Tema3. o universo-e_o_sistema_solar2

O Universo
e o Sistema
Solar
Tema 3

Desde os tempos máis remotos, os seres humanos
intentaron explicar como é o Universo
 Algúns pobos moi antigos creron que o mundo era unha
plataforma plana sustentada pola coiraza dunha tartaruga
xigante, que se apoiaba asemade en infinitas tartarugas.
 Outros pensaron que a Terra estaba suxeita por catro
enormes elefantes brancos coas trompas erguidas…
Actual visión dos Hindús
Visión da Terra segundo o grego
Homero nos viaxes de Ulises

Máis tarde…
 Durante moitos séculos pensouse que a Terra era
plana e o ceo era unha cúpula xigantesca.
 Tamén crían que a Terra permanecía sempre no mesmo
lugar, mentres o firmamento, coas estrelas fixas, xiraba
ao seu redor

Hoxe en día …
 Hoxe en día, púidose ver a Terra desde o espazo
 Chegouse á Lúa
 Mandáronse sondas espaciais a Marte, Xúpiter
planetas.
e outros
 Algunhas sondas percorrerán todo o Sistema Solar e viaxarán
máis alá
Astronaut Chris Hadfield Space
Oddity song HD, HQ, Major Tom,
David Bowie:
https://www.youtube.com/watch?v=
poZCINzxzrQ&list=RDpoZCINzxzrQ
#t=159

Por último…
Curiosidades desde o espazo: o
astronauta Chris Hadfield nos
conta moitas curiosidades:
-Que pasa coas
bágoas:
https://www.youtube.com/watch?v=4Bb
uOn--ERI
- Dormir no espazo:
https://www.youtube.com/watch?v=UyF
YgeE32f0
 Todo isto fai que as crenzas antidas nos semellen moi
simples.
 Pero, que idea teríamos do Universo sen a información
coa que contamos na actualidade?

Describe o que ves na fotografía principal
Que planeta ten un tamaño semellante ao da Terra?
Que característica peculiar presenta Saturno?

Coñeces o nome dalgunha nave, sonda ou satélite artificial que
viaxase polo espazo ou chegase a algún satélite ou planeta?
Sputnik
Neil Armstrong no
Apolo 8
Aldrin Apollo 11
Ksc-69pc-442
Estación espacial MIR
Hubble 01

Cassini Saturn Orbit Insertion

1.1 A composición do Universo
1.-
O Universo
Hª do Universo:
http://www.youtube.c
om/watch?v=B9K5Y-
eim9c

1.1. A composición do Universo
 Se miramos o ceo nunha noite despexada, veremos un
fondo negro con infinidade de puntos brillantes.
 A distancia que nos afasta deles é tan grande que non
podemos distinguir:
 nin o seu tamaño,
 nin a súa natureza,
 nin sequera o lonxe que están
 A maioría destes puntos brillantes son ESTRELAS
Andrómeda e a Vía Láctea

1.1. Composición do Universo
 Astro= corpo celeste (pode ou non emitir luz)
 Estrelas= (xa os veremos)
 Galaxias= formadas por milleiros de millóns de estrelas
 Hipergalaxias= formadas por moitas galaxias
 Cúmulos galácticos= centos de milleiros de millóns de
galaxias
 Nebulosas= gas e po cósmico
 Buracos negros
 Corpos planetarios= planetas + satélites +
cometas + asteroides, que xiran ao redor dalgunhas
estrelas.
 Materia escura= a maior parte da materia que
constitúe o Universo e que non se pode ver

ESTRELA GALAXIA
Composición Universo
ANDROMEDA
SOL

HIPERGALAXIAS
CÚMULOS GALÁCTICOS
Composición do Universo

Buracos negros
Nebulosa: gas e po
cósmico

Corpos planetarios: planetas+ satélites+ cometas+
asteroides
Planetas ananos
Planetas
Cometa
Satélite

Materia escura Materia escura
Ler texto:existencia de Materia escura, na páxina 42

1.2.- A Orixe do Universo
 Os científicos cren que o Universo se
orixinou despois dunha grande
explosión que tivo lugar hai 13 700
millóns de anos. Esta explosión é coñecida
como BIG BANG.
 A teoría do Big Bang di:
 Nun principio, toda a materia e toda a
enerxía que constituía o Universo tería estado
reunidas nun punto moi pequeno e denso.
 Tras unha grande explosión, a materia foise
espallando en todas as direccións en forma de
gas e po
 Ao arrefriar e condensarse, esta materia
orixinou as primeiras estrelas
 Estas estrelas, ao reunírense, formaron as
galaxias.
 Desde aquela, as galaxias seguen a moverse e a
afastarse unhas respecto das outras.
Pero a teoría do Big Bang non explica aínda como
se formou o primeiro punto que deu orixe ao
Universo

1.3. A Vía Láctea
 A Vía Láctea é a galaxia onde
nos atopamos. É unha das miles
de galaxias que existen no
Universo.
 Ten forma espiral
 Formada por máis de 100 000
millóns de estrelas
 Tamaño: 100 000 anos luz,
que é o
percorrer
outro.
tempo que tarda en
a luz dun extemo ao
 Pertence á Hipergalaxia do
Grupo Local: formada por máis
de 20 galaxias. A galaxia máis
próxima é Andrómeda que está a
2´2 millóns de anos luz
Andrómeda e Vía Láctea

As distancias no Universo
 Como o
inmenso,
Universo é
úsanse
unidades especiais para
medir as enormes
distancias que hai nel
 Unidade astronómica=
150 millóns de
quilómetros (distancia
existente entre o Sol e a
Terra)
ano= 9´5 billóns de
quilómetros
 Ano Luz= é a distancia
que percorre a luz nun

(LALUNA)
tpor ejemplo
(VENUS)
(PLróNJ
por ejemplo
PLANETA
S
ENANOS
está
compuesto por
a su alrededor
- - - giran
es una
desprende
ESTRELLA
AMARILLA compuestos compuestos
ROCAS
y
HIELO
ESTRELLAS
FUGACES

2.1.- Como son as estrelas
 As estrelas son corpos esféricos e
luminosos, que se forman pola
concentración de nubes de po e
gas interestelar.
 Estes astros están constituidos por
gases a temperaturas moi
elevadas. No seu interior prodúcese
de xeito constante moita enerxía, que
se emite en forma de luz e calor.
 As estrelas son de diferentes cores
segundo a súa temperatura superficial:
 Azuis
 Brancas
 Vermellas
 Amarelas, etc
 Tamén teñen diferentes tamaños
 Non todas son iguais de brillantes.
Tanto o brillo como a temperatura
dependen da súa masa:
 Sirio é unha estrela branco-azulada, 20
veces máis brillante que o Sol
Estrelas que se atopan no centro da
Vía Láctea

2.2.- A evolución das estrelas
 As estrelas fórmanse nas nebulosas, unhas acumulacións
de gas e po que se sitúan nas galaxias, por un proceso de
condensación e agregación da materia.
 Ao longo da súa vida, todas as estrelas van evolucionando e
pasan por distintas fases nas que as súas características
varían

2.2. A evolución das estrelas
 Se a estrela é de tamaño
medio, como o Sol (estrela
amarela), segundo vaia
gastando o seu combustible,
irase espallando e aumentará o
seu brillo, ata se converter
nunha xigante vermella, que
absorberá os planetas que
se atopen próximos a ela.
Este proceso pode durar uns
100 millóns de anos.
 Cando se esgote todo
o combustible, a
xigante vermella
contraerase e converterase
nunha anana branca, e
rematará a súa vida sendo un
corpo morto e frío, chamado
anana negra.

2.2. A evolución das estrelas
 Se a estrela é moi grande e
densa, ao expandírense
nunhaconverterase
superxigante vermella, que
rematará a súa vida cunha
enorme e instantánea explosión
coñecida como supernova.
 Cando a estrela estoupe, emitirá
ao seu redor unha gran masa de
gas e po.
 O seu núcleo central colapsarase
e, dependendo da masa
da estrela:
 dará lugar a un obxecto de gran
densidade denominado buraco
negro ou
 A a unha estrela de neutróns
ou púlsar

2.3.- Unha estrela chamada Sol
 O Sol é unha estrela amarela-laranxa que se formou
hai 5 000 millóns de anos e que se atopa,
aproximadamente, na metade da súa vida.
 Está situado nun dos trazos espirais da nosa galaxia,
coñecido como o Brazo de Orion.
 É unha enorme esfera gasosa formada por
hidróxeno e helio.
 O seu diámetro é máis de 100 veces o diámetro da
Terra.
 A súa masa é 330 000 veces maior que o do noso
planeta.
 O Sol xira sobre si mesmo en sentido contrario ao das
agullos do reloxo (igual ca Terra): Movemento de
rotación.
 Tamén se despraza xirando ao redor do cento da
galaxia a uns 20 km/s: movemento de translación.
 A temperatura:
 na súa superficie é de 5 500ºC
 No seu interior acada os 14 000 000ºC debido ás
reaccións nucleares que se producen e que desprenden gran
cantidade de enerxía.
 Esta enerxía que emite o Sol chega á Terra en forma de
luz e calor, e permite que exista a vida.
 O Sol mantivo constante a súa luminosidade durante os
últimos 1 000 millóns de anos.

 Núcleo: é como un forno a unha
temperatura de 14 000 000ºC, de
onde se libera enerxía.
 Zona radioactiva: capa interna moi
grosa onde a enerxía, de camiño ao
exterior, se transforma en luz visible.
 Zona Convectiva: capa de gases
máis fríos onde a enerxía é impulsada
e o gas orixina correntes turbulentas.
 Fotosfera: delgada capa superficial,
duns 100 km de espesura, que emite a
enerxía que chega aos planetas.
 Mancha solar: ten unha
temperatura inferior ao resto
da superficie. Pode ser moi extensa,
ata 50 000 km de diámetro.
 Cromosfera: nivel da atmósfera
solar onde se producen as
protuberancias, unhas delgadas
espículas de gas de máis de 10 000
km de altura.

Como é o Sol
Idade 5 000 millóns de anos
Diámetro 1 390 000 km
Distancia á Terra 150 millóns de km = 1 UA
Tª do Núcleo 14 000 000ºC
Tª da superficie 5 500ºC
Período de rotación 25-35 días terrestres
Período de translación
galáctico
225 000 000 de anos
Esperanza de vida 5 000 000 000 anos
Distancia ao centro da
Galaxia
28 000 anos luz

3.- O Sistema Solar:
planetas e planetas ananos

3.1.- Como é o Sistema Solar
 O Sistema Solar está formado por:
 Unha estrela central, o Sol
 Numerosos corpos que se encontran ao seu redor ligados pola gravidade:
 Planetas
 Planetas ananos
 Satélites
 Outros corpos menores: asteroides, meteoritos e cometas
 Os planetas se formaron a partir dos fragmentos de materia que
quedaron arredor do novo Sol. Estos fragmentos (planetesimais)
foron chocando e uníronse en corpos cada vez máis grandes.

3.2.- Planetas do Sistema Solar
Un planeta é un astro que ten as seguintes características:
o Non comparte a súa órbita con outros corpos
o Xira ao redor do Sol seguindo unha traxectoria elíptica chamada órbita
o Ten forma esférica
Segundo esta
Mercurio,
Neptuno
definición, no Sistema Solar recoñécense 8
Venus, Terra, Marte, Xúpiter, Saturno,
planetas:
Urano e

3.2.- Planetas do Sistema Solar
Planetas interiores
•Máis próximos ao Sol
•Composición rochosa
•Son:
Mercurio
Venus
a Terra
Marte
Planetas exteriores
•Son os máis afastados do sol
•Están formados na súa maior parte
por gas, aínda que teñen un
núcleo rochoso.
•Son:
Xúpiter
Saturno
Urano
Neptuno

3.2.- Planetas ananos do Sistema Solar
Un planeta anano é un corpo que ten estas características:
 Comparte a órbita con outros corpos
 Xira ao redor do Sol seguindo unha traxectoria elíptica chamada órbita
 Ten forma esférica
Segundo esta definición, no Sistema Solar recoñécense 5 planetas ananos: Ceres,
Plutón, Haumea, Makemake e Eris
 Ceres atópase situado entre Marte e Xúpiter
 Plutón, Haumea, Makemake e Eris atópanse situados máis aló de Neptuno e
reciben o nome de Plutoides

Planetas Interiores
 Tamén chamados Terrestres.
 Son:
 Mercurio
 Venus
 Terra
 Marte
 Características:
 Son rochosos
 De tamaño relativamente
pequeno
 Teñen poucos satélites:
 Marte ten 2: Deimos e Fobos
 Terra ten 1: a Lúa
 Mercurio e Venus: non teñen
Planetas Exteriores
 Xúpiter
 Saturno
 Urano
 Neptuno
 Características:
 De gran tamaño
 Formados na súa maior parte
por gas, aínda que se cre que
teñen un núcleo sólido
 Posúen numerosos satélites
 Posúen sistemas de aneis
 Son:
Planetas

Mercurio
 É o planeta
próximo ao Sol
 O máis pequeño
moi tenue
 Non ten satélites
máis
 As variacións de
na súa
as máis
temperatura
superficie son
extremas do SS, entre -
180ºC e 420ºC
 A súa superficie está chea
de cráteres
 A súa atmosfera de helio é

Venus, o luceiro da mañá
 Tamaño case
Terra
superficie chega aos 480ºC
 Non ten satélites
igual ao da
 Esta atmosfera permite a
entrada de calor pero non a
saída (efecto
invernadoiro), polo que a
temperatura na
súa
 Posúe unha atmosfera
moi densa de dióxido
de carbono que fai que
permaneza sempre
nubrado

A Terra, o planeta azul
 É o único planeta que ten
as ¾ partes da súa
superficie cubertas
por auga.
 A capa de aire que forma a
súa atmosfera mantén
unha temperatura media a
redor dos 15ºC, que
permite a existencia de
vida
 Ten un único satélite: a
Lúa

Marte, o planeta vermello
 O seu tamaño é a metade
da Terra,
e Fobos.
 Sen embargo, é o
seplaneta que máis
asemella á Terra do SS
 A súa atmosfera é
densa epouco
transparente e ás veces
moiaparecen nubes
densas
 Ten 2 satélites: Deimos

Xúpiter, o planeta xigante
 É un planeta gasoso,
formado sobre todo por
hidróxeno e máis helio, os
mesmos compoñentes que
o Sol.
 É tan inmenso que
podería conter todos os
demais planetas do SS e
soamente a súa mancha
vermella, unha formación
estable de nubes, cabería 3
veces a Terra.
 Ten 17 satélites (4 deles
máis grandes que o planeta
anano Plutón)

Saturno
 É un planeta gasoso, algo
máis pequeño ca Xúpiter
 Composición
semellante á
tamén moi
do Sol
(hidróxeno e helio)
 Caracterízao o seu sistema
de aneis
 Ten polo
satélites,
salientan:
 Titán, o
brillante
menos 18
queentre os
maior e máis
 Outros son Xapeto, Rea,
Dione e Tetis

Urano
 É 4 veces maior que a
tamén
Terra
 Como Saturno,
posúe aneis
 Ten 15 satélites
practicamente
da órbita
no plano
 O seu eixe de rotación
está moi inclinado,

Neptuno
 É moi parecido a Urano
 Ten moita enerxía
interna: emite 3 veces
máis calor que
recibe do Sol
 Ten 8 satélites
a que

Evolución Histórica da situación da
Terra no Universo
Ler o texto da
páxina 47

1º.- Teoría Xeocéntrica
 Para os
exipcios,
antigos
babilonios
ou chineses, a Terra
era plana, mantíñase
inmóbil e ocupaba o
centro do Universo.

Diverxencias dentro dos gregos
 No século IV a.C., o astrónomo
grego Aristarco (320-230 a.C.)
enunciou
Heliocéntrica.
a Teoría
 Deduciu, mediante cálculos
matemáticos e observacións
astronómicas, que o Sol era moito
maior que a Terra e estaba situado
máis lonxe que a Lúa.
planeta
redor.
máis, xiraban ao seu
 Tamén afirmou que o Sol era o
centro do Universo e que os
planetas, e a Terra como un

Continuaron as ideas xeocéntricas con Ptolomeo
 No ano 150 d.C.,
Ptolomeo recuperou a
Teoría Xeocéntrica,
que estivo vixente ata o
século XVI.
 Hª de Ptolomeo:
http://www.youtube.com/
watch?v=IQXKqL1AO-
o#t=270

Teoría Heliocéntrica da man de Copérnico
 Nicolás Copérnico (1473-1543) propuxo
de novo o modelo Heliocéntrico do
Sistema Solar.
 Copérnico afirmaba que:
 a Terra e os demáis planetas xiraban
en círculos concéntricos ao redor do
Sol,
 a Lúa xiraba ao redor da Terra e ademais,
 a Terra xiraba sobre si mesma causando,
como consecuencia disto, a sucesión do día
e máis da noite.
 No século XVII, Galileo (1564-1642)
apoiou o modelo Heliocéntrico proposto
por Copérnico.
 Esta teoría tardou en ser admitida debido
á forte oposición da igrexia católica,
pero supuxo ademáis dun novo modelo
astronómico, un cambio na visión do
mundo a partir dese momento

Anexo.- Teoría Excéntrica
 O perfeccionamento dos
telescopios
instrumentos
e doutros
permitiu o
descubrimento de máis astros
e medir as distancias
respectivas.
Excéntrica que di:
“o Sol é o centro do noso
Sistema Solar, pero non o
é da nosa galaxia, senón
que se atopa na periferia
da mesma”: Universo
Excéntrico.
 Shapley (1885-1972)
propuxo a Teoría

4.- Outros compoñentes do Sistema
Solar: Satélites, Cometas, Asteroides e
Meteoritos

4.1.- Os Satélites
 Os satélites son corpos menores que
non xiran ao redor do Sol, senón ao
redor doutros corpos do Sistema Solar.
 Os astrónomos descubriron máis de 300.
 A maioría son:
 esféricos, como a Lúa
 Irregulares, como Fobos e Deimos
(satélites de Marte)
 Diferenzas entre:
 Planetas Exteriores: posúen numerosos
satélites. Ex., Saturno ten 62
 Planetas Interiores: ou ningún (Mercurio
e Venus) ou poucos (1 a Terra e 2 Marte)
 Outros exemplos:
 O satélite máis grande do SS é Gamínedes
(máis grande que Mercurio)
 O máis pequeño é Leda
Tanto Gamínedes como Leda son satélites de
Xupiter
Satélites no SS:
Mercurio= 0
Venus= 0
Terra= 1, a Lúa
Marte= 2, Deimos e
Fobos Xúpiter=17
Saturno=62
Urano=15
Neptuno=8

4.2.- Os Cometas
 Os cometas son corpos menores que xiran
ao redor do Sol pero con órbitas moi
alongadas. Son visibles cando se achegan ao Sol
porque daquela amosan unha rechamante cola
que os diferenza do restos dos astros.
 Posúen pouca masa e ao igual cos planetas, non
emiten enerxía luminosa.
 Estes corpos celestes teñen un Núcleo de varios
quilómetros de diámetro, e están formados:
 principalmente por xeo e po,
 e en menor cantidade por metano e amoníaco en
estado sólido.
 Cando se achegan ao Sol, os compoñentes gasosos
comezan a se evaporar e arrastran partículas de
po, que orixinan:
 Unha envoltura gasosa ao redor do corpo: a Cabeleira
ou Coma
 Unha Cola: resultado da repulsión que exerce a estrela
sobre os dases da cabeleira
 Cada vez que pasan preto do Sol, os cometas
perden unha pequena parte da súa masa.
Ler información sobre
o Cometa Halley na
páxina 50 e resolver a
cuestión

4.3.- os Asteroides
 Os Asteroides son uns
corpos menores de
composición rochosa
 O asteroide maior é Pallas (629
km de diámetro), seguido de
Vesta e Hygiea, algo máis
pequenos.
 A maioría atópanse entre Marte
e Xúpiter, formando o Cinto
de asteroides. Calculouse que
está formado por decenas de
milleiros de asteroides

4.4.- Os Meteoritos
 Os Meteoritos son
asteroides ou cometas
polo espazo.
restos de
que viaxan
 Estes son astos sólidos de procedencia
incierta, que atraídos polo Sol, poden
cruzar a órbita dos planetas ou satélites,
cos que poden colisionar e formar cráteres
de impacto.
 Se son pequenos, ao entraren na
atmosfera, estes corpos quéimanse,
desintégranse e producen unha gran
luminosidade. Como atravesan o ceo a
gran velocidade, denomínanse estrelas
fugaces ou, se son moi brillantes,
bólidos.
 Composición:
 A maior parte son rochosos
 Constituidos por ferro e material rochoso
 Só metálicos, de ferro e níquel
principalmente

Meteoritos
Ler texto: A extinción dos
Dinosaurios, na páxina 51

Meteoritos
Acondrita
meteorito de
Fukang (palasitos:
fragmento de
asteroide)
Silicatos (olivino) e
metais (Fe+Ni)
sideritas
condritas

90% de MATERIA
INVISIBLE
1llamada
[-----------------J
se detecta por
INFLUENCIA
GRAVITATORIA
(------------)
. _ _ _ _ posee .. ( UNIVERSO ) - - - -
/ se originó por
1
:: ,) 1
[EL_"_IG_::G
1
cuya prueba es
/
está compuesta
por
. - - - -
f%"l [umum=LNc::=mumuul
D DEFONDO
]
ESPACIO
- - f o r m a d o por _ .
MATERIA TIEMPO
ENERGÍA
(GALAXIAS)
que contienen
b d
como
/ --------------
pueden tener ( ) . formado
por
-( SISTEMA SOLAR) - - - - - - . estudiado por _ , . r - h:-:t:tp-;=:://=-==-w.upv-.es-/:s-:a-:-t:-e--:l:l:t=e-- 1
girando a <lllll'llllf - - - - - 1 ---------=.//J'"/ ; /trabaj rupolJ 98.9j/index
.htm(su alrededor / /
( - - - - - - - - - - -
- )
[ m m m n m ]
1 - - - ----.(COMETAS)
c --• (ASTEROIDES )
se agrupó en
]
L (NEBULOSAS )
se forman a p a C
l
( n n n m m
J
( ) ..,.. se estructuran en . ( ESTRELLAS)
se agrupan en
1

s u f r e - - - -- - - - -
Evolución
• del
se
caracteriza
Composición
está
formado
por
por ser _ . -
/
¡ . - : u a litat:amente /
- - - ' - - - - - . . '/.:'-""
(Variada J
constituida
por
"
a
¡
Elementos químicos
del sistema periódico
por
•
por
estructuradas
en
tienen
Corrimiento
hacia el r o j de
como por
- - ejemplo , .
( rotaciónJ(traslación J
pertenece a
1
(barradas) 0
'pueden como
ser ......._(
) - e j: l o
1.normales.
Incluye
1
sufren son
Iniciadoras
en la
son las son fases
últimas Intermedias
1 ·
son las
+
estánrorm11das por
,_------=:;;...../ t=----- ,_
htt:R: skat.ihmc.us rid=1HJoHV4HV-QMDBZ4-1BJ2 UNIVERSO.cma:R

- - - - ¿ c ó m o se originó?
+
( CONJUNTO de TODAS las COSAS )
1
está formada por¡
MATERIAL y ENERGÍA NORMAL
(lo que vemos o sentimos)
"" "¡'.";.r.Tr-=•¡.;;::..,,...•·-""t" "" .Y- ·..-v 1"A"iif.
.. ;,.o .;
.
pertene
•cemos a
( Vía Láctea J
1
r- - - - - está for ¡ada por - -- - - - , . - -- - . .
( AGUJEROS NEGROS ) ( ESTRELLAS ) ( POLVO CÓSMICOJ (NEBULOSAS)
1
algunas
.p
.resentan
SISTEMAS PLANETARIOS)
1
e.g
+
cuyo origen - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1
!
'-------1
r - - - - - - - - - - - - - - - - á r o n m a d o p o r - - - - - - - - - - - - - - ,
1) Nebulosa gas y polvo
donde actua gravedad
2)Onda de choque de una
supernovahace girar a la nebulosa
3)Se fonma un gigantesco d1sco
4 )Centro del disco se contrae y
aume nta la t" hasta que tiene
lugar las pnmeras reacciones nucleares.
S)Exterior del d1sco
a) las partículas polvo se aglutinan
b) planeteslmales atraen a más
partículas
S.c) se forma protoplanetas que
barren su órbita
6) Se fonman los planetas
( cuerpos opacos )
+r - - - - - - de ta;,año - - - - - -,+
( grande ) ( pequeño )
r - - - - - - - -
- - -
colno - - - - ---, . - - - - - colno - - - - .
( planetoides ) ( asteroides J
1
hay 2
cinturones ¡
(cometas J
11
son
. .
vienen de
J.
( Nube de Oort J( pnnclpal ) ( Kuiper
)
[ planetas )
1
hay 8
"' 0
San.mo l hno
0
•
Ceres
Plutón
Halumea
Makemak
e Erls
Mercurio Venus u r-. a
Mane
Nepn..-.o La Luna
PLANETAS EXTERIORESPLANETAS INTER ORES
'•o
1
o
•S

Tema3. o universo-e_o_sistema_solar2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Tema3. o universo-e_o_sistema_solar2

Similar to Tema3. o universo-e_o_sistema_solar2 (20)

More from Pilar Crespo Amado

More from Pilar Crespo Amado (9)

Tema3. o universo-e_o_sistema_solar2