ց

1. Ին չ է թաք ց ն ո ւ մ ե ր կ ր ի ը ն դ ե ր ք ը
Աս ե լ ո ր և է հ ն ագ ի տակ ան գ տած ո ն ե ր ի մ աս ի ն , թե դ ր ան ք
ի բ ր ամ ե ն ահ ե տաք ր ք ի ր ն ե ն , ե ր և ի թե ս խալ է : Այ ն ամ ե ն ը ,
ի ն չ ը դ ար ե ր ո վ պահ վ ե լ է հ ո ղ ի տակ , ի ր ե ն ի ց
ն ե ր կ այ աց ն ո ւ մ է կ ար և ո ր ն ե ր դ ր ո ւ մ գ ի տո ւ թյ ան մ ե ջ :
Այ ն ո ւ ամ ե ն այ ն ի վ , այ ն գ տած ո ն ե ր ը , ո ր ո ն ց մ աս ի ն
կ պատմ ե ն ք այ ս օ ր , ան տար բ ե ր չ ե ն թո ղ ն ի ն ր ան ց , ո վ ք ե ր
հ ե տաք ր ք ր վ ո ւ մ ե ն հ ի ն դ ար ե ր ո վ :
Ամ ե ն ահ ի ն մ ար դ ի կ
‹‹ Тайны 20 века (20-ր դ դ ար ի գ աղ տն ի ք ն ե ր ը )›› ամ ս ագ ի ր ն
ար դ ե ն հ այ տն ե լ է , ո ր Հ ար ավ այ ի ն Աֆր ի կ այ ի
Հ ան ր ապե տո ւ թյ ան Ու ի տո ւ ո տե ր ս ր ե ն դ հ ամ ալ ս ար ան ի
մ ար դ աբ ան Լ ի Բե ր գ ե ր ը հ ր ապար ակ ե լ է ‹‹Դի ն ալ ե դ ի խո ւ ց ››
կ ո չ վ ո ղ ք ար ան ձ ավ ո ւ մ ե ր կ ո ւ ք ար ան ձ ավ ագ ե տն ե ր ի
կ ո ղ մ ի ց հ այ տն աբ ե ր վ ած մ ն աց ո ր դ ն ե ր ի
ո ւ ս ո ւ մ ն աս ի ր ո ւ թյ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը : Այ դ մ ն աց ո ր դ ն ե ր ի
տար ի ք ը ո չ ավ ե լ , ո չ պակ աս ` մ ո տավ ո ր ապե ս 2 մ ի լ ի ո ն տար ի
է , և ը ս տ ե ր և ո ւ յ թի , դ ր ան ք պատկ ան ո ւ մ ե ն
հ ո մ ի ն ի դ ն ե ր ի ն , ո ր ո ն ք բ ան ակ ան մ ար դ ո ւ , այ ս ի ն ք ն ` մ ե ր ,
ն ախն ի ն ե ր ն է ի ն : Մե ր ե ն թադ ր յ ալ ն ախն ի ն ան վ ան վ ե ց Homo
Naledi և առ ան ձ ն ան ո ւ մ է բ ավ ակ ան ի ն փո ք ր ո ւ ղ ե ղ ո վ , առ աջ
ե կ ած ծ ն ո տո վ , մ ան ր ատամ ն ե ր ո վ : Դատե լ ո վ դ աս տակ ի
կ առ ո ւ ց վ ած ք ի ց , հ ի ն մ ար դ ն օ գ տագ ո ր ծ ե լ է
աշ խատան ք այ ի ն գ ո ր ծ ի ք ն ե ր :
Իս կ վ ե ր ջ ե ր ս գ ի տն ակ ան ն ե ր ը Տ ան զ ան ի այ ո ւ մ
(Աֆր ի կ այ ո ւ մ ) հ այ տն աբ ե ր ե լ ե ն ձ ախ ձ ե ռ ք ի ճ կ ո ւ յ թի
ո ս կ ո ր , ո ր ի տար ի ք ը 1,8 մ լ ն . տար ե կ ան է :
Ոս կ ո ր ը պատկ ան ո ւ մ է ր մ ե ծ ահ աս ակ մ ար դ ո ւ , հ ավ ան աբ ար ,
Homo erectus (ո ւ ղ ի ղ ք այ լ ո ղ ) տե ս ակ ի ն ե ր կ այ աց ո ւ ց չ ի : Ու
թե և ս ր ա տար ի ք ն ավ ե լ ի հ ամ ե ս տ է , ք ան Homo Naled-ի ն ը ,
ո ւ ր ախե ց ն ո ւ մ է այ ն փաս տը , ո ր այ ս ո ւ ղ ղ ո ւ թյ ամ բ
գ տած ո ն ե ր ի հ այ տն աբ ե ր ո ւ մ ը շ ար ո ւ ն ակ վ ո ւ մ է ,
հ ե տև աբ ար , շ ատ հ ն ար ավ ո ր է պար զ վ ի , ո ր մ ե ր ն ախն ի ն ե ր ը
շ ատ ավ ե լ ի հ ի ն ե ն , ք ան մ ե ն ք այ ս օ ր կ ար ծ ո ւ մ ե ն ք :
Ամ ե ն աառ աջ ի ն հ ան ց ագ ո ր ծ ո ւ թյ ո ւ ն ը
Իս կ 430000 տար ե կ ան գ տած ո ն վ կ այ ո ւ մ է այ ն մ աս ի ն , ո ր
մ ե ր ն ախն ի ն ե ր ը , ավ աղ , հ ր ե շ տակ ն ե ր չ է ի ն : Իս պան ակ ան

2. ‹‹Ոս կ ր ե ր ի փո ս ›› կ ո չ վ ո ղ ք ար ան ձ ավ ո ւ մ հ այ տն աբ ե ր վ ե լ է
Homo heidelbergensis –ի (տե ս ակ , ո ր ը ե ր կ ր ի վ ր ա հ այ տն վ ե լ է
ն ե ան դ ե ր թալ ց ի ն ե ր ի ց շ ո ւ տ) մ ի գ ան գ ՝ ճ աք ած
ճ ակ ատայ ի ն ո ս կ ո ր ո վ : Դատակ ան բ ժ ի շ կ ն ե ր ը պն դ ո ւ մ ե ն ,
ո ր վ ն աս վ ած ք ը հ աս ց վ ե լ է հ ն ադ ար յ ան մ ար դ ո ւ ն կ յ ան ք ի
ը ն թաց ք ո ւ մ : Հ ավ ան աբ ար , դ ա ք ար ո վ հ աս ց վ ած հ ար վ ած ի
ար դ յ ո ւ ն ք է : Շատ հ ավ ան ակ ան է , ո ր ս ա ե ր կ ր ի վ ր ա
հ ո մ ի ն ի դ ի կ ո ղ մ ի ց հ ո մ ի ն ի դ ի ս պան ո ւ թյ ան ամ ե ն ահ ի ն
դ ե պք ն է :
Եվ ս մ ի ս ար ս ափե լ ի գ տած ո , այ ս ան գ ամ Բր ազ ի լ ի այ ո ւ մ , և
ո չ շ ատ հ ի ն ՝ ը ն դ ամ ե ն ը մ .թ.ա. 9-ր դ հ ազ ար ամ յ ակ : Այ ս տե ղ ,
դ ատե լ ո վ ամ ե ն ի ց , հ այ տն աբ ե ր վ ե լ է տար օ ր ի ն ակ
ար ար ո ղ ո ւ թյ ան մ ի զ ո հ , ե ր բ մ ար դ ո ւ ն գ լ խատո ւ մ է ի ն և
կ տր ո ւ մ է ի ն ն ր ա դ աս տակ ն ե ր ը : Ու ս ո ւ մ ն աս ի ր ե լ ո վ
ո ս կ ո ր ն ե ր ը ՝ գ ի տն ակ ան ն ե ր ը ե կ ան այ ն ե զ ր ակ աց ո ւ թյ ան ,
ո ր ս պան վ ած ը հ ի ն տո հ մ ի ն ե ր կ այ աց ո ւ ց ի չ է : Հ ն ար ավ ո ր է ,
ո ր ս ա ն ո ւ յ ն պե ս հ ան ց ագ ո ր ծ ո ւ թյ ան , ավ ե լ ի կ ո ն կ ր ե տ՝
ո ր և է հ ան ց ան ք ի հ ամ ար պատի ժ ի կ ամ է լ զ ո հ աբ ե ր ո ւ թյ ան
դ ե պք է :
Բայ ց , ք ան ի ո ր մ ե ն ք խո ս ե ց ի ն ք զ ո հ աբ ե ր ո ւ թյ ան մ աս ի ն ,
չ ե ն ք կ ար ո ղ չ ն շ ե լ և ս մ ի գ տած ո յ ի մ աս ի ն , ո ր ն ար վ ե լ է
ար դ ե ն Եգ ի պտո ս ո ւ մ : Հ ո ղ մ ավ ար բ ազ ե ի մ ո ւ մ ի ան
ս կ ան ավ ո ր ե լ ո ւ ց հ ե տո , գ ի տն ակ ան ն ե ր ը ը ս տ ն ր ա
ս տամ ո ք ս ի պար ո ւ ն ակ ո ւ թյ ան հ աս տատե ց ի ն , ո ր ն ախք ան
գ ի շ ատի չ թռ չ ո ւ ն ն ե ր ի ն աս տվ ած ն ե ր ի ն զ ո հ աբ ե ր ե լ ը ,
ն ր ան ց հ ատո ւ կ ս ն ո ւ ն դ ո վ է ի ն կ ե ր ակ ր ո ւ մ :
Ամ ե ն ագ ե ղ ե ց ի կ զ ե ն ք ը
Չի ն աց ի գ ի տն ակ ան ն ե ր ը հ ե տ չ ե ն մ ն ո ւ մ ի ր ե ն ց
օ տար ե ր կ ր յ ա կ ո լ ե գ ան ե ր ի ց : Չի ն աս տան ի ար և մ ո ւ տք ո ւ մ
պե ղ ո ւ մ ն ե ր ի ժ ամ ան ակ ն ր ան ք հ այ տն աբ ե ր ե լ ե ն մ ի թո ւ ր ,
ո ր ը պատր աս տվ ե լ է 2.5 հ ազ ար տար ի առ աջ : Թր ի
ե ր կ ար ո ւ թյ ո ւ ն ը 1.5 մ ե տր է , դ ր ա պատյ ան ը , ո ր ը պատվ ած է
ս և , կ ար մ ի ր և ո ս կ ե գ ո ւ յ ն ն ախշ ե ր ո վ , շ ատ լ ավ պահ պան վ ե լ
է : Դր ա վ ր ա ն աև կ ար ե լ ի է տե ս ն ե լ վ ի շ ապն ե ր ի
պատկ ե ր ն ե ր ո վ փո ր ագ ր ո ւ թյ ո ւ ն ն ե ր :
Ըն դ հ ան ո ւ ր առ մ ամ բ դ ամ բ ար ան ի ց պե ղ ե լ ե ն մ ո տ հ ազ ար
առ ար կ ա:
Ոչ այ դ ք ան հ ի ն , բ այ ց ո չ պակ աս հ ե տաք ր ք ի ր գ տած ո է
հ այ տն աբ ե ր վ ե լ Նո ր վ ե գ ի այ ո ւ մ : Այ ս տե ղ ն ո ւ յ ն պե ս
խո ս ք ը գ ն ո ւ մ է թր ի մ աս ի ն , ո ր ն , ը ս տ ե ր և ո ւ յ թի ն ,

3. պատկ ան ո ւ մ է ր XI դ ար ո ւ մ ապր ած ո մ ն վ ի կ ի ն գ ի : Շե ղ բ ը
վ ն աս վ ե լ է կ ո ռ ո զ ի այ ի ց , ի ս կ ե ր ախակ ալ ը (կ ո թը , բ ռ ն ակ ը )
պատր աս տվ ած է ար ծ աթի ց և ծ ած կ վ ած է առ ե ղ ծ վ ած այ ի ն
ն շ ան ն ե ր ի տե ս ք ո ւ ն ե ց ո ղ ո ս կ յ ա զ ար դ ե ր ո վ :
Շատ հ ն ար ավ ո ր է , ո ր այ ս թո ւ ր ը ե ր բ ե ք չ ի ե ղ ե լ մ ար տո ւ մ ,
ս ակ այ ն այ ն ի շ խան ո ւ թյ ան խո ր հ ր դ ան ի շ է ր , բ աց ի այ դ ,
օ գ տագ ո ր ծ վ ե լ է ո ր պե ս մ ո գ ակ ան առ ար կ ա` թշ ն ամ ո ւ դ ե մ
կ ռ վ ի ց առ աջ ան ց կ աց վ ո ղ ծ ի ս ակ ար գ ե ր ո ւ մ :