2. • ՀՀ կենդանական աշխարհը ընդհանուր առմամբ
ներկայացված է անողանաշարավոր կենդանիների
ավելի քան 17000 և ողնաշարավոր կենդանիների 523
տեսակներով։ Ողնաշարավոր կենդանիները
ներկայացված
են ձկների,երկկենցաղների, սողունների, թռչունների
և կաթնասունների դասերով, որոնցից առավել
հարուստը (349 տեսակ) թռչունների դասն է։
• ՀՀ տարածքը տեղադիրքով Միջերկրածովյան
կենսաշխարհագրական
տարածաշրջանի Իրանական, Փոքրասիական ու
Պոնտոս-կովկասյան մարզերի խաչմերուկ է, որով և
պայմանավորված է այդ մարզերի ազդեցությունը ՀՀ
կենդանական աշխարհի տեսակների վրա։
3. • Իրանական մարզին բնորոշ ներկայացուցիչներից
են. սողուններից՝ պարսկական կլորագլուխ մողեսը, ոսկեգույն
տրախիլեպիսը, թռչուններից՝ շիկապոչ
քարաթռչնակը, իրանական ճոճահավը, կաթնասուններից՝ Դալի
ավազամուկը, մուֆլոնը և այլ տեսակներ։ Փոքրասիական մարզի
ներկայացուցիչներից են. երկկենցաղներից՝փոքրասիական
տրիտոնն ու գորտը, սողուններից՝ փոքրասիական
մողեսը, Շմիդտի սահնօձը և այլ տեսակներ։ Պոնտոս-կովկասյան
մարզի ներկայացուցիչներից են Դարևսկու իժը, ժայռային
մողեսների մեծ մասը,սպիտակախածի կեռնեխն ու կովասյան
մայրեհավը։ ՀՀ կենդանական աշխարհում գերիշխում են
հիմնականում Առաջավորասիական և Միջերկրածովյան
տեսակները։ Կան նաև մի շարք լայն տարածված
Եվրասիբիրական ծագման տեսակներ։
•
4. Գորշ արջ
• Գորշ արջ (լատ.՝ Ursus
arctos), կաթնասունների ընտանիքի գիշատիչ կենդան
ի։ Հայաստանում տարածված է Սյունիքի,Վայոց
ձորի, Կոտայքի, Արարատի, Տավուշի, Լոռու
մարգերում։ Բնակվում է հիմնականում
անտառներում, սակայն հանդիպում է նաև ժայռերի
ու կիրճերի քարակույտերում, քարանձավներում,
թփուտներում։ Ձմռանը քուն է մտնում (կան
անհատներ, որոնք թափառում են մինչև գարուն)
որջում (յուրաքանչյուրում՝ 1 արջ, իսկ մայրը՝ ձագերի
հետ), որի ցամքարը պատրաստում է չոր ճյուղերից ու
տերևներից։ Հայաստանում տարածված
գիշատիչներից ամենախոշորն է։
5. Գորշ արջ
• Մարմնի երկարությունը 200 սմ է,
կենդանու զանգվածը՝ 190-300 կգ։ Գլուխը
լայն է, դունչն ու պոչը՝ կարճ,
ականջները՝ փոքր։ Ոտքերն ամուր են՝
զինված մեծ ու կեռ, գորշ ճանկերով։ Ունի
լավ զարգացած հոտառություն, թույլ
տեսողություն։
6. Գորշ արջ
• Սնվում է մանր ու խոշոր
կաթնասուններով, լեշերով,
ձկներով, միջատներով ու դրանց
թրթուրներով, հատապտուղներով,
մրգերով, խոտաբույսերով, երբեմն
հարձակվում են ընտանի կենդանիների
վրա։ Կտղուցը հունիս-հուլիսին է։
7. Գորշ արջ
• Հղիությունը տևում է 7 ամիս։ Ծինը տեղի է
ունենում ձմռանը՝ որջում։ Ունենում են 1-2
(երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում
են 5 ամիս և 1 տարուց ավելի մնում մոր մոտ։
Սեռահասուն են դառնում 3 տարեկանում։
Մազափոխվում են ապրիլ-հունիսին։
Ապրում են 30-40 տարի։ Ունեն համեղ միս։
Ճարպն օգտագործվում է ժողովրդական
բժշկության մեջ։
• Գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։
8. Գայլ
• Գայլը շնազգիների ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն
կենդանի է: Մարմնի
• երկարությունը 105–160 սմ է, զանգվածը՝ 32–50 կգ,
հազվադեպ՝ մինչև 76 կգ: Ապրում է Եվրոպայում, Ասիայում,
Հյուսիսային Ամերիկայում: Բնակվում է
տափաստաններում, անապատներում, անտառներում:
Տափաստանային և անապատային գայլերն ապրում են
գետնափոր բներում կամ զբաղեցնում այլ կենդանիների
(աղվես, գորշուկ) լքված բները, անտառայինները՝ որջերում
և եղեգնուտներում, լեռնայինները՝ քարանձավներում: Գայլը
հիմնականում մոխրագույն է, տունդրայում՝ ավելի բաց
գույնի, ձմռանը՝ գրեթե սպիտակ, անտառայինը մուգ է,
անապատայինը՝ գորշ շիկակարմիր: Սնվում է վայրի և
ընտանի սմբակավորներով (ընտրում է ամենաթույլերին ու
ծերերին), շներով, նապաստակներով, մանր կրծողներով:
9. Գայլ
• ՀՀ-ում տարածված է բոլոր մարզերում: Հանդիպում է
1 ենթատեսակ, որը խոշոր է, ունի երկար ու խիտ, բաց
գույնի մազածածկ:
• Գայլը շատ զգուշավոր է: Երբեմն ամենափորձառու
բնախույզն անգամ չի կարողանում գտնել մայր գայլի
որջը, որտեղ մեծանում են 3–13 ձագեր: Սպառնացող
վտանգն զգալով՝ մայր գայլը կարող է ձագերին
տեղափոխել մի այլ տեղ ու ապահով թաքցնել: Մայր
գայլը ձագերին 4–6 շաբաթ կերակրում է կաթով, որից
հետո ձագերն անցնում են մսակերության: Ուշ
աշնանը նրանք ընտանիքով թողնում են որջը և դուրս
գալիս ձմեռային արշավների՝ երբեմն կտրելով 100
կմ-ից ավելի տարածություն:
10. Գայլ
• Սովորաբար գայլերն ապրում են զույգերով, սակայն ուշ
աշնանը և ձմռանը շրջում են ոհմակներով: Ոհմակի բոլոր
անդամները կերակրում և խնամում են ձագերին: Ոհմակը
շատ արագաշարժ է և զգույշ, ուստի այն գտնելը շատ դժվար
է: Ձմռանը գայլերը հեշտությամբ խույս են տալիս
մարդկանցից, շրջանցում թակարդներն ու վտանգավոր
տեղերը: Նրանք հայտնվում են անսպասելի և հանկարծակիի
բերում մարդկանց, գոմերից ոչխարներ փախցնում, իսկ
շներին ճանկում են հենց տների լուսամուտների տակ:
Պատահում է, որ նաև մարդկանց վրա են հարձակվում:
• Գայլերի կյանքի տևողությունը 15–20 տարի է:
•
