2. Վերածնունդ
Վերածնունդը կամ Ռենեսանսը (ֆր.՝ Renaissance, իտալ.՝ Rinascimento)
Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայի երկրների մշակութային և
գաղափարական զարգացման մի դարաշրջան է, երբ միջնադարյան
մշակույթից անցում է կատարվել նոր ժամանակի մշակույթին,
(Իտալիայում՝ 14-16-րդ դարերում, մյուս երկրներում ՝ 15-16-րդ դարերում)։
3. Մշակույթ
Վերածննդի մշակույթի հիմնական գծերն են աշխարհիկ բնույթը, հումանիստական աշխարհահայացքը,
անտիկ մշակութային ժառանգությանը դիմելը, այն վերածնելը, այստեղից էլ Վերածնունդ անվանումը
(շրջանառության մեջ է դրել Ջորջո Վազարին)։ Վերածննդի մշակույթի նախակարապետը միջնադարյան
քաղաքային մշակույթն է, որի վերելքը առաջացնում էր անտիկ մշակույթի նկատմամբ հետաքրքրություն
(Կարոլինգյան արվեստ)։ Եվրոպայի տնտեսապես առավել զարգացած երկրներում ու շրջաններում
գործարար ակտիվության պայմաններում առաջ է մղվում գործուն անձնավորությունը, որի դիրքն ու
հաջողությունները պայմանավորվում էին ոչ թե տոհմական ծագումով, այլ սեփական ձեռներեցությամբ և
գիտելիքներով։
4. Մշակույթ մաս 2
Ֆեոդալական հարաբերությունները, դասային մեկուսացումը, կրոնական բարոյախոսությունը,
միջնադարյան ավանդույթները մարդու համար նեղ են դառնում։ Նոր աշխարհայացքի կրողներ դարձան
գրականության, բանասիրության, իմաստասիրության, արվեստի ներկայացուցիչները։ Մարդը
հռչակվեց տիեզերքի կենտրոն, բնության մաս և բնության առավել կատարյալ ստեղծագործություն։
Մարդը, նրա ապրումները, ներաշխարհը, երկրային կյանքը դարձան Վերածննդի գրականության և
արվեստի գլխավոր թեմաները։ Անտիկ ժառանգության և հումանիստական գաղափարների տարածմանը
գործնականում մեծապես նպաստեց տպագրության գյուտը (Յոհան Գուտենբերգ)։ Ծագելով Իտալիայում՝
Վերածնունդը հենց այդ երկրում էլ ստացավ առավել ավարտուն դասական տեսք։ Վերածնունդը որպես
ամբողջական դարաշրջան գոյություն է ունեցել միայն Իտալիայում։
5. Կերպարվեստը
Վերածննդի կերպարվեստը առավել զարգացման և կատարելության է
հասել Իտալիայում։ Ստեղծագործաբար օգտվելով անտիկ
ժառանգությունից, հենվելով գիտության նոր նվաճումների վրա՝ այդ
ժամանակաշրջանի իտալացի արվեստագետները ձգտել են ճշմարտացի
պատկերել մարդուն և շրջակա իրականությունը։ Նրանք արվեստը
հարստացրել են մարդու մարմնի կառուցվածքի ճշմարիտ
պատկերմամբ, հեռանկարի, լույս ու ստվերի, ծավալի, կրճատումների և այլ
պրոբլեմների մշակմամբ և կիրառմամբ։ Վերածննդի արվեստագետները
կրոնական տեսարաններին հաղորդել են երկրային բովանդակություն։
Արվեստի գլխավոր հերոսը դարձել է մարդը։
6. Երաժշտություն
Վերածննդի շրջանի պրոֆեսիոնալ երաժշտությունը կրել է ժողովրդականի
ազդեցությունը, ներթափանցվել է հումանիստականաշխարհընկալումով, որը
նախ դրսևորվել է առաջադիմական Art nova (Նոր արվեստ) ուղղության
ներկայացուցիչներիստեղծագործությունների մեջ (14-րդ դար, Իտալիա)։
Հոմոֆոն՝ հարմոնիկ երաժշտության ձևավորումից հետո զարգացել են
մենակատարային, վոկալ, վոկալ նվագակցությամբ և գործիքային
պիեսները, օպերան, կոնտատը և օրատորիան։ Ի հայտ եկան աշխարհիկ
երաժշտարվեստի բազմազան ժանրեր, որոնցից
են՝ ֆրոտտոլան և վելլանելլան Իսպանիայում, բալլադը Անգլիայում,մադրիգալը
Իտալիայում։ Վերածննդի դարաշրջանում կազնավորվել են երաժշտական նոր
ժանրեր, առաջացել են լյուտնյայի,երգեհոնի, վյորչինելիի նվագի ազգային
դպրոցներ։ Զարգացել է կատարողական արվեստը, կատարելագործվել
է ջութակը և նրա ընտանիքի գործիքները։ Ստեղծվել է երաժշտական հատուկ
գրականություն։ Իտալիայում 15-րդ դարի վերջին հնարվել էնոտագրությունը։
Ճարտարապետությունը
7. Վերածննդի ճարտարապետությունը դիմել է անտիկ հունա-հռոմեական
շինարարական արվեստի գեղագիտական հիմունքներին, հնարքներին և ձևերին։
Նրանում առաջնակարգ տեղ են գրավել աշխարհիկ կառույցները՝
հասարակական շենքերը, պալատները, քաղաքային տները։
Ճարտարապետության մեջ Վերածննդի ոճի հաստատմանը մեծապես նպաստել
են Լ. Բ. Ալբերտիի, Ջ. դա Վինյոլայի, Ա. Պալլադիոյի տեսական
տրակտատները։ 15-րդ դարում Իտալիայի երկնակամարում փայլեց
հանճարների մի իսկական համաստեղություն։ Լեոնարդո դա
Վինչի, Միքելանջելո,Ջորջոնե, Ռաֆայել, Տիցիան, Վերոնոզե և էլի այլ երևելի
գեղանկարիչներ, քանդակագործներ ու ճարտարապետներ, որոնք իրենց
հանճարի քուրայում ձուլեցին Իտալիայի «Ոսկե դարը»։ Դա Վերածնունդն էր,
ասես երկար ու տանջալից մղձավանջից արթնացած ու վերստին իրենց գտած
ուժեղ, կենսախինդ մարդկանց դարաշրջանը։ Ամրակուռ, հուժկու, արիասիրտ
մարդկանց դարաշրջանը, հերոսների, որոնք ասես իջել էին հունական
արձանների պատվանդաններից և պատրաստ էին ամեն տեսակ
քաջագործությունների։
8. Մարդը որպես աշխարհընկալման կենտրոն
Վերածննդի դարաշրջանի մեծագույն նվաճումն այն է, որ առաջին անգամ
բացահայտեց և լույս աշխարհ հանեց մարդուն՝ իր ամբողջ էությամբ։ Սկզբից ևեթ
այդ ժամանակաշրջանը ուժեղ կերպով զարգացրեց անհատականությունը, հետո
մարդու մեջ արթնացրեց ծայրահեղ ջանասիրություն և բազմակողմանի
իմացություն։ Անհատականության զարգացումը էապես կապված էր ինքն իրեն
ճանաչման, ինչպես նաև ուրիշների ճանաչման հետ։ Առաջին անգամ մարդը
դիտվում է որպես ինքնուրույն արժեք, դառնում է հասարակության չափանիշ։
Վերածննդի դարաշրջանը խորտակեց միջնադարյան բարոյականության
հիմքերը, առաջ քաշեց այն գաղափարը, թե արդյո՞ք երջանկությունն այս
աշխարհում պետք է որոնել, ա՞յս կյանքում պետք է դրախտն ստեղծել։ Երկնային
հավիտենական փառքը կորցրեց իր վարկը. քրիստոնեական կրոնը խնամքով,
ամենայն մանրամասնությամբ մշակել էր մի վարդապետություն, որը խստորեն
պահանջում էր՝ հրաժարվել երկրային վայելքներից, աչքերը
փակել սիրո, բնությանգեղեցկությունների հանդեպ, հեռու մնալ ամեն տեսակ
գայթակղություններից։ Չկար ազատ միտք, ինքնուրույն կարծիք,
սեփական կամք։ Ամեն ինչ ենթարկվում էր Աստծո կամքին. վերուստ
սահմանված նախախնամությունն է ամեն ինչ տնօրինում, մարդու
ճակատագիրը կանխորոշված է. ինչպես Աստված սահմանել է, այնպես էլ
լինելու է, ուրեմն՝ «հնազանդվի՛ր, համակերպվի՛ր բախտիդ, հլու կատարի՛ր
սրբազան պատգամները»։
9. Մարդը որպես աշխարհընկալման կենտրոն
մաս 2
Եվրոպական հումանիզմի՝ որպես փիլիսոփայական շարժման կրողի,
հետագա ճակատագիրը դարաշրջանի հոգևոր կյանքում կապված էր մարդու
խորը հասկացության և նրա կապը շրապատող աշխարհի հետ։
Հումանիստական մտածողության առաջընթացը կատարվում էր անկախ
«դասական հնության վերածնության» անմիջական կապից։ Այս
դարաշրջանում փոխվում է մարդու խնդրի մոտեցումը։ Սրա հիմքում դրված
է անհատականության խորը հոգեբանական վերլուծությունը և
մեծ ուշադրության է արժանանում մարդու ներաշխարհը։ Մարդը այժմ չէր
դիտվում որպես տրեզերական հիերարխայի գլխավոր, կենտրանական
առարկա, այլ բնության կենդանի էակ՝ ոչ բարձր, ոչ ցածր մյուսներից։ Դա
նոր մոտեցում էր։ Առաջին անգամ տեսնում ենք մարդուն, որն ապրում է իր
խելքով, գործում է բանականությամբ, հավատում է իր ուժերին, գիտակցում
է, որ իրավունք ունի պահանջելու, որ հաշվի նստեն իր հետ, հարգեն իր
իրավունքները։
10. Ճակատագրի (Ֆորտունայի) գաղափար և
նրա մշակույթային դրսևորումներ
Ֆորտունայի պաշտամունքը մ.թ.ա 6-րդ դարում Հռոմ մտցրեց թագավոր Սերվիլիոս Տուլիոսը։ Նա
մեծ օրենսդիր և բարենորոգիչ էր, ինչպես նաև այդ աստվածուհու սիրելին։ Լինելով ստրկուհու
որդի, նա վերափոխվում է հզոր ազգի տիրակալի։ Հռոմեական Ֆորտունան հին հունական Տիխե
«Տյուխե» աստվածուհու ժառանգորդուհին էր։ Պտղաբերության և առատության աստվածուհուց
Ֆորտունան վերածվեց քմահաճ երջանկության, ինչպես նաև պատահականության, հաջողության,
երկրային բարիքների բախշման աստվածուհու։ Ընդգծելով Ֆորտունայի անկայունությունը՝ նրան
պատկերում էին երիտասարդ կնոջ տեսքով, հաճախ թևերով՝ պատրաստ թռչելու, անհետանալու
գնդի կամ անիվի վրա, երբեմն փակ աչքերով։ Նրա անկապտելի հատկանշներն էին առատության
եղջյուրը և նավի ղեկը։ Ֆորտունայի կերպարը միջնադարյան
արևմտաեվրոպական մշակույթում առանձնահատուկ տեղ էր զբաղեցնում։ Նրա կերպարը
հանդիպում ենք միջնադարյան ձեռագրերում, բանաստեղծություններում, նույնիսկ միջնադարյան
իրավաբանները հնարավոր էին համարում դիմել Ֆորտունային դատական խճճված գործերի
բացահայտման համար։ Ֆորտունան նաև միջնադարյան փիլիսոփայության ամենասիրելի
թեմաներից մեկն էր։ Չնայած Ֆորտունայի ներթափանցումը միջնադարյան աշխարհ հեշտ չէր։
Սկզբնական շրջանում հոգևորականությունը անհաշտ պայքար էր մղում ընդդեմ Ֆորտունայի,
համարելով այն խաբկանք և հայտարարելով նրան չար և նենգ ոգի։
