Noord-Franse Marne-vormen: scherp biconische
pottenen schalen met kleine bodem
Situla-vormige potten
Tonvormige potten
Lappenschalen
Zgn. Kemmelberg-aardewerk
Toenemende wandversiering o.a. kamversiering
Percentage besmeten potten mindert
160. Late ijzertijd (200 v.C. –
Romeinse invallen)
Laat La Tène
Gesloten, 3-ledige vormen
Ronde vormen met geprofileerde schouder en korte
uitstaande of rechte rand
Bodems met hoekige overgang bodem/buik
Technisch van mindere kwaliteit
Ofwel ruwwandig ofwel vlakversiering
Geen besmeten potten
kustaardewerk
165. Romeinse periode
Inheems Romeinse sites
Verder leven van ijzertijdtradities
Handgevormd, zware,ronde vormen met geprofileerde
schouder en korte uitstaande of rechte rand
Bodems met hoekige overgang bodem/buik
Technisch van mindere kwaliteit
Ofwel ruwwandig ofwel vlakversiering (regionaal sterk
verschillend)
Geen besmeten potten
Laat-Romeinse periode
Handgevormd aardewerk naar Germaanse traditie na inwijking
Foederati
168. Vroege middeleeuwen (5de-9de
eeuw)
Geïmporteerd aardewerk
Angelsaksisch
Saksisch
Hessens Schortens
Herkenbaar aan magering en vorm
Lokaal naar Germaanse traditie
Met rode magering: chamotte (Scheldevallei) of ijzeroer
(Kempen)
Organische magering (kuststreek)
Nog redelijk ongekend
Tot begin Karolingische periode