ΔΙΑΣΗΜΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΟΝΤΑΙ Ή ΕΧΟΥΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΘΕΙ ΣΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ

1. ΔΙΑΣΗΜΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΟΝΤΑΙ
Ή ΕΧΟΥΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΘΕΙ ΣΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ

2. Λάμπρος Κατσώνης
Μάγδα Καραμπογιά
«Καύχημα μέγα και αιώνιο των Ελλήνων κουρσάρων, απίστευτο θαλασσινό
δαιμόνιο, οι άλλοι έγιναν ναυτικοί, αυτός γεννήθηκε στεργιανός, από τη
Λιβαδειά, δεν ήξερε τη θάλασσα και όμως άμα έβαλε ποδάρι την κατάχτησε.
Μέγας καπετάνιος, άφταστος πελαγομάχος, έγινε πρώτος δάσκαλος του ραγιά
στα έργα του θαλασσινού πολέμου».
Ο Λάμπρος Κατσώνης (1752-1804) ήταν Έλληνας ναύαρχος του ρωσικού
ναυτικού, ιππότης, & ήρωας του απελευθερωτικού κινήματος του 1787.
Γεννήθηκε στη Λειβαδιά και σε νεαρή ηλικία έλαβε μέρος στα Ορλωφικά. Το
1774 κατατάχθηκε ως αξιωματικός στο ελληνικό τάγμα του Ρωσικού στρατού,
όπου ανήλθε μέχρι τον βαθμό του λοχαγού.
Με την έναρξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου, το 1787, πήγε στη Τεργέστη, όπου
παρέλαβε από τους εκεί Έλληνες ομογενείς μερικά πλοία με τα οποία ξεκίνησε
τις επιδρομές και τις επιθέσεις κατά των Τουρκικών στο Ιόνιο Πέλαγος. Σταδιακά
επεκτάθηκε και στο Αιγαίο, όπου στις 31 Αυγούστου του1788 στην Κάρπαθο
νίκησε τον τουρκικό στόλο. Για την νίκη του αυτή προήχθη σε υποχιλίαρχο ενώ ο
στόλος του ονομάστηκε «στόλος της Ρωσικής αυτοκρατορίας». Το 1790
συγκρούστηκε για μια ακόμη φορά με τον Τουρκικό στόλο, στη ναυμαχία της
Άνδρου, αλλά ηττήθηκε χάνοντας τα περισσότερα πλοία του, ενώ ο ίδιος
τραυματίστηκε. Κατέφυγε στα Κύθηρα, όπου η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ τον
προήγαγε σε χιλίαρχο και τον διέταξε να συντονίσει τη δράση του με τον Ρωσικό
Αυτοκρατορικό στόλο στη Μεσόγειο. Κατάφερε να συγκεντρώσει στην Ιθάκη 24
πλοία, όμως πριν αναχωρήσει έφτασαν τα νέα για την ανακωχή μεταξύ των δύο
αντιμαχόμενων Αυτοκρατοριών, που συνομολογήθηκε στις 11 Αυγούστου του
1791 με την εντολή να αναστείλει κάθε δραστηριότητα.
Αρνούμενος να υπακούσει στις διαταγές των ανωτέρων του κατέφυγε στη Μάνη,
όπου άρχισε να οργανώνει επαναστατικό κίνημα. Εν τω μεταξύ είχε υπογραφεί
η Συνθήκη του Ιασίου (1792), με την οποία η Τουρκία και η Ρωσία
συμφιλιώθηκαν. Τότε, τον Μάιο του 1792, εξέδωσε το μανιφέστο "Φανέρωσις
του εξοχότατου χιλίαρχου και ιππέος Λάμπρου Κατσώνη", με το οποίο
διαμαρτυρόταν για την ρωσοτουρκική ειρήνη, κατηγορώντας τη ρωσική
πολιτική, η οποία είχε αγνοήσει τους Έλληνες και τον αγώνα τους για
ανεξαρτησία. Συνέπεια αυτού ήταν η Μεγάλη Αικατερίνη να του αφαιρέσει τον
βαθμό και να του απαγορεύσει να κάνει χρήση της ρωσικής σημαίας.
Παρά την άσχημη αυτή τροπή τον Απρίλιο του 1792 ο Λ. Κατσώνης κατέπλευσε
στο Πόρτο Κάγιο, του οποίου το λιμάνι άρχισε να οχυρώνει μαζί με τον
Ανδρούτσο. Όμως η Γαλλία, φοβούμενη για τα εμπορικά της συμφέροντα, αφού
από την περιοχή περνούσαν αρκετά γαλλικά εμπορικά πλοία, δύο γαλλικά
πολεμικά μονόκροτα με τη συνεργασία 30 Τουρκικών πλοίων επιτέθηκαν κατά

3. του στόλου του Κατσώνη τον Ιούνιο του 1792. Μετά από τρεις μέρες αντίσταση
και δεινή σφαγή όσοι αποβιβάζονταν από τους πολεμίους αφού είχε σχεδόν
χάσει την μάχη, με δώδεκα συντρόφους του διέπλευσε στα Κύθηρα, έπειτα με
την προτροπή του Ηγεμόνα της Μάνης Τζανέτου Γρηγοράκη απέπλευσε για την
Ιθάκη, όπου μέσω Πάργας στη συνέχεια επέστρεψε στη Ρωσία και συγκεκριμένα
στην Αγία Πετρούπολη, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα με την οικογένεια του.
Εκεί αν και δεν έτυχε εκ μέρους της Αυτοκράτειρας ευμενούς υποδοχής στη
συνέχεια έχαιρε της εκτίμησής της, παρευρισκόμενος στις επίσημες δεξιώσεις.
To 1798 του αναγνωρίστηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη. Εξαιτίας όμως της
κόντρας του με τον υπουργό των ναυτικών Μορντβίνοβ δεν κατάφερε να πάρει
τιμητικά προαγωγή και να ανέλθει στον βαθμό του στρατηγού. Παραιτήθηκε από
τον ρωσικό στρατό το 1802. Από το 1798 είχε εγκατασταθεί στην Κριμαία, σε
κτήμα που του δώρισε η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ έκτασης 22.000 εκταρίων,
το οποίο και ονόμασε Λιβαδειά.
Ήταν παντρεμένος με την Αγγελίνα-Μαρία Σοφιανού. Είχε τρία παιδιά. Ο εγγονός
του Λυκούργου ήταν ο Σπυρίδων Αλεξάνδρου Κατσώνης, ο οποίος διέπρεψε ως
συγγραφέας στην Ρωσία. Σημερινός απόγονος του Λάμπρου Κατσώνη είναι ο
Ανατόλι Νικολάεβιτς Κατσώνης, κάτοικος Μόσχας.
Απεβίωσε το 1804, ή κατά άλλους στις αρχές του 1806, στη Κριμαία. Αξίζει να
σημειωθεί ότι ο Λάμπρος Κατσώνης ήταν πνευματικός πατέρας του Οδυσσέα
Ανδρούτσου.
Η Λιβαδειά της Κριμαίας οφείλει το όνομά της στο Λάμπρο Κατσώνη.
Όταν ο Έλληνας επαναστάτης επέστρεψε στη Ρωσία καθώς το κίνημά του
απέτυχε, η τσαρίνα Αικατερίνη του έδωσε ένα μεγάλο αγρόκτημα στην Κριμαία,
όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα.
Το τσιφλίκι αυτό το ονόμασε "Λιβαδειά" σε ανάμνηση της πατρίδας του που δεν
την ξαναείδε ποτέ. Εκεί δημιούργησε αμπελώνες και έγινε έμπορος κρασιού,
έκανε οικογένεια, οι γιοι του σταδιοδρόμησαν στο ρωσικό στρατό και ένας
εγγονός του έγινε συγγραφέας. Το υποστατικό με τους κολλήγους που
εργάζονταν στο αγρόκτημα εξελίχθηκε σε χωριό.
Το όνομα "Λιβαδειά" παρέμεινε και το 1835 καθιερώθηκε επίσημα.
Σήμερα έχει 900 κατοίκους περίπου και αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο, λόγω
του ανακτόρου-μουσείου που υπογράφτηκε η συνθήκη της Γιάλτας.
Στο αγρόκτημα του Λάμπρου Κατσώνη, λοιπόν, το 1945 οι Στάλιν-Ρούσβελτ-
Τσόρτσιλ αποφάσισαν την τύχη του μεταπολεμικού κόσμου, την ίδρυση του
ΟΗΕ, τις σφαίρες επιρροής, τη διαίρεση της Γερμανίας κλπ.
Το 1979 ο Ρώσος αστρονόμος Nikolay Stepanovich Chernykh που εργαζόταν στο
εργαστήριο αστροφυσικής της Κριμαίας ανακάλυψε έναν μικρό πλανήτη
(αστεροειδή) και του έδωσε το όνομα: "3006 Livadia" από την ήσυχη μικρή
κωμόπολη, όπου συνήθιζε να ξεκουράζεται.
Έτσι από το Λάμπρο Κατσώνη, το όνομα της Λιβαδειάς έφτασε ως το διάστημα.

4. Θεόδωρος Λαζαρής
Ο Θεόδωρος Λαζαρής γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1882. Από πολύ μικρός έδειξε
την κλίση του στην τέχνη. «Αφότου ένοιωσα τον εαυτό μου δεν έπαυσα να
ζωγραφίζω», σημειώνει ο ίδιος στις αυτοβιογραφικές σημειώσεις του, και
συνεχίζει: «Από την ηλικία των έξι ετών ... όταν άρχισα να καταλαβαίνω τον
εαυτό μου, το μολύβι και το χαρτί ήταν τα παιχνίδια μου ... η μεγάλη περιουσία
για μένα». Η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του τον αναγκάζει, από την
σχολική ηλικία ακόμη, να εργασθεί. Τελικά θα αρχίσει τις σπουδές του, με
υποτροφία του Δήμου Λιβαδειάς το 1906, στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Εκεί θα έχει για δασκάλους του, τον Α. Γερανιώτη, τον Γ. Ροϊλό και τον Γ. Ιακωβίδη
». Το 1911 θα διακόψει τις σπουδές του για ένα χρόνο και την περίοδο 1912-
1918 θα επιστρατευθεί. Και μόνο το 1919 κατορθώνει να συνεχίσει τις σπουδές
του στη Σχολή Καλών Τεχνών, να πάρει το πτυχίο του με “άριστα” και να τιμηθεί
με το Χρυσοβέργειο Βραβείο.
Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, του ανατέθηκε η αγιογράφηση του τρούλου
του ναού των Εισοδίων της Παναγίας, της Μητροπόλεως της Λιβαδειάς.
Ολόκληρο το εικονογραφικό πρόγραμμα, κατά την εκκλησιαστική παράδοση, με
κύριο θέμα τον Παντοκράτορα, τους αγγέλους, τους προφήτες, τους
ευαγγελιστές.
Ερευνητής και μελετητής της Βυζαντινής τέχνης θα ιστορήσει πολλές εκκλησίες.
Το 1928 αναλαμβάνει τη σχεδίαση και εκτέλεση της αγιογράφησης του ναού του
Αγίου Νικολάου στη Χαλκίδα. Αργότερα το 1961-1964 αγιογραφεί τον ναό της
ΔΕΗ στο Αλιβέρι.
Στις αυτοβιογραφικές σημειώσεις του σε πολλά σημεία τονίζει την επιλογή του
να ζωγραφίζει τη γενέτειρά του με τα πολλά νερά. «…Επεδόθην κατά το πλείστον
σε τοπία και ιδίως νερά ... πολλά έργα είναι εμπνευσμένα από την Πατρίδα ….
παρουσίασα σε πολύν κόσμο την ομορφιά της Λιβαδειάς με τα νερά της
Έρκυνας» και σε άλλο σημείο «… διεκρίθην στο τοπίο και ιδίως στα νερά. Τα
ποτάμια της Λιβαδειάς και τα ποταμάκια της Αθήνας μου έδωσαν τα
περισσότερα έργα μου …» .Οι πανοραμικές απόψεις της Λιβαδειάς στα έργα
Χιόνια στη Λιβαδειά, του 1933 , Έρκυνα , Γέφυρα Λιβαδειάς επιβεβαιώνουν την
απομάκρυνσή του από τη νατουραλιστική στατική απεικόνιση του τοπίου.
Απελευθερωμένος από το σταθερό περίγραμμα, και ταυτίζοντας χρώμα και
φόρμα απεικονίζει στο έργο «Χιόνια στη Λιβαδειά» τα σπίτια της Λιβαδειάς με
ποικίλες αντανακλάσεις του φωτός, ίσως της αυγής ή του δειλινού, που ρέουν
πάνω στο χιόνι, δίνοντας τις ίδιες χρωματικές τονικότητες.
Μια σειρά έργων, από τη Λιβαδειά επίσης, Βράχος στο σταροπάζαρο ,
Καταρράκτης στη Λιβαδειά, Νερά, Νεροτριβή στη Λιβαδειά, Από την Κρύα
κατεβασιά στη Λιβαδειά, αναδεικνύουν με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο τις
εκφραστικές δυνατότητες του ζωγράφου, καθώς αξιοποιεί στο έπακρο τις
προϋποθέσεις της εποχής του, αλλά και τις προσωπικές.

5. Το 1930, θα οργανώσει και την μοναδική ατομική του έκθεση στον Παρνασσό,
το 1934 θα πάρει μέρος στην Μπιενάλε της Βενετίας, ενώ το 1940 θα πάρει μέρος
και θα βραβευτεί στην Πανελλήνιο, όπως θα πάρει μέρος και στις Πανελληνίους
που θα ακολουθήσουν την περίοδο 1948-1973. Διάφορες, τιμητικές διακρίσεις
θα πάρει την ίδια περίοδο, όπως το Μετάλλιο της Πόλεως των Παρισίων το 1965
και το Παράσημο του Πατριάρχου Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής την ίδια
χρονιά, ενώ το 1974 θα οργανωθεί η μεγάλη αναδρομική του έκθεση στην Εθνική
Πινακοθήκη και θα εκδοθεί και κατάλογος με προλογικό κείμενο του Διευθυντού
της.
Ο Θεόδωρος Λαζαρής όπως φαίνεται από τα έργα του, εργάστηκε πάντα μακριά
από το θόρυβο και τις ανησυχίες των άλλων. Περιορίστηκε στις καθαρά
προσωπικές αναζητήσεις του και επιδίωξε να εκφράσει τις προσωπικές
ανησυχίες του με προσπάθειες που συνεχίστηκαν ως το θάνατό του. Επιδίωξε
και κατόρθωσε να εκφράσει στα έργα του, την εσωτερική, βιωματική επαφή του
με τον φυσικό χώρο, ειδικά αυτόν που γνώριζε και αγαπούσε. Χωρίς άλματα θα
προχωρήσει αθόρυβα και βήμα-βήμα, στην εκμετάλλευση στοιχείων, που
ανταποκρίνονται στην ιδιοσυγκρασία και την ευαισθησία του. Έτσι, μας δίνει
έργα που διακρίνονται για την αμεσότητα και τη γνησιότητα της φωνής τους.
Μια ζωγραφική, που δεν αφήνει ασυγκίνητο τον θεατή με την ποιητική ερμηνεία
της οπτικής πραγματικότητας, ιδιαίτερα του φυσικού χώρου που επιτυγχάνει,
μια ζωγραφική που διακρίνεται για την ασφάλεια και την ποιότητα των
διατυπώσεών της.
«Σπούδασα με πάθος το Ύπαιθρο... αυτό ήταν το εργαστήρι μου, τα ποτάμια, τα
βουνά, οι παλιές εκκλησίες, τα παλιά σπίτια και γενικά η ελληνική μας φύσις, τα
απλήρωτα μοντέλα μου .... οι μελέτες στο ύπαιθρο έγιναν μανία, περισσότερες
από διακόσιες βρίσκονται στο εργαστήρι μου που δεν τις αποχωρίζομαι ποτέ».
Και όμως λίγο καιρό πριν το θάνατό του, το 1978 στην Αθήνα, αποφασίζει να
αποχωρισθεί ένα μέρος τους, εβδομήντα ένα έργα, για να τα προσφέρει στη
γενέτειρά του Λιβαδειά για να γίνει η αρχή μιας Λιβαδειώτικης Πινακοθήκης.
Χιόνια στη Λιβαδειά

6. Γέφυρα Λιβαδειάς
Έρκυνα

7. Δημήτρης Γέρος
Ο Δημήτρης Γέρος γεννήθηκε στη Λιβαδειά στις 01-01-1948, παιδί της
μεταπολεμικής γενιάς. Αρχίζει να ζωγραφίζει πριν ακόμα πάει σχολείο.
Από τα 13 αρχίζει να πηγαίνει στην Αθήνα και παρακολουθεί την καλλιτεχνική
της κίνηση.
«Η διαδρομή αυτή με το τρένο από την Λιβαδειά στην Αθήνα ή καμία φορά και
με το λεωφορείο, μου άρεσε πάρα πολύ γιατί έβλεπα την Κωπαΐδα και στα
χωράφια της Κωπαΐδος υπήρχαν φυτρωμένα κατά διαστήματα σχίνοι, οι θάμνοι
σχίνοι οι οποίοι έχουν έτσι ακανθώδη φύλλα και πολύ ωραία κίτρινα λουλούδια,
που μυρίζουν καταπληκτικά την Άνοιξη. Αυτά λοιπόν τα σχίνα μπορεί να τα δει
κανείς ακόμα στη Ζωγραφική μου» λέει.
Την ίδια χρονιά γνωρίζει τη συμπατριώτισσα του, λογοτέχνιδα Λιλίκα Νάκου,
που τον φέρνει σε επαφή με καλλιτεχνικούς κύκλους της Αθήνας. Καλλιτέχνης
αυτοδίδακτος με ενδιαφέροντα στη ζωγραφική, τη γλυπτική, κεραμική,
χαρακτική και τη σκηνογραφία, ενώ διακρίνεται και στην εικονογράφηση
βιβλίων. Στη ζωγραφική του επικρατεί ένα καθαρό προσωπικό σουρεαλιστικό
λεξιλόγιο που βασίζεται στον προβληματικό χώρο, το συνδυασμό άσχετων
θεμάτων και την ποιητική διάθεση του συνόλου. Στις πιο χαρακτηριστικές του
προσπάθειες συνδυάζει με εξαιρετικά πειστικό τρόπο την ευγένεια και το υλικό
περιεχόμενο του χρώματος με την ακρίβεια του σχεδίου και τα συχνά κοινά
θέματα με τον ακαθόριστο χώρο. Συχνά σε μερικά έργα του παίζουν σημαντικό
ρόλο τα συμβολικά στοιχεία.
Το 1967 κάνει τα πρώτα ανεικονικά έργα. Δύο από αυτά προκρίθηκαν μετά από
σχετικό διαγωνισμό για την έκθεση της Ελληνοαμερικανικής Ενώσεως. Το 1969
ιδρύει στη Λειβαδιά την Πειραματική Σκηνή. Το 1971 φεύγει στην Ευρώπη για
να μελετήσει τα μουσεία. Καταλήγει στο Λονδίνο, όπου και εγκαθίσταται. Κάνει
τα πρώτα σουρεαλιστικά έργα. Το 1972 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του
καλλιτεχνικού τμήματος της βιομηχανίας κεραμικών ‘Κεραμεικός’ και μένει σε
αυτή τη θέση έως το 1974.
Το 1977 κάνει ένα έγχρωμο αυτοβιογραφικό φιλμ με τίτλο Yeros by Yeros. Η
φωτογραφία του κινεί το ενδιαφέρον και δημιουργεί έργα φωτοσειρές.
Κυκλοφορεί το Photopoem από τις εκδόσεις Fyllo. Παράλληλα, τον διασκεδάζει
η σύνθεση μουσικής, με παρτιτούρες δικής του εμπνεύσεως, και κατασκευάζει
αντικείμενα γλυπτά.
Από τις εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφόρησε η ποιητική του συλλογή
«Αστραφτερή Μπανιέρα »-1976. Έχει εκδώσει τα φωτογραφικά λευκώματα:
«Θεωρία Γυμνού» , εκδόσεις Πλανόδιον – 1998 «Περιοράσεις », εκδόσεις Phyllo
-1999, «For a definition of the Nude», εκδόσεις Phyllo – 2000, «Shades of

8. Love», San Francisco 2010 (η American Library Association ξεχώρισε το βιβλίο
ως ένα από τα δέκα καλύτερα του 2011).
Η εκρηκτική του δημιουργικότητα εκφράστηκε εικαστικά στη ζωγραφική, τη
γλυπτική και την χαρακτική. Επίσης, στα σκηνικά και στα κοστούμια για
θεατρικές παραστάσεις (ανάμεσά τους για τους “Όρνιθες” του Αριστοφάνη το
1979 και για το “Κεκλεισμένων των θυρών” του Σαρτρ το 1989).
Σε όλη αυτή τη διαδρομή, τα έργα του παρουσιάστηκαν σε 53 ατομικές και
ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, Biennale και Triennale, εκ των
οποίων οι πιο γνωστές είναι της Οξφόρφης (Oxford University), της Ιντιάνα
(Πινακοθήκη του Ball State), του Μπόχουμ (Μουσείο Bochum) στη Γερμανία και
του Μίσιγκαν (Μουσείο Kelsey) των Η.Π.Α. Συμμετείχε, επίσης, σε πλήθος
ομαδικών εκθέσεων Μπιενάλε και Τριενάλε στα περισσότερα μέρη του κόσμου.
Στα περισσότερα από τα έργα του επικρατεί η γνωστή φιγούρα, ένα
ανθρωπάκι θα μπορούσαμε να πούμε, που λειτουργεί και ως
ετεροπροσωπία του υπερρεαλιστή καλλιτέχνη και το οποίο, αενάως κινούμενο,
ανάμεσα στο πραγματικό και το μεταφυσικό, συνεχίζει να αφηγείται με
αινιγματική κριτική και αφυπνιζόμενη συνείδηση τα προβλήματα που
αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος.
Παράλληλα, η οικολογική ευαισθησία του καλλιτέχνη, σ’ αυτά όπως και στα
προηγούμενα έργα του, παραμένει ακόμα προφητική. Λόφοι, αχανή τοπία,
πουλιά, δέντρα, σύννεφα σαν σπερματοζωάρια, λεκέδες, ηφαίστεια
συνυπάρχουν, προκειμένου να δημιουργήσουν αυτό που οι σουρεαλιστές
ονομάζουν «Θείο Τέχνασμα».

9. Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΗ ΛΙΒΑΔΕΙΑ
Ο Δημήτριος Υψηλάντης ήταν Έλληνας πρίγκιπας, στρατιωτικός, αγωνιστής
της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και πολιτικός.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ήταν δεύτερος γιος του ηγεμόνα
της Μολδοβλαχίας Κωνσταντίνου Υψηλάντη, γόνου εύπορης και ισχυρής
φαναριώτικης οικογένειας, και της δεύτερης συζύγου του, Ελισάβετ
Βακαρέσκου. Ένας εκ των πρώτων δασκάλων του ήταν ο Μακάριος Καββαδίας.
Αδελφός του ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας.
Στάλθηκε στη Γαλλία για να σπουδάσει σε στρατιωτικές σχολές και στη συνέχεια
κατατάχθηκε στην αυτοκρατορική φρουρά του Τσάρου στην Πετρούπολη,
φτάνοντας έως το βαθμό του λοχαγού. Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία.
Από τον Οκτώβριο του 1820 και έως την έναρξη της Επανάστασης
στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, υπηρετούσε στο Κίεβο ως υπασπιστής του
στρατηγού Ραγέφσκι
Η Μάχη της Πέτρας υπήρξε η τελευταία μάχη του Αγώνα για την ελληνική
ανεξαρτησία. Έλαβε χώρα στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 στην Πέτρα της Βοιωτίας,
μεταξύ Θήβας και Λιβαδειάς. Την εποχή εκείνη ήταν μία στενή δίοδος, που
σχημάτιζαν οι όχθες της Λίμνης Κωπαΐδας και του βουνού Ελικώνα. Επικεφαλής
των ελληνικών δυνάμεων ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, που κατά περίεργη
συγκυρία έθεσε τέρμα στον Αγώνα, τον οποίον είχε αρχίσει ο αδελφός
του, Αλέξανδρος. Την επομένη της μάχης (13 Σεπτεμβρίου) ο τούρκος διοικητής
Οσμάναγας Ουτσιάκαγας, που ενδιαφερόταν να εκτελέσει τις διαταγές της
Πύλης και να βρεθεί στη Θράκη, προσφέρθηκε να συνθηκολογήσει με τους
Έλληνες, προκειμένου να περάσει τα στενά της Πέτρας. Οι Έλληνες δέχθηκαν,
υπό τον όρο να παραδώσουν την περιοχή από τη Λιβαδειά ως τις Θερμοπύλες
και την Αλαμάνα. Έπειτα από διαπραγματεύσεις που κράτησαν όλη τη μέρα, η
συνθήκη υπογράφηκε τη νύχτα της 13ης προς τη 14η Σεπτεμβρίου.
Η Μάχη της Πέτρας, παρότι δεν επέφερε την τελειωτική ήττα του εχθρού,
αποτελεί οπωσδήποτε νίκη των ελληνικών όπλων. Έχει ιδιαίτερη αξία, γιατί ήταν
η πρώτη και μοναδική φορά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του '21, που μία
επίλεκτη τουρκική στρατιά συνθηκολόγησε επί του πεδίου της μάχης.

10. ΠΕΤΡΟΣ ΖΗΤΟΥΝΙΑΤΗΣ: Ο ΕΥΠΑΤΡΙΔΗΣ ΠΟΙΗΤΗΣ:
ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΑΖΑΡΟ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ
ΣΤΑ ΠΑΡΙΣΙΝΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΣΑΛΟΝΙΑ
Η Λιβαδιώτικη οικογένεια των Ζητουνιάτηδων έλαβε μέρος στην Επανάσταση
του ‘21 κι έβγαλε πολλούς αγωνιστές. Ο πατέρας του ποιητή, Δημήτριος αν και
φύλαγε τ’ άρματα των προγόνων του στο μικρό του σπίτι κοντά στο σταροπάζαρο
της Λιβαδειάς ήταν ήρεμος άνθρωπος, έμπορας ευυπόληπτος, μεσίτης σε καπνά
και βαμπάκια - ενώ είχε αρνηθεί ν’ ακολουθήσει το στρατιωτικό επάγγελμα - που
τόσο το ήθελαν οι γονείς του. Παντρεύτηκε την Ευσταθία Παυλίστρου κόρη μιας
πλούσιας οικογένειας από την Αθήνα. 7 Γενάρη του 1875 γεννήθηκε το πρώτο
τους παιδί - ο Πέτρος. Λένε πως η γιαγιά του, Ζώζα Παυλίστρα (το γένος Χωραφά)
μόλις είδε το μικρό είπε: «Διαβλέπω σ ’ αυτό δόξα ζωγραφισμένη στο μέτωπό
του με χρυσά γράμματα». Μπορεί αυτά τα λόγια να ’ταν μια ευχή της πολύ
μορφωμένης (για την εποχή της) γιαγιάς του. Ωστόσο κι αυτή δεν έμεινε με
σταυρωμένα χέρια - πιστεύοντας μονάχα στην πρόβλεψή της.
Σαν τελείωσε το Δημοτικό και το Σχολαρχείο το εγγόνι της, το πήρε στην Αθήνα,
για να τελειώσει εκεί το Γυμνάσιο. Στη συνέχεια γράφτηκε στη Νομική Σχολή,
αλλά δεν πήρε ποτέ πτυχίο. Ένιωθε πως άλλους δρόμους ήταν προορισμένος ν’
ακολουθήσει. Έτσι όπως από το Σχολαρχείο ακόμα διάβαζε ό,τι έπεφτε στα χέρια
του, είχε οριστικοποιήσει τις αποφάσεις του - παρά τις αντιδράσεις των δικών
του. Άρχισε να εκφράζει τις απόψεις του μέσα από ποικίλα κείμενα που γίνονταν
ευπρόσδεκτα από τις εφημερίδες. Κι αυτή η ευκολία γραψίματος και
δημοσίευσης τον απομάκρυνε οριστικά από την επιστήμη του.
Η δημοσιογραφία τον έθελγε. Στις εφημερίδες δοκίμασε τα πρώτα του
λογοτεχνικά πετάγματα. Από εκείνη την εποχή είναι και το ποίημα «Μέσα στον
πόνο» που εκφράζει κάποια αισιόδοξα μηνύματα μέσα σε μελαγχολικές νότες.
Μέσα στον πόνο το βαθύ.
Γιατί η καρδιά μου λιώνει;
Αφού γνωρίζω πως θα ’ρθει,
Πάντα μια νύχτα σκοτεινή,
Που θα διαβούν κι οι πόνοι.
Κι όμως, καβάλα στ’όνειρο.
Μέσα στο χάος τρέχω.
Και του Πηγάσου τα φτερά.
Στις Ιπποκρήνης τα νερά.
Με δάκρυα τα βρέχω.
Και περπατώ σαν ίσκιωμα.
Στις λαγκαδιές που κλαίνε.
Κι ακούω τα δέντρα να θρηνούν.
Πουλάκια όπου κελαηδούν.
Και κάθουνται και λένε:
λύπη
Μέσα στον πόνο το βαθύ.
Γιατί η καρδιά σου λιώνει;
Αφού γνωρίζει πως θα ’ρθει.
Πάντα μια νύχτα φωτεινή.
Που θα διαβούν οι πόνοι.

11. Θα ήθελε να δουλέψει σαν ανταποκριτής στη γαλλική πρωτεύουσα - μια που
ήξερε καλά Γαλλικά. Ένα απροσδόκητο γεγονός ήρθε να ενισχύσει τις ελπίδες
του για την πραγματοποίηση αυτού του ονείρου. Παίχτηκε στο Στάδιο η
«Ιφιγένεια» του Ζαν Μωρέας με πρωταγωνιστές το πασίγνωστο, τότε, ζευγάρι
των Συβλέν. Είχε έρθει μάλιστα από το Παρίσι κι ο ίδιος ο ελληνογάλλος
συγγραφέας του έργου, που είχε μια πανευρωπαϊκή αναγνώριση. Μέσα στις
κριτικές που γράφτηκαν για την «Ιφιγένεια», το συγγραφέα της και τους
ηθοποιούς, ήταν και εκείνη του Πέτρου Ζητουνιάτη. Ο Ζαν Μωρέας την ξεχώρισε
και γράφοντας στους «Καιρούς» του Παρισιού, ούτε λίγο ούτε πολύ επισήμανε
πως ο Ζητουνιάτης είναι ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες κριτικούς.
Στο Παρίσι έμεινε την πρώτη φορά από το 1896 ως το 1899 σαν ανταποκριτής
αθηναϊκών εφημερίδων και σαν συντάκτης των Γαλλικών «Φιγκαρώ, Μέρκουρ
ντε Φράνς και Επιθεώρηση του Αιώνα». Ένας έρωτας τον ανάγκαζε να γυρίσει
στην Ελλάδα. Πρόκειται για τη Θεώνη Στρακοπούλου, τη μεγάλη - αργότερα - και
τόσο αισθαντική ποιήτρια με το ψευδώνυμο Μυρτιώτισσα. Η Θεώνη ήταν μια
από τις ωραιότερες γυναίκες της Αθήνας.
Τότε όμως που γύρισε ο Ζητουνιάτης φλογισμένος από τον έρωτα του, εκείνη
ήταν ανήλικη ακόμα, αλλά δέχτηκε να την απαγάγει ο αγαπημένος της. Τέσσερις
μέρες ευτυχίας ήταν όλες κι όλες που έζησαν μαζί. Οι γονείς της Θεώνης
απείλησαν πως θα καταφύγουν στη δικαιοσύνη - με την κατηγορία της
αποπλάνησης - μα εκείνη τους είπε πως δεν μπορεί να κάμει χωρίς τον Πέτρο.
«Όταν ενηλικιωθείς κάμε ό,τι θέλεις», της είπαν. Ο Ζητουνιάτης ξανάφυγε για το
Παρίσι απ’ όπου έστελνε στη μικρή του αγαπημένη μαζί με φλογερά γράμματα
και ποιήματα. Ο έρωτας αυτός του Ζητουνιάτη στάθηκε ένα μαρτύριο αλλά και
μια διαρκής έμπνευση που δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Κι είναι αυτά τα ερωτικά
ποιήματα τόσο άρτια, ώστε θεωρούνται σαν τα πιο αντιπροσωπευτικά του
καιρού του, φυσικά.
Μάτια που δεν σας ξέχασα και στην οργή μου ακόμα.
Που τάχατες αστόχαστα τραβάτε την ψυχή μου;
Μάτια, που κι αν δεν έχετε τ ’ ωραίο ουράνιο χρώμα.
Όμως εσείς φωτίζετε την σκοτεινή ζωή μου.
Ο Ζητουνιάτης όμως, φαίνεται πως δεν ήθελε μπλεξίματα με γονείς που δεν
έδιναν τη συγκατάθεσή τους. Δεν έδωσε συνέχεια - μπήκαν στο μεταξύ κι οι
υποχρεώσεις του προς την πατρική φαμελιά. Στο Παρίσι που ζει, με συντροφιά
του αδερφικού του πια φίλου Ζαν Μωρέας, μπαίνει στα καλύτερα φιλολογικά
σαλόνια, γνωρίζεται με λογοτέχνες και καλλιτέχνες διεθνούς κύρους ακόμα και
με την πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη, που ήταν μια συγκροτημένη, μορφωμένη
και έξυπνη γυναίκα. Ήταν τόση η εντύπωση που προκαλούσε η εμφάνισή του και
οι τρόποι του ώστε του έμεινε η προσωνυμία «ο γλυκός Έλληνας».
Σχετικά με το Ζητουνιάτη ο ποιητής Ανδρέας Τσούρας επισημαίνει: «Για την
εποχή του ήταν μια σπάνια όχι μόνο Βοιωτική αλλά και Ευρωπαϊκή
προσωπικότητα». Στα 1900 κυκλοφόρησε στο Παρίσι την ποιοτική συλλογή
«Αστέρια» με κάπου 70 ποιήματα. Επιχειρεί και καταφέρνει να σπάσει την
καθιερωμένη και καταπιεστική μετρική, ν’ απελευθερώσει το ρυθμό από
τη σχολαστική ομοιομορφία των ίσων συλλαβών και της άκαμπτης
ομοιοκαταληξίας. Ανήκει στη Ρουμελιώτικη σχολή όσο κι αν οι πνευματικές του
αποσκευές περιείχαν και ευρωπαϊκό υλικό. Και να ένα ποίημα με φιλοσοφική
διάθεση δεμένο με τις μνήμες της πατρίδας: «Ω Ελικών»
Ω Ελικών π ’ ανέγγιστον σ ’ αφήνει πάντα ο χρόνος
κι οι Χάριτες στήνουν χορούς στα χλοερά σου πλάγια
Που νοσταλγώ, σαν μέσα σου πικρά βογγάει ο χρόνος
Μες στους δρυμούς, τους ίσκιους σου με τ’Απολλώνια μάγια.
Οταν η σκέψη μου βαριά μέσα στο χάος τρέχει.
Σαν ένα μαύρο σύννεφο που αγεροταξιδεύει
Μεσ’τον αένναο δρόμο της αναπαυμό της έχει
της Ιπποκρήνης την πηγή, που τις κορφές του υδρεύει.

12. Ο Ζητουνιάτης παρουσίαζε συχνές διαλέξεις στο Παρίσι και άλλες γαλλικές
πόλεις. Σαν απεσταλμένος γαλλικών κυρίως εφημερίδων, επισκέφθηκε την
Αλεξάνδρεια, το Κάιρο, την Πετρούπολη και την Τύνιδα, και πρόβαλλε με πολλή
θέρμη την πατρίδα του και τις φιλοσοφικές του απόψεις. Το 1903 πέθανε ο
πατέρας του και σαν πρωτότοκος έπρεπε να αναλάβει τη φαμίλια του: τέσσερις
αδερφές και δυο μικρότεροι αδερφοί. Ήταν μόλις 28 χρόνων, και σαν
δημοσιογράφος σχεδόν φυτοζωούσε. Για το μεσιτικό γραφείο του πατέρα του
ούτε ν’ ακούσει. Έτσι καθώς είχε δουλέψει στις μεγαλύτερες γαλλικές
εφημερίδες, πιάνει δουλειά στο «Άστυ», τη «Μεταρρύθμιση», στα
«Παναθήναια», ενώ διορίζεται και ανταποκριτής των αγγλικών εφημερίδων
«Νταίηλυ Μαίηλ» και «Νταίηλυ Τελεγκράφ».
Είναι από τους πρώτους που προβάλλει με ένταση τα δικαιώματα της Γυναίκας,
κι από τους αληθινά υπεύθυνους κριτικούς βιβλίου, θεάτρου και εικαστικών
τεχνών, που η βαθιά γνώση κι η αντικειμενικότητα, δίνουν στα κείμενά του
ειδικό βάρος. Κριτικές για τον Παλαμά, τον Πολέμη, το Ραμά, τον Καρκαβίτσα, το
Νιρβάνα, τον Τανταλίδη και άλλους, συζητήθηκαν πολύ. Έτσι εξασφάλιζε και μια
σχετική άνετη ζωή στους δικούς του, αλλά και η θέση του στους πνευματικούς
κύκλους ολοένα και εδραιωνόταν κι η εκτίμηση στην προσφορά του ήταν γενική.
Τα «Παναθήναια» του προτείνουν ένα ταξίδι στο εξωτερικό για να ’ρθει σ’ επαφή
με τον ανά τον κόσμο ελληνισμό. Άλλο που δεν ήθελε ο κοσμοπολίτης ποιητής.
Αλεξάνδρεια, Κάιρο, Αφρική, Σμύρνη, Κύπρο, Κωνσταντινούπολη, Οδησσός.
Παντού όπου πήγαινε έδινε διαλέξεις, συζητούσε, φέρνοντας το φλογερό
ελληνικό μήνυμα, έδινε άρθρα στις -εφημερίδες, νοιαζότανε για τον αλύτρωτο
ελληνισμό. Στη Ρουμανία συλλαμβάνεται σαν κατάσκοπος, επειδή το
Μακεδονικό ζήτημα βρισκόταν στο προσκήνιο- κι αποφυλακίζεται ύστερα από
έντονο διάβημα του πρωθυπουργού Δημητρίου Ράλλη προς το Ρουμάνο
ομόλογό του. Βέβαια τα πατριωτικά του, στο εξωτερικό που πήγαινε, τον
έσπρωχναν να προβάλλει κάθε φορά τις μεγάλες ελληνικές διεκδικήσεις, πολύ
συχνά μάλιστα με φανατισμό. Κάποτε συναντήθηκε με τον Τούρκο υπουργό της
Παιδείας Χακή-Βέη, με τον οποίο είχαν γίνει στενοί φίλοι στο Παρίσι, του μίλησε
έντονα για το κρητικό ζήτημα, απαιτώντας να παραδώσουν το νησί στην Ελλάδα
που της ανήκει. Εκείνος αρνήθηκε επίμονα, οπότε σα να ξύπνησαν μέσα του οι
αρματωλοί της Λιβαδειάς, τον έβρισε κι έκοψε κάθε σχέση μαζί του. Τα ταξίδια
τον θέλγουν. Έμεινε για λίγο στην Αθήνα κι αμέσως φεύγει για τη Ρώμη, όπου
τον φιλοξενεί ο πάπας στο Βατικανό για μια εβδομάδα, περνάει από το Παρίσι
όπου δίνει μια ενδιαφέρουσα διάλεξη για τα 100 χρόνια του Ουγκώ και στη
συνέχεια πηγαίνει στο Λονδίνο, προσκαλεσμένος από τον Πλάτωνα Δρακούλη -
τον πασίγνωστο προοδευτικό κοινωνιολόγο, που ήταν καθηγητής των ελληνικών
στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Στις 2 του Οκτώβρη του 1909 πέθανε από συγκοπή σε ηλικία 34 χρόνων.
Μετά το θάνατό του τυπώθηκαν μερικά από τα ποιήματα του Ζητουνιάτη με τον
τίτλο «Λήκυθος». Άφησε ακόμα πολλά πεζογραφήματα όπως την «Ιστορία της
Νεωτέρας - Ελληνικής Φιλολογίας» {στη γαλλική γλώσσα), τον «Ιησού», την
«Ωφελιμότητα των δακρύων» και πολλά άλλα ακόμα, εκτός από τα πολλά
αθησαύριστα δημοσιευμένα.

13. ΠΗΓΕΣ
Ο ΕΥΠΑΤΡΙΔΗΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΠΕΤΡΟΣ ΖΗΤΟΥΝΙΑΤΗΣ - ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΑΖΑΡΟ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΡΙΣΙΝΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΣΑΛΟΝΙΑ - kaliterilamia.gr
ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΒΟΙΩΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ