Λίγα λόγια για τον Επικούρειο Απόλλωνα, ένα παγκόσμιο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς!!

1. Ναός Επικούρειου Απόλλωνα «ο Παρθενών της Πελοποννήσου»

2. Η ιστορία του ναού
• Ο ναός του Επικουρείου
Απόλλωνα στις Βάσσες
της Φιγαλείας είναι ένας από
τους σπουδαιότερους και
επιβλητικότερους της
αρχαιότητας. Αφιερώθηκε από
τους Φιγαλείς
στον Απόλλωνα διότι τους
βοήθησε να ξεπεράσουν μια
επιδημία πανώλης. Ο ναός
υψώνεται στα 1.130 μέτρα, στο
κέντρο της Πελοποννήσου, πάνω
στα βουνά
μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσ
σηνίας και βρίσκεται 14 χλμ.
νότια της Ανδρίτσαινας και 11
χλμ. βορειοανατολικά
των Περιβολίων
• . Ο ναός ανεγέρθηκε το δεύτερο μισό
του 5ου αιώνα π.Χ. (420-410 π.Χ;) και
αποδίδεται στον Ικτίνο, τον
αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Το
μνημείο αυτό, ένα από τα καλύτερα
σωζόμενα της κλασικής αρχαιότητας
ήταν το πρώτο στην Ελλάδα που
ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς από
την UNESCO το 1986. Τμήμα της
ζωφόρου του ναού αποσπάστηκε
το 1814 και εκτίθεται στο Βρετανικό
Μουσείο στο Λονδίνο. Σημειώνεται
ότι η σωστή ορθογραφία της λέξης
"επικούρειος" είναι με "ει" και όχι
"επικούριος", καθώς το επίθετο
προέρχεται από όνομα (π.χ.
πυθαγόρειος: από τον Πυθαγόρα)
και όχι από τόπο (π.χ. Μετσόβιος:
από το Μέτσοβο).

3. Τοποθεσία - Μετάβαση
Άποψη του ναού εσωτερικά του στεγάστρου

4. Άποψη του ναού εσωτερικά
του στεγάστρου
Ο κλασικός ναός είναι
θεμελιωμένος πάνω στο
φυσικό βράχο του όρους
Κωτιλίου σε ειδικά
διαμορφωμένο γήπεδο. Η
τοποθεσία του ναού
ονομαζόταν στην
αρχαιότητα Βάσσαι (μικρές
κοιλάδες) και φιλοξενούσε
από τον 7ο αιώνα π.Χ. ιερό
του Απόλλωνος Βασσίτα
που είχαν ιδρύσει οι
γειτονικοί Φιγαλείς, οι
οποίοι λάτρευαν τον θεό
με την προσωνυμία
Επικούρειος δηλαδή
βοηθός, συμπαραστάτης
στον πόλεμο ή στην
αρρώστια.

5. • . Ο πρώτος ναός γνώρισε και μεταγενέστερες φάσεις,
γύρω στο 600 και γύρω στο 500 π.Χ., από τις οποίες
σώζονται πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη.
• Η μετάβαση στον Ναό του Επικουρείου Απόλλωνα
γίνεται από το παραλιακό χωριό Θολό, μέσω Νέας
Φιγάλειας (Φιγαλείας) Ηλείας κατά μήκος του
ποταμού Νέδα. Ο δρόμος είναι μεν
ασφαλτοστρωμένος αλλά λίαν κοπιαστικός λόγω
στενότητας και στροφών. Τονίζεται ότι πρόκειται για
κοπιαστική μετάβαση και επιστροφή. Η πρόσβαση
αυτή είναι δυτική.
• Από Ανατολικά η πρόσβαση γίνεται μέσω Τρίπολης
και Μεγαλόπολης. Η οδική σήμανση είναι άριστη.

6. Αρχιτεκτονική και διάκοσμος
Κάτοψη του ναού
• 1= Οπισθόδομος,
• 2 = Άδυτον, 3 = Σηκός,
4= Πρόναος
• «Ναῶν δ' ὅσοι
πελοποννησίοις εἰσί, μετά γε
τόν ἐν Τεγέᾳ προτιμῷτο
οὗτος ἄν τοῦ λίθου τε ἐς
κάλλος καί τῆς ἀρμονίας
ἕνεκα».

7. Ο αρχαίος
περιηγητής Παυσανίας που τον
επισκέφθηκε, τον θεώρησε
δεύτερο, μετά τον της Τεγέας,
ναό της Πελοποννήσου
"ἐς κάλλος καὶ τῆς ἁρμονίας ἕνεκα".
• Ο ναός ξεχωρίζει από τους
υπολοίπους κλασικούς ναούς της
αρχαιότητας γιατί δεν έχει
ανατολικομεσημβρινό
προσανατολισμό αλλά :
• είναι κατασκευασμένος με
διεύθυνση από βορά προς νότο
λόγω οικονομίας του χώρου ή
• για λατρευτικούς λόγους που
συνδέονται με τις παραδόσεις
των Αρκάδων μιας και άλλοι ναοί
της περιοχής φέρουν ίδιο
προσανατολισμό [1].
• Θραύσμα μετόπης με απεικόνιση
Αμαζόνας.
• Εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο
• Θραύσμα ποδιού από κολοσσιαίο
άγαλμα που βρέθηκε στις Βάσσες
• . Εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο

8. • Ο ναός συνδυάζει :
• αρχαϊκά,
• κλασικά και
• παραδοσιακά αρκαδικά χαρακτηριστικά. Έτσι
προσφέρει ένα ελκυστικό μείγμα του παλιού και
του νέου, του αγροτικού και του εκλεπτυσμένου.
• Η επιμήκης περίπτερη δομή (39,87 × 16,13
μέτρα) είναι κατασκευασμένη κυρίως από
γκρίζο ασβεστόλιθο τοπικής προέλευσης.
• Η εξωτερική κιονοστοιχία του εξάστηλου ναού
ακολουθεί έναν εξαιρετικά αυστηρό δωρικό
ρυθμό (οι μετόπες δεν είναι λαξευμένες).

9. • Όμως στο εσωτερικό, έξοχης ποιότητας
γλυπτική συνταιριάζεται με έναν πιο
περίτεχνο αρχιτεκτονικό ρυθμό.
• Το εμπρόσθιο τμήμα του προνάου και του
οπισθοδόμου με δύο κίονες εν
παραστάσει (in antis) αναδιατυπώνουν τον
δωρικό ρυθμό. Χαρακτηρίζεται λοιπόν ως
ναός δωρικός, δίστυλος εν παραστάσει
περίπτερος.
• Αντιθέτως, στον σηκό μια σειρά
εντοιχισμένων ιωνικών κιόνων στέκονται
απέναντι σε χαμηλούς τοίχους στήριξης

10. • Στο νότιο τμήμα όπου βρίσκεται
το άδυτο, οι δύο τελευταίοι
ιωνικοί κίονες του σηκού
στέκονται στο μακρινό άκρο
λοξών τοίχων, ενώ ανάμεσά τους
βρίσκεται ένας κορινθιακός
κίων, μόνος στο κέντρο του
ναού. Το κιονόκρανο του κίονα
αυτού αποτελεί «το αρχαιότερο
σωζόμενο δείγμα και θεωρείται
πρότυπο για όλα τα "Κορινθιακά"
μνημεία του ελληνικού,
ρωμαϊκού και μεταγενέστερων
πολιτισμών»[2].
• Η διακόσμηση είναι
αξιοσημείωτη ειδικά λόγω
των διαφορετικών υλικών
που χρησιμοποιούνται:
• οι τοίχοι, οι βάσεις και οι
κίονες είναι από
ασβεστόλιθο,
• τα ιωνικά κιονόκρανα και το
κορινθιακό κιονόκρανο είναι
από
μάρμαρο Δολιανών όπως και
οι λαξευτές μετόπες της
εξωτερικής ζωφόρου του
κυρίως ναού και
• οι βάσεις της ιωνικής
ζωφόρου στο εσωτερικό του
τεμένους, τα ερείσματα και τα
κεραμίδια της οροφής[2

11. Ζωοφόρος
Ο Ναός το 1821 (Dodwell Edward).
• Στις αρχές του 19ου αιώνα
η ζωφόρος ανασκάφηκε από τα ερείπια
και δόθηκε προς πώληση.
• Τελικά αγοράστηκε από την
βρετανική κυβέρνηση
• Στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική η
ζωφόρος κοσμούσε το εξωτερικό του
ναού αλλά στις Βάσσες η ζωφόρος
περιέτρεχε το εσωτερικό του σηκού.
• Η ζωφόρος αναπαριστά δύο θέματα:
• τη μάχη ανάμεσα στους Έλληνες, με
αρχηγό τον Ηρακλή (διακρίνεται από τη
λεοντή του) και τις Αμαζόνες
• και τη μάχη
μεταξύ Λαπιθών και Κενταύρων. Το
δεύτερο ήταν συχνό θέμα στην
αρχαιοελληνική τέχνη και εμφανίζεται
στις μετόπες του Παρθενώνα.
• Εδώ οι γυναίκες των Λαπιθών
απεικονίζονται να κρατούν σφιχτά τα
μικρά παιδιά τους καθώς προσπαθούν να
αντισταθούν στους Κενταύρους.

12. • Αν και η απόδοση αυτής της ζωοφόρου είναι
ανομοιογενής στην ποιότητα, δραματική
ζωηρότητα και βίαιη κίνηση διέπουν το όλο
σχέδιο.
• Τα υπερβολικά στροβιλιζόμενα ενδύματα των
Λαπιθών γυναικών και των Αμαζόνων απηχούν
και ενισχύουν την αίσθηση της κίνησης που
χαρακτηρίζει τις ίδιες τις μορφές. Λόγω αυτών
των χαρακτηριστικών ορισμένοι μελετητές
παραλλήλισαν τη σύνθεση αυτή με στοιχεία του
μπαρόκ.
• Τη ζωφόρο ίσως φιλοτέχνησε ο
γλύπτης Παιώνιος, δημιουργός της περίφημης
Νίκης που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Ολυμπίας.

13. Ανασκαφές
• Ο ναός παρέμεινε σε χρήση κατά τα
ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια
όπως φαίνεται από τις
επιδιορθώσεις που δεχόταν η
κεραμοσκεπή.
• Με την κατάρρευση της στέγης λόγω
της φθοράς των ξύλινων δοκαριών
της επήλθε η πρώτη σημαντική
καταστροφή.
• Η ανθρώπινη επέμβαση ήταν ένας
άλλος φθοροποιός παράγοντας.
• Το 1765 ο ναός ταυτίσθηκε
επιτυχώς από το Γάλλο
αρχιτέκτονα J. Bocher. Το 1812
διενεργήθηκαν οι πρώτες
συστηματικές ανασκαφές από
τους: J. Foster, C. R. Cockerell, K.
H. von Hallerstein, G. Gropius, J.
Linckh, O. M. Stackerlberg, και P.
O. Brondsted και έφεραν στο φως
τις πλάκες της ζωφόρου και το
κορινθιακό κιονόκρανο[1].
Άποψη του τοπίου με το
προστατευτικό στέγαστρο που
καλύπτει τον ναό

14. • Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν
στη Ζάκυνθο, με τη
συγκατάθεση του Βελή πασά,
που είχε δωροδοκηθεί για το
σκοπό αυτό.
• Το 1814 η ζωφόρος
αγοράστηκε με εντολή του
Αγγλου αντιβασιλέως
Γεωργίου και το 1815
κατέληξε στο Βρεταννικό
Μουσείο.
• Ο Άγγλος διανοούμενος
Christian Muller χαρακτήρισε
την υφαρπαγή των μνημείων
πράξη βανδαλισμού,
αντίστοιχη με αυτή του
λόρδου Έλγιν[4].
• Το εξωτερικό του ναού το
1985 πριν την τοποθέτηση
στεγάστρου

15. • Το 1902 έγινε συστηματική ανασκαφή της
περιοχής από την πρώτη Αρχαιολογική
Εταιρία Αθηνών υπό τους αρχαιολόγους Κ.
Κουρουνιώτη Κ. Ρωμαίο και Π. Καββαδία.
• Περαιτέρω ανασκαφές έλαβαν χώρα το 1959,
1970 και 1975-80 υπό την διεύθυνση του Ν.
Γιαλούρη.
• Το 1975 δημιουργήθηκε η Επιτροπή
Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρείου
Απόλλωνος με καθήκοντα τον
προγραμματισμό και τη σύνταξη μελετών
συντήρησης και αναστήλωσης

16. • . Το 1982 η Επιτροπή ανασυστάθηκε και το
Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε την
αποκατάσταση του μνημείου.
• Το σαθρό έδαφος στο οποίο είναι χτισμένος, οι
ψυχρές κλιματολογικές συνθήκες που
επικρατούν στην περιοχή και το ασβεστολιθικό
υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος, επέβαλαν
τη μόνιμη κάλυψη του ναού με στέγαστρο από
το 1987.
• Σύμφωνα με τον προγραμματισμό του
υπουργείου το στέγαστρο, το αντισεισμικό
ικρίωμα, καθώς και οι άλλες εγκαταστάσεις, θα
απομακρυνθούν μετά την ολοκλήρωση των
απαραίτητων επεμβάσεων.