физиологи

1. 1:Т в мэдрэлийн тогтолцооны физиологиө
Мэдрэлийн т в т ний ндсэн шинжө үү ү
А215 хэсгийн оюутан М.Хашхорол

2. Бие махбодийн тодорхой үйл
ажиллагааг тохируулах үүрэг бүхий төв
мэдрэлийн тогтолцооны нэг буюу хэд хэдэн
хэсэгт байрласан үйл ажиллагаагаараа
холбогдсон нейронуудын бөөгнөрөлийг
Мэдрэлийн төв гэнэ.Тухайлбал биеийн янз
бүрийн жолоодох их тархины хөдөлгөөний
төвүүдийг нэрлэж болно.
Төв мэдрэлийн эрхтэн тогтолцоо нь
мэдрэлийн гуурснаас үүсэж хөгждөг тархи
ба нугас гэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ
Мэдрэлийн т в т ний ндсэн шинжө үү ү
Т в мэдрэлийнө
тогтолцооны б д вч зураг:ү үү
1. Тархи
2. Т в мэдрэлийн тогтолцооө
(тархи ба нугас)
3. Нугас

3. Нейронуудыг йл ажиллагаагаар ньү :
Биполяр Униполяр холбогч мультиполяр
Афферент нейронууд нь нэг ба
хоёр сэртэнтэй байх бөгөөд
рецептороос мэдрэхүйн
мэдээллийг хүлээн авч төвд
дамжуулах үүрэгтэй.
Холбогч нейронууд нь тооны хувьд
хамгийн олон сэртэнтэй төв мэдрэлийн
тогтолцооноос гадагш гарахгүйгээр янз
бүрийн мэдрэлийн эсүүдийг өөр
хооронд нь холбох
үүрэгтэй.Медиатораасаа шалтгаалж
холбогч нейронууд сэрээгч болон
саатуулагч гэсэн үндсэн 2 хэлбэртэй.
Эфферент нейронууд нь
олон сэртэнтэй байх
бөгөөд мэдрэлийн төвөөс
гүйцэтгэх эрхтэн жишээ
нь булчинд мэдээлэл
дамжуулдаг

4. Мэдрэлийн т в р сэрэл дамжих ндсэн зарчмуудө өө ү
Мэдрэлийн эсүүд өөр хоорондоо холбогдон сүлжээ үүсгэдэг.Мэдрэлийн
сүлжээгээр сэрэл хэд хэдэн онцлогтой дамждаг.
1. Нэг чиглэлээр дамжина/синапсаар сэрэл нэг чиглэлээр дамждаг учир/
2.Конвергенцийн зарчим
Энэ зарчмын нэг илрэл нь
Ч.Шеррингтоны нээсэн
ю л рийн зарчим юм.Энэү үү
зарчим ёсоор нугасны
х д лг ний нейрон дээрө ө өө
бусад т в дээс сэрэлө үү
уруудан ирж конвергенц
болдог.
3.Дивергенцийн зарчим
Энэ нь мэдрэлийн янз б рийнү
т в дийн олон тооныө үү
эс дийн ер нхийүү ө
идэвхжилтийг сгэж янзүү
б рийн рефлекс йлү ү
ажиллагаа интеграци болох
боломж гд г.ө ө
4.Захирагдах зарчим
Доод т в дийнө үү
нейронууд дээд
т в ддээ захирахө үү
маягаар сэрэл
дамжина
5.Сэрэл эргэлдэн
дамжих
зарчим/Ревербераци/
Богинохон
аксонуудаараа
холбогдсон
нейронуудаар сэрэл
нэг т вшинд эргэлдэнү
дамжина.

5. Т в мэдрэлийн тогтолцооны сааталө
ТМТ-ны саатал гэдэг нь нэг х чтэй сэрэл н г сэрлээ дарангуйлах йл явц юм.ү ө өө ү
Сэлгэх саатал-Нэгэн афферент замаар явж буй мэдээлэл нэг хэсэг
нейронуудыг сэрэлд оруулж байхад саатуулах йлчилгээтэй холбогч эсийнү
тусламжаар н г хэсэг нейронууд сааталд орж байдаг.ө өө
Жишээ нь: Нугалах булчинг хариуцсан х д лг ний нейрон сэрэлд орж ,ө ө өө
саатуулах йлчлэлтэй холбогч нейрон тэнийлгэх б лчинг хариуцдаг х д лг нийү ү ө ө өө
нейроныг сааталд оруулсны рээр нугалах х д лг н хийх боломжтой болдог.ү ө ө өө
Мэдрэлийн алх
Тойгны ш рм сө ө
Гуяны 2 толгойт
тэнийлгэгч булчин
Гуяны 4 толгойт
нугалагч булчин
Завсрын нейронЭфферент
нейроны бие
Ш рм снийө ө
рецептор
Нугас Саарал бие

6. 2 Эргэх саатал-эфферент нейроны аксоны салбараар явж буй сэрэл нь
саатуулагч үйлчилгээтэй эсээр /Реншоугийн эс/ дамжаад эргэж уг
нейрондоо /эфферент/ саатуулах нөлөө үзүүлдэг.
3.Хажуугийн саатал-Зэргэлдээ орших хоёр бүлэг сэрээгч нейронуудын
хооронд саатуулагч эсийн тусламжтай үүсдэг.Нэг бүлэг эсүүдээр
сэрэл дамжиж байхад нөгөө бүлэг эсүүд нь саатуулагч нейроны
үйлчлэлд өртөн сааталд орно
4.Саатлын бүс- Энэ нь сэрсэн мэдрэлийн эсүүдийн зэргэлдээ орших хэсэг
бүлэг нейронууд бөөнөөрөө сааталд орох үйл явц юм.
Т в мэдрэлийн тогтолцооны сааталө

7. Мэдрэлийн т вийн ндсэн шинжө ү
1. Сэрэл нийлбэржих
0
-70

8. Мэдрэлийн т вийн ндсэн шинжө ү
0
-70

9. Мэдрэлийн т вийн ндсэн шинжө ү

10. Мэдрэлийн т вийн ндсэн шинжө ү
7. Мэдрэлийн төвийн тонус Рефлекст үйл ажиллагааны бэлэн байдлыг
хангах зорилготой ажиллах эрхтэнд байнгын мэдээлэл илгээж буй нейроны
идэвхижилийн тодорхой байдлыг мэдрэлийн төвийн тонус гэнэ.
8.Мэдрэлийн төвүүдийн уян чанар-Мэдрэлийн төвийн аль нэгэн хэсэг
гэмтсэн үед түүний үйл ажиллагааг сэргээн орлох эсвэл цоо шинэ
рефлекст үйлдлийг хэрэгжүүлэхэд үр ашигтай тохируулга хиййх үйл
ажиллагааныхаа шинж чанарыг өөрчлөх чадвар юм.
9.Мэдрэлийн төвийн ядрамтгай чанар
10.Ноёлох зарчим –Ямар нэг үйл ажиллгааны үед тодорхой хугацаанд
мэдрэлийн төв нөгөө төвүүдээ болон бусад рефлекст үйл ажиллагааг
дарангуйлах зарчмыг ноёлох зарчим гэнэ.

11. 2.Т в мэдрэлийн тогтолцооны тусгай хэсгийнө
физиологи

12. Нугасны физиологи
Нугас үйл ажиллагааны үечилсэн бүтэцтэй бөгөөд мэдрэхүйн ширхэг
/афферент ширхэг/ нугасны арын ёзоороор орж,хөдөлгөөний
ширхэг/эфферент/ урд ёзоороор гарах нь үечилсэн бүтцийн үндэс
бөгөөд үүнийг Белл Мажандын хууль гэнэ.
Симпатик нейрон
Афферент
мэдрэлийн ширхэг
Рецепторын
т гсг лө ө
Эфферэнт мэдрэлийн
ширхэг
Х д лг нийө ө өө
нейрон
Нугас
Завсрын
нейрон
Аксоны
мэдрэлийн
ширхэгийн зам
эсийн бие

13. Нугасны физиологи
Нугасны үйл ажиллагааны нэгж нь нейрон юм.Үйл ажиллагаагаар
нь
1.Вегатив
мэдрэлийн
нейрон
Эсийн бие
Дендрит
2.Интернейрон
холбогч нейрон
3.Х д лг нийө ө өө
мотонейрон

14. Нугасны физиологи
Альфа
мотонейрон
Экстрафузуаль
булчингийн
ширхэгээс ирж
буй мэдрэх йнү
мэдрэлийн
ширхэгтэй
холбоотой
Гамма
мотонейрон
Булчингийн
ээр лийнүү
интрафузаль
булчингийн
ширхэгийг
мэдрэлж лдэг.үү

15. Нугасны дамжуулах замууд
Нугасны дамжуулах замыг үйл ажиллагаагаар нь:
1.Нугасны өөрийн зам
Нугасны зам нь түүгий нэг болон янз бүрийн сегментүүдийн эсүүдийгөөр
хооронд нь холбож өгч байдаг. Эдгээр замууд нь завсрын бүсийн
нейронуудаас эх авч нугасны гадна дотор талын цагаан бодисуудаар орж
завсрын бүсийн бор бодисыг эсвэл бусад сегментийн урд эвэрийн
хөдөлгөөний нейронд очдог.
2.Нугас-тархины зам /өгсөх зам/
Нугасны сегментүүдийг тархины бүтцүүдтэй холбоно.Эдгээр замууд үе
холбоо булчин шөрмөснөөс нугасанд бусад тархинд очих завсрын тархи
бага тархи торлог байгууламжинд очих нугасны замууд хамрагдана.
3.Тархи-нугасны зам /уруудах зам/
Тархины нейро-нуудаас эх авч нугасны сегментүүдийн нейронд төгсөнө
Эдгээр замууд ухамсартай хөдөлгөөнийг тохируулахад оролцоно.

16. Нугасны гс х замө ө
Пирамидын зам
Экстрапирамидын зам
Гипофиз
Гипоталамус
Их тархины бор гадар
Харааны т вг рө ө
Дунд тархи
Уртавтар тархи
Нугас

17. Нугасны уруудах зам
Гипофиз
Гипоталамус
Их тархины бор гадар
Харааны т вг рө ө
Дунд тархи
Уртавтар тархи
Нугас

18. Нугасны рефлекс дүү

19. Тархины багана хэсгийн физиологи
•Амьдралын амин чухал йл ажиллагааны буюу амьсгал, з рх судасныт в дү ү ө үү
байна. ндҮү
Судас
х д лг х т вө ө ө ө
Цусны даралтанд
нөлөөлдөг.Өндар
давтамжтай импульс
даралт ихэсгэж харин
нам давтамжтай
бууруулдаг судас
хөдөлгөх төв сэрэлд
орсноор амтсгалын
хэмнэл өөрчлөгдөнө.
Амьсгал авах
инспиратор /гаргах
экспиратор
Энэ төвийн
нейронууд нь О2
СО2 болон цусны
ph ийн
өөрчлөлтөнд их
мэдрэг байдаг
Биеийн байрлалыг
тохируулах рефлекст
үйл байрлана.

20. Тархины багана хэсгийн физиологи
•Уртавтар тархи олон чухал
хамгаалах рефлексийг /бөөлжих
найтаах ханиалгах нулимс гоожих
нүд цавчих/ хэрэгжүүлэхэд
оролцоно. Үүний учир нь нүд ам
хамар төвөнхйин салстын
рецептор цочиход гурвалсан
мэдрэл тэнэгч мэдрэл хэл
залгиурын мэдрэлээр дэмжин
мэдээлэл уртавтар тархины
бөөмөнд ирдэг.

21. Дунд тархи
•Д рв н толгод, тархины х л дээс тогтоно.ө ө ө үү
Д рв н толгод:ө ө хараа сонсголын баримжаалах рефлексийн т вө
Урд 2 нь харааны
Хойд 2 нь сонсголын анхдагч т вө
Хар бие
тархины хөлөнд байрлах ба
зажлаад залгих үйлдлийн
дарааллыг зохицуулах,
уран нарийн оновчтой
хөдөлгөөнийг удирдана.
Дофамин нийлэгжүүлэх ба
аксоноор тархины суурин
зангилаанд очно.
Улаан бөөм: Тархины хөлийн дээд
хэсэгт байрлахба их тархины
гадрын хөдөлгөөны бүс, гадрын
доорх бөөмүүд, бага тархинаас
хөдөлгөөний аппаратынб айдлын
тухай болон бэлэн болж буй
хөдөлгөөний тухай мэдээлэл хүлээн
авч тохирсон мэдээллийг нугасны
мотонейронд илгээж булчингийн
чангарлыг тохируулж байдаг. Улаан
бөөм болон уртавтартархины
торлог байгууламжийн холбоо
алдагдахад нумалсан таталт үүснэ.

22. Дунд тархи
Нүд хөдөлгөх мэдрэл
(III)-
• нүдний дээд зовхийг
өргөх, нүдийг дээш,
доош, хамар руу
дотогш, хамрын доод
өнцөг рүү хөдөлгөх
үүрэгтэй.
Нүд эргэлдүүлэх
мэдрэл, буланцар (IV)-
• нүдний алимны дээд
ташуу булчинг
мэдрэлжүүлж, нүдийг
гадагш дээш нь
эргүүлэх хөдөлгөөнийг
хариуцдаг.

23. Торлог байгууламж
Тархины багана хэсэгт
амьдралын чухал үүрэг
гүйцэтгэдэг бөөмийн
бөөгнөрөл үүсгэсэн
нейроны торон сүлжээ
байдаг. Үүнийг торлог
байгууламж гэнэ. Энэ нь
ТМТ-ны бараг бүх
хэсэгтэй холбогдоно.
Торлог байгууламж нь
уртавтар тархи, дунд
тархи, завсрын тархины
бор бодисын гүнд
байрлана.

24. Торлог байгууламж
Торлог байгууламжийн үүрэг
• Тархины хөдөлгөөний, мэдрэхүйн, дотор эрхтэний,зан үйлийн тогтолцоонуудыг
сонгомлоор идэвхжүүлж саатуулна.
• Янз бүрийн мэдрэхүйн замын дохио дамждаг.
• Таламусын бөөмөөр явж байгаа мэдрэхүйнмэдээллийг хөнгөвчилдөг.
• Хараа болон тэнцвэрийн дохионууд гүүрний торлогтнийлдэг.
• Дотор эрхтэн, булчингуудаас ирж байгаа өвдөлтийнцочруулд мэдрэмтгий
нейронууд байж өвдөлтийн цочролыг мэдрэнэ

25. Торлог байгууламж
Торлог байгууламжийн гүйцэтгэх үүргийг өгсөх уруудах нөлөө гэж 2 бүлэг болгон авч үздэг.
•Өгсөх нөлөө-Торлог байгууламж их тархины гадаргын тонусыг сайжруулж тархины мэдрэхүйн
бүх хэсгийн үйл ажиллагааны байдалд нөлөөлж янз бүрийн хэсгээс ирж буй мэдрэхүйн
мэдээллийг нэгтгэн дүгнэхэд оролцоно.
Торлог байгууламж нойрсох сэрүүн байх үйл явцыг тохируулна.
•Уруудах нөлөө-Тархины багана хэсгийн торлог байгууламж нугасны хөдөлгөөний эсэд уруудсан
саатуулах нөлөө үзүүлдгийг И.М.Сеченов тогтоосноор төв мэдрэлийн ттогтолцооны саатлыг
нээжээ. Гадны хүчтэй нөлөөллийн улмаас уртавтар тархины торлог байгууламжийн олон талт
үйл ажиллагаа хямрах явдал тухайн өвчин үүсэх хөгжих явцад чухал нөлөө үзүүлдгийг баталсан.
Харааны мэдээлэл
Сонсголын мэдээлэ л
Их тархины гадарт
гс х идэвхж лэхө ө үү
н лө өө
Торлог
байнууламж

26. Завсрын тархи
Завсрын тархи нь бие махбодын нэгдмэл йл ажиллагааг хангахад зайлшг й чухал хэсэг ба энэ ньү ү
ургал мэдрэлийн болон мэдрэх й,х д лг ний урвалуудыг нэгтгэж гд г.ү ө ө өө ө ө
Гол б тц дэд:ү үү
•Таламус
•Гипоталамус
• нчин тархи/гипофиз/Ө

27. Завсрын тархи
Таламус
Таламус нь суурин зангилаа, бага тархи,дунд тархи, нугасны нейронуудаас их тархинд очих бараг
б х мэдээллийг боловсруулж нэгтгэн д гнэж байдаг тогтолцоо юм.• Таламуст 120 гаруй б мү ү өө
байна.
Мэдрэлийн эсийн аксон
нь их тархины гадрын
б сл рт очдог урдү үү
талын б м дөө үү
Аксон нь их тархины б хү
хэсэгт очдог дотор талын
Их тархины зулай
чамархай дагзны хэсэгт
очдог хажуугийн
б м дөө үү
Байрлалаар нь:

28. Завсрын тархи/ТАЛАМУС/

29. Завсрын тархи/Гипоталамус/
Гипоталамус нь бие махбодын дотоод орчин,үйлдэл
төрх,сэтгэлхөдлөлийгжолооддог төв юм.
Вегататив тохируулгыг удирдах төв болно.
.
• Гипоталамусын урд бүлгийн нейронууд гипофизын урдхэсгийн аденогипофизийн идэвхийг
тохируулах рилизингдааврууд ялгаруулдаг.
• Гипоталамусын дунд хэсгийн нейронууд цуснытемпературын өөрчлөлт, цахилгаан соронзон
хэлбэлзэл,сийвэнгийн осмос даралт, цусны дааврын найрлагахэмжээг мэдрэн тохируулах
үүрэгтэй.
• Гипоталамусын арын бүлэг нейронуудыг идэвхжихэд Сэрчимжиж, зүрхний цохилт олширч,
булчин чичирч, биеийндулаан үүсэлт нэмэгдэнэ. Харин урд хэсгийн бөөмүүдцочирход судас
өргөсөж, амьсгал түргэсэж, хөлс ялгарчдулаан алдалт нэмэгддэг.

30. Бага тархины физиологи
Бага тархи нь уураг тархины нэгдмэл бүтцийн нэг бөгөөд хэд хэдэн чухал үүрэгтэй
1. Ухамсартай хөдөлгөөний тохируулгад оролцоно.
2.Ухамсаргүй хөдөлгөөний тохируулгад оролцоно.
3. Хөдөлгөөний уялдааг тохируулна.
4.Вегататив үйл ажиллагааг зохицуулна.
5.Үйлдэл төрхийн зохицуулгад оролцоно.

31. Бага тархины физиологи
Бага тархины үүрэг:
•Биеийн байрлал, булчингийн тонус хадгалахад оролцох
•Аажим зорилготой чиглэсэн хөдөлгөөнийг хийх үед засварлах
•Эдгээр хөдөлгөөнийг байрлал хадгалах рефлекстэй тэнцвэржүүлэх
•ИТГ-с ирсэн чиглэсэн зорилготой хөдөлгөөнийг илүү нарийн
гүйцэтгэх
•Ухамсартай нийлмэл хөдөлгөөний програмыг нарийвчлан сурах
•Бага тархийг бүтэц үйл ажиллагаагаараа эртний тархи

32. Бага тархины физиологи
Архицеребеллюм
Неоцеребеллюм
Палеоцеребеллюм
Х гшин тархи нь булчинө
ш рм с ясны хальс енийө ө ү
уут наас мэдээлэл х лээнү
авч боловсруулдаг
Шинэ тархи нь
Их тархины гадарга хараа
сонсголын рецептороос их
тархины духны хэсэг г р-багаүү
тархийг холбосон замаар
мэдээлэл х лээн авчү
боловсруулдаг.
Тэнцвэрийн тогтолцоотой нягт
уялдаатай учир х д лг нийө ө өө
тэнцвэрийг тохируулахад оролцоно.

33. Суурийн зангилаа
Тархины суурийн зангилаа 3 хосбүтэцтэй:
•Неостратиум (сүүлэн бөөм болонскорлуп)
•Палеостратиум (цагаанбөмбөлөг)
•Оград буюу хүрээт бүтэц
Неосратиум
Палеостратиум –таламус-их тархины гадар-неостратиум гэсэн битү цагираг
үүсгэдэг.неостратиум нь хар бие улаан бөөм люисовын бөөм үүдэвчний бөөм бага
тархи нжгас үйл ажиллагааны холбоотой.Иймээс хөдөлгөөний тохируулга вегатив
эрхтнүүдийн тохируулгыг уялдуулах үйл явцад оролцоно.
Палеостратиум
Цагаан бөмбөлөг оград гэсэн 2 үндсэн хэлбэртэй.Цагаан бөмбөлөг цочроход
баримжаалах хооллох хөдөлгөөн үе мөчний хөдөлгөөнүүд идэвхиждэг.
Хүрээт бүтэц
Дух дагз чамархай арлы хэсэгтэй тархины зангилааны бусад бүтцүүдтэй 2 талын шууд
холбоотой

34. Лимбийн тогтолцоо
•Энэ нь нарийн нийлмэл зан төрх, сэтгэл хөдлөл,дур
хүслийгтохируулахад оролцдогүй ажиллагаагаараа нэгдсэн тархины
бүтэц юм
.A.Cingulate gyrus
B.Fornix
C.Anterior thalamicnucle
D.Hypothalamus
E. Amygdaloidnucleu
F. Hippocampus
•Их тархины гадар
түүний туслах
бүтцүүдийг
тохируулах
үйлчлэлтэй.
•Онцлог нь түүний
бүтцүүдийн
хооронд 2 талын
энгийн холбоо
байхын зэрэгцээ
олон тооны битүү
цагираг нийлмэл
зам үүсгэнэ.

35. Лимбийн тогтолцоо
Гипокамп
Т ний олон холбоо нь сурах явцад идэвхжлийн эргэлтийг хангана. Т ний гэмтлийнүү үү
ед тухайн еийн эргэн санах й явц алдагдана.Б х мэдээллийг хадгалах, шинэү ү ү ү
мэдээллийг боловсруулах,орн зайн мэдээллийг ялгах зэрэг йл явцү
рчл гд н .М н сэтгэл х дл л болон мэдрэлийн ндсэн йл явцууд удааширнаөө ө ө ө ө ө ө ү ү
Г йлсан биеү
Хамгаалах йлдэл т рх, ургал, х д лг н, сэтгэл х дл лийн урвалууд, н хц лтү ө ө ө өө ө ө ө ө
рефлекст йлдэл т рх сэхэд оролцоно.Буйлсан биеийн янз б рийн н л л л ньү ө үү ү ө өө ө
дотор эрхтнийг зохицуулдаг гипоталамустай холбоотой байдаг.

36. Рефлексийн нум

37. Рефлексийн нум
Рефлексийн ангилал
Синаписын тоогоор
• синапист
•олон синапист
сэх аргаарҮү

38. Ургал мэдрэлийн тогтолцоо

39. Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны физиологи
Дотор эрхтэний үйл ажиллагааг тохируулдаг өсөж торних хэвийн
бодисын солилцоо явуулах нөхцлийг бүрдүүлдэг мэдэрлийн бүтэц,
бүтцүүд нь тархи нугасанд байрлана.
Завсрын нейрон
Арын ёзоорын
зангилаа
Арын ёзоорын
зангилаа
Занги
лааны
мн хө ө
ширхэг
Зангилааны
дараах
нейрон
Мэдрэх йн нейронү
Мэдрэх йн нейронү
Т в мэдрэлийнө
х д лг нийө ө өө
нейрон
Араг ясны
булчин
Арьс
судас
Нугас

40. Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны физиологи
Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны йл ажиллагаар ньү

41. Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны физиологи
Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны үйл ажиллагаар нь
Н ДҮ Н ДҮ
Ш лсний булчирхайү Ш лсний булчирхайү
З рхү
З рхү
уушги
уушги
ходоод
ходоод
Элэг,ц сө
Элэг,ц сө
Нойр булчирхай
Давсаг бэлэг
эрхтэн
Давсаг бэлэг
эрхтэн

42. Метасимпатик мэдрэлийн тогтолцоо
•Дотор эрхтнүүдийн хананд байрлаж түүний хөдөлгөөний идэвхийн
тохируулдаг бичил зангилаануудын бүрдлийг метасимпатик
мэдрэлийн тогтолцоо гэнэ.
•Метасимпатик нь өөрийн рефлексийн нумтай тул биеэ даасан үйл
ажиллагаа явуулдаг бүтэц юм.
•Вегатив ширхэг нь зангилаа үүсгэж хоёр түвшинд синапс үүсгэдэг
онцлогтой :
Зангилааны өмнөх синапс
Вегатив мэдрэлийн захын зангилгааны дараах синапс

43. Метасимпатик мэдрэлийн тогтолцоо
ацетилхолин
/Асh/ норадреналин/ne/
Т в мэдрэлийн тогтолцооө
Захын мэдрэлийн тогтолцоо Г йцэтгэгч эрхтэнү
Миелинтэй мэдрэлийн ширхэг
Миелинтэй
мэдрэлийн ширхэг
зангилаа
Б рний дээд булчирхайөө
Адреналин ба NE
Зангилааны дараах
миелинг й аксонү
Цусны судас
Зангилааны мн х Миелинтэйө ө
мэдрэлийн ширхэг
Миелин йү
мэдрэлийн
ширхэг
Судас булчирхай
з рхү
Араг ясны булчин

44. Метасимпатик мэдрэлийн тогтолцоо
•Захын симпатик синапс
•Захын симпатик мэдрэлийн синапсын үндсэн медиатор норадреналин /НА/
хүлээн авах рецептор нь альфа бета адренорецептор байдаг тул адренерг
синапс гэж нэрэлдэг.
•Синапсын завсарт орж ирсэн медиатор норадреналин дараах 4 зүйлд
зарцуулагдана.
•Синапсын өмнөх болон дараах мембраны рецептортой холбогдох
•Синапсын өмнөх мембранд эргэн орох
•КОМТ ферментийн тусламжтай синапсын дараах мембраны рецепторын хэсэгт
задрах
•Синапсын завсраас цусруу орж эд эсэд шингэх

45. Парасимпатик мэдрэлийн тогтолцоо
•Захын парасимпатик синапсын медиатор болох ацетилхолин
синапсын бөмбөлөгт 3 үндсэн хэлбэртэй байдаг.
•1.Урагтай нягт холбогдон ялгарахад бэлэн биш байдал
•2.Дайчлахад бэлэн харьцангуй сул холбоот байдал
•3.Аяндаа ялгарахад бэлэн байдал

46. Симпатик парасимпатик харилцан уялдаа

47. Вегатив тонус
Хэвийн үед вегетатив мэдрэлийн тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүд
нь тасралтгүй сэрэлд орж, ядрахгүйгээр үйл ажиллагаагаа хадгалах
чадварыг вегетатив тонус гэнэ.
Эдгээр нь голдуу зүрхний булчин, судасны хана, дотор эрхтэнд
мэдэгдэхүйц илэрнэ.парасимпатик мэдрэлийн тонус давамгайлбал
зүрхний агшилтын тоо буурч, давтамж нь багасч, харин суларвал
зүрхний агшилтын тоо, далайц нэмэгдэнэ

48. Вегатив тонус

49. Вегатив рефлекс

50. Вегатив рефлекс
Висцеро-дермаль рефлекс
Дотор эрхтэн цочирсноор арьсны цахилгаан дамжуулах чадвар болон мэдрэг чанар
рчл гд х рефлекс юм. ечилсэн б тэцтэй учраас ямар эрхтэн цочирсон ба вчилс нөө ө ө Ү ү ө ө
зэргээс хамаарч биеийн тодорхой хэсэгт вд лт сгэж х рэлцэх мэдэрх й нэмэгдэнэ.Энэө ө үү ү ү
вд лтийн цэгийгө ө захарин гедийн б с гэнэ.ү
Уушги ба рцө
ЭлэгЭлэг
З рхү
ходоо
дНойр булчирхай
ндг вч/эӨ ө
мБ д нү үү
гэдэсБөө
рДавсаг
Нарийн
гэдэс
Мухар олгой
Шээс
дамжуула
х суваг

51. Антогинизм ба синергизмын зарчим эрхтэнд з лэхү үү
н лө өө
Олон тооны эрхтэн д симпатик ба парасимпатик мэдрэлж лэлттэй б г дүү үү ө өө
эдгээр нь р хоорондоо эсрэг тэсрэг йлдлээр илрэхийг антогонист йлдэлөө ү ү
гэнэ.
Симпатик болон парасимпатик мэдрэл нь ш лсний булчирхайд нэгдмэл н лү ө өө
з лдэг. Симпатик парасимпатик ийн ийм йл ажиллагаааны нэгдмэл байдлыгү үү ү
синергизмын зарчим гэнэ.

52. Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны
парасиматик мэдрэлж лэлтүү
Симпатик мэдрэлийн
занилаа
Зангилааны мн хө ө
Зангилааны дараах
Н дү
Нулимсны
булчирхай
Хамрын салст
Ш лснийү
булчирхай
з рхү
уушиг
Элэг ц сө
ходоод
дэлүү
Б рний дээдөө
булчирхай
Нарийн
гэдэс
Шулуун гэдэ
Бэлэг эрхтэн

53. Вегатив мэдрэлийн тогтолцооны
парасиматик мэдрэлж лэлтүү
•Н д нулимсны булчирхайү
•Эр н доорхи хэлэн доорхи булчинүү
•Чихний ойролцоох булчирхай
•Уушги
•З рхү
•Ходоод
•Элэг ц сө

54. 3:Дотоод ш рлийн зохицуулгаүү
Физиологийн шинжлэх ухаан
А215 М.Хашхорол

55. • Мэдрэлийн тогтолцооны н л г р х ний биед зайлшг йө өө өө ү ү
хэрэгцээтэй ш рэл ялгаруулдаг эрхтнийг дотоод ш рлийнүү үү
булчирхай гэдэг б г д тусгаар эд эс эрхтн дийн йлө өө үү ү
ажиллагааг хооронд нь холбох химийн буюу шингэний
тохируулгыг хэлнэ.
Шингэний тохируулга нь 2 хэлбэртэй байна. ндүү :
• Хэсэг газрын р тохируулахөө өө
• Дааврын тогтолцооны тохируулга
3:Дотоод ш рлийн зохицуулгаүү
ТМТ/Гипоталамус/
Аденогипофиз
Дотоод
ш лийнүү
булчирхай
Эд эс эрхтэн

56. Дааврууд /Hormones/
Даавар агуулсан эс
Даавар
цусны
урсгалд орно
Даавар
Химийн
дамжуулагчийн
рэгтэйүү
Цусны судас
Бай эс буюу эрхтэнд
х ргээд в рм ц йлчлэлү ө ө ө ү
з лнэ.ү үү
Эс д тохирсон дааврынүү
рецептроороо кодолсон
мэдээлэл унших таних
чадвартай
Эсийн молекул
рецепторын
оролцоотойгоор
явагдана.
• Дааврууд бол дотоод ш рлийн б тээгдэх н б г д тусга й булчирхайн эс дээр боловсруулагдан цусанд орж б х биеэрүү ү үү ө өө үү ү
тархан бай эс эд эрхтэнд х рч йлчилдаг в рм цү ү ө ө ө нэгдэл-химийн бодис юм.
• Биеийн бэлгийн болон оюуны х гжлийг хангах эрхтэн тогтолцооны идэвхийг тохируулж дасан зохицох биеийн дотоод орчныө
тогтвортой байдлыг хангах рэг г йцэтгэнэүү ү
Дааврын н л г р бие махбодийн аль нэгө өө өө
йл ажиллагаа тохируулагдахад минут баү
цагийн хугацаа шаардана.шингэний мэдээлэл
дамжих нь мэдрэлийн мэдээлэл дамжихаас 10
дахин удаан

57. Hormones action
• Рецепторын байрлалаар нь:
• йл ажиллагаагаар ньҮ :

58. • Рецепторууд нь нд р молекултө ө х чиллэг 2-4 т нээсү үү
дээш олон хавсарга нэгжээс тогтсон молекул б хийү
олигомер уургууд юм. Даавартай в рм ц бусаар нэгддэгө ө ө
бусад уургуудаас дааврын рецепторын уураг ялгагдах
онцлогтой
1.Дааврыг таних нд р мэдрэмжө ө
2.Тодорхой дааврыг ялган таньж нэгд лэх в рм ц чанарүү ө ө ө
3. бага багтаамжтайгаар нэгд лэх нд р чадавхиүү ө ө
4. тодорхой эртэн /бай/д байрладаг онцлогтой.
Hormones action

59. • Дааврын задралт
• Уураг ба пептид даавар бие махбодид т ргэн задарна.ү
• Цусанд байгаа дааврын олон молекулууд хэзээ ч
рецептортой харилцан йлчлэлд ордогг й ба хэтэрхийү ү
удаан эргэлдэх боломжг йтэй холбоотой.Янз б рийнү ү
эрхтн д эд уураг ыа пептид даавруудыг задлахадүү
оролцдог фермэнтлэг тогтолцоо байдаг.
• зарим дааврууд рецептортой харилцан йлчилсний дарааү
рийн бай эсийн дотор задарна.өө
Hormones action

60. • Дааврын нийлэг уургийн ба пептид дааврууд гольджийн
аппаратад РНХд дараалсан аминх чл дийн кодлогдёонү үү
генийн мэдээллийг дамжуулан нэвтр лэх замаар сдэг.үү үү
• Молекулын хэлбэрээр сдэг б г д аминх чл дийнүү ө өө ү үү
залгалдаа нь лдэгдл дийг агуулах ба тэдгээр ньү үү
ферментийн н л н дор сална.ө өө
• Т гсг лийн хэлбэр цулцанд хуримлагтдах ба тэндө ө
ш рэхэд бэлэн байдлаар хадгалагдана. Нийлэгийн явцадүү
з вх н д в р сэхг й ба нэмэгдэл пептид д сдэг.ө ө өө ө үү ү үү үү
Hormones action
Хоногийн биохэмнэл
Бамбай булчирхай
гонадотропин

61. Hormones action/inside cell/
• Рецепторын нэгдэл генд буюу генийн
мэдээллийн санаанд шууд н л лн . Дааварө өө ө
рецепторын нэгдэл нь уургийн нийлэгжилтийг
сэргээх ба дарангуйлна. Стеиройд тиреойд
дааврууд мембраныг нэвтрээд цитоплазмын
уургийн рецептортой нэгдэж нэгдэл сгээдүү
эсийн б мд орж ДНХ-г в рм ц Рнх болгоно.өө ө ө ө
Стеирод
даавар
Эсийн
мембран
Рецептор
гормон
нэгдэл
Уургийн
рецептор
Цитоплазм
Эсийн
гаднах
шингэн
Б мөө
ДНА
РНХ
Рецептор
холбогдоно
Даавар мембранаар нэвчин
рецептортой харилцан йлчилж дааварү
рецепторын нэгдлийг сгэнэүү
Б мд з в рл гд н очиж ДНХ-гийнөө өө ө ө ө
нийлэгжихэд н л л н рнх ын тоо баө өө ө
галигчлалын хурдыг рчл н .өө ө ө
Мэдээллийн рнх ын тоо нэмэгдэх ба ц р хөө ө
нь дамжуулан нэвтр лэх йл явцын уургийнүү ү
нийлэгт н л лж эсийн йл ажиллагааныө өө ү
идэвхижлийг рчл х д х ргэнэ.өө ө ө ү
Шинэ уураг

62. Hormones action/outside cell /
Пептидийн
дааврууд 1. Даавар рецептортой
харилцан йлчилнэ.ү
Бай эс
Уургийн
рецептор
Цитозоль
2. Рецептор
рчл гд н .өө ө ө ө
3.Мембранд
байрласан
аденилатциклазы
г идэвхж лнэ.үү
4.АТФг
фосфорг йж лэү үү
цАМФ сгэнэүү
II
зуучлагч
5.Цагираг амф эсэд
олон янзын йлдэлү
з лж идэвхиг йү үү ү
протокиназаг
идэвхж лнэүү
6.Физиол
огийн
хариу
йлдэлү
з лнэ.ү үү
Идэвхиг йү
протокиназа
Идэвхижсэн
протокиназа
Рецепторын нэгдэл р рөө өө
йлчилдэг.пептидийн даавруудү
апреналин нораадреналин
ацетилхолин простогладины
в рм ц рецопторууд мембраныө ө ө
гадаргууд байрлана. Даавар
гадаргуугийн рецептортой
харилцан йлчлээд эсинй доторхиү
хоердогч зуучлагч буюу
зохицуулагчийн охолцоотойгоор
биохимийн нарийн механизмын
тусламжтайгаар эсийн
идэвхижилд н л лн .ө өө ө

63. • Эсийн гадаргууд ба эсийн дотор даавар рецепторын нэгдэл хаана счүү
байгаагаас хамаарч 2 янз байна.
Hormones action
Эсийн
гадна
Даавар Стеиройд
даавар
Мембраны
Рецептор
Эсийн
дотор
Цитоплазмын
рецептор
Даавар мембраны
гадаргууд байрласан
рецептортой харилцан
йлчилнэ.ү
Даавар рецепторын
нэгдэл нь 2догч
зохицуулагчийн сэлтийгүү
сэргээж эсийн хариуд
н л лн .ө өө ө
Цитоплазмын
рецептортой харилцан
йлчилж нэгдэл сгээдү үү
тэр нь гентэй харилцан
йлчилж уургийнү
нийлгийг рчилн .өө ө

64. Hypothalamus/signaling/

65. Hypothalamus/anterior pituitary/
Мэдрэлийн
ширхэгийн эс дүү
Ялгарлыг идэвхж лэгч гормонүү
СRH
Кортикотропин
идэвхиж лэгчүү
ТRH
Тиреотропин
идэвхиж лэүү
гч
GnRH
Гонад идэвхиж лэгчүү
GnIH
Гонад саатуулагч
Prolactin
TRH Пептид
идэвхиж лэгчүү
Prolactin саатуулагч
з йл/дофамин/ү
Соматоцринин
идэвхиж лэгчүү
Соматостатин
саатуулагч
Дааврын
н лө өө
АКТГ
Адренокортикот
ропин
ТТГ/ТТД/
Тиреотропин
ЛГ/Шар биеийн
Даавар /
ФСГ /фолликул
сэлтийгүү
идэвхиж лэгчДааварүү
Пролактин ДӨ / с лтийӨ ө
н
Даавар /
Бай эрхтэн
Бамбай
булчирхай
Т мс гө ө ндг вчӨ ө С нийүү
булчирхай
Яс

66. Hypothalamus negative
Гипоталамус
Аденогипофиз
Тогтвортой дохио
Тропик даавар
Даавар/ттд/
С р г эргэх холбооө ө

67. Hypothalamus/action mechanism/
с лтийн дааварӨ ө
Тусгай рецептортой йлчилсэнээрү
цитоплазмид JAK буюу фосфолизийн
б рдэл буюу з в рл лтийн х чин з йлү өө ө ө ү ү
снэ.үүссэнҮү Jak б рдэл сул байсан уурагү
буюу пептидийн х чл дийгү үү
идэвхиж лэнүү stat сч ,уургийнүү
генийн б рдэл рчл гд н .ү өө ө ө ө
Бай генийн з в рл лтөө ө ө
с лт буюу метаболизмӨ ө
Глюкозийн
ил дэлүү
Б мөө
Эерэг эргэх
холбоо

68. Пролактин/signaling/
Пролактин сүү
нийлэгжинэ.
Оксицотин сүү
ялгарна

69. 3:Цусны физиологи
Физиологийн шинжлэх ухаан
А215 М.Хашхорол

71. Ашигласан ном з йү
Хүний физиологи
Физиологийн үндэс
https://en.wikipedia.org/wiki/Central_nervou
s_system
https://mn.khanacademy.org/science/health-
and-medicine/nervous-system-and-sensory-infor
https://www.youtube.com/watch?v=SN-
bYAJQJ7Y