Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (10)
Similar to Toplumsal cinsiyet ve kalıpyargıları
Similar to Toplumsal cinsiyet ve kalıpyargıları (20)
More from mercangrel1
Toplumsal cinsiyet ve kalıpyargıları
- 1. TOPLUMSAL CİNSİYET VE KALIPYARGILARI Toplumsal Cinsiyet; kadınlara ve erkeklere toplum tarafından yakıştırılan rolleri kalıpları ve sorumlulukları tanımlamakta olan sosyal yapılanmadır. Sosyal yönden kadın ve erkek karakterlerden beklenen ve uygun olduğu düşünülen davranış biçimlerini tanımlamaktadır. Hatta yalnızca kadın ve erkek arasında değil, her toplulukta ki güç ilişkilerini de etkilemektedir. Tamamen insan tarafından ortaya çıkarılmıştır sonradan öğrenilmektedir ve bu nedenle de değişiklik gösterebilmektedir. Toplumsal cinsiyet rolleri toplumdan topluma farklılık gösterebileceği gibi zaman zaman özellikle bazı kriz dönemlerinde farklılık gösterebilmektedir. Birçok kültürde erkeklerin deneyim ve bakış açıları norm olarak kabul edilmektedir günümüzde bile. Birçok kültürde erkekler ailenin ya da sosyal topluluğun reisi yani lideri sayılmaktadır. Son söz hakkı erkekte olarak görülmektedir. Bu tipte ki geleneksel rolleri takip etmeyen erkekler de toplumun eleştirisine maruz kalmaktadır. Toplumsal cinsiyet gelişimini ve farklılaşmasını açıklamak için kullanılan biyolojik temelli teorilerden biridir ve toplumsal cinsiyet farklılaşmasını soyun devamına ait programlama ile ilişkilendirir. Buna göre farklılıkların kökeni eş seçimi, üretim stratejileri, soyun devamına ilişkin ebeveynlik yatırımları ve erkeklerin agresif doğasıyla ilişkilendirilir. Bu bakış açısına göre, günümüzdeki toplumsal cinsiyet farklılıkları kadının ve erkeğin karşı karşıya kaldıkları yeniden üretim taleplerine ve soyun devamına yönelik başarılı bir adaptasyonla ilgilidir Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet eşitliği gibi feminizm temelli kavramlar Türkiye`de 1980`ler sonrasında hayatımıza girmeye başlamıştır. Gerek feminist yazarlar gerekse feminist aktivistler bu kavramlarla ataerkil yapıları eleştirmeye başladılar. Zamanla siyasal alanlarda da bu kavramlar hareketlilik yaratmaya başladılar. Türkiye dahil çeşitli devletler kadınları güçlendiren politikalar üretmeye başladılar. Ancak tabiiki bir eşitlik hala söz konusu olamıyor. Dünyada bunun örneklerini her alanda sayısal rakamlardan bile anlayabiliriz. -kadınlar dünya üzerinde ki toprakların %5 ine sahiptir. -60 ülkede kadınların gelirleri erkeklerin gelirlerinin %50sidir. -Birleşmiş Milletler`e üye olan 192 ülkenin devlet ve hükümet başkanlarından sadece 13 ü kadındır. Örnekler tabii ki dünyada ki şiddet olaylarıyla, cinayetlerle, okuma oranlarıyla, ya da evlilik yaşlarının cinsiyetlere dağılımını incelediğimizde bile görebiliriz. Bu konunun önüne geçmek için Birleşmiş Milletler bir sözleşme imzalamıştır.
- 2. CEDAW isimli bir sözleşme. Türkiye tarafından 1984 yılında imzalamıştır bu sözleşmeyi. CEDAW açılımı ‘kadına karşı her türlü ayırımcılığın önlenmesi sözleşmesi’dir. Sözleşmenin en önemli özelliği sadece yasal olarak değil özel ve kamusal alanlarda da var olan ayrıcalıkları içermesidir. Bu yasa kadınların kişi, birey olarak haklarıyla ilgilenen bir yasadır. Kadın hakları anayasası şeklinde de anılabilir. CEDAW`a göre her devlet kadın-erkek eşitliğine anayasasında yer vermek mecburiyetindedir. Kadınların medeni haline bakılmaksızın bu yasalar işlemek zorundadır ve her 4 yılda bir CEDAW denetim organı tarafından denetlenmektedir. Ancak yalnızca devlet ve yasal düzenlemeler bu sorunun ortadan kalkması için yeterli değildir. Çünkü toplumun birçok kesiminde kültürel yargılar bunun önüne geçmektedir. Örneğin; 2015 yılında Yükseköğretim Kurulu “Yükseköğretim Kurumları Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Tutum Belgesi”ni üniversitelere göndermiştir. Ancak 2019 yılının ilk çeyreğinde bu proje ‘toplumsal değerlerimiz’le oranlı olmadığı ve toplumca kabul görmüyor olması sebebiyle iptal edilmiştir. Feminizmle birlikte hayatımıza giren toplumsal cinsiyet ve cinsiyet eşitliği kavramlarının önemi siyasal alanda kullanımlarından çekinilmesi ve gündemden düşürülmeye çalışılması sebepleriyle daha çok önem yaratmaktadır. Üremeye ilişkin rollerin farklılığı sebebiyle ortaya çıkan toplumsal cinsiyetin zamanla gelişmesiyle artık kadınlardan yalnızca anne, eve bakan, evin sorumluluklarını alan kişi olması beklenmiyor. Artık kız çocuklarını okula göndermemek hoş görülen bir tutum değil mesela. Kadınların da iş hayatında olması bekleniyor. Ancak hala bir eşitlik söz konusu olmamakta artık meslekler kadın mesleği erkek mesleği şeklinde ayrılmaya başlanmış durumda. Toplumsal cinsiyete dayalı bakış açısı erkek ve kadın olmanın çok boyutlu anlamlarının toplumsal olarak oluşturulduğunu; kadın ve erkek olmanın ev içinde ve ev dışında ortaya çıkan günlük faaliyetlerde var olduğunu gösterir. Erkek ve kadın olmanın çok boyutlu anlamlarının toplumsal cinsiyet bağlamında açıklanabilmesi ve bu anlamlar çerçevesinde ortaya çıkan toplumsal rollerin incelenmesinde farklı yaklaşımlar benimsenmiştir. Bu yaklaşımlar, insanlar arasındaki birebir ilişkiler ya da bir bütün olarak toplum üzerinde yoğunlaşır. Aslında bu incelemelerde odak nokta, cinsel kimlik gelişiminde “öğrenme”nin rolünün ne olduğudur. Bu bağlamda ele alınan teorilerden biri olan “Bilişsel Gelişim Teorisi’ne göre, çocuklar toplumsal cinsiyete ilişkin basmakalıp bakış açılarını, etraflarından gördükleri ve duydukları sayesinde geliştirir. Bireyler kendilerini kavrayış (algılayış) biçimleriyle tutarlı davranışlar gösterme eğiliminde olurlar. Çocuklar bir kere kendi toplumsal cinsiyetlerine ilişkin bilgiyi oluşturduktan sonra davranışları ile (kız gibi davranmak) düşünceleri (ben bir kızım) arasındaki karşılıklı etkileşim istikrarlı bir toplumsal cinsiyet kimliği ya da bilişsel gelişim teorisinin adlandırdığı haliyle, toplumsal cinsiyet kararlılığı oluşturmuş olur. Toplumsal cinsiyet kimliğinin değişmezliği üç
- 3. düzeyde gerçekleşir. Bunlar toplumsal cinsiyet kimliği, sabitliği ve tutarlılığı bileşenleridir. Toplumsal cinsiyet kimliği, bireyin kendini ve diğerlerini bir kız ya da erkek, bir kadın ya da adam olarak tanımlayabilmesi (etiketlendirebilmesi) gibi basit bir yeteneği gerekli kılar. Toplumsal cinsiyet sabitliği, toplumsal cinsiyetin zaman içinde sabit kaldığına ilişkin farkındalığı ifade eder. Son olarak toplumsal cinsiyet tutarlılığı ise, toplumsal cinsiyetin görünüm, aktivite ya da giysi değişse de değişmez bir unsur olduğunu ifade eder. Toplumsal cinsiyet eşitliğine odaklanacak olursak; kısacası, kadın ve erkeklerin eşit hak, imkân ve olanaklara sahip oldukları durumdur. Böyle bir eşitliğin mevcut olması halinde, cinsiyete dayalı herhangi bir ayrımcılık olmayacaktır. Ancak muhafazakar kesim toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleyecek her projenin, kadının gelenekler rollerini bozacağını düşünmekte. Bunun sonucu olarak da aile yapısının bozulacağından endişe etmekte. Muhafazakarlar ayrıca bu projelerin ‘fıtrata aykırılık’ taşıdığını dile getirmekte. Milli Eğitim Bakanı Ziya Selçuk okullarda cinsiyet eşitliğini esas alan derslerin başlayacağını açıkladı ve bu projelerin yaygınlaştırılacağını dile getirdi. Bu konuda çok fazla tepki gördü. Örneğin; Milli Gazete yazarı Abdülaziz Kıranşal, Ocak 2019'da yazdığı bir makalede itirazları şöyle sıraladı: "Bu proje anneliği, eşliği ve ev hanımlığını yok etmek üzere tasarlanmış bir projedir. Çünkü projenin savunucuları, eşitlik ve özgürlük gibi algılarla ev hanımlığını ve anneliği tahammül edilmesi güç bir durum ve kadının özgürlük alanını kısıtlayan, geleneklerin ve dinin kadının sırtına yüklediği bir angarya gibi sunmaktadırlar.” "Bu proje, bir fıtrata müdahale projesidir. Çünkü bu projenin savunucuları biyolojik cinsiyetten farklı olarak LGBTİ gibi sapkınlıkları da toplumun nazarında farklı cinsel yönelimler olarak sıradanlaştırarak, normalleştirerek ve makul hale getirerek topluma sunmaktadırlar." Muhafazakar kesim aynı zamanda ‘toplumsal cinsiyet eşitliği’ kavramı yerine ‘toplumsal cinsiyet adaleti’ kavramını kullanmayı tercih ediyorlar. Yani kadınların kadın olarak, erkeklerinde erkek olarak görevlerini yerine getirmeleri gerektiğini savunan bir kavram bu. Ancak son yıllarda toplumsal cinsiyet tabuları yıkılmakta. 2010 yılından önce %25`i bile bulmayan kadın istihdam oranı 2016 yılı itibari ile %32’nin üzerine çıkmıştır. Pek çok kurum kız çocuklarının eğitimini ve kadınları istihdam alanında destekliyor. (ülkemizde KOÇ Holding`in bu konuda ciddi çalışmaları söz konusu)
- 4. KALIP YARGILAR Kalıp Yargı; bir sosyal sınıfın bütün üyelerinin paylaştığına inanılan özelliklerdir. Cinsiyet, fiziksel görünüş, ait olunan coğrafya, bir örgüt üyesi olma gibi çok çeşitli kategorilere ayırabilmekteyiz. Ön yargı ile ilişkilidir. Feldman: “Ön yargıyı muhafaza eden bilişsel çerçeve kalıp yargıdır. Bir kalıp yargı, bir grubun üyeleri hakkında, sadece o grubun üyeleri olmaları nedeniyle sahip olunan bir dizi inanç ve beklentilerdir.” Şeklinde tanımlamaktadır. Bu terim ilk önce Lipman tarafından ‘zihindeki resim’ olarak tarif edilmiştir. Sosyal psikolojide kadınlar ve erkekler için farklı kalıp yargıları söz konusudur. İnsanlarda yapılan bazı araştırmalar; Kadın figürünün; nazik, sevecen, duygusal, zerafet, incelik, yumuşaklık gibi kelimelerle çağırışım yaptığını araştırmalarla görebiliyoruz. Aynı durumda erkek figürü için; sağlam, dayanıklı, bağımsız, baskın, hırslı… gibi kelimelerle bağdaştırıldığını görüyoruz. Toplumsal açıdan bakacak olursak kadınlar ve erkeklere biçilmiş farklı roller üzerinden tipik olduğu düşünülen davranışlar söz konusu. Kadınlar için; dünyanın birçok yerinde kadınlar iyi bir eş ve iyi bir anne olmak zorundadır gözüyle bakılır. Erkekler için; ailesinin sorumluluklarını alan, onları koruyup kollayan, güç timsali gözüyle bakıldığı söylenebilir. Kadınlar ve erkekler hakkında sahip olunan genel düşünceler “cinsiyete ilişkin kalıp yargılar” (sex stereotypes) olarak adlandırılmaktadır. Bu kalıp yargılar iki farklı düzeyde tanımlanmaktadır. Bem (1984) tarafından bu düzeyler şöyle açıklanmaktadır: Bunlardan birincisi olan “cinsiyet rollerine ilişkin kalıp yargılar” (sex-role stereotypes); kadınlar ve erkekler için uygun görülen birçok rol ve faaliyetler hakkındaki düşünceleri içermektedir. İkinci bir kavram olan “cinsiyet özelliklerine ilişkin kalıpyargılar” (sex-trait stereotypes) ise, bir cinsiyeti, diğer cinsiyete oranla daha fazla veya daha az nitelediğine inanılan psikolojik veya davranışsal özellikleri içermektedir. Üniversite öğrencileri üzerinde cinsiyet rolleri ve kalıp yargıları ile ilgili yapılan bir araştırmada ilginç bulgulara rastlanmış. Buna göre;
- 5. Araştırmanın en önemli bulgularından biri; kadın ve erkek öğrencilerin kalıp yargılarının birbirinden farklı olması. Bulgular kadınların erkeklere göre daha geleneksel kalıp yargılara sahip olduğunu ortaya koymuştur. Cinsiyet rolleri ile ilgili kalıp yargılar üniversitenin kaçıncı senesinde olduklarına göre değişmemektedir. Buradan yaşa bağlı bir farklılık olmadığı sonucunu çıkarabiliyoruz. Ve bu araştırmanın sonucundan anlayabiliyoruz ki bu kalıp yargılar kadınlar tarafından daha kolay benimsenmekte ve kendilerini bu yargılara uygun bir kalıba sokmaya yatkın olduklarını görüyoruz aynı zamanda. Sonuçta halihazırda televizyonda gösterilen çizgi filmlerde bile toplumsal cinsiyete ilişkin kalıp yargılara uygun davranışlar sergiledikleri ve görünüşleri bile buna göre belirlenmiş olduklarını görüyoruz. Günümüzde çocukların bir çoğu tarafından izlenilen ‘niloya’ isimli çizgi filmi ele alacak olursak mesela… bu çizgi filmi incelediğimizde yemek yapma, ev temizleme, çocuklarla ilgilenme gibi işlerle annenin ilgilendiği; araba sürme bahçe işleri ve hayvanlarla ilgilenme işlerini babanın yaptığı görülmektedir. Sonuç olarak çok küçük yaşlardan itibaren bunlara maruz kalarak büyüyen çocuklar bu kalıpların normal olduğunu düşünerek büyüyorlar ve kendilerini de buna göre şekillendiriyorlar. SONUÇ Bu konuları incelediğimizde aslında toplumun insanları belirli değerler uğruna tekdüze hal ve tavırlar içerisine sokma çabasını görüyoruz. İnsanlara ilk bakışta yapıştırılan ve onları sınıflandıran etiketler; yani önyargıların göründükleri kadar masum olmadıkları bir gerçek. Bu gerçekliği gelenek görenek, din gibi toplumsal değerlerin arkasından savunmaktalar. Ataerkil kurulmuş dünya düzeni, cinsiyet eşitsizliğinden güç almakta ve erkek egemen toplumlarda bunu desteklemektedir. Çünkü cinsiyet eşitsizliği olduğu sürece erkekler her zaman daha güçlü görünecek ve her zaman lider konumunda olmaları desteklenecektir. Dünyada ki lider kadın sayısının azlığı bunun bir kanıtıdır. Kadınların iş hayatından uzak olması egemen olmaya alışkın olan ‘erkil erkek’ toplumun işini kolaylaştırmaktadır bu yüzden hala toplum tarafından cinsiyet eşitliği kabul edilmemekte hatta bazı kesimler buna oldukça cesur bir şekilde açık açık karşı koymakta. Bu düşünceler ışığında, kadınları ‘yuvayı dişi kuş kurar’ düşüncesiyle ev işleri ve annelik görevleri içerisine hapsetmekte erkekleri de bu aileye bakmanın sorumluluğu altında ezmekteyiz.