Paseando polas praias de Carnota atopámonos cunhas antigas edificacións coñecidas como salazóns, salinas ou mesmamente almacens que...

1. paseando por aquí
A INDUSTRIA DA SALAZÓN
NA COSTA DA MORTE por V. Corujo
Malpica. Introducíuse ademais un cambio
deiros de congro. A iniciativa foi promo-
aseando polas praias de Carnota
P nas condicións de traballo; os mariñeiros
vida, según se conta, polo naufraxio en
chámanos a atención unhas edifica-
que ata entón traballaban de xeito autóno-
costas galegas dun veleiro francés que
cións coñecidas como salazóns, sali-
mo, pasaron a ser asalariados destes
transportaba unha partida de conservas
nas ou mesmo almacéns. Son construc-
novos empresarios que se fan donos dos
de sardiñas de Nantes. As sardiñas des-
cións adicadas á salgadura do peixe, bási-
medios de producción e comercialización.
pertaron o interese de D. Victor Curbera
camente sardiña, procedemento usado
Os galegos preparaban a sardiña polo
Puig, quen pensou na aplicación da abun-
maiormente entre outros como o afuma-
procedemento do escochado; sacában-
dante e excelente materia prima que
do, o escabechado ou o secado. O salgado,
lle a cabeza e tripas e o peixe mantiña
entón existía nas nosas rías.
procedemento máis usado en Galiza para
toda a súa graxa, oxidándose rapida-
a conserva do peixe, consistía en descabe-
mente ao contacto co aire e collendo
A instalación destas factorías concéntran-
zar, eviscerar e limpar a especie máis
unha cor amarelenta pouco apetecible
se principalmente na ría de Corcubión,
común que era a sardiña. Foi unha activi-
para un comestible, impedindo a súa
Quilmas, Caldebarcos, Panchés, O Pindo,
dade complementaria da pesca á que se
exportación a mercados de clima máis
Brens, Corcubión e Duio pero tamén
chamaba escochado, realizada preferente-
cálidos coma os do Mediterráneo. Co
houbo factorías nas rías de Camariñas e
mente por famiiares dos mariñeiros de
método catalán, salgaban as sardiñas
Muxía, nas de Corme e Laxe e na vila de
todas as parroquias, coincidindo coas
épocas de abundancia de peixe, almace-
nándoas en barrís, coas que facían fronte
ás duras tempadas de escasez de peixe ou
mal tempo para saír ao mar.
Facendo un pouco de historia e con res-
pecto á pesca, o ilustrado Lucas Labrada
a comezos do século XIX di: quot;La pesca
que se hace en Finisterre, Corcubión, Cee
y El Pindo asciende anualmente a sesen-
ta mil millares de sardina, 200 quintales
de congrio, 1.500 de merluza y 300 de
abadejoquot;. Ocorreu ao longo do século
pasado, cando se instalaron as industrias
de salazón polas familias catalanas na
maior parte dos portos de A Costa da
Morte, que ata entón adicábanse entre
outras á pesca da balea. Neste momento
a pesca sufre un cambio importante adi-
cándose á salazón da sardiña e aos seca-
20

2. ga. A única innovación tecnolóxica que apenas modificou as estructuras económicas
enteiras que eran procesadas en lotes,
trouxeron os cataláns a Galiza foi a do galegas porque os beneficios levábanse para
mesturando o sal coa axuda de pas e
uso dunha prensa de madeira, denomi- Cataluña, pero resultou ser o xérmolo da
efectuando a súa inmersión en salmoi-
nada quot;prensa de machosquot;, que extraía a industria conserveira do século XX. Este sis-
ra dentro de píos de cantería cuxa cabi-
graxa das sardiñas colocadas unhas tema orixinou varios conflictos anticatalanis-
da era moi superior á dos recipientes
enriba das outras, prensándoas durante tas, como o que se deu na vila de Cee no ano
de madeira que se usaban con anterio-
unhas doce horas e deixando que esta 1757, cando un grupo dunhas setenta mulle-
ridade nas citadas adegas das viven-
saíse lentamente e se deslizase por res atacaron aos empleados de fomentadores
das, onde permanecían pechadas de 13
unha rede de canles cara un pozo de cataláns, destrozándolles os aparellos que
a 15 días, que era cando abrían os laga-
almacenamento. A graxa recollida ven- usaban. Na primeira etapa, (1750-1813) os
res e pasaban ao morto para o seu pren-
díase como saín para curtir peles e se comerciantes cataláns desprazábanse a Gali-
sado moi a modiño ata quedar limpas
preparar pinturas. A escama do peixe za por colleitas, compraban, e ás veces mani-
de graxa, polo que o custo da produc-
utilizábase para estercar as leiras. pulaban a pesca salgada, traían viños para
ción era máis baixo, a sardiña tiña
comerciar, augardentes e estampados de
mellor presenza, e comercializábanse
A burguesía catalana introduce un siste- algodón, e, para facer rendíbel a viaxe de
todos os excedentes, malia que o seu
ma de producción capitalista aínda que volta, enchían os barcos co peixe salgado ela-
gusto era peor que a preparada á gale-

3. O morto e a chanca atopábanse teitados
cunha estructura de madeira que descan-
saba sobre esteos de pedra e alí se situaba
un local teitado no que se gardaban e repa-
saban as redes dos barcos. Isto aínda se
observa en salgadeiras como a de Fisterra.
Ademais destes espazos comúns a todas as
salgadeiras, existía un depósito de sal, afo-
nil ou alfolí, situado ao remate da chanca.
Nalgúns edificios erguían un volume que
ben podía adicarse a despacho do dono, ou
tamén acoller o uso de casa-cuarto que
podía incluir un despacho.
Entre Camariñas e Muros destacan arqui-
tecturas deste tipo como o conxunto de sal-
gadeiras en Quilmas, en Carnota, e os seca-
doiros de congro en Muxía e aquelas
dunha segunda industrialización, como as
ruínas da baleeira de Caneliñas. O incre-
mento da producción e o éxito comercial
borado polos pescadores galegos. Máis Chanca. É a parte da fábrica constituída
catalán veu dado pola interación destos
tarde difundiron a súa técnica de prensado, polos lagares ou pías, nos que se salgaba
tres factores: o aumento das capturas debi-
que eliminaba a graxa e conservaba máis a sardiña. Estos lagares estaban escava-
do ás redes de arrastre, a organización do
tempo o peixe, podendo comerciar mellor o dos na terra, construídos con lousas de
traballo e as novas técnicas conserveiras.
producto ao longo de todo o Mediterráneo. perpiaño no fondo e nos laterais, que son
Isto último propiciou algúns cambios no
Nunha segunda etapa, (1813-1830) moitas medianeiros e unidas con morteiro de cal
deseño do edificio adicado ao salgado da
familias catalanas acabaron asentándose hidráulico.
sardiña, que foron facéndose máis impor-
definitivamente nas rías galegas debido ao
tantes ao introducir o enlatado e que aca-
crecemento dos seus negocios e, xa nunha Claro ou patio. Estaba descuberto, a
barían derivando máis tarde no abandono
terceira fase comezan coa transformación diferencia da chanca e do morto. O chan
da vella salgadeira, ben na súa transforma-
das salgadeiras en fábricas de conservas está lusado e inclinado cara ó centro
ción, ben na súa incorporación a unha nave
enlatadas destinadas á exportación, anima- polo que descorre unha gabia de pedra
maior. Son moitas e variadas as arquitectu-
dos polo desestanco e abaratamento do sal que se une á saída da fábrica con outra
ras da primeira e segunda industrializa-
e pola desmilitarización dos pescadores. máis grande que ía dar ao mar. Pola
ción adicadas á explotación do mar, feitas
Estes empresarios cataláns con fortes axu- gabia desaugaba a choiva, a auga do
nos cen anos que van de mediados do
das do goberno de entón, construíron gran- lavado do peixe e a do baldeo diario do
século XIX a mediados do século XX.
des almacéns ou factorías de salgadura. claro. Este baldeo facíase con auga do
Temos na nosa costa un patrimonio que
Dos primeiros almacéns construídos en mar mesturada con sosa cáustica para
explica a transformación da mesma e dos
Galiza no século XVIII, feitos con madeiras eliminar as graxas do lousado e evitar os
seus habitantes, un ben aínda sen valorar,
e con escasos medios, non quedan vesti- escorregamentos dos traballadores e tra-
descoñecido e pouco estudado. É necesario
xios, xa que foron substituídos por edifica- balladoras.
dar a coñecer estas arquitecturas indus-
cións de mampostería, cachote de pedra ou
triais e procurar que calquera intervención
sillares, que son hoxe as contruccións en Morto. Era a parte da fábrica destinada ao
que se achegue a elas sexa proteccionista,
ruínas que abondan na nosa costa. Estos prensado da sardiña, e alí atopabanse as
dándolle un uso social e mantelas aprovei-
almacéns, ou salgadeiras parten dunha pozas para o saín e a morca. Ao longo do
tando as grandes posibilidades que o seu
planta rectangular distribuída en tres sec- morto atopábase a grade, formada por
entorno ofrece.
cións diferenciadas. dúas trabes de madeira.
22