tài liệu Mã nguồn mở

1. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-1
Linux
Chương 2: Cài đặt & Sử
dụng Linux
Nội dung
• Hệ điều hành
• Nguồn tải Linux
• Các lệnh cơ bản
• Thông tin hỗ trợ
2
Hệ điều hành
• Linux-Hệ điều hành
– Phần mềm quản lý các tài nguyên hệ thống
hiệu quả, an toàn
3 4
Tài nguyên hệ thống
Phần cứng Phần mềm
Phần mềm
hệ thống
Phần mềm
ứng dụng
Các loại hệ điều hành “cũ”
• Một NSD, đơn nhiệm:
– Chỉ một NSD có thể dùng hệ thống trong một thời
điểm
– NSD chỉ có thể thực hiện một tiến trình đồng thời
Ví dụ: DOS, Windows 3.1
• Đơn NSD, đa tiến trình :
– Chỉ một NSD có thể dùng hệ thống trong một thời
điểm
– NSD có thể thực hiện nhiều tiến trình đồng thời
Ví dụ: OS/2
5
Hệ điều hành “đương đại”
• Đa NSD, đa tiến trình:
– Cho phép nhiều NSD cùng sử dụng hệ thống
máy tính đồng thời
– Mỗi NSD có thể thực hiện nhiều tiến trình
đồng thời
Ví dụ: UNIX, Windows NT (2000, XP, Vista)
6

2. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-2
Linux-Hệ điều hành
• Linux là HĐH
Đa NSD, Đa tiến trình
• Hỗ trợ lập trình, xử lý văn bản, trao đổi
thông tin
7
Ứng dụng Linux
• Ứng dụng cho NSD
– Sử dụng văn bản (vi, sed, awk)
– Ứng dụng khác
• Công cụ hỗ trợ lập trình
– Các NN lập trình và trình dịch(C, C++, Java)
– Shell scripts
– Qui trình phần mềm cá nhân: Quản lý phiên bản
• Source Code Control System (SCCS)
• Revision Control System (RCS)
• Các ứng dụng server
– Web server, mail server, application server
8
Cài đặt LINUX
• Tự cài hệ thống Linux
– Máy riêng biệt
– Máy dùng chung
– Live CD, Live USB
• Khác
– Cygwin: Linux utilities on Windows
– Windows Services For Linux(for some
versions of Windows)
– MacOS 10
9
9
CSCI330-TheUNIXSystem
1.2 .Cài đặt HDH LINUX
1. Chuẩn bị
 Software for installation : RedHat Linux 9.0 , Fedora
, Ubuntu LINUX
Phần cứng :
 CPU 386 trở lên, BUS ISA,PCI,EISA
 Keyboard :US English 105 key. Hoặc các loại khác
 Mouse type
 Hard disk size : Nên có tối thiểu 1.8 GB song khuyến
cáo nên có 3,5 GB
 RAM -tối thiểu 64M (RedHat 7.2)  Dùng thêm SWAP
file nhờ một bộ nhớ ảo (Gấp đôi RAM value) .
11
 Video card,monitor Sound card , NIC : Redhat tìm NIC.
 ( Hardware Compability List -HCL)
HCL  Main Menu | System tools
 Tạo đĩa khởi động : Boot disk
Các thông số về mạng :
DHCP or Fixed IP
IP Address
DNS Host and Server
Internet Gateway
12
Để gắn máy của mình vào một mạng LAN Ethernet , vấn đề
đầu tiên là sự nhận biết của Linux đối với card này. Nếu card
phổ biến như 3c509 của 3COM hay NE2000 của Novell, Linux
sẽ tự nhận biết sự hiện diện của card trong quá trình boot. Để
biết xem kết quả nhận biết card mạng, ta có thể xem xét các
thông báo của kernel Linux trong quá trình boot của hệ thống
qua lệnh dmesg
…]#dmesg
13

3. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-3
2. Các phương pháp cài đặt
 Trực tiếp từ CDROM
[CDROM]:dosutilsautoboot
NFS(Network file system)cài đặt từ một mạng
UNIX nhờ máy chủ NFS
 FTP -Cài đặt qua LAN hoặc WAN dùng FTP
 Dùng file ISO cài cho máy ảo
 Tạo đĩa boot:
E:dosutils>rawrite
14
3. Các bước cài đặt
a. Sửa cấu hình máy để boot từ ổ CDROM
b. Đặt đĩa số 1 vào ổ CDROM và khởi động lại máy
c. Lựa chọn một phương pháp cài đặt, ví dụ text
d. Chọn kiểu cài đặt , server hay máy trạm hay custom
e. Chia lại ổ đĩa cứng (Patitions)
f. Lựa chọn các gói sẽ cài đặt (RPM)
g. Linux tự làm việc
h. Cấu hình lại nếu có yêu cầu hiển thị trên màn hình.
Thực hành cài Redhat 9.0 trên máy ảo dùng file ISO
15
Đối với Linux, không có khái niệm các ổ đĩa khác nhau.
Toàn bộ các thư mục và tập tin được “gắn” lên (mount) và tạo
thành một hệ thống tập tin thống nhất, bắt đầu từ gốc ‘/’
/-----+
!-------/bin
!-------/sbin
!-------/usr------/usr/bin
! !------/usr/sbin
! !------/usr/local
! !------/usr/doc
!
!-------/etc
!-------/lib
!-------/var-------/var/adm
!-------/var/log
!-------/var/spool
!-------/mnt  “Mount point” Nơi gắn các t/b
! 16
Ta có thể chia đĩa cứng thành nhiều phân vùng (partition). Mỗi
partition là một hệ thống tập tin (file system) độc lập. Sau đó,
các hệ thống tập tin này được ‘gắn ‘ (mount) vào hệ thống tập
tin thống nhất của toàn hệ thống. Có thể gắn thêm một đĩa
cứng mới, format rồi mount vào hệ thống tập tin dưới tên một
thư mục nào đó và tại một điểm (mount point) nào đó.
17
1.3.Cài đặt nhiều HDH trên 1 máy
• Mục đích
Thiết lập nhiều hệ điều hành trong một máy là một
nhu cầu cần thiết cho nghiên cứu và học tập cũng như
để chúng ta có thể thưởng thức từng điểm mạnh của
mỗi hệ điều hành.
18
1.3.1 Khái niệm Bootloader
• Với Microsoft Windows 9x trở về trước, khái niệm
bootloader chỉ là đặt 3 tập tin command.com, msdos.sys,
io.sys vào bootsector của ổ C - partition đầu tiên trên HDD,
rồi khi boot thì nạp chúng.
• Cải tiến thêm một chút so với Win9x, WinNT, Win2K(XP) có
trình bootloader riêng. Hệ thống này bao gồm 3 files: ntldr ,
NTDETECT.COM , boot.ini
Thông tin về hệ điều hành sẽ đặt trong boot.ini và
bootloader sẽ đọc nội dung file này để detect (dò tìm)
hệ điều hành và load chúng. Do đó bạn có thể cài chung
WinNT(XP) và Win9x trên một HDD. 20

4. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-4
Khái niệm Bootloader (tiếp)
• Với Linux thì khác: có 2 bootloader phổ biến là LILO (Linux
Loader) và GRUB (Grand Unified Bootloader). Cấu hình và
chương trình được đặt trong /boot trên parttion của HDD.
Ngoài ra còn có một bản link từ /etc/LILO.conf hay
/etc/GRUB.conf lưu thông tin về hệ điều hành trên máy.
• LILO và GRUB đều có thể load windows OS hay nói
chính xác hơn là chuyển quyền load boot program cho
boot sector nằm trên một partition nào đó. Vì vậy, với
NT bootloader hay LILO hoặc GRUB, ta có thể cài chung
Linux và Windows trên cùng một HDD.
21
1.3.2. Đĩa cứng và phân vùng đĩa
• Mỗi HĐH sẽ cài đặt trên 1(hoặc nhiều) phân vùng riêng biệt.
• Boot Sector : Mảng dữ liệu chứa thông tin về partition,
thường ở sector đầu tiên của partition
• MBR(Master Boot Record) : Khi khởi động từ đĩa cứng BIOS
cũng tìm đến sector đầu tiên của đĩa cứng
1. Khái niệm partition
-Để dễ quản lý HDD , ta chia nó ra thành nhiều vùng khác
nhau. Mỗi vùng như thế ta gọi là một partition.
- Số lượng partition được giới hạn trên một ổ cứng
Có tối đa là 4 primary partition
3. Để chia nhiều hơn bốn partition, ta cần tạo một extended
partition, và trong extended partition này, ta sẽ tạo các
partition gọi là logical partition. Số lượng logical partition
là không giới hạn. Nhưng bạn nên nhớ rằng logical
partition không thể là một active partition được.
22
2. Có duy nhất một active partition
Khái niệm Partition và phân chia Partition (tiếp)
4. Phân chia partition
Dùng “partition magic” để phân chia HDD thành nhiều
partitions khác nhau và theo sơ đồ như sau để cài
chung Linux, Windows trên đó:
• Partition label , Kiểu Size Status log/pri hda :
- hda1 Windows FAT32 > 4GB active primary .
- hda2 /boot ext3 >= 100MB primary .
- hda3 extended xxx primary .
- hda4 Setup FAT32 xxx logical .
- hda5 / (root) ext3 > 3GB logical .
- hda6 swap sizeof RAM hoặc 2 * sizeof(RAM)
23
5. Sử dụng lệnh fdisk để phân vùng
24
Sử dụng lệnh fdisk để phân vùng
25

5. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-5
Sử dụng lệnh fdisk để phân vùng
26
1.3.3 Cài đặt XP và LINUX
• Ta có thể thay /boot thành /root luôn nhưng như thế bạn sẽ ít
có cơ hội để thử thêm những hệ điều hành Linux khác nữa .
• Lưu ý : Nên cài Windows XP trước , cài LINUX sau
• Cài Windows : Ta chỉ việc tiến hành cài Windows lên
hda1 ( C: ) như bình thường .
27
Cài đặt (tiếp)
Để cài Linux chung với Windows trên một HDD. Ta có thể
dùng một trong hai cách dưới đây :
1. Dùng Bootloader là LILO hoặc GRUB với các partition đã
tạo sẵn bằng “partition magic”, ta có thể tiến hành cài đặt
Linux :
a. Vào BIOS setup đổi boot device sang Boot from CD
b. Cho Linux CD vào ổ CD và khởi động
c. Chọn các thông tin về ngôn ngữ, bàn phím, màn hình...
d. Khi chọn ổ đĩa thì bạn mount ổ hda2(/boot) ở trên là
/boot , hda5(/) là /root
e. Chọn Bootloader cài trên /dev/hda
28
2. Dùng Bootloader là NT bootloader .
Nếu không thích dùng GRUB của Fedora ta có thể chọn Hệ
điều hành dùng NT Bootloader. Để làm việc này, trước
hết, ngoài CD ra ta cần một floppy. Các bước đặt linux:
a. Khi cài bootloader, hãy cài nó lên partition nào đó (Đừng đặt
lên MBR)
b. Tạo đĩa mềm khởi động
c. Khởi động boot vào linux bằng đĩa mềm
d. Đọc file /etc/GRUB.conf, tìm dòng boot=/dev/hdaX
e. Mount đĩa mềm và thực hiện copy như sau :
Code:
mount /dev/fd0 /tmp -t vfat
dd if=/dev/hdaX of=/tmp/linux.bin bs=512
count=1
umount /dev/fd0
Code:
C:linux.bin = "Fedora core 2"
29
Linux Distributions-Bản phân phối
Linux
• Các bản phân phối gốc
– Redhat
– Debian
– Suse
– …
• Các bản phân phối thứ cấp
– Fedora
– Ubuntu
– …
• www.distrowatch.com
29
Đăng nhập
• Mỗi người sử dụng phải sở hữu một tên đăng nhập và
có một mật khẩu kèm theo
• Người sử dụng có thể đăng nhập hệ thống với tên và
mật khẩu thông qua thiết bị giao tiếp (console)
• Có hai dạng console
– Chế độ văn bản (sử dụng trình thông dịch lệnh)
– Chế độ đồ hoạ (sử dụng giao diện cửa sổ)
• Mỗi lần đăng nhập tạo ra một phiên làm việc. Phiên
được kết thúc bằng câu lệnh exit hoặc logout

6. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-6
Đăng nhập ở chế độ văn bản
• Một trình thông dịch lệnh được tự động khởi động
khi phiên làm việc bắt đầu
– Cho phép tạo tương tác với người sử dụng thông qua câu
lệnh
– Nhập lệnh bằng bàn phím, kết quả in ra dạng văn bản trên
màn hình
– Sử dụng rất ít tài nguyên nên phù hợp ngay cả khi cần
tương tác từ xa
– Hoạt động dựa trên một ngôn ngữ lập trình dạng kịch bản
(script)
Console ảo
• Có thể mở đồng thời nhiều phiên làm việc trên cùng
một trạm làm việc
• LINUX hỗ trợ 8 console ảo trên một máy tính. Mỗi
console quản lý tương ứng một phiên làm việc. Để
chọn console ảo cần sử dụng tổ hợp phím tắt
Ctrl+Alt+F1 cho đến F8
Ctrl+Alt-F1 : Console ảo 1
Ctrl+Alt-F2 : Console ảo 2
...
Ctrl+Alt-F7 : Console ảo 7 (cho chế độ đồ hoạ)
Shell (trình thông dịch lệnh)
• Giao diện văn bản
• = the command line interface (CLI)
Tính năng
– Thông dịch và thực hiện các lệnh
– Lịch sử và soạn thảo các lệnh
– scripting
– Quản lý tác vụ
33
Các chương trình shell thông dụng
• sh
– Bourne shell: Steve Bourne, 1978
– Almquist shell (ash): BSD sh replacement
– Bourne-Again shell (bash): GNU/Linux
• csh
– C shell, Bill Joy, BSD, 1978
• tcsh
– Tenex C shell (tcsh): GNU/Linux
• Khác: Korn shell (ksh), Zshell (zsh), …
34
Cấu trúc dòng lệnh
% command [-options] [arguments]
35
Command
prompt
Command
name
Arguments can be:
1. More information
2. Object identifiers
3. Names of files
• Phân biệt chữ hoa chữ thường
• Cần có khoảng cách giữa các phần của câu lệnh
• Không có khoảng cách sau dấu “-”
• Các phần trong [ ] không bắt buộc
Command modifier;
usually one character
preceded by + or - sign
% sort list
% sort -f list
% sort -o sorted list
Command
argument
Ví dụ
36
Command
name
Command
option
Option
argument

7. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-7
Các phím tắt để sửa lỗi
37
Phím Chức năng
Backspace, Ctrl-h Xóa ký hiệu bên trái, lùi con trỏ 1 về trái
Ctrl-c Kết thúc câu lệnh đang được thực hiện
Ctrl-s / Ctrl-q Dừng /chạy màn hình
Ctrl-w Xóa một từ bên trái
Ctrl-u Xóa cả dòng lệnh
Các câu lệnh thường dùng
passwd - Thay đổi mật khẩu
ls - liệt kê tệp
less - hiển thị nội dung tệp
logout - đăng xuất
date - hiển thị ngày giờ
who - ai đang đăng nhập
clear - dọn dẹp màn hình
script - ghi lại các thao tác
uname -a - thông tin về HĐH
man - HDSD
38
Giới thiệu câu lệnh căn bản
• logname : hiên thị tên NSD đang ở phiên làm việc
• hostname : hiển thị tên trạm làm việc
• clear : xoá màn hình
• who : tên của những người đang đăng nhập
• exit : kết thúc phiên làm việc
• passwd : thay đổi mật khẩu
• date : hiển thị ngày hệ thống
• mkdir : tạo thư mục
• rmdir : xoá thư mục
• cd : chuyển vị trí thư mục
• pwd : đường dẫn thư mục hiện tại
• cp : sao chép tệp
• rm : xoá tệp
• ps : xem tiến trình
• v.v…
Lệnh thoát khỏi hệ thống
shutdown [tùy-chọn] <time> [cảnh-báo]
Lệnh này cho phép dừng tất cả các dịch vụ đang chạy trên hệ thống.
Các tùy chọn:
-k : Không thực sự shutdown mà chỉ cảnh báo.
-r : Khởi động lại ngay sau khi shutdown.
-h : Tắt máy thực sự sau khi shutdown.
-f : Khởi động lại nhanh và bỏ qua việc kiểm tra đĩa.
-F : Khởi động lại và thực hiện việc kiểm tra đĩa.
-c : Bỏ qua không chạy lệnh shutdown.
-t s -giây : Chờ khoảng thời gian số-giây
Hai tham số vị trí còn lại:
time : Đặt thời điểm shutdown.
cảnh-báo : Cảnh báo đến tất cả người dùng trên hệ thống
40
Lệnh thoát khỏi hệ thống
# halt [tùy-chọn]
Lệnh này tắt hẳn máy.
Các tuỳ chọn:
-w : không thực sự tắt máy nhưng vẫn ghi các thông tin lên file /var/log/wtmp
-d : không ghi thông tin lên file /var/log/wtmp.
-n: có ý nghĩa tương tự như -d song không tiến hành việc đồng bộ hóa.
-f : thực hiện tắt máy ngay mà không thực hiện lần lượt việc dừng các dịch vụ
có trên hệ thống.
-i : chỉ thực hiện dừng tất cả các dịch vụ mạng trước khi tắt máy.
Chú ý:
Trước khi thực hiện tắt máy, cần phải lưu lại dữ liệu trước để tránh bị mất
Có thể sử dụng lệnh exit để trở về dấu nhắc đăng nhập hoặc kết thúc phiên làm
việc bằng lệnh logout.
41
Khởi động lại hệ thống
Lệnh: reboot [tùy-chọn]
Lệnh này cho phép khởi động lại hệ thống. Nói
chung thì chỉ siêu người dùng mới được phép sử
dụng lệnh reboot, tuy nhiên, nếu hệ thống chỉ có
duy nhất một người dùng đang làm việc thì lệnh
reboot vẫn được thực hiện song hệ thống đòi hỏi
việc xác nhận mật khẩu.
Các tùy chọn của lệnh reboot (là -w, -d, -n, -f, -i) có
ý nghĩa tương tự như trong lệnh
halt.
42

8. CSCI 330 - The UNIX System
NIU - Department of Computer Science
01-8
Lệnh thay đổi mật khẩu
passwd [tùy-chọn] [tên-người-dùng]
Các tùy chọn:
-k : Đòi hỏi phải gõ lại mật khẩu cũ trước khi thay đổi mật khẩu mới.
-f : Không cần kiểm tra mật khẩu cũ. (Chỉ supervisor mới có quyền)
-l : Khóa một tài khoản người dùng. (Chỉ supervisor mới có quyền)
-stdin : việc nhập mật khẩu người dùng chỉ được tiến hành từ thiết bị
vào chuẩn không thể tiến hành từ đường dẫn (pipe). Nếu không có
tham số này cho phép nhập mật khẩu cả từ thiết bị vào chuẩn hoặc
từ đường dẫn.
-u : Mở khóa một tài khoản. (Chỉ supervisor mới có quyền)
-d : Xóa bỏ mật khẩu của người dùng. (Chỉ supervisor mới có quyền)
-S : hiển thị thông tin ngắn gọn về trạng thái mật khẩu của người dùng
được đưa ra. (Chỉ supervisor mới có quyền)
43
Lấy thông tin sử dụng-man
44
Phần Nội dung
1 Lệnh của NSD
2 Lời gọi hệ thống
3 Thư viện C
4 Các tệp hệ thống
5 Định dạng file
6 Trò chơi
7 Khác
8 Công cụ hệ thống
RTFM: Lệnh man
Hiển thị thông tin từ HDSD của hệ thống
Cú pháp: man [options] [-S section] command-name
% man date
% man -k date
% man crontab
% man -S 5 crontab
Chú ý
Một số lệnh là các liên kết/bí danh
Một số lệnh là thành phần của core
45
Các câu lệnh tương tự
• apropos
• whatis
• info
46
Nguồn thông tin khác
• Web sites
– www.unixtools.com
– www.ugu.com
– www.unix-manuals.com
– www.unixcities.com
– www.tldp.org
– www.linux.com
– www.linux.org
– linux.die.net
• Hoặc:
– Google
47
Bài tập
• Cài đặt một hệ thống Linux
• Không sử dụng internet, tìm hiểu về các lệnh
cơ bản sử dụng các câu lệnh thông tin
• Thực hiện thử nghiệm các lệnh cơ bản
48