1. GEBAKKEN KLEI
600-800°C 800-1200°C 1200-1400°C 1400-1600°C
Knesselare
terracotta porselein
oxiderend gebakken
ijzerhoudende klei
reducerend gebakken
kalkhoudende klei
baksteen steengoed
Klei bestaat hoofdzakelijk uit verbindingen van aluminiumoxiden (Al2
O3
) en kiezelzuuroxiden (SiO2
) met water (H2
O).
Door het bakproces gaan sommige stoffen smelten en zal de steen versinteren. Hoe hoger de temperatuur oploopt, hoe meer de steen zal
versinteren.
Wanneer bij het bakken geen zuurstof in de oven wordt toegelaten (reducerend bakken) krijgt de steen een zwarte kleur. Indien zuurstof wordt
toegevoegd (oxiderend bakken) krijgt hij naargelang er zich in de klei ijzeroxiden, mangaanoxiden, koolzuurhoudende kalk of magnesium bevinden
een rode, gele of zelfs groene kleur.
· Van alle bouwmaterialen is steen tot vandaag ongetwijfeld
het belangrijkste. Natuursteen stond ooit voor rijkdom,
onaantastbaarheid en duurzaamheid. Nu nog wordt elke Belg
geboren met een baksteen in de maag.
· Proeven van erfgoed niet langer beperken tot die ene
Open Monumentendag: dat wilde en wil de Stuurgroep
OMD-Vlaanderen bereiken. Toerisme Vlaanderen werkte
verblijfsarrangementen uit gekoppeld aan zowel onroerend
als roerend erfgoed. Dat resulteerde in acht programma’s
‘Weekendje erfgoed’, onder meer ‘Het Meetjesland op de grens
tussen land en zee’ in Oost-Vlaanderen.
· Voor de eerste maal sloot OMD af met een waar monumenten­
feest. In 2004 vond dit plaats in Ronse. Diverse wandelingen en
rondleidingen toonden een verscheiden palet aan steengebruik
in de textielstad Ronse. Tegelijk werd ook de Vlaamse
Monumenten­prijs uitgereikt. Winnaar was het restauratieproject
van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen.
Oost-Vlaamse laureaat was de voormalige fabriek voor
duivenklokken ‘La Lédoise’ uit Lede.
2003Grondstof,stoftotnadenken
steen
De provinciale Ideeëndag bracht de deelnemers langs een aantal
locaties die stof tot nadenken boden over het thema: van een
nog werkende veldoven bij de steenbakkerij in Eke, over gebruik
van Doornikse kalksteen, veldsteen en baksteen in enkele
exemplarische gebouwen tot de Balegemse steengroeve, die
nog in volle exploitatie is. Met de opgedane kennis konden de
lokale comités aan de slag: een selectie maken van opengestelde
gebouwen en de gidsbeurten uitwerken. Hiertoe werden ook
infopanelen voorgesteld, die op verzoek een lokale toets kregen.
Het thema werd verder uitgediept in twee brochures. In
‘Steensnede’ kan je leren hoe in de middeleeuwen bogen en
gewelven gebouwd werden. De brochure ‘Balegemse steen – vier
aspecten’ benadert Balegemse steen vanuit vier invalshoeken: de
kennisproblematiek van de Balegemse steengroeve, geologische
kenmerken van de streek, de verwerking van de steen en huidige
productie in Balegem. Een samenwerking met het lokale comité
Oosterzele en met de Universiteit Gent.
Monumentenwacht droeg zijn steentje bij onder de vorm van een
brochure met veel voorkomende steenmaterialen in Oost-Vlaamse
monumenten.
Onder de regie van het regionaal erfgoedconsulentschap
Meetjesland werd voor het eerst een intergemeentelijk
programma uitgewerkt. Monumentenbussen doorkruisten
de regio tussen belangwekkende monumenten in
verschillende gemeenten. Een brochure ‘Wat stenen vertellen
in het Meetjesland’ gaf duiding bij de monumenten en het
steengebruik.
Pam Velzeke en pam Ename toonden het steengebruik
respectievelijk bij de Romeinen en in de middeleeuwen.
Rondleidingen in Ename wezen op de ‘stenen’ rijkdom van het
dorp. Onder de noemer ‘Steen en ‘t ander’ kon je in Velzeke leren
hoe je met vuursteen vuur maakt en hoe Romeinse steenhouwers
Balegemse steen bewerkten.
Onder de noemer ‘Molen en steen: molenstenen’ focuste Mola-
Het Provinciaal Molencentrum Wachtebeke op de molensteen met
een thematentoonstelling. De Provincie wordt ook eigenaar van de
Roomanmolen in Sint-Pauwels (Sint-Gillis-Waas).
Oost-Vlaanderen
steen-rijkeprovincie
In pam Velzeke werd
de potbakkersoven
aangestoken.
© pam Velzeke.
Foto: Peter Van der
Plaetsen.
Voorbeeld van een infopaneel ‘gebakken
klei’ voor het lokaal comité van Knesselare.
Ontwerp: Ansfried De Vylder.
In 2003 kocht de Provincie de
fraaie stenen stellingmolen, de
Roomanmolen, gesitueerd in Sint-
Pauwels (Sint-Gillis-Waas) aan.
© Mola-Het Provinciaal Molencentrum.
Foto: Jo Bracke.