3. • Թափոնները մարդու կենցաղային և
արդյունաբերական գործունեության
հետևանքով
առաջացող, օգտագործման համար
ոչ պիտանի նյութերն են:
• Թափոններն աղտոտում են շրջակա
միջավայրը և բացասաբար ազդում
մարդու առողջության վրա:
• Կենցաղային (սպառման) և
արդյունաբերական (արտադրական)
թափոնները մթերքի կամ
արտադրանքի մնացորդներն
են, ինչպես նաև ապրանքներ
(արտադրանք), որոնք չեն
համապատասխանում սահմանված
պահանջներին: Արդյունաբերական
թափոններ են նաև
արդյունահանվող օգտակար
հանածոների դատարկ
ապարները, ինչպես նաև
անտառհատման մնացորդները:

4. • Շրջակա միջավայրի և
մարդու առողջության վրա
թափոնների վնասակար
ազդեցությունը կանխելու
նպատակով դրանք
հավաքում են,
տեսակավորում և
ժամանակավորապես
տեղադրում հատուկ
հատկցված տեղերում, եթե
նախատեսվում է դրանց
հետագա օգտագործումը:
Գարեջրի գործարանի
արտադրական
թափոնները, օրինակ,
օգտագործվում են որպես
անասնակեր, որոշ
թափոնների այրումից
ստացվող ջերմությունն
օգտագործվում է
ջերմաէլեկտրակայաններո
ւմ էլեկտրաէներգիա
ստանալու համար:

5. • Հաճախ իրականացնում են թափոնների վնասազերծում,
այսինքն՝ մեխանիկական, ֆիզիկաքիմիական և
կենսաբանական եղանակներով վերացնում են կամ
նվազեցնում դրանց վտանգավոր հատկությունները:
Թափոններից ազատվելու ամենապարզ և էժան միջոցը
դրանց թաղումն է:
• Հատկապես մեծ վտանգ են պարունակում
ճառագայթաակտիվ թափոնները, որոնք դասակարգվում են`
ըստ ակտիվ տարրի կիսատրոհման պարբերության
(կարճակյաց, միջին տևողության, երկարակյաց),
տեսակարար ակտիվության (ցածրակտիվ, միջին
ակտիվության, բարձրակտիվ), ճառագայթման
բաղադրության (a, b, g և նեյտրոն ճառագայթող) և այլն:
Առավել տարածված է այդպիսի թափոնների թաղումն
այնպիսի խորությամբ, որ դրանք չթափանցեն շրջակա
միջավայր, և ճառագայթումը չազդի մարդկանց ու
կենդանիների վրա:

6. • Վանաձորի քիմիական
գործարանը երկու
թափոնակուտակիչ ունի,
մեկը` կոնսերվատված, իսկ
մյուսը շահագործման
ենթակա: Շահագործման
ենթակա
թափոնակուտակիչի
նկատմամբ գործարանը
պատշաճ
վերահսկողություն չի
իրականացնում:
• Թափոնակուտակչի
տարածքը ցանկապատված
չէ, ջրատարն էլ, որը այդ
վտանգավոր նյութերի
օբյեկտը պաշտպանում է
անձրևաջրերից և
հալոցքային ջրերից,
բարվոք վիճակում չէ:

7. • Այդտեղ ցանկապատման աշխատանքներ են արվել ,
և քանի որ տարածքը շատ հեռու է քաղաքից և
անմարդաբնակ, ցանկապատը գողացել են: Ավելի բարդ է
գործարանի մյուս թափոնակուտակչի հարցը, որից
գործարանը հրաժարվել է 80-ականներին` «նվեր» թողնելով
Վանաձոր քաղաքին: Թափոնակուտակչի պատվարից փոքր
հոսքերով ջրեր են դուրս գալիս:

8. – Բնապահպանական տեսչությունը
տեղյակ է այս
մասին,Բնապահպանական
տեսչության աշխատակիցներն
վստահեցրել են, թե իրենց
ուսումնասիորությունների
արդյունքում վնասակար և
վտանգավոր նյութեր չեն հայտնաբերել
ջրում:
– Եթե ջրատարը խցանվի, ապա
սարերից հոսող ջրերը կլցվեն շլամ
պարունակող թափոնակուտակչի մեջ և
փլուզում կառաջացնեն` աղտոտելով
ողջ շրջակա միջավայրը: Եղել են
դեպքեր, երբ խցանվել է ջրատարի
ճամփան, որը, բարեբախտաբար, լուրջ
աղետի չի հանգեցրել, քանի որ տեղի
բնակիչները բացել են:

9. • Մյուս խնդիրն էլ այն է, որ ուշադրությունից դուրս
մնալով, թափոնակուտակչի վրա տնակ է դրվել և
ներկայումս մի ընտանիք է ապրում: Հենց այդ
քիմիական թափոնների վրա նրանք ունեն
սանհանգույց` գետնի մեջ փորված: Բացի դա, հենց
թափոնակուտակիչի վրա կան բերքատու ծառեր,
խաղողի թփեր: Բնականաբար ծառերն իրենց
արմատներով հենց թափոնակուտակչից են օգտվում:

10. • Հայաստանում 2008 թ. առաջացել է 11.5 մլն տոննա թափոն:
Այդ մասին տեղեկացնում է ՀՀ բնապահպանության
նախարարությունը: Թափոնների վերաբերյալ ավելի թարմ
վիճակագրություն բացակայում է, սակայն կարելի է
վստահաբար ասել, որ անցած տարիներին թափոնների
քանակը Հայաստանում չի նվազել:

11. • Թափոնների մոտ 90
տոկոսն առաջացել է
Սյունիքի մարզում, որտեղ
գտնվում են
հանրապետության
խոշորագույն հանքերը:
• Այսպիսով` մեկ բնակչի
հաշվով առաջացած
թափոնների քանակը
կազմել է 3.5 տոննա: Սա
նշանակում է, որ
բնակչության մեկ շնչին
ընկնող թափոնների
քանակով Հայաստանն
աշխարհում գրավում է
առաջին տեղը:

12. • Հայաստանում
խորհրդային
տարիներից
ժառանգած ավելի
քան 1000-1500
տոննա
թունաքիմիկատներ
պարունակող
գերեզմանոցներն ու
կիսաքանդ
պահեստները
դանդաղ
գործողության ռումբ
են, որ արդեն լրջորեն
աղտոտել են շրջակա
միջավայրը, մինչդեռ
բնապահպանները
շարունակում են
ահազանգել, որ այդ
ռումբի աշխատանքը
դեռ կանգնեցված չէ:

13. • Մինչ գյուղատնտեսության նախարարությունն իր գերակա
ճյուղերից մեկն է ընդունել ձկնաբուծությունը (արտահանվում
է տարեկան մոտ 500-600 տ ձուկ), բնապահպանների նոր
ուսումնասիրություններն ահազանգում են, որ դրանց որոշ
մասը բուծվում է թունաքիմիկատներով թունավորման
վտանգի ներքո, և պետք է շտապ միջոցներ ձեռնարկել:

14. • Ուսումնասիրված
հինգ թեժ կետերից
(Նուբարաշենի
գերեզմանոցը,
Արմավիրի մարզի
Ջրառատ գյուղի,
Էջմիածնի և Մասիսի
թունաքիմիկատների
նախկին
պահեստները և
Ալավերդու պղնձի
արտադրության
թափոնների
գերեզմանոց) նման
մտահոգության առիթ
են տվել Ջրառատի,
Մասիսի ու Էջմիածնի
պահեստները:

15. • Հայաստանի հարավային
շրջանի բնակչությունն
ամբողջ տարին
պայքարում էր ուրանի
հանքավայրի
շահագործման դեմ:
Չնայած նոյեմբերին
Կապանում անցկացված
լուրջ հանրահավաքների ու
բողոքի տարբեր
ակցիաների` ՀՀ
կառավարությունը և
ուրանի ծրագիրն
իրականացնող «Հայ-
ռուսական լեռնահանքային
կազմակերպությունը» հետ
չկանգնեցին ծրագրից:

16. • Այս տարի կառավարությունը
500 տոննա թունաքիմիկատ
պարունակող խորհրդային
ժամանակներում կառուցված
թունաքիմիկատների
գերեզմանոցում
վերանորոգման
աշխատանքներ
իրականացրեց: Տարեսկզբին
անհայտ անձինք ներխուժել
էին թունաքիմիկատների
գերեզմանոց և ինժեներական
ծանր տեխնիկայով անցել
գերեզմանոցի վրայով` բաց
երկնքի տակ թողնելով
պարկերով ու շշերով
վտանգավոր
թունաքիմիկատները:

17. • Լոռու մարզի բնապահպաններն
անհանգստացած են, որ Ալավերդի
(Երևանից 162 կմ հյուսիս) քաղաքի
մոտ գտնվող մկնդեղի գերեզմանոցն
ուժեղ երկրաշարժի դեպքում կարող է
հիմնովին քանդվել և երկրում
բնապահպանական աղետի պատճառ
դառնալ:
• Արարատի մարզի Զանգակատուն և
Ուրցալանջ գյուղերի բնակիչները
լրջորեն անհանգստացած էին
գյուղերի հարակից տարածքներում
ռադիոակտիվ վտանգավոր
քիմիական նյութերի գերեզմանոց
կառուցելու պատճառով: Ապրիլին
Զանգակատան բնակիչները գյուղից
պարզապես վռնդեցին մի խումբ
երկրաբանների, որոնք գյուղ էին եկել
վտանգավոր ռադիոակտիվ նյութերի
և թափոնների թաղման նպատակով
ընդերքի տեղամասերի տեղագրական
քարտեզ կազմելու:

18. • Օրինակ` ԱՄՆ-ում
ճառագայթաակտիվ
թափոնները թաղում են
սպառված աղային
հանքահորերում և
ժայռային
ապարներում,
Շվեդիայում՝
ստորգետնյա գրանիտե
պահեստարաններում,
Չինաստանում՝ Գոբի
անապատում,
Հայկական
ատոմակայանում՝
հատուկ
սարքավորված
պահեստարանում:

19. • Կեղտաջրերն արտադրական ու կենցաղային հոսքաջրերն
են. դրանք կոյուղու համակարգով հեռացվում են
ձեռնարկությունների և բնակավայրերի տարածքից:
Արտադրական հոսքաջրերն առավել հաճախ աղտոտվում
են նավթով, ֆենոլներով, ծանր մետաղներով (սնդիկ,
կապար, կադմիում, պղինձ և այլն) և քիմիական այլ
միացություններով (սինթետիկ լվացամիջոցներ, ներկեր,
ճարպեր): Կենցաղային հոսքաջրերը հիմնականում
պարունակում են տարաբնույթ բակտերիաների՝
հատկապես աղիքային վարակիչ հիվանդությունների
հարուցիչներ:

20. Սևանա լճի մերձակա 92
համայնքներումգործում են 27
պաշտոնական աղբավայրեր, ինչպես
նաև` բազմաթիվ տարերայնորեն
ձևավորված չհսկվող աղբավայրեր:
ՀՀ քաղաքաշինության
նախարարության տվյալներով` այդ
աղբավայրերը չեն
համապատասխանում
բնապահպանական և սանիտարական
նորմերին, հանդիսանում են ջրերի,
հողի և օդի ախտոտման աղբյուրներ,
Սեւանա լճի ավազանի ողջ տարածքում
առաջացնում են բնապահպանական և
առողջապահական լուրջ խնդիրներ և
խոչընդոտում են Սևանի
էկոհամակարգի վերականգնմանն ու
պահպանմանը:

21. • Անհամեմատ մեծացել են լիճ թափվող կենսածին (ազոտ, ֆոսֆոր եւ այլն)
եւ տոքսիկ նյութերի քանակները, լուրջ փոփոխություններ են տեղի ունեցել
Սեւանա լիճ թափվող գետերում:
• Անթույլատրելի մեծությունների են հասել գետերի ջրերի
մեխանիկական, քիմիական, կենսաբանական աղտոտման ծավալները:
• Գոյություն ունեցող աղբավայրերի տեղադրման ժամանակ հաշվի չեն
առնվել բազմաթիվ քաղաքաշինական սահմանափակումներ
(մակերեւութային ջրերի հոսք, հեղեղաբեր գետակներ, ձվադրման
վայրեր, արգելոցային հատվածներ գետերի ներքին
հոսանքներում, գրունտային ջրերի բարձր մակարդակ, գոյություն ունեցող
արգելոցներ եւ արգելավայրեր, կոյուղու մաքրման կայանների
բացակայություն, լողափի, առողջարանների, հանգստյան տների
առկայություն եւ այլն): Հաշվի չեն առնված ուժեղ քամիների
առկայությունը, որոնք աղբը տարածում են` գրավելով ավելի մեծ
տարածքներ:
• Բնապահպանական աղետը կանխելու նպատակով` քաղաքաշինության
նախարարությունը կառավարության քննարկմանն է ներկայացրել
Սևանա լճի մերձակա տարածքում աղբավայրերի տեղադրման նոր
ուրվագիծ, որով կթողնվեն միայն 5 աղբավայր:

22. ԹԱՓՈՆԸ ՌԵՍՈՒՐՍ Է…
ՀԱՅԸ ՊԻՏԻ ԿԱՐՈՂԱՆԱ
ԱՅՆ ՕԳՏԱԳՈՐԾԵԼ