1. ТООСОВЧ БА МИКРОСПОРЫН ӨСГӨВӨР

2. АГУУЛГА
1.Дохиур, түүний бүтэц
2. Тоосовч ба микроспорын өсгөвөрийн
талаар
3. Андрогенез түүний ангилал
4. In vitro орчинд микроспорыг өсгөвөрлөх
5. Улаан буудайг тоосоор өсгөвөрлөх
6. Будааны төрлийн Oryza sativa L. ургамлын
лабораторын нөхцөл дэх микроспорын
өсгөвөр

3. 1. ДОХИУР, ТҮҮНИЙ БҮТЭЦ
Цэцэгт ургамалд үржлийн эрхтэн цэцэг болох
үр боловсрох орон дохиур хоѐр үүсч бий
болно.
Дохиур нь эр бэлгийн эрхтэн бөгөөд
тоосовч, дохиурын шилбэнээс тогтоно.
ТООСОВЧ
ДОХИУРЫН
ШИЛБЭ
ЗУРАГ1: ДОХИУРЫН БҮТЭЦ /
ОДОЙ САРААНА
/

4. 2. Тоосовч ба микроспорын өсгөвөрийн
талаар
Ургамлын тоосовч дахь эр бэлгийн эсийг
агуулсан тоосны хөгжилтөөр гаплоид ургамал
хөгжих үзэгдлийг андрогенез гэнэ.
Микроспорын өсгөвөр нь гаплоид ургамал
гарган авахад ашигладаг.
Дээд ургамалд ийм процессыг салган авсан
тоосовч буюу микроспорын in vitro зохиомол
тэжээлт орчинд байрлуулах замаар өдөөж
болно.

5. Өсгөвөрлөлтийн явцад тоосовчтой тоосноос
эхлэн үр хөврөл үүсч улмаар бүхэл бүтэн
ургамал болон хөгжих ба энэ замыг шууд
анрогенез хөгжил гэнэ.
Зарим тохиолдолд каллус үүсч уг каллусыгг
эд, эрхтэн хэлбэржүүлэн төрөлжүүлэх нөлөө
бүхий тэжээлийн орчинд шилжүүлэн суулгахад
каллуснаас үр хөврөл үндэс, нахиа хэлбэржин
бий болж цаашдаа бүхэл бүтэн ургамал болтлоо
хөгждөг энэ үзэгдлийг шууд бус анрогенез гэж
нэрлэдэг.

6. In vitro нөхцөлд анрогенезийн процессыг өдөөсөн анхны
туршилтыг Datura innoxia –ын тоосовчын өсгөвөр дээр
хийсэн.
Эхний үед тоосовчийн өсгөвөрт ашигладаг загвар
ургамал нь Nicotiana tobacum байсан.
Ариутгасан цэцгийн нахианаас тоосовчийг огтлон авна.
Тоосовчинд нэг бөөмт микроспор давамгайлна. Нэг бөөмт
микроспорын үе шатанд
Шингэн нийллэг тэжээлт орчинд микроспор өсгөвөрлөх
аргыг Datura –ын микроспор дээр боловсруулсан бөгөөд
өнөө үед энэ аргыг өргөн хэрэглэж байна.
Салангид микроспорыг өсгөвөрлөхөд амин хүчлээр
баялаг шингэн тэжээлт орчинг ашиглана. Гэхдээ энэ арга
нь үр дүн муутай байсан ба тоосовчыг механик аргаар
жижиглэж, микроспорыг центрфугдэж цэцвшүүлсний
дараа салангид микроспорын өсгөврийг сайжруулахад
тохиромжтой хэмжээний микроспорыг гарган авсан.
Энэ туршилтыг N.tobacum, B.napus дээр хийсэн.

7. 3. АНДРОГЕНЕЗ ТҮҮНИЙ АНГИЛАЛ
Андрогенезийн хөгжлийн хоѐр үндсэн чиглэл байдаг.
1. микроспороос шууд үр хөврөл үүсэх
/микроспор нь зигот шиг хуваагдалд орно/
Үр хөврөл нь микроспорыг бүрсэн бүрхүүлээс сугаран гарч
тоосовчны ханыг хагалан ургана. Ихэвчлэн 4-8 долоо хоногийн турш
үр хөврөлөөс ургамал нөхөн төлжинө.
2.Шууд, шууд бус гэж нэрлэгдэх ба микроспор хуваагдалд орж
каллусын эдийг үүсгэнэ. Каллус тоосовчны ханыг задалж ургана.
Нахианы ба үндэсний ялгаралд ихэвчлэн нэг тэжээлт
орчинд, шинээр өөр орчинд шилжүүлэх шаардлагагүйгээр орно.
Донор ургамлын генотип тоосовч ба микроспорын өсгөвөрөөс
андроген ургамал гарган авахад чухал нөлөөтэй. Тухайн ургамлын
микроспор
нь
тэжээлт
орчны
найрлага
дулаан, гэрэлтүүлэг, фотопериод, ургамал ургуулах орчин нөхцөл
зэрэг бусад олон хүчин зүйлд өөр өөр байдлыг үзүүлнэ. Тухайлбал:
тоосовч ба микроспорын өсгөвөрт B.napus зүйл өндөр идэвх
үзүүлдэг бол H.vulgare зүйл яг ижил нөхцөлд ямар ч үр дүн
үзүүлдэггүй. Андрогенезын процесст бөөм ба цитоплазмын хүчин
зүйлүүд оролцоно.

8. In vitro нөхцөлд зохиомол тэжээлт орчинд буюу
салган авсан микроспорын өсгөврийг гарган
авсанаар олон зүйлийн ургамлын гаплоид ба
хоѐрлосон гаплоидыг гарган авсан.
N.tobacum, C.annuum, S.tuberosum, O.sativa, T.
aestivum, H.vulgare болон байцааны янз
бүрийн зүйлээс андроген үр хөврөл, ургамал
гарган авсан.

9. 4. Микроспорыг өсгөвөрлөх
Зураг 2. Микроспорын өсгөвөр

10. 5. УЛААН БУУДАЙГ ТООСООР ӨСГӨВӨРЛӨХ

11. 6. БУДААНЫ
УРГАМЛЫГ ЛАБОРАТОРЫН НӨХЦӨЛ ДЭХ
МИКРОСПОРЫН ӨСГӨВӨР
БНХАУ-ын Тайваны Их Сургуулийн ургамлын тэнхим 1977
онд CHI-CHANG-CHEN нь
Oryza sativa L. 2n=24 хромосомтой Будааны
ургамлын микроспорыг in vitro нөхцөлд амжилттайгаар
ургуулан өсгөвөрлөсөн.
Энэ явцад ургамлын тоосонд явагдаж байгаа хөгжи-лүүдийг
дараах үе шатаар ангилсан.
1. Meiotic ба дөрвөн хэсгээс бүрдсэн үе
шат(Зураг1)

12. 2. БӨӨМГҮЙ МИКРОСПОРЫН ҮЕ ШАТ
Микроспор дээр каллус бэхлэгдэнэ. Энэ үе нь вакуольгүй, бөөм
нь төвдөө байрлаж жижиг, харин цитоплазм хроматин нягт
болдог. (Зураг 2)
Зураг 1.
Зураг 2. Early- uninucleate microspores

13. 3. Микроспорын дунд үе шат
4. Микроспорын сүүлийн
үе шат
Сайн хөгжсөн, вакуоль бий
болж бөөм нь микроспорын
төгсгөлийн
хэсэгт
очиж
байрлана. Энэ үед хромосом
нягтралтай бөөмийн хэмжээ
жижиг байна(Зураг 3).
Вакуоль алга болох, бөөм нь
микроспорын
төврүү
шилжинэ. Харин хроматид
нь сарниж, бөөмийн хэмжээ
томорсон(Зураг 4 ).
Зураг 3 Mid- uninucleate
microspore
Зураг 4 Late- uninucleate
microspore

14. 5. Эхний Митоз
хуваагдал
явагдана(Зураг 5).
Зураг 5. First mitosis
6. Binucleate
микроспор шат(Зураг
6).
Зураг 6. Binucleate microspore

15. ДҮГНЭЛТ
Эдийн өсгөврийн арга нь ердийн нөхцөлд ургаж
байгаа эх ургамлаас өчүүхэн жижиг хэсгийг
(эксплант) салган авч хуруу шилэн дотор (in
vitro)
тухайн
ургамалд
тохиромжтой
нөхцөлд, бүтэн ургамал болтол нь нөхөн
төлжүүлж ургуулахад тулгуурлана. In vitro
нөхцөлд тоосовч буюу салган авсан микроспорын өсгөврийг гарган авсанаар олон зүйлийн
гаплоид болон диплоид ургамлыг гарган авч
болдог.