1. Tri_thuc_nhan_loai
by Unknown
· Chim cánh cuÌ£t (PinÂguin) sống ớ āâu?
- Æ Ì châu Nam cÆ°Ì£c, cón ớ Bā́c cÆ°Ì£c có gấu trā́ng.
· Brazil nói tiếng gí?
- Họ nói tiếng Bố āáo nha. Phấn lớn các nước khác
ớ Nam Mý nói tiếng Tây ban nha.
· Nước náo nā́m giứa Pháp vá Tây ban nha?
- Nước AnÂdoÂra (DT: 453 km2, 65000 dân)
· Sông náo dái nhất châu Áu?
- Sông VolÂga cúa Nga, dái 3700 km, āố ra biến Kaspie.
· Thánh phố IstabÂul trước kia có tên lá gí?
- KonÂstantinopel vá Byzanz thới cón lá thuộc āiÌ£a cúa La má.
Thánh phố náy cúng lá thú āô cúa vương quốc āông La
má. La má hối āó quá rộng lớn nên phái chi thánh āông
vá tây La má āế chiến āấu chống quân Nguyên tứ Mông cÃ
´Ì sang vá quân GerÂmaÂnen tứ phÆ°Æ¡ng bā́c xuống.
· Khi mới thánh lập, thánh phố New York cúa Mý có tên lá
gí?
- New AmÂsterÂdam. Lúc āấu ngưới Há lan chiếm vá āạ̄t tên
theo thú āô cúa mấu quốc. Sau náy bị quân Anh chiếm lại
vá āối thánh New York.
· āính núi cao nhất dáy An pơ tên lá gí?
- āó lá āính Mont Blanc, cao 4007 m , nā́m giứa biên giới
Pháp vá Ý.
· āính núi cao nhất thế giới tên lá gí?
- EverÂest (Nepal) cao 8840 m trên dáy HiÂmalaya. Ngưới ta goÌ£i vúng
náy lá nóc nhá thế giới.
· Kinh tuyến gốc (kinh tuyến số 0) āi qua GreenÂwich. āiÌ£a danh
náy nā́m ớ āâu?
`- Nó lá một quận cúa thú āô Luân āôn.
· Nước náo có nhiếu núi lứa nhất thế giới?
- Nước Ai xÆ¡ len (IsÂland) giứa āaÌ£i tây dÆ°Æ¡ng. Phấn lớn
nhứng ngọn núi lá núi lứa. Ngoái ra ớ āây cón có
nhứng mạch nước nóng phun lên tứ lóng āất (Geysir).
Ngưới ta tận dụng nguốn nhiệt tự nhiên náy āế trông
rau vá sưới ấm.
· Trước nām 1868, thú āô Nhật tên lá gí?
- KyÂoto, tứ 1868 chuyến vế Tokyo.
· Biến náo mạ̄n nhất thế giới?

2. - Biến Hống hái (Rotes Meer) với hám lượng muối 4%. āạ̄c
biệt biến chết (Totes Meer) mạ̄n gấp 10 lấn nước ớ
āịa Trung Hái nên không sinh vật náo sống nối (biến
chết). Ngưới không biết bơi vấn nối trên mạ̄t nước.
Ngưới ta dúng bún ướp muối háng tý nām vế trước
āế āā́p lên cơ thế, chứa āược một số bệnh.
· Châu lục náo nhó nhất thế giới?
- Châu Úc (9 triệu km2), châu Áu nhó thứ hai (10 triệu km2)
· Tý lệ āất liến chiếm bao nhiêu phấn trām bế mạ̄t
trái āất?
- āất 30%, biến 70%
· Tên cúa con sông dái nhất thế giới lá gí?
- Sông Nil ớ châu Phi, dái 6600 km, bā́t nguốn tứ Trung phi vá
āố ra āịa trung hái. Con sống náy lá món quá cúa thiên
nhiên tạ̄ng cho Ai cập.
· Cho biết tên sa mạc lớn nhất thế giới!
`- Sa maÌ£c SaÂhara ớ miến bā́c châu Phi (chiếm 174 diện tích
châu Phi). Cứ khoáng 50 nām, sa mạc náy lại tiến chứng 200 km
xuống phía nam.
· Bán āáo náo lớn nhất thế giới?
- Bán āáo A rập. Trên bán āáo náy có các nước A rập
xê út, JeÂmen, Oman, CH A rập thống nhất, Cô oét)
· āướng xích āạo dái bao nhiêu?
- āướng xích āạo dái khoáng 40.000 km chia trái āất thánh
bā́c bā́t āấu tứ thế ký XVII sau Công nguyên, lại trớ
thánh một bộ phận cúa āế quốc Á Rập. Ngưới Á RÃ
¢Ì£p trán sang vá āá āới āới kiếp kiếp sống trên vúng
āất náy. Tháng nām nām 1948, ngưới Do Thái quay vế vá
thánh lập nhá nước Ixraen. Ngưới Do Thái āá thánh lập
quốc gia trên vúng āất cư trú cúa ngưới Á Rập, ví
thế không thế không giứ laÌ£i một bộ phận ngưới Á RÃ
¢Ì£p.
Lịch sứ āá dạy cho chúng ta biết rā́ng các cuộc chiến
tranh tứ xưa āến nay āếu lá thú āoạn tranh quyến āoạt
viÌ£ giứa các tập āoán thống triÌ£, ví thế hoán toán khÃ
´ng thế nói rā́ng ngưới Do Thái vá ngưới Á Rập không
thế tiếp cận āược với nhau.
Tại sao bọn Quốc xá muốn tiêu diệt dân tộc Do Thái?
Trong cuộc chiến tranh thế giới II, āức Quốc xá âm mưu
thống triÌ£ toán thế giới, một mạ̄t sứ duÌ£ng vú lÆ°Ì£c, mÃ
´Ì£t mạ̄t tuyên truyến chú nghía chúng tộc, tức lá hoÌ£c
thuyết vế dân tộc siêu āā́ng. Chúng cho rā́ng dân tộc
GerÂman dóng dói chính thống cúa ngưới ArÂian thÆ°Æ¡Ì£ng
āā́ng, cón ngưới Do Thái lá chúng tộc hạ āā́ng nhất.
Do āó āức Quốc xá coi việc tiêu diệt ngưới Do Thái lá
một mục tiêu chú yếu.

3. Tại sao ngưới Do Thái lại bị coi lá chúng tộc hạ āā́ng
nhất? Trên phÆ°Æ¡ng diện liÌ£ch sứ ngưới Do Thái cúng nhÆ° tÃ
¢Ìt cá các dân tộc khác, có nến vān hoá rÆ°Ì£c rớ vá lÃ
¢u āới. Nhứng nām 63 trước Công nguyên, ngưới Do Thái xâm
lược. Tứ āó phấn lớn ngưới Do Thái bị xua āuối,
phái sống lưu lạc khā́p nơi trên thế giới.
Ngưới Do Thái có mạ̄t āông nhất ớ châu Áu. Nơi āây họ
bị coi lá nhứng ké vô gia cư, lang bạt vá bị khinh ré.
Khi sống lang bạt khā́p nơi như vậy, ngưới Do Thái phấn
nhiếu vấn giứ āược bán sā́c dân tộc cá vế tín
ngướng tôn giáo lấn ngôn ngứ vá phong tục tập quán.
GiÂai āoaÌ£n Trung thế ký, ngưới Do Thái sống taÌ£i các quốc
gia Thiên Chúa giáo bị coi lá dân dị giáo, phái chịu nhiếu
sự bức hại rất tán khốc
Sang thới ký cận āại, cúng với sự tiến bộ cúa khoa
học ký thuật vá sự phát triến cúa chú nghía Tư bán,
trong dân tộc Do Thái āá xuất hiện nhứng nhân vật kiệt
xuất, āạ̄c biệt lá trong lính vực tái chính, công thương
vá vān hoá. Ví thế nên mức āộ nhất āịnh, họ āá
cái thiện āược hoán cánh sống cúa mính. Với boÌ£n QuÃ
´Ìc xá theo thuyết chúng tộc thÆ°Æ¡Ì£ng āā́ng thí āiếu náy
lá không thế chấp nhận āược. Theo chúng, dân tộc Do
Thái vính viến lá lú ngưới hạ āā́ng. Nhứng nām 30 cúa
thế ký XX, cúng với sự bánh trướng cúa chú nghía āế
quốc, việc ngưới Do Thái bị bức hại āá āạt tới
mức khúng khiếp. Thật ra cách nói cúa bọn Quốc xá vế
cái gọi lá dân tộc thượng āā́ng chí lá cái cớ hết
sức hoang āướng nạ̄n ra āế nhā́m tiêu diệt ngưới Do
Thái má thôi.
Ngưới ta āá bā́t āấu dúng vết ngón tay āế phá án
tứ bao giớ?
Múa hé nām 1892, tại một thị trấn nhó tên lá Naykhơchia
ớ AckÂhanghen āá xáy ra một vuÌ£ giết ngưới cÆ°Ì£c ký tán
ác hạn chế ớ nhứng mức āộ khác nhau.
Quyến lực cúa quốc vương nước Anh bao gốm các mạ̄t vê
hánh chính, tư pháp, tự ngoại, quân sự⁦ Trong nhứng nām
sau cách maÌ£ng, quyến lÆ°Ì£c náy dấn dấn biÌ£ thu heÌ£p bới QuÃ
´Ìc hội do giÂai cấp tÆ° sán hay tấng lớp quý tộc mới
āứng āấu. Chā́ng haÌ£n váo tháng mưới nām 1689, Quốc hÃ
´Ì£i chính thức thông qua Tuyên ngôn pháp quyến quy āiÌ£nh rā́ng
nếu chưa āược Quốc hội āống ý, quốc vương không
āược cán trớ hiệu lực cúa một āiếu luật náo cá.
Nām 1701, Quốc hội lại ban bố Luật kế vị quy āịnh mọi
quyến quyết āịnh cúa quốc vương āếu phái có chứ ký
phê chuấn cúa Hội āống cơ mật. Ví thế vị quân chú
chuyên chế tướng chứng cao nhất thiên hạ āá trớ thánh
một công dân āạ̄c biệt, chiÌ£u sÆ°Ì£ chế ước cúa pháp luÃ
¢Ì£t vá có āiÌ£a viÌ£ quyến haÌ£n āạ̄t bên dưới lÆ¡Ì£i ích quÃ

4. ´Ìc gia.
ElizÂabet āệ NhiÌ£ lên ngôi váo nām 1952, bá không trÆ°Ì£c tiếp
quán lý chính quyến quốc gia, má chí lá nhân vật tượng
trưng cho nước Anh má thôi
TaÌ£i sao AusÂtralia có tám thú tướng?
AusÂtralia nā́m ớ nam bán cấu, lá một luÌ£c āiÌ£a rộng lớn
giứa Thái Bính Dương vá Á́n āộ Dương. Mái āến thế
ký XVIÂII, nÆ¡i náy mới āược các nhá thám hiếm châu Áu
phát hiện, ví thế cho nên āá có nhiếu dân di cư tứ các
nước châu Áu liên tục kéo āến lục āịa náy.
Ví lục āiạ náy có diện tích hết sức rộng lớn, dân
di cư āá tập trung váo một số āiạ phương āế khai phá.
Họ phát triến nông nghiệp, mớ hấm mó, mớ mang buôn bán,
rối dấn dấn hính thánh các khu vực hánh chính gọi lá
bang.
Lúc āấu các bang tốn tại āộc lập, không có liên quan
với nhau vá āếu có chính phú riêng. NhÆ°ng vế sau, thÆ°Ì£c dÃ
¢n Anh tuyên bố nā́m chú quyến AusÂtralia, āưa quân āội
āến cai trị sớ tại, bā́t nộp thuế vá giớ āú tró
áp bức.
Một thới giÂan dái dân chúng không cón chiÌ£u āựng āược
nứa, ví thế các bang quyết āiÌ£nh liên hÆ¡Ì£p laÌ£i āế āÃ
´Ìi phó với thÆ°Ì£c dân Anh vá āi āến thánh lập một
chính phú trung ương thống nhất.
NhÆ°ng ngưới AusÂtralia lo ngaÌ£i rā́ng chính phú liên hiệp trung
ương náy có quyến lực quá lớn, có thế hạn chế
quyến āộc lập cúa các bang, gây tốn hại cho lợi ích
cúa họ. Ví thế họ lại āạ̄t ra một số quy āịnh rā́ng
chính phú trung ương thống nhất chí quán nhứng việc lớn
cúa toán cói AusÂtralia, chā́ng haÌ£n nhÆ° tố chức quân āội
chống ngoại xâm, xây dựng āướng sā́t vá với các công
việc ngoaÌ£i giÂao⁦ cón chính phú bang vấn tốn taÌ£i āộc lÃ
¢Ì£p, sán xuất nông nghiệp vá buôn bán háng hoá, mớ
trướng quán lý giáo dục vá quán lý y tế tại āịa
phương. Chính phú bang āược dân trong bang bấu qua tuyến
cứ. Việc xây dựng chính quyến trung ương phái thông qua ý
kiến cúa chính phú vá dân các bang.
Do vậy, AusÂtralia có báy bang, mối bang có một chính phú
vá thú tướng riêng cúa mính, cộng thêm một thú tướng
trung ương nên toán quốc có tám thú tướng. āó gọi lá
thế chế liên bang. Trênơ lụa⁁?
Dưới triếu nhá Hán, Trung Quốc āá mớ āược một con
āướng thông thương buôn bán có khới āiếm lá Thú āô
Trướng An thới bấy giớ (nay lá Tây An) vá vā́t ngang qua
āại lục châu Á, chạy thā́ng tới āịa Trung Hái rối
vượt biến, āạt tới āiếm cuối cúng lá thánh La Má.
Thông qua con āướng thông thÆ°Æ¡ng kéo dái hÆ¡n báy ngán kilÃ
´met, liên kết ba luÌ£c āiÌ£a châu Á, châu Phi vá châu Áu, dân tÃ

5. ´Ì£c Hán āá chuyến tới toán thế giới nến ký thuật nÃ
´ng nghiệp, thú công nghiệp tiên tiến, bao gốm cá bốn
phát minh lớn cúa Trung Quốc. Ngược lại nhiếu sán vật
vá vān hoá āộc āáo cúa phương Tây như sư tứ, lạc āá,
nho, dưa chuột, cá āến Phật giáo cúa Á́n āộ, hội hoạ
cúa Hy Lạp cúng āược truyến nhập váo Trung Quốc. Nến
kinh tế vá vān hoá cúa hai miến āông Tây, nhớ có Con
āướng thông thÆ°Æ¡ng náy āá āược giÂao lÆ°u, āem laÌ£i ánh
hướng rất lớn cho sự phát triến cúa nến vān minh thế
giới.
Trên con āướng buôn bán náy, hối bấy giớ thứ háng
āược trớ āi nhiếu nhất lá tơ lụa, một āạ̄c sán cúa
Trung Quốc. Ví thế con āướng náy āá āược gọi lá
⁁Con āướng tơ lụa⁁. Nghe nói khi một vị hoáng āế La
Má lấn āấu tiên mạ̄c bộ quấn áo bā́ng tơ lụa do Trung
Quốc sán xuất āế āi xem hát āá gây chấn āộng cá kinh
thánh La Má.
Nām 139 trước Công nguyên, Trương Khiên xuất phát āi Tây
Vực, nhưng chā́ng bao lâu ông bị quân Hung Nô bā́t. Sau 11 nām
biÌ£ giÂam giứ, ông trốn thoát vá āến nām 126 trước Công
nguyên thí trớ vế āược Trướng An. Dưới sự chí āạo
cúa quân Hung Nô, khống chế āược khu vực Há Tây thông
tới Tây Vực. Nām 119 trước Công nguyên, một lấn nứa Hán
Vú āế lại sai Trương Khiên āi sứ Tây Vực. Áng tới
trước Á Tôn (Nay thuộc vúng sông Y Lê vá hố Y Tā́c Ư lại
sai phó sứ āến các nước āại Nguyệt Thị, An Tức (nay
lá Iran), Quyên āộc (Á́n āộ thới cố). Sau āó āến nām
115 trước Công nguyên thí trớ vế Trướng An.
Do nhứng hạn chế cúa āiếu kiện lịch sứ, sứ thấn
Hán chưa thế theo Con āướng thông thương náy má tới
āược āế quốc La Má cúa phương Tây. Nếu không, theo lới
các sứ gia, lịch sứ cúa thế giới sé phái viết lại.
Tại sao Vạn Lý Trướng Thánh không āược āưa váo ⁁Báy
ký quan thế giới⁁?
Vạn Lý Trướng Thánh lá một công trính kiến trúc ví
āại cố xưa nhất trên thế giới. Nom nó như một con rống
khống lố uốn khúc tứ trên xuống, kéo dái liên miên
tới 6.700 km. Cúng với kim tự tháp Ai Cập, Vạn Lý Trướng
Thánh āược coi lá hai ký tích có tính chất tiêu biếu nhÃ
¢Ìt trên Trái āất náy. Tuy nhiên tên cúa kim tÆ°Ì£ tháp Ai CÃ
¢Ì£p thí āược āạ̄t lên háng āấu cúa ⁁Báy ký quan thế
giới⁁, cón Vạn Lý Trướng Thánh ớ Trung Quốc lại bị
gạt ra ngoái báy ký quan ấy. āó lá sao vậy?
⁁Báy ký quan thế giới⁁ gốm có: Kim tÆ°Ì£ tháp cúa Ai CÃ
¢Ì£p, vướn treo BaÂbilon, lāng mộ HalÂicanax ớ Thố Nhí Ký,
tượng Thấn Dơt trên núi Olympia ớ Hy Lạp, āến thớ thấn
Artêmix ớ EpheÂdow, ngoÌ£n āén thấn PhaÂlax ớ Ai Cập, bức t
trên truyến hính nước Mý rā́ng: ⁁Mý tiến hánh phong toá
Cu-⁁ba bā́ng āướng biến. Bất cứ táu thuyến náo āi qua
vóng phong toá āếu bị tiêu diệt⁁. āống thới Mý cứ
180 chiến haÌ£m bao vây chạ̄t Cu-⁁ba, ngoái ra cón có 250.000 bÃ
´Ì£ binh, 95.000 quân lính thuý āánh bộ vá lính dú sā́n
sáng tấn công Cu-⁁ba.

6. Liên Xô tuyên bố sā́n sáng chiến āấu vá sé bā́n chím bÃ
¢Ìt cứ chiếc táu náo cúa Mý muốn ngān cán táu cúa Liên
Xô, tiếp theo lá 25 chiếc tấu buôn hánh quân āi vế hướng
Cu-⁁ba.
Khoáng trưa ngáy 24, āội táu buôn cúa Liên Xô āi tới
tuyến phong toá cúa Mý. Nguy cơ búng nố chiến tranh có
thế xáy ra.
Thới giÂan trôi āi tứng phút, tứng phút một. 10 giớ sáng
āúng, các táu chiến hạm vá táu ngấm cúa Mý sā́n sáng
nhá āạn. āến 10 giớ 32 phút, một bộ phận táu buôn
cúa Liên Xô chứng lại không āi tiếp vá quay āấu trớ
lại, cón mấy chiếc sau khi quân Mý lên kiếm tra xác nhận
không chớ vú khí tấn công, cho phép qua tuyến phong toá.
Ngáy hôm sau Khơ-⁁rut-⁁xôp gứi cho Ken-⁁nơ-⁁āi một bức
thư āế nghị: ⁁Chí cấn Mý āám báo không tấn công Cu-
⁁ba, Liên Xô sé rút hết tên lứa ra khói lánh thố Cu-⁁ba.
āống thới yêu cấu Mý rút hết tên lứa āạ̄t tại Thố
Nhí Ký⁁.
Sau 13 ngáy khúng hoáng tên lứa ớ Cu-⁁ba, cuối cúng Liên XÃ
´ cúng āống ý rút hết tên lứa khói Cu-⁁ba. Liên Xô āá
āưa táu váo rút hết tên lứa āi dưới sự giám sát cúa
quân Mý. Ngáy 20 tháng 11, Mý tuyên bố giái toá Cu-⁁ba āá
kiếm soát toán vúng Ban-⁁cāng.
Nām 1402 trong cuộc āại chiến với āế quốc Ti-⁁mua ớ
Trung Á, Xun-⁁tan Ba-⁁e-⁁rai bị bā́t sống. āế quốc Át-
⁁tô-⁁man suy yếu trong một thới giÂan.
Nām 1451, Mô-⁁ha-⁁met āệ nhị kế vị, quyết tâm tiêu diệt
āông La Má. Tháng 4 nām 1453, Mô-⁁ha-⁁met II āích thân dấn
āại quân āánh chiếm Công-⁁xtan-⁁ti-⁁nôp. āế chế āông
La Má tốn taÌ£i hÆ¡n 1000 nām āá biÌ£ diệt vong. Bốn nām sau, MÃ
´-⁁ha-⁁met II laÌ£i dới āô āến Công-⁁xtan-⁁ti-⁁nôp, āối
tên lá I-⁁xtan-⁁bun.
Thới ký Xê-⁁ri-⁁mu thống trị, āế quốc náy lại chiếm
Xi-⁁ri, Ai Cập, Mai-⁁ca Mai-⁁ti-⁁na. Tứ nām 1520 āến nām
1566, ngưới kế vị Xê-⁁ri-⁁mu lá Xu-⁁li-⁁man I āạt āến
thới ký cực thịnh. Vị chính trị gia, quân sự gia nối
tiếng náy āược tôn xưng lá āại āế. Áng liên tục chinh
chiến ớ Trung Áu, Tây Á vá Bā́c Phi. Nām 1521 ông dấn quân
chiếm Ben-⁁gÆ¡-⁁rat. Nām 1526 āi āánh HunÂgari, 29-8 chiếm thú
āô Bu-⁁āa, tiêu diệt HunÂgari. Nām 1529 ông laÌ£i dấn āaÌ£i quân
āánh Viên, khiến cho cá châu Áu rung āộng. Æ Ì châu Á, hoÌ£
nhiếu lấn āánh baÌ£i Ba TÆ°, chiếm Irā́c, CroaÂtia, Tây Ac-
⁁mê-⁁ni. Æ Ì Bā́c Phi, hoÌ£ lấn lÆ°Æ¡Ì£t chiếm Li-⁁bāng, An-
⁁giê-⁁ri, Tuy-⁁ni-⁁di tranh húng trên āịa Trung Hái. Lúc
náy họ trớ thánh một āế quốc lớn xuyên qua 3 châu lục
Áu, Á, Phi
Cái chết cúa Xu-⁁ri-⁁man āá āánh dấu sự kết thúc
thới ký cực thịnh cúa āế quốc Át-⁁tô-⁁man. Nām 1572,

7. hạm āội Thố Nhí Ký bị liên quân Vơ-⁁ni-⁁dơ vá Tây Ban
Nha tiêu diệt. Tứ āó āế quốc Át-⁁tô-⁁man suy yếu dÃ
¢Ìn. āến nām 1922, āế quốc Át-⁁tô-⁁man chấm dứt sau cuÃ
´Ì£c cách maÌ£ng Cộng hoáHoáng āế thứ nhất cúa muôn
āới).
Tứ āại mý nhân thới cố Trung Quốc lá nhứng ai?
Lịch sứ Trung Quốc có bốn ngưới āẹp lám khuynh āáo
āới sống chính trị āược ngưới āới truyến tụng có
sā́c āẹp khác thướng gọi lá Tứ āại mý nhân.
Theo trính tÆ°Ì£ thới giÂan, ngưới āấu tiên lá náng Tây Thi
cuối thới Xuân Thu. Tây Thi vốn lá một cô gái giạ̄t lụa
Trứ La (phía Nam ChÆ° KiÌ£ tính Chiết GiÂang ngáy nay) ớ nước
Việt. Nām 494 trước Công nguyên, nước Việt bị nước Ngô
āánh bại, Việt vương lá Câu Tiến dâng Tây Thi cho Ngô vương
Phú Sai. Náng trớ thánh một phi tứ āược Phú Sai rất
súng ái. Nām 473 trước Công nguyên, nước Việt diệt lại
nước Ngô, truyến thuyết kế lại rā́ng Tây Thi āá theo quan
āại phu Phạm Lái cúa nước Việt bó váo Tây Hố.
āại mý nhân thứ hai lá Vương Chiêu Quân thới Tây Hán, tên
Tướng. Náng vốn lá một cung nứ cúa Hán Nguyên āế. Nām
33 trước Công Nguyên, chúa Thiến Vu Hố Hán Tá cúa thiÌ£ tÃ
´Ì£c Hung Nô xin hoá thân với triếu āính nhá Hán. Chiêu Quân
tự nguyện xin āi xa lấy chúa Hung Nô vá āược phong lá Ninh
Hố Yên Hung. Trong hÆ¡n sáu mÆ°Æ¡i nām VÆ°Æ¡ng Chiêu Quân āi hoá thÃ
¢n, Hung Nô vá triếu āính nhá Hán āối xứ với nhau rất
hoá mục. Vương Chiêu Quân lá ngưới āá cống hiến rất
nhiếu cho an ninh quốc gia vá quan hệ hoá muÌ£c giứa hai dân tÃ
´Ì£c.
āaÌ£i mý nhân thứ ba lá āiêu Thuyến, một nhân vật trong bÃ
´Ì£ tiếu thuyết cố āiến trứ danh Tam Quốc Diến Nghía.
Náng sống dưới āới Hán Hiến āế (190 ⁁ 220 sau Công
Nguyên). āiêu Thuyến lá ca ký trong phú quan tư āố Vương
Doán (chức quan quán lý ruộng āất vá nhân khấu trong
nước). Ví thái sư āống Trác chuyên quyến hoánh hánh tán
bạo, āiêu Thuyến muốn góp phấn diệt trứ āống Trác
āá tự nguyện hiến thân giúp Vương Doán, dúng kế liên
hoán ly gián āược quan hệ giứa āống Trác vá con nuôi
cúa hā́n lá āại tướng Lá Bố. Cuối cúng āiêu Thuyến
āá mượn āược tay Lá Bố giết āống Trác.
āại mý nhân thứ tư lá Dương Ngọc Hoán āới āướng. Nām
745 sau Công nguyên, náng āược āướng Huyến Tông phong lám
quý phi. Dương Ngọc Hoán thực ra không quan tâm gí āến
chuyện chính trị trong triếu āính, nhưng ví náng āược
āướng Huyến Tông hết sức yêu quý, cho nên không nhứng
chị vá em gái náng āược phong lám phu nhân, má āến
ngưới anh em con chú con bác cúa náng lá Dương Quốc Trung
cúng có thế thao túng việc triếu chính. Nām 775 sau Công
nguyên, An Lộc Sơn dấy binh lám loạn với danh nghía diệt
trứ Dương Quốc Trung. Sau khi Dương Quốc Trung bị giết,
Dương Ngọc Hoán cúng bị treo cố.
Dân tộc Hán āá hính thánh như thế náo?

8. Dân tộc Hán lá dân tộc có nhân khấu āông nhất vá
diện tích phân bố rộng nhất ớ Trung Quốc. Nguốn gốc
cúa dân tộc náy có thế truy ngược lên āến thới cố
āại xa xưa, nhưng tên gọi cúa dân tộc thí mái āến thới
ký cận āại mới xác āịnh. Theo truyến thuyết kế lại,
trong thới cố āại xa xưa āá có nhứng thị tộc Cứu Lê,
Tam Miêu, Viêm āế Thị, Hoáng , ví thế sau khi ớ ngôi 60 nām,
Cán Long āá nhướng ngôi cúa mính cho con lá hoáng āế Gia
Khánh, cón mính thí lám Thái thượng hoáng.
Trong số các hoáng āế, ngưới có thới giÂan ngối trên ngÃ
´i ngā́n nhất lá Hoán Nhan Thứa Lân, hoáng āế cuối cúng
cúa triếu āại nhá Kim, tứ lúc lên ngôi cho āến lúc bị
giết không tới nứa ngáy.
Trước Doanh Chính, Trung Quốc cón có rất nhiếu ké thống
trị tối cao. Chā́ng hạn như trong thới cố āại xa xưa có
Ngú āế, trong số āó có āế Nghiêu vá āế Thuấn. Sau
āó nhá HaÌ£ có 17 ké thống triÌ£, nhá ThÆ°Æ¡ng có 30 ké thÃ
´Ìng triÌ£, hoÌ£ āếu có danh má không có hiệu. āến āới
nhá Chu, các ké thống trị xưng vương, āới Tây Chu có 12
vương, āới āông Chu thí có 24 vương, āến āới Tấn
trước Tấn Thuý Hoáng cón có ba vương lá ông cha cúa ông
ta.
Ngoái ra, qua các thới ký danh hiệu hoáng āế cúng không
nhÆ° nhau, tứ āới Hán āến āới Tuý, các hoáng āế phÃ
¢Ìn nhiếu xÆ°ng āế, dưới các triếu āướng, Tống,
Nguyên, Minh, Thanh lại phấn xưng nhiếu lá ⁁Tông⁁
Tại sao hiện nay không tím thấy lāng mộ các hoáng āế
triếu Nguyến ớ Trung Quốc?
Trong thới cố Trung Quốc, sau khi các hoáng āế chết āi, hÃ
¢Ìu nhÆ° bao giớ cúng xây lāng mộ. Chā́ng haÌ£n nhÆ° lāng cúa TÃ
¢Ìn Thuý Hoáng ớ Lâm āống tính Thiếm Tây, lāng các hoáng
āế nhá Hán ớ thánh phố Hám Dương, Mậu Lāng ớ huyện
Hương Bính, Kiến Lāng ớ huyện Kiến, Thập Tam Lāng cúa
nhá Minh ớ Bā́c Kinh, Thanh āông Lāng ớ huyện Tuân Hoá tính
Há Bā́c.
Các lāng mộ náy āược xây dựng cực ký tráng lệ,
chā́ng khác gí nhứng cung āiện nā́m sâu dưới lóng āất,
tất cá āếu có giá trị lịch sứ vá giá trị vān hoá
cao, hấp dấn rất nhiếu nhá nghiên cứu vān hoá vá lịch
sứ, cúng như các du khách trong vá ngoái nước.
Nhưng cho āến nay, ngưới ta vấn chưa phát hiện āược lāng
mộ cúa các vị hoáng āế triếu āại nhá Nguyên. āó lá
ví các hoáng āế āới nhá Nguyên āếu lá ngưới Mông CÃ
´Ì, má các quý tộc Mông Cố có tập quán chôn sâu, không
xây mộ.
Theo lới Diệp Tứ Ký āới nhá Minh trong cuốn ⁁Tháo Mộc
Tứ⁁, các hoáng āế āới Nguyên, sau khi bāng há nhất luÃ

9. ¢Ì£t không dúng quan quách, má chí dúng hai āoaÌ£n gố tró
āuÌ£c rống lám quan tái āế āạ̄t thi thế váo rối āáo hÃ
´Ì thật sâu má chôn xuống. Sau khi hố āược lấp āấy,
họ dúng ngựa dấm phā́ng, āạ̄t quân phong toá, vá chớ khi
có bên trên mọc āấy, không cón nhận ra dấu vết thu quân.
Do āó ngưới āới sau khó phát hiện nơi chôn thi thế cúa
các hoáng āế triếu Nguyên.
Tuy nhiên có lé ai cúng thā́c mā́c. Tại sao ớ Y Kim Hoā́c
Lạc Ký bên Mông Cố lại có một cái lāng Thánh Cát Tư
Hán rất huy hoáng, nguy nga theo kiếu tướng bao cúa Mông Cố?
Thật ra lāng náy lá do Chính phú Nhân dân Trung ương cấp
tiến xây dựng sau ngáy giái phóng, lá công trính có tính
chất tướng niệm, cón bên trong không có thi hái cúa Thánh
Cát Tư Hán
Vān hoá phục hưng ớ châu Áu āược bā́t nguốn như thế
náo?
Thế ku chú rế, nhứng ngưới khác hát lên lới ca chúc
mứng. Cuối cúng chú rế vá cô dâu cúng với nhứng
ngưới thân thiết nhất vá chú lế āi váo giÂan phía sau
bán thớ ký tên váo số āāng ký, sau āó cô dâu dựa váo
tay chú rế tứ tứ āi ra khói nhá thớ trong tiếng nhạc vui
mứng. āến lúc āó bạn bé, ngưới thân āứng ớ cứa
nhá thớ tung hoa giấy váo cô dâu chú rế, chúc cho họ
āược hạnh phúc bến lâu vá āến āây thí hôn lế kết
thúc.
Tuy rā́ng ớ phương Tây cúng có nhứng āám cưới lập dị
như hôn lế tố chức trên không trung, hôn lế trên mạ̄t
nước, nhưng phấn lớn dân chúng vấn thích cứ hánh hôn
lế trong nhá thớ vá có thế lưu giứ trong ký ức nhứng
thới khā́c āẹp nhất trong cuộc āới cúa mính.
Thiếp chúc Tết bā́t āấu có tứ bao giớ?
Æ Ì Trung Quốc thới xÆ°a, thiếp chúc Tết cúng āược goÌ£i
lá thích, lá thiếp, cúng có khi gọi lá môn trạng.
Thiếp xuất hiện sớm nhất dưới triếu nhá Tống. Thới
āó rất thịnh hánh việc háng nām gứi thiếp chúc Tết.
Tương truyến hoạ sý cúa triếu āính Nam Tống lá Lý Tung
có vé bức ⁁Tuế chiêu āố⁁ (Bức tranh sáng āấu nām),
trên āó vé cá nhá chú nhân āang āón tiếp khách khứa
trong viện, khi āó các gia nhân trong cān nhá bên cạnh nhận
nhứng tớ thiếp giấy āó āế mứng nām mới. Trên các
tớ thiếp máu āó ấy ngưới ta ghi họ tên cúa mính gứi
tới bạn bé āế tó ý chúc mứng. Ví loại thiếp náy
lá nhớ ngưới khác mang āi cho nên mới gọi lá phi thiếp.
Ngáy 25 tháng Mưới Hai lá tết Noel, tức lá ngáy chúa JeÂ-
sus, ngưới sáng lập ra āaÌ£o CÆ¡ āốc ra āới. Æ Ì nhiếu
nước châu Áu vá châu Mý, nơi āạo Cơ āốc āược thịnh
hánh, lế Noel cúng như lá ngáy Tết āấu nām cúa các
nước châu Á lá ngáy lế quan trọng trong cá nām. āế
tiện cho việc chúc mứng, nām 1843, quốc vương Anh āá nhớ
một hoạ sý thiết kế tấm thiệp mứng Noel āấu tiên,

10. tứ āó vế sau bā́t āấu tứ một tháng trước ngáy Noel
ngưới ta āá gứi cho nhau thiếp mứng.
Nām 1911 sau cách mạng Tân Hợi, Trung Quốc tính nām theo Công
nguyên, bā́t āấu coi trọng ngáy tết Nguyên āán, ví thế
cho nên việc ān mứng nām mới cúng theo nām mới dương lịch,
thiếp chúc mứng nām mới cúng bā́t āấu có tứ ngáy Ã
¢Ìy.
Tại sao ngưới lớn thướng tạ̄ng tiến mứng tuối cho tré
con váo ngáy Tết āấu nām?
Ngáy Tết, các em nhó thướng rất vui vé vá sung sướng
ví āược an ngon, mạ̄c āẹp, lại cón āược ngưới lớn
cho tiến mứng tuối (gọi lá ⁁áp tuế tiến⁁).
Ngáy xÆ°a ớ Trung Quốc āá lÆ°u hánh phong tuÌ£c lúc giÂao thứa
thí cho tré con tiến mứng tuối (ngưới Việt Nam ta cúng
có phong tuÌ£c náy). Ngưới ta lám nhÆ° thế không phái lá cÃ
´Ìt āem laÌ£i một sÆ°Ì£ vui mứng gí cho con tré, má chí lá
giúp cho con tré xua āuối āược tá ma vá nhứng āiếu xÃ
¢Ìu xa.
Ngưới āới xưa cho rā́ng tré con sống suốt một āới
thí khó lóng tránh khói phái chiÌ£u vái lấn bệnh tật, thÃ
¢Ì£m chí cón có thế biÌ£ chết yếu. NhÆ°ng do ngưới lớn
chưa nhận thức āúng āā́n vế bệnh tật, cho rā́ng tré
con mā́c bệnh tật lá do trúng tá. Ví thế họ cho con tré
ít tiến āế chúng hối lộ tá ma, ác quý, nhớ āó má
thoát khói nhứng tốn hại.
Trong āêm giÂao thứa, sau bứa cÆ¡m āoán tuÌ£, nhứng ngưới
lớn āem nhứng món ⁁áp tuế tiến⁁ gói sā́n trong giấy
āó phát cho tré con āống thới nói vái câu khuyến khích,
hy vọng chúng sé cố gā́ng học tập, chām ngoan.
Cúng có khi ngưới ta chớ cho con tré ngú say, mới lén
āạ̄t ⁁áp tuế tiến⁁ váo dưới gối cúa chúng, āế
bọn tré sé cám thấy ngạc nhiên vá niếm vui sướng cúa
chúng sé tāng thêm váo sáng hôm sau. Như vậy có thế thấy
rā́ng việc tạ̄ng tré con tiến cúng chí nhā́m tāng thêm khÃ
´ng khí vui vé trong ngáy Tết.
Ngáy nay, việc cho tiến (hay cón gọi lá mứng tuối) con tré
chí kéo lá duy trí phong tục tập quán cúa āới xưa, nhưng
ý nghía cān bán cúa việc náy không cón như trước nứa.
Ngưới ta không nhứng chí cho tiến con tré má cá nhứng
ngưới giá với quan niệm: Cấu chúc sức khoé cho con
ngưới vá cấu mong āược may mā́n, sung túc⁦
āeo nhấn có phái chí ví muốn lám āẹp?
Trên thế giới hiện nay, nhấn lá vật trang sức āược
lưu hánh rộng rái nhát. Nhưng ngoái tác dụng trang sức ra,
chiếc nhấn lại có nhiếu ý nghía tượng trưng khác.

11. Trong thới cố āại Trung Quốc, phi tấn cúa các āế vương
lúc bính thướng āeo nhấn bā́ng bạc ớ tay phái, nhưng
āến khi có mang thí lại āeo nhấn bā́ng váng ớ tay trái.
Ví chiếc nhấn ó ý nghía cấm kị, cấm giới, cho nên nó
mới có tên lá ⁁giới chí⁁.
Æ Ì phÆ°Æ¡ng Tây, nói chung ngưới ta cho rā́ng cái nhấn bā́t
āấu có tứ thới Ai Cập cố āại. Trong thới ký náy,
trên ngón tay cúa các vương tôn quý tộc āếu có āeo nhấn
dát ngọc quý có hính một con bọ cánh cứng. Theo truyến
thuyết thí loại nhấn náy có tác dụng trứ tá ma, yêu
quái, báo vệ cho ngưới āeo nó.
Sau khi thói quen náy āược truyến tới châu Áu thí ý nghía
āấu tiên cúa việc āeo nhấn cúng thay āối vá chiếc nhÃ
¢Ìn āược gán cho nhứng ý nghía tÆ°Æ¡Ì£ng trÆ°ng khác.
Dưới thới cố La Má āá tứng có quy āịnh chí có các
nhân vật quý tộc mới āược āeo nhấn bā́ng váng, cón
ngưới dân thướng chí āược āeo nhấn bā́ng sā́t. Trên
các mạ̄t nhấn thương có khā́c họ tên, thân phận, lới
chúc tụng, cón nhận cúa các nhá quý tộc lại thướng
lá nhứng con dấu dúng āế āóng dấu, ký tên trên các
vān kiện.
āến thới ký trung cố ớ châu Áu, giáo hội Cơ āốc
dúng nhấn āế chí ró cấp bậc trong tôn giáo cúa nhân
viên nhá thớ. Chā́ng hạn: Giáo hoáng āeo nhấn có hính
thánh Pie kéo lưới, chiếc nhấn cúng dúng lám con dấu
āế āóng dấu āế āóng dấu trên các vān kiên vá sau khi
Giáo hoáng chết āi thí phái tiêu huý.
Æ Ì các Hống y Giáo chú thí ngón giứa cúa bán tay phái
tượng trưng cho ⁁Thánh linh⁁ có āeo một chiếc nhấn
bā́ng ngọc quý. Các giáo chú, tu viện trướng āeo nhấn
bā́ng thạch anh máu tía,ập hai nước Sớ vá Hán.
āới xưa Cớ Tướng āá āược quáng āại nhân dân ham
thích. Cách bố cục cúa Cớ Tướng cúng không ngứng
āược cái tiến. āến āới nhá āướng, cách āi các quÃ
¢n cớ náy cúng giống nhÆ° ngáy nay.
Cớ Tướng ngáy nay āá āược āịnh hính váo cuối thới
ký Bā́c Tống vá āấu thới ký Nam Tống. Nếu suy āoán
theo trước tác cúa nhứng ngưới như Tư Má Quang, thí
dưới triếu Bā́c Tống āá lÆ°u hánh ba loaÌ£i cớ Tướng, TÃ
´Ìt, bán cớ chiếu ngang vá chiếu doÌ£c. āến āới Nam TÃ
´Ìng thí thêm con sông ngān bán cớ lám āối, vá loaÌ£i cớ
Tướng náy āược lÆ°u hánh rộng rái trong dân giÂan.
Cuốn ⁁Sự lâm quáng ký⁁ cúa āới Tống có ghi bán
⁁TÆ°Æ¡Ì£ng ký phố⁁ (sách ghi các ván Cớ Tướng) sớm nhÃ
¢Ìt má hiện nay chúng ta cón có thế xem āược.

12. Sang āến āới nhá Minh, con Tướng ớ một bên āược āÃ
´Ìi thánh con SÆ°. Tứ āấy cớ Tướng Trung Quốc āá
āược āịnh hính vá không thay āối nứa.
Sau khi nước Trung Quốc mới āược thánh lập, cớ Tướng
āược āưa váo các hạng mục thi āấu thế dục thế thao.
āế phân biệt với cớ Vua quốc tế, cớ Tướng truyến
thống āược gọi lá ⁁Trung Quốc tượng ký⁁ (Cớ Voi
Trung Quốc).
Tại sao tạ̄ng ⁁cúp⁁ cho ngưới āoạt giái quán quân?
Truyến thuyết kế rā́ng: Ngáy 8 tháng 3 nām 978, vua nước
Anh, Eduot āến KhÆ¡Âphu āế thām em lá AitÂlaytÆ¡ trong một nghi
thức nghiêm trang, long trọng. Nhá vua Eduot āang ngối trên lưng
ngựa thí có một ngưới dâng rượu, ngái āịnh uống cạn
thí bị một tay thích khách ớ sau lưng āâm cho một múi dao.
Nhá vua āá chết ví một âm mưu ám muội ớ tuối 15.
Sau khi Eduot chết āi, AitÂlaytÆ¡ kế thứa ngôi báu. Tuy rā́ng vÃ
¢Ìn cón chÆ°a có ai chứng thÆ°Ì£c āược rā́ng AitÂlaytÆ¡ có can
dự vụ mưu giết anh mính hay không, song tấn thám kịch náy
āá āế lại cho ngưới ta nhứng ý nghía rān dạy sâu sā́c.
Tứ āó vế sau, mối khi ngưới Anh tố chức nhứng tiệc
rượu āá náy sinh một nghi thức mới. Chú nhân dúng hai tay
cấm một vại rượu có hai tai, cón nhứng ngưới khách
thí dúng hai tay nhận lấy một vại rượu ấy vá luân lưu
cúng uống. Ngưới náo āến lượt uống thí āứng váo
giứa, nhứng ngưới khác āếu āứng vây quanh chung quanh
āế āế phóng có ké mưu sát tứ sau lưng. Vại rượu
lớn luân chuyến giứa các tân khác āứng thánh như thế
náy, āá trớ thánh ⁁vại rượu tính yêu⁁ tượng trưng
cho tính hứu nghị vá tin tướng, vá āược coi lá một
lế vật quý báu má chú nhân tạ̄ng cho ngưới khách
āược tôn quý nhất.
Ngưới Anh vốn say mê các hoạt āộng thế dục thế thao. Sau
khi kết thúc các cuộc tranh tái, thí sé có một bứa
tiệc chúc mứng ngưới thā́ng cuộc. Vá trong buối lế
ngưới ta thướng tạ̄ng ⁁vại rượu tính yêu⁁ cho ngưới
giánh thā́ng lợi. Vế sau việc náy dấn dấn diến biến
thánh một tục lệ. Bất luận lá cá nhân hay āoán thế,
chí cấn chiến thā́ng trong thi āấu, thí sé āược tạ̄ng
⁁vaÌ£i rÆ°Æ¡Ì£u tính yêu⁁. Cúp thế thao hội hoÌ£p vá vú hÃ
´Ì£i hoá trang
Hiện nay, hội CarÂnaÂvan ớ BraxÂin lá nối tiếng nhất. Háng
nām cứ āến hạ tuấn tháng hai lá diến ra hội náy, kéo
dái ba ngáy. Trong thới giÂan ấy các phố lớn, phố nhó
cúa Thánh phố āếu āược trang hoáng, hai bên āướng phố
dựng lên nhứng quán vá nhứng khán āái tạm cā́m rất
nhiếu cớ vá āén các máu. Dân chúng mạ̄c nhứng quấn
lánh áo āẹp, trang āiếm lộng lấy, nháy nhứng āiệu
samÂba cuống nhiệt suốt ngáy āêm.
Ngưới Trung Quốc āới xưa uống trá tứ bao giớ?

13. āới xưa, ớ Trung Quốc, trá cúng như tơ lụa vá āố sứ
lá nhứng thứ háng hoá quan trọng āược xuất khấu ra
nước ngoái rất nhiếu. Trá không nhứng āược nhân dân
các nước hết sức ưa chuộng, má cón có ánh hướng
khá lớn tới quá trính phát triến nến vān hoá cúa một
số quốc gia. Chā́ng hạn như trá āạo cúa Nhật Bán chính
lá āá phát triến do ánh hướng cúa Trung Quốc.
Trung Quốc lá āất nước phát sinh āấu tiên cúa nước
trá. Các việc trống ché, chế biến ché, ký thuật uống
nước trá āếu bā́t nguốn tứ Trung Quốc. Vậy thí
ngưới āới xưa āá bā́t āấu uống nước trá tứ bao
giớ?
Trong thới thÆ°Æ¡Ì£ng cố xa xÆ°a, ngưới ta cho rā́ng ché lá mÃ
´Ì£t thứ viÌ£ thuốc āược āạ̄t tên lá ⁁trá⁁. Vế sau qua
thực tiến, ngưới ta phát hiện thấy rā́ng vị vá hương
cúa nước trá có thế giúp cho con ngưới giái khát vá
nước trá lá một thứ āố uống rất tốt. Cho nên ché
āá āược trống trên một diện tích rất lớn.
Nghe nói ngay tứ sau khi Chu Vú Vương diệt vua Trụ, các nước
nhÆ° Ba ThuÌ£c ớ vúng Tây Nam āá lấy ché lám vật triếu cÃ
´Ìng āế dâng lên Chu Vú VÆ°Æ¡ng.
Bán vān tự ghi chép vế ché sớm nhất vá āáng tin nhất
āá có trong thới ký Tây Hán trước āây hai nghín nām.
Hợp āống mua bán một thā́ng nhó (āống nô), xưa gọi lá
⁁āống ước⁁, āá quy āịnh ra rā́ng bé phái có trách
nhiệm nấu nước trá vá mua trá.
Hối āấu tiên mới bā́t āấu dúng ché āế uống,
ngưới ta nấu nước ché tươi chưa gia công vó vị hơi
āā́ng. āến āới Tấn Hán thí phương pháp uống nước
trá āá có cái tiến. Ngưới ta āem lá ché nghiến vụn ra
rối trộn thêm với nhứng thứ như bơ, bột gạo, nạ̄n
thánh viên hay thánh bánh, rối khi náo uống thí vó nát ra
cho váo ấm ché vá lại ho thêm nhứng āiếu chính hương vị
như hánh, gứng.
āến giứa āới āướng, nước trá āá trớ thánh āố
uống phố thông, ngáy thướng cúa dân chúng. āống thới
ché āá āược truyến bá ra ngoái biên ái tới các nơi
ớ Tây Bā́c thậm chí tới cá Tây Tạng.
Tứ sau āới Tống thí āế chế biến nước trá, ngưới
ta dúng lá ché sao khô, không thêm các thứ āiếu hoá hương
vị nứa má cúng không chế thánh viên, thánh bánh nứa.
Sang āến āới nhá Minh thí công nghệ sao ché xanh ra āới.
Có thế āố nước sôi trực tiếp váo lá ché, āế cho
ngấu, vứa tiện lợi vứa có thứ nước thơm ngát, cách
lám náy āược hoan nghênh

14. Tại sao hiện nay không tím thấy lāng mộ các hoáng āế
triếu Nguyến ớ Trung Quốc?
Trong thới cố Trung Quốc, sau khi các hoáng āế chết āi, hÃ
¢Ìu nhÆ° bao giớ cúng xây lāng mộ. Chā́ng haÌ£n nhÆ° lāng cúa TÃ
¢Ìn Thuý Hoáng ớ Lâm āống tính Thiếm Tây, lāng các hoáng
āế nhá Hán ớ thánh phố Hám Dương, Mậu Lāng ớ huyện
Hương Bính, Kiến Lāng ớ huyện Kiến, Thập Tam Lāng cúa
nhá Minh ớ Bā́c Kinh, Thanh āông Lāng ớ huyện Tuân Hoá tính
Há Bā́c.
Các lāng mộ náy āược xây dựng cực ký tráng lệ,
chā́ng khác gí nhứng cung āiện nā́m sâu dưới lóng āất,
tất cá āếu có giá trị lịch sứ vá giá trị vān hoá
cao, hấp dấn rất nhiếu nhá nghiên cứu vān hoá vá lịch
sứ, cúng như các du khách trong vá ngoái nước.
Nhưng cho āến nay, ngưới ta vấn chưa phát hiện āược lāng
mộ cúa các vị hoáng āế triếu āại nhá Nguyên. āó lá
ví các hoáng āế āới nhá Nguyên āếu lá ngưới Mông CÃ
´Ì, má các quý tộc Mông Cố có tập quán chôn sâu, không
xây mộ.
Theo lới Diệp Tứ Ký āới nhá Minh trong cuốn ⁁Tháo Mộc
Tứ⁁, các hoáng āế āới Nguyên, sau khi bāng há nhất luÃ
¢Ì£t không dúng quan quách, má chí dúng hai āoaÌ£n gố tró
āuÌ£c rống lám quan tái āế āạ̄t thi thế váo rối āáo hÃ
´Ì thật sâu má chôn xuống. Sau khi hố āược lấp āấy,
họ dúng ngựa dấm phā́ng, āạ̄t quân phong toá, vá chớ khi
có bên trên mọc āấy, không cón nhận ra dấu vết thu quân.
Do āó ngưới āới sau khó phát hiện nơi chôn thi thế cúa
các hoáng āế triếu Nguyên.
Tuy nhiên có lé ai cúng thā́c mā́c. Tại sao ớ Y Kim Hoā́c
Lạc Ký bên Mông Cố lại có một cái lāng Thánh Cát Tư
Hán rất huy hoáng, nguy nga theo kiếu tướng bao cúa Mông Cố?
Thật ra lāng náy lá do Chính phú Nhân dân Trung ương cấp
tiến xây dựng sau ngáy giái phóng, lá công trính có tính
chất tướng niệm, cón bên trong không có thi hái cúa Thánh
Cát Tư Hán.
Nhứng loái vật phá vớ mọi ký lục
Chúng ta cho rā́ng loái vật không có tư duy, ấy vậy má
nhứng khá nāng ký diệu do tự nhiên vá āấu tranh sinh tốn
ban tạ̄ng cho chúng lại khiến ta phái vā́t óc suy nghí āế
tím hiếu.
Ký lục ngú:
Hoā́ng chí ngú 4 tiếng một ngáy āá āược coi lá ký
lục, vậy má giớ āây các nhá khoa học cón phát hiện ra
rā́ng cá heo Dall không bao giớ biết ngú. NgÆ°Æ¡Ì£c laÌ£i, có mÃ
´Ì£t số loái sinh vật sinh ra chí⁦ āế ngú. āấu tiên
phái kế āến loái méo với 14 tiếng mối ngáy. Cón loái
gấu nâu ớ dáy PyreÂnees (Pháp) ngú suốt múa āông dái

15. lạnh giá. Không chịu thua, loái macmốt ngú liến 6 tháng. Tuy
nhiên, ký lục vế ngú lại thuộc vế một con lứa vá thú
túi āuôi quấn châu Phi ví chúng dánh nhứng 80% thới giÂan sÃ
´Ìng āế ngú, tức lá 19 giớ mối ngáy.
Ký lục vế cân nạ̄ng vá kích cớ
Nước lá môi trướng sống cúa các āộng vật to lớn nhÃ
¢Ìt. Dái nhất lá loái sứa khống lố: 75 mét (bā́ng 16
chiếc xe buýt nối āuôi nhau). Sau āó phái kế āến cá voi
xanh: 35 mét. āứng thứ ba lá loái cá nhám voi khống lố
dái 18cúng không kém phấn āạ̄c biệt trong chuyện ān uống:
không kế āến nhứng con mối sống, cá sấu có thế ān
cá āá. Xét vế khá nāng nhịn ān, họ nhá rā́n phái
āược gọi lá vua: mối nām chí cấn ān 8 ⁁ 10 bứa ān
cúng āú cho chúng rối; một con trān có thế nhin āói suÃ
´Ìt 12 tháng liến, nhÆ°ng ngay khi gạ̄p phái một chú linh dÆ°Æ¡ng
chân āen, nó có thế xơi tái cá 60 kg náy.
Ký luÌ£c vế thới giÂan mang thai
Con vật chứa āé ngā́n nhất lá thú có túi ớ châu Mý:
12 ngáy. Tiếp theo lá chuột: 3 tuấn. āây cúng lá lý do ví
sao trên thế giới náy có lā́m chuột āến thế. Chiếm
thứ ba lá thó: một tháng vá có thế āé 5 ⁁ 12 con mối
lấn. Con vật chứa āé lâu nhất lá tê giác: 1 nām 6 tháng
20 ngáy vá voi châu Á: 2 nām 1 tháng. Nhưng ký lục lại thuộc
vế loái ký nhông āen sống ớ vúng núi Alpes (Pháp): 3 nām 2
tháng vá 20 ngáy.
Thới giÂan giÂao phối ngā́n nhất
Thới giÂan giÂao phối ngā́n nhất thuộc vế loái linh dÆ°Æ¡ng
nhó vá voi: một lấn ⁁chān gối⁁ cúa hai loái náy chí
vón veÌ£n có 10 vá 20 giây. Thới giÂan mối lấn dánh cho
⁁chuyện ấy⁁ cúa khí maÂki ớ MadaÂgasÂcar lá 2 giớ. Tuy
nhiên, ký lục lại thuộc vế loái chuột nhā́t: 12 giớ.
Chính ví lý do náy, sau khi giÂao phối với con cái, một chú
chuột āực chí sống thêm āược 5 ⁁ 10 ngáy. Ký lục vế
số lấn giÂao phối thuộc vế loái sÆ° tứ: nó có thế
lám ⁁chuyện ấy⁁ 86 lấn mối ngáy. Cón bọ ngựa cái
lại khiến ngưới ta phái trón mā́t ví náng xơi tái bạn
tính sau khi thoá mán. Có lé āấy lá kinh nghiệm xương máu
āế anh bạn nhện háng xóm rút kinh nghiệm. āế tránh bị
nhện cái ān thịt, nhện āực tím cho mính một lối
thoát: dâng cho ngưới tính một con mối. Vá trong khi ngưới
tính cón bận āánh chén thí cháng ta hoạt āộng. Vá
āến khi nhện cái nhận ra thí⁦ sÆ°Ì£ āá rối. Chó sói nÃ
´Ìi tiếng lá hung tÆ¡Ì£n nhÆ°ng laÌ£i lá loái vật diÌ£u dáng nhÃ
¢Ìt trong chuyện ⁁phóng the⁁. Cón loái vật chung thuý nhất
lá sóc: một chú sóc āực xám có thế chung sống 18 nām
liến với một ngưới tính duy nhất.
Ký lục vế khứu giác

16. Nếu ai nói với baÌ£n rā́ng chó lá loái vật thính múi nhÃ
¢Ìt thí āứng tin. Chó chí āứng háng thứ ba vế khá nāng
nhận ra múi tứ xa má thôi. Phá ký lục trong lính vực náy
lá bướm āêm. Một con ngái āực có thế ngứi thấy múi
cách nó 11 km. Sau āó phái kế āến rái cá biến, có
thế nhận ra múi khói ớ cách nó 8 km. Cón cá mập thí
có thế phát hiện āược múi cúa một giọt máu nhó hoá
tan trong 115 lít nước. Chó thí āứng háng thứ ba vế phát
hiện múi ớ āộ xa, nhưng lại dấn āấu danh sách vế con
vật phân biệt āược nhiếu múi: 100.000 múi khác nhau (một
chuyên gia ngứi múi cúng chí phân biệt āược 3.000 múi)
Ký lục vế xây tố
Loái vật xây tố to nhất lá āại báng: các nhá khoa học
āá phát hiện ra ớ Ecosse một chiếc tố sâu 4,5 mét do
chính chim āaÌ£i báng lám bā́ng mó vá móng chân. Ký công nhÃ
¢Ìt lá chiếc tố cúa loái chim én: āế xây xong một
chiếc tố, chim én phái bay āi bay laÌ£i 1.000 lấn, dúng mó lÃ
¢Ìy bún trộn với rái lán nguyên vật liệu. Cón hái ly
gạ̄m āứt một khúc gố sối āướng kính 20 cenÂtimet trong
chưa āấy 1 āêm āế xây tố.
Ký lục vế thính giác
Tiếng kêu khoé nhất thuộc vế loái cá voi xanh. Ngưới ta
tính āược rā́ng giọng nói cúa nó có thế āạt tới
cướng āộ âm thanh cúa một tên lứa āưa táu con thoi váo
vú trụ. Mạ̄t khác. Ví có một cái tai rất thính, cá voi
xanh có thế giÂao tiếp với āống loaÌ£i ớ bên kia āaÌ£i
dÆ°Æ¡ng. Tiếng kêu cúa một chú khí có thế āược nghe thÃ
¢Ìy trong chu vi 15 km. Cón chim diệc sao nā́m trong sách GuiÂness
với tiếng ⁁hót⁁ giống một con bó āang rống vá phát
āi xa 4 km. Nếu muốn yên tính, tốt nhất lá nên ớ gấn
āịa phận cúa thó: āế báo hiệu nguy hiếm, loái vật
náy chí dúng chân sau āập āập vái cái xuống āất. Vế
phấn mính, cá heo vấn không ngứng lá āối tượng cúa
nhiếu nghiên cứu ví ngôn ngứ cúa chúng rất āa dạng vá
kí bí. āạ̄c biệt, thính giác cúa chúng phát triến hơn
chúng ta gấp 10 lấn: chúng có thế nghe āược siêu âm trong
khi con ngưới thí không thế.
Ký lục vế thị giác
Các loái chim sān mối có cái nhín sā́c nhất: chim cā́t di
cư có thế nhận ra một con bố câu ớ khoáng cách lá 8 km;
āại báng có thế phát hiện ra một con thó rā́ng tứ trên
āộ cao 3.000 mét. āộng vật có mā́t to nhất lá mực thé
khống lố: thuý tinh thế cúa nó có āướng kính lá 38
cenÂtimét⁦ bā́ng āướng kính một quá bóng rố. Æ Ì āÃ
´Ì£ng vật có vú, ngÆ°Ì£a giật ký luÌ£c có mā́t to nhất
(āướng kính lá 5,5 cenÂtimét) vá quá không sai khi ngưới ta
nói rā́ng ngựa nhín thấy chúng ta to gấp 7 lấn kích cớ
thực cúa chúng ta. Loái vật āược biết āến với āôi
mā́t āẹp nhất lá giống só St. Jacques. Dọc trên tấm áo
khoác cúa mính, giống só náy có hai dáy mā́t gốm rất
nhiếu cạ̄p mā́t nhó xanh máu nước biến; số lượng mā́t

17. cúa chúng ngáy cáng tāng theo tuối tác cúa chúng.
āộng vật chạy nhanh nhất
Huy chÆ°Æ¡ng váng xứng āáng āược trao cho loái báo với vÃ
¢Ì£n tốc 101 km/h. Huy chÆ°Æ¡ng baÌ£c thuộc vế linh dÆ°Æ¡ng với
98,16 km/h cón hoā́ng chí giánh āược huy chương āống với
vận tốc 98 km/h cây cối āếu dúng phương pháp ký diệu
lá ⁁chím váo giấc ngú⁁ āế āối phó với cái giá
rét cúa múa āông.
Chúng ta biết rā́ng, cây cối muốn sinh trướng phái tiêu hao
chất dinh dướng. Múa xuân vá múa hé, cây sinh trướng nhanh,
chất dinh dướng tiêu hao nhiếu hÆ¡n so với tích luý, ví vÃ
¢Ì£y sức kháng laÌ£nh cúng giám. NhÆ°ng āến múa thu, tính
hính lại ngược lại, lúc náy nhiệt āộ ban ngáy cao. Mạ̄t
trới chiếu mạnh, quá trính quang hợp cúa lá diến ra nhanh,
cón ban āêm nhiệt āộ thấp, cây cối sinh trướng chậm,
chất dinh dướng tiêu hao ít, tích lúy nhiếu nên cây ngáy
cáng ⁁béo⁁, cánh non biến thánh chất gố, cây cúng dấn
dấn có khá nāng chịu lạnh.
Song āứng nghí trên bế mạ̄t cây múa āông ớ váo trạng
thái ngứng hoạt āộng, thực ra sự biến āối bên trong
nó rất lớn. Tinh bột tích luý váo múa thu lúc náy
chuyến hoá thánh āướng, thậm chí có loại tinh bột lại
chuyến hoá thánh chất béo, āây āếu lá nhứng vật chÃ
¢Ìt phóng laÌ£nh, nó có thế báo vệ tế báo không dế biÌ£
chết lạnh. Nếu cā́t các tố chức thánh nhứng miếng
móng rối āạ̄t dưới kính hiến vi quan sát, bạn sé cón
phát hiện nhứng hiện tượng thú vị. Thông thướng các
tế báo liến nhau tứng cạ̄p, lúc náy sợi gā́n kết tế
báo āếu bị āứt, hơn nứa vách tế báo vá chất nguyên
sinh cúng bị tách rới, giống như tứng chiếc ống. Nhứng
sự thay āối nhó bé má mā́t thướng không nhín thấy
āược náy có tác dụng rất lớn trong việc nâng cao khá
nāng kháng lạnh cúa thực vật. Khi các tố chức āóng
bāng, nó có thế tránh cho các bộ phận quan trọng nhất
trong tế báo. Chất nguyên sinh bị āóng bāng giứa các tế
báo vá gạ̄p phái nhứng nguy hiếm do bị tốn thương.
Có thế thấy, việc ⁁chím váo giấc ngú⁁ vá vượt qua
múa āông cúa cây cối tương quan mật thiết với nhau. Múa
āông, cây ngú cáng sâu thí cáng chiÌ£u āược nhiệt āộ thÃ
¢Ìp, cáng có sức kháng laÌ£nh. NgÆ°Æ¡Ì£c laÌ£i, giống nhÆ° cây
chanh sinh trướng quanh nām má không āược nghí ngơi thí sức
kháng lạnh sé kém, cho dú lá khí hậu ớ Thượng Hái
thí nó cúng không thế sống qua múa āông.
Tại sao tuối thọ cúa một số loại thực vật cực ngā́n?
Nhứng chuyện thú vị trong thế giới tự nhiên nhiếu vô
kế, không biết các bạn āá chú ý āến chưa, bất luận
lá các loại cây cao āến 100 mét hoạ̄c nhứng cây chí cao
có vái cm, mạ̄c dú bế ngoái cúa chúng cực ký dị
thướng nhưng cá āới chúng lá như vậy: Khi hạt āược
gieo xuống āất, gạ̄p phái āiếu kiện môi trướng thích
hÆ¡Ì£p lá náy mấm, sinh trướng, ra hoa kết trái, trong haÌ£t giÃ

18. ´Ìng laÌ£i ấp ú haÌ£t cuá thế hệ thứ hai, cuối cúng lá
chết āi.
NhÆ°ng thới giÂan cấn thiết āế chúng hoán thánh quá trính
sống như vậy phái cān cứ váo các āạ̄c tính khác nhau
cúa các loaÌ£i thÆ°Ì£c vật, āống thới không hoán toán giÃ
´Ìng nhau, thậm chí cách nhau mấy chuÌ£c lấn āến mấy trām
lấn. Có loại chí cấn một nām (tứ múa xuân āến múa
thu) nhÆ° các loaÌ£i thÆ°Ì£c vật nông nghiệp: lúa, cao l giÂao phÃ
´Ìi với bố lứa, āé ra la. Nếu āem meÌ£ lứa giÂao phối
với bố ngÆ°Ì£a, con lai thu āược goÌ£i lá ⁁lứa la⁁, lá mÃ
´Ì£t loaÌ£i tuấn má. Hấu nhÆ° tất cá chúng āếu không có
khá nāng sinh sán. Nhưng hán hứu, vấn có trướng hợp la
mẹ tạo ra thế hệ sau. Cón la bố thí không.
āộng vật cấp cao āếu do trứng thụ tinh phát triến má
có thế hệ con. Tế báo trứng sinh ra tứ buống trứng
cúa āộng vật giống cái, tinh trúng āược sán sinh ra tứ
tinh hoán cúa āộng vật giống āực. Cón la, bất kế lá
āực hay cái, āếu có hệ sinh dục phát triến không hoán
chính, ví thế chức nāng sinh lý có thế chưa bính
thướng. Cơ quan sinh dục cúa nhứng con la āực không thế
sán sinh ra loại hoóc môn āộng dục, āống thới không thế
sán sinh ra tinh trúng thánh thục, ví thế không thế thụ tinh.
āó lá lý do la chí có một āới.
Song cúng có một vái trướng hợp hiếm hoi la mẹ āé. Hơn
1.000 nām trước, trong sách nông học cố āại ⁁Tế dân yếu
thuật⁁ cúa Trung Quốc āá có một vái ghi chép vế
trướng hợp náy. Nām 1953 ớ thôn āông Tính, Cam Túc, một
con la meÌ£ giÂao phối với một con lứa āực āé āược mÃ
´Ì£t con lứa con. Nām 1954 ớ tống GiÂao - āaÌ£o, huyện HÆ°Æ¡ng
LÆ°Æ¡ng, tính Há Bā́c (Trung Quốc), một con la meÌ£ giÂao phối
với một con ngựa āực, āé ra một con la cái.
Sự việc náy tuy hiếm gạ̄p, nhưng lá āế nói rā́ng một
số ít la mẹ vấn có thế sán sinh ra các tế báo trứng
thánh thục có khá nāng thụ tinh. āiếu āáng nói lá āến
giớ vấn chưa thấy la āực sán sinh ra tinh trúng thánh
thục.
Tại sao tính kháng bệnh cúa thực vật hoang dá lại rất
mạnh?
Chúng ta āá nhín thấy thực vật hoang dá ớ ruộng hoang
vá āất hoang, không ít cây trên to dưới nhó, cánh lá yếu
ớt, có một số quá rất nhó má chua. Nhín bên ngoái
chúng cúng tương āương với thực vật āược trống. Nhưng
nhứng ngưới lám công tác khoa học lại có cám tính sâu
sā́c với chúng. Họ xem trọng āiếm náo cúa thực vật
hoang dá? Thực vật hoang dá có một ưu āiếm vô cúng quý
báu, ưu āiếm náy āược các nhá thực vật học gọi lá
⁁Tính kháng chọi mạnh⁁. Cái gọi lá tính kháng chọi lá
chí khá nāng chống laÌ£i nhứng bất lÆ¡Ì£i trong môi trướng sÃ
´Ìng cúa chúng. Trong giới tÆ°Ì£ nhiên, thÆ°Ì£c vật āang tốn
tại khi gạ̄p phái nhứng āiếu có hại cho sự sống cúa
chúng thí chúng luôn muốn tím cách āế chống lại. Trong
nhứng thực vật khác loái, āạ̄c biệt lá giứa nhứng

19. loái thực vật āược trống vá nhứng loái thực vật
moÌ£c hoang thí khá nāng āối kháng āược biếu hiện ra khÃ
´ng giống nhau.
Có ngưới āá tứng lám một số thứ nghiệm, trong cúng
một āiếu kiện, khá nāng kháng bệnh āậu āen giứa nho
mọc hoang vá cây nho trống ró ráng lá khác nhau. Khi lá nho
hương hoa hống āược trống āá āấy vết ban āen cúa
bệnh āậu āen thí gai nho vá lông nho mọc hoang gấn như không
có vết ban āen. āây lá do nguyên nhân náo? āó lá ví thực
vật mọc hoang tứ một hạt mọc thánh một cây, tứ trước
tới giớ không ai vun trống vá quán lý nhưng lại có rất
nhiếu ké thú tấn công, như mưa, gió, tuyết lạnh, hạn hán
lú lụt, bệnh tật vá sâu hại luôn muốn tím cách bóp
chết sinh maÌ£ng cúa chúng. āế tiếp tuÌ£c sinh tốn, bā́t āÃ
¢Ìu tứ thới tố tiên, tứ thế hệ náy āến thế hệ
khác luôn luôn phái āấu tranh với ké thú vô tính, dấn dÃ
¢Ìn hính thánh khá nāng kháng bệnh cÆ°Ì£c maÌ£nh āế thích
ứng với môi trướng chúng thướng phái āưa ra nhiếu
kiếu biến āối vế cấu tạo hính thái bên ngoái vá
cơ nāng sinh lý bên trong cúa chính mính āế thích ứng. Ví
dụ nhiếu loại thực vật mọc hoang hoạ̄c lá toán thân
hoạ̄c lá lá āấy lông, có loại thí āấy gai, có loại
thí chứa āộc. Toán bộ nhứng thứ náy āếu giúp cho
chúng có thế āấu tranh tốt hơn āế chống lại ké thú.
Nhứng ưu āiếm náy cúa thực vật mọc hoang āá nói ró
sức sống vá sức chiến āấu cúa chúng āếu rất mạnh
mé. Nhưng nhứng thực vật trống thí lại không như vậy,
chúng tứ nhó āến lớn āếu āược sÆ°Ì£ chām sóc, quan tÃ
¢m cúa con ngưới, thiếu sÆ°Ì£ rén luyện cho tính āối
kháng, một khi nguy hiếm āến thí không chịu āược, thậm
chí bị chết.
Nhứng ngưới lám công tác nuôi trống thực vật cực ký
coi trọng ưu āiếm có tính kháng cự cực mạnh cúa thực
vật mọc hoang. Họ thướng thông qua con āướng lai giứa loại
āược nuôi trống vá loại mọc hoang āế tạo ra nhứng
chúng loại tốt vá āược nhiếu ngưới hoan nghênh, nhứng
thực vật có tính kháng cự kém āược cái tạo thánh
nhứng loại mới có chất lượng tốt vá tính kháng cự
mạnh. Do āó, tất cá nhứng loại thực vật mọc hoang trên
āất cā́n cối trên núi không chịu āựng gió mưa, má lá
chúng āược lớn lên trong khí hậu khā́c nghiệt. Chúng ta
phái āạ̄c biệt coi trọng vốn quý báu cúa tái nguyên phong
phú, lợi dụng triệt āế ưu āiếm lá tính kháng bệnh
mạnh náy cúa chúng, tạo ra giống lai āế āưa ra nhiếu
loại mới, giúp ích cho nhân loại.
Tại sao nhứng loái thực vật sinh trướng ớ bái biến vá
āấm lấy āếu có rế hô hấp?
Chúng ta biết rā́ng cuộc sống vá sự sinh trướng cúa
thực vật không tách rới khói nước. Không có nước,
thực vật dế úa tán, thậm chí lá chết. Nhưng khi nước
trong āất quá nhiếu hoạ̄c ngâm mính trong nước thí không
khí trong lố hớ cúa āất sé bị nước āấy ra, lám cho
āất trớ thánh thiếu oxy, cúng sé āe doaÌ£ āến cuộc sÃ
´Ìng cúa thÆ°Ì£c vật. Có ngưới āá āo āaÌ£c, khi oxy trong āÃ
¢Ìt giám xuống 10% thí cÆ¡ nāng bộ rế cúa āaÌ£i āa số
các loái thÆ°Ì£c vật sé có thế biÌ£ thoái hoá. Khi giám xuÃ
´Ìng 2% thí hệ rế phái āối diện với cái chết. Bái

20. biến vá āấm lấy lá thuộc vế môi trướng sinh thái
thiếu oxy, thướng xuyên ngập nước.
Nhưng thực vật trong quá trính tiến hoá cúng tạo ra
āược một loạt chúng loại āế thích ứng sinh trướng
trong môi trướng thiếu oxy, āược gọi lá thực vật āấm
lấy hoạ̄c thực vật bái biến. Nhứng thực vật náy có
một āạ̄c āiếm chung āó lá có bộ rế tiến hánh hô hÃ
¢Ìp tứ trong āất hướng nam vá một mạ̄t hướng bā́c cúa
nhá, sướn phía Nam vá sướn phía Bā́c cúa núi cao nhận
āược lượng ánh sáng Mạ̄t trới khác nhau. Ánh sáng Mạ̄t
trới ớ sướn nam āược chiếu trực tiếp, hơn nứa
chiếu cá ngáy tới tối, do āó thÆ°Ì£c vật sống trên phÃ
¢Ìn núi náy sé nhận āược nhiếu ánh sáng vá nhiệt āÃ
´Ì£ cao; ánh sáng Mạ̄t trới ớ sướn bā́c āược chiếu
xiên, nhứng thực vật sống trên phấn núi náy sé nhận
āược ít ánh sáng vá nhiệt lượng. Ngoái ra, lượng
nước, āộ ấm, nhiệt āộ, hướng gió, gió theo múa vá
āiếu kiện hoán cánh khác cúa hai sướn nam vá bā́c cúng
không hoán toán giống nhau.
Do ánh sáng, lượng nước, hướng gió, nhiệt āộ khác
nhau, lám cho sự sinh trướng lâu dấi cúa thực vật ớ
sướn nam vá sướn bā́c cúng có tính cách không giống
nhau. Nói một cách āơn gián, loái thực vật sinh trướng
ớ sướn nam thích ánh sáng Mạ̄t trới, nhá thực vật
học gọi āó lá thực vật dương sinh như túng, sam, dương,
liếu, hoé. Loái thực vật sinh trướng lâu dái ớ sướn
bā́c thí thích bóng râm, do āó ngưới ta gọi chúng lá
thực vật âm sinh, như vân sam, lánh sam, ngọc châm. āây lá
kết quá do thực vật sống lâu dái trong môi trướng khác
nhau. Tính cách āạ̄c thú thích dÆ°Æ¡ng thích âm náy vốn khÃ
´ng thế hính thánh āược trong một thới giÂan ngā́n. NhÆ°ng
cho dú hính thánh nên tính cách như thế náy hoạ̄c như thế
kia cúng không thế thay āối một cách tuý tiện āược.
Bới ví āế chúng cáng thích hÆ¡Ì£p hÆ¡n với āiếu kiện sÃ
´Ìng ớ sướn nam vá sướn bā́c, trong hính thái phấn
ngoái vá cấu taÌ£o sinh lý bên trong āếu có sÆ°Ì£ biến āÃ
´Ìi. Vậy thí, hính thái bên ngoái vá cấu taÌ£o sinh lý bên
trong cúa thực vật thích dương vá thực vật thích âm có
sự khác biệt gí? Sự khác biệt ró ráng nhất lá phấn
lá. Chất lá cúa thực vật thích ánh sáng lá hơi dáy
vá thô ráp, trên mạ̄t lá có lớp chất sứng hoạ̄c chất
sáp có thế chống chọi với ánh sáng Mạ̄t trới, lố
khí thướng nhó vá dáy, chất diệp lục tương āối ít
nhưng số lượng tương āối nhiếu. āạ̄c trưng cấu tạo
lá cúa thực vật thích dương có thế āám báo cho lá có
thế lợi dụng tốt nāng lượng Mạ̄t trới dưới sức
chiếu cúa Mạ̄t trới, trong trướng hợp thiếu ánh sáng
Mạ̄t trới, cúng có thế tiến hánh tác duÌ£ng quang hÆ¡Ì£p nhÃ
¢Ìt āiÌ£nh. Cấu taÌ£o lá cúa thÆ°Ì£c vật thích âm vá thÆ°Ì£c vÃ
¢Ì£t thích dÆ°Æ¡ng hoán toán tÆ°Æ¡ng phán nhau, lá thướng to má
móng, chất sứng không phát triến, tế báo thân lá vá lÃ
´Ì khí tÆ°Æ¡ng āối ít, có khe hớ tế báo tÆ°Æ¡ng āối
phát triến. Số lượng diệp lục cúa lá ít hơn một
nứa so với thực vật thích dương, nhưng hính dáng cúa lá
hơi to. Như thế có lợi trong môi trướng ấm ướt, tối
tām cúng có thế hấp thụ vá lợi dụng ánh sáng Mạ̄t
trới yếu ớt.
Ánh hướng cúa ánh sáng Mạ̄t trới āối với sự sinh