Ұлттық тәрбиесіз ұлттың болашағы жоқ

2. ӘЛҺИССА
Ұлттық тәлім-тәрбие – дегенде, бір ғылыми анықтама беру
өте қиын һәм күрделі танымдық дүние. Аталмыш термин
педагогика және басқа гуманитарлық ғылымдар айналымына
1990 жылдардың басында ене бастады.
Біздің ойымызша, Ұлттық тәлім-тәрбие – әр халықтың
тарихи-мәдени, діни-рухани, салт-дәстүр, өнер, спорт, ән-күй,
фольклор, сакральдік қасиет, ой-сана, экожүйе, саятшылық,
дүниетаным, изотерика, отбасылық, архитектуралық,
агротехникалық һәм басқа ұлттық құндылықтары негізінде жас
ұрпаққа кешенді тәлім-тәрбие беру жөніндегі мыңдаған
ғасырлар бойына жинақталған, сараланған, жүйеленген
прогрессивтік тәжірибелер жиынтығы.
Ұлттық тәлім-тәрбие (кейде Ұлттық тәрбие) – жалпы
педагогика мен психология, этнопедагогика, этнопсихология,
антропология, этнография, этнология, этнолингвистика,
этнотопонимика, философия, жаратылыстану, тарихнама,
мәдениеттану, социология, геополитология ғылымдарының
зерттеу объектісі болып табылады.
https://qandastar.kz/?p=47
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

3. ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ
ХХІ ғасырдың басындағы аса ауқымды ІТ-индустрия саласындағы
технологиялық жетістіктер – ұлттық тәлім-тәрбие құндылықтарының
жаһандық электронды-цифрлық платформалар инерциясының
тылсым ықпалына ұшырағанына қарамастан, жаңа заман талабына
сай қайта адаптациялануға мәжбүр болды.
Ұлттық тәлім-тәрбие – жалпы классикалық әлемдік педагогика мен
психология ғылымдарының біртұтас жүйесі ретінде: білім, тәрбие, оқу,
үйрену, дағды, метод, талап, шарт, әдет, жауапкершілік, гуманизм,
әрекет, ой, сана, нәтиже, теория, практика, эмоция, жігер, мақсат,
сенім, бақылау, амал-шара, намыс, және басқа біліми-ғылыми
технология арналарының негізгі ажырамас бөлігі.
2010 жылдан бастап Абай атындағы ҚазҰПУ бастамасымен «Ұлттық
тәрбие» оқу құралының (Пірәлиев С.Ж) білім ордасында ендірілуі
Ел тарихындағы ерекше оқиғалардың біріне айналды.
Ұлттық тәлім-тәрбие – фашизм, шовинизм, экстремизм, терроризм,
национализм, этнонацизм, геноцид, дискриминация, сепаратизм,
ксенофобия, мистика, трайболизм, этносимволизм, нигилизм
элементтеріне қарсы.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://bugin.kz/14088-ulttyq-madeniet-pen-
onerdinh-dganharuy-men-quldyrauy

4. ҰЛТ ТАРБИЯСЫ
Жалпы «Ұлттық тәлім-тәрбие» атауына қатысты зерттеу
жұмыстарына көз жіберсек, ол Қорқыт Ата, Жүсіп Баласағұн,
Ахмет Йассауи, Сүлеймен Бақырғани, Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы, Бұхар жырау, Доспамбет, Шал Құлекеұлы,
Майлықожа, Мұхит Мералыұлы, Ыбырай Алтынсарин, Дулат
Бабатайұлы, Садуақас Тұрсағұлұлы, Бауыржан Момышұлы,
Төлеген Тәжібаев шығармаларында көрініс тапты.
Қазақтың ұлы ақыны, қоғам қайраткері Мағжан Жұмабаев
өзінің «Пидагогика» оқулығында (Қызылжар, 1922) тұңғыш
«Ұлт тарбиясы» деген терминді қолданды.
Мағжанның айтуынша, ұлт тарбиясы халықтың ежелден бері,
дамып һәм сыналып келген тақтай жолы болғандықтан, әрбір
мұғалім оны қолдануға ниетті.
М.Жұмабаев ұсынған «Ұлт тарбиясы» термині СССР
империясының идеологиялық саясаты салдарынан, ғылыми-
зерттеу жұмыстары мен әдеби шығармаларда, педагогикалық
басылымдарда кеңінен қанат жая алмады.
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл

5. ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
1989 жылдың күзінде Республикалық «Қазақстан пионері» газетінде,
мектептерде «Атамекен» Ұлттық тәлім-тәрбие Ордасын құру
жөнінде жарияланған малұматтардан кейін, көптеген зерттеу
еңбектері мен мақалаларда «Ұлттық тәлім-тәрбие» термині ғылыми
айналымға қарқынды ене бастады.
Көрнекті ғалымдар мен әдіскер-ұстаздар: Құбығұл Жарықбаев,
Серғазы Қалиев, Әдібай Табылдиев, Шәмшә Беркімбаева, Жағда
Бабалықұлы, Нұрғали Сарыбеков, Күләш Оразбекова, Советхан
Ғаббасов, Қалдыбек Бөлеев, Зият Әбілова, Сақыпжамал Ұзақбаева,
Клара Қожаметова, Жұматай Асанов, Райфа Дүйсембінова, Тұрсын
Әлсатов, Серік Пірәлиев, Ромсейіт Қоянбаев, Шолпан Джанзакова,
Еркін Сағындықов, Шолпан Шүйіншина, Сәуле Мұхамбетова,
Әбілсағит Садуақасов, Зейнеп Ахметова, Баян Ахметова, Бауыржан
Сейдахметов, Балатай Әуезова, Баян Сүйеубаева, Гүлғайша
Омарханқызы, Қамаш Нағыманова, Нұрсұлу Еженханқызы,
Гүлшария Мұхамеджанова, Сәния Ғайнұшева, Төлеубике
Смағұлова, Уәли Бегімов, Қапиза Ускембаева, Ләйлә Аппазова,
Гүлнәр Кәріпханқызы өз еңбектері мен жазбаларында ұлттық
тәрбие мәселесіне айырықша назар аударды.
https://www.facebook.com/%D0
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
http://www.myshared.ru/slide/152148/

6. ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ БҮГІНГІ АХУАЛЫ
Қазақ Еліндегі ғаламдық ІҮ-Технологиялық Революциясы
қарсаңындағы ауқымды технотрондық-электрондық ІТ-индустрия
ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымдарының білім
жүйесіне тигізіп жатқан орасан ықпалдары – жас ұрпақ өкілдері
санасында: нигилистік, космополиттік, Интернетке тәуелділік,
полимәдени, эгоистік һәм мәңгүрттік нысандағы негативтік
құбылыстардың қалыптасуына еш кедергісіз даңғыл жол ашты.
Ғаламдық масштабтағы нарықтық экономиканың даму жолына
көтеріле бастаған Жаңа Қазақстандағы мыңдаған ғасырлар бойы
жинақталған, әлем этностарындағы ерекше номадизм
феноменіне айналған – Ұлы Дала құндылықтарының жойылып
кету қаупі байқалуда.
Ұлттың рухани қазынасы мен ата-бабаларының мұрасы – жас
ұрпақ өкілдерінің саналы түрде бас тартқанда жойылатыны
белгілі. Ең өкініштісі байлық пен данышпандықтың аражігін
ажыратуға уақыт таппай, қам-қаперсіз күй кешкен небір жауапты
азаматтардың, осы мәңгілік проблеманы шешудің алдын алуға
бағытталған шараларға бей-жай қарауы жанға жара салуда.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://www.mudriyfilosof.ru/2016/04//

7. ОТБАСЫ – ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ ОШАҒЫ
Жер жүзіндегі барлық балалардың көп уақыты отбасы
шаңырағында өтеді. Ата мен әженің, әке мен шешенің мейір
шуағына қанып, аға-қарындастарына еркелеп өскен сәби – ер
жеткенде бауырмал, көпшіл, кешірімді, жайдарлы, байсалды,
еңбекқор, әдепті һәм инабатты болып жетіледі. Отбасы – шағын
мемлекет деп ғұламалар бекер айтпаса керек.
Білім ордаларында көрініс тапқан «Әкелер мектебі», «Аналар
университеті», «Қыз сыны» һәм «Жігіт сұлтаны» т.б игі шаралар
көне замандардан бастау алған отбасы мен әулет салттарының
генетикалық коды.
Қазақ рулары Шежіресін тарату – жеті атаға дейін құдандалы-
туысқан болмаудың медициналық анықтамасы ретінде
тұрмысымызда басты стратегиялық рөл атқарды. Ал, рушылдық –
сепаратизм мен трайболизмнің тағылық белгісі.
Әлемдік классикалық педагогика ғылымында отбасы тәрбиесі
этнопедагогика мен этнопсихология салаларының маңызды
бағыты екеніне жоғары баға береді.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://xn----dtbebvqepcbbtq4r.xn--p1ai/
blog/chto-takoe-semya

8. ПАТРИОТИЗМ – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ҚАЙНАРЫ
Патриотизм – әлем ғалымдары мойындаған ұлы сезім һәм
тылсым күш. Оның өлшемі мен құндылығының, ықпалы мен
мүмкіндігінің, маңыздылығы мен жасампаздығының,
ұзақтылығы мен шектеулігінің шекарасы жоқ.
Патриоттық қасиеттің жас ұрпақ санасына ең алғаш сіңірілуіне
мұрындық болатын орта: отбасы мен әулет дәстүрлері, білім
ордалары, қоғамдық құндылықтар һәм мемлекет символдары.
Патриотизм мен национализм (этнонацизм, ұлтшылдық) арасы
жер мен көктей. Патриотизм әр халықтың ұлттық тәрбиесіне тән
құбылыс. Ол – әр ұрпақтың атажұрты мен туған мемлекетіне
деген терең сезім мен зор мақтаныш.
Национализм (этнонацизм, ұлтшылдық) – өз халқын басқа
ұлттардан санасыз әсірелеп, діни сенімі мен нәсіліне, құрамы мен
тегіне, мәдениеті мен әлеуметтік жағдайларына қарай кемсітудің
антигумандық жаман әдеттер мен арам пиғылдар жиынтығы.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://rus.azattyq-ruhy.kz/tag/patriotizm/

9. ЭКОЖҮЙЕ – ҰЛТТЫҚ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ БЕСІГІ
Адам биологиялық жаратылыс дүниесінің бір мүшесі
болғандықтан табиғат пен қоршаған ортаның факторларына
тәуелді. Әр халықтың табиғат ресурстарын сақтау мен
рационалды пайдалану һақында ежелден бері жинақтаған мол
тәжірибесі бар.
Туған жердің табиғатын аялау, жер-су һәм өсімдік-топырақ
жамылғы мен жануарлар дүниесін қорғауға бағытталған: тыйым
сөздер, ырымдар, этнотопонимика, мифологиялық аңыздар,
тотемистік атрибуттер мен экотанымдық символдар жас буын
өкілдеріне ұлттық тәлім-тәрбие берудің басты қағидасы. Ұлы
Дала номадтарының Еуразия жазирасындағы киелі жерлердегі
сайран құрған Ұлы Жібек жолы, әскери жорықтар, аңшылық,
саятшылық һәм жиһанкерлік дәстүрлері табиғат гармониясымен
үйлесімін тапқан ғажайып құбылыс.
Бүгінде UNESCO тарапынан қолға алынған жаһандық
масштабтағы тұрақты даму Стратегиялық жоспарын іске
асыруда әр ұлттың этнопедагогикалық һәм этнопсихологиялық
мұраларының атқарар миссиясы ұшан-теңіз.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://www.science.edu/acellus/course/
elementary-ecology/

10. РУХАНИ ҚАЗЫНА – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ АРНАСЫ
Тарихи һәм мәдени эволюциялық даму барысында қол
жеткізілген асыл мұралар: бейнелеу өнері, зергерлік бұйымдар,
ән-күй, этномузыкалық аспаптар мен би философиясының
құдыреттері, мақал-мәтелдер, болжамнама һәм қасиет, жыр-
дастандар, халық ауыз әдебиеті, фольклор, бата-тілек, тұрмыс-
салт, сакральді мекендер, рухани және материалдық мәдени
дүниелер – ғасырдың қай кезеңінде болмасын ұлттық тәлім-
тәрбиенің мөлдір бұлағы болып келді.
Астральдік һәм ментальдік тылсым кеңістіктің дәнекері ретіне
Аспан Ата мен Жер Анадан кіндігі ажырамаған адам баласына
айналасындағы таңғажайып құбылыстарды оқып-тануға,
суреттеуге, кескіндеуге, жазуға, әуендеуге, әрлеуге, көркемдеуге,
әуездеуге Жаратушы Аллаһ шексіз нығмет берген.
Жер бетіндегі әрбір өзен-көл айдынындағы бір тамшы суда, шөл
қиянындағы құм-шағыл мен ғарыш көгіне ұмтылған шың-
құздардың жақпарларында, тұлпардың тұяғы мен қыранның
қанатының астында – бабаларымыздың мұңы мен сыры, күйі
мен жыры, үні мен ізі жатыр.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://www.altyn-orda.kz/kerimsal-zhubat
zachem-kazaham-ruhani-zhangyru/

11. АУЫЛ – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ КЕШЕНІ
Ұлы Даланың кіндігінде орналасқан Қазақ Елі – 7000 жыл бұрын
Жер бетінде тұңғыш рет жылқыны қолға үйреткен Ботай тайпасы,
көнеарийлер, сақ-ғұндар мен түркілердің мұрагері.
Көшпенділік өмір әлемдегі агротехникалық, агромелиорациялық
һәм архитектуралық шаруашылықты рациональді
ұйымдастыруға, демек табиғи баланс гармониясын сақтай отыра
әлеуметтік-экономикалық дамудың ғажап моделін
қалыптастырды. Киіз үй архитектурасы теңдесі жоқ
эргономикалық феноменге айналды.
Ашық аспан астында барлық ғұмырын өткізген ежелгі көшпенді
номадтар – бақташылық, диханшылық һәм құрылыс-сәулеттік
кәсіптің шоқтығына көтерілді. Олар ауа райын болжайтын
астролог, флора мен фаунаны білгірі, ит-құс, жер-су мен өсімдік-
топырақ дүниесіне мән беретін зоолог-биолог ретінде
эмпирикалық тұрғыда меңгерді.
Заманауи глобальді цифрлық-коммуникациялық трансформация
жағдайында мыңғасырлық тәжірибесі бар Атакәсіп, бәз қалпында
ауылымызда сақталып келеді. Бұл – біз үшін бақыт һәм береке.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2
245152815805935&set=t.100001022015645&
type=3

12. ӘДЕТ-ҒҰРЫП – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ АЙНАСЫ
Ата Заңымызды – ұлттық салт-дәстүрлеріміз бен әдет-
ғұрыптарымыздың жиынтығы десек болады.
Қазақ халқы сансыз ғасырлар елегінен өтіп, сыналған ұлттық
салт-дәстүрлеріне аса жоғары мән берген. Тал бесіктен жер
бесікке дейінгі ұзын-сонар ғұмырлық көштің әр күні мен әр түні
дүниетанымдық әфсаннаға, қайталанбас қазынаға толы дариға-
дәуренге ұласып, ешкімге ұқсамайтын табиғи-антропологиялық
болмысымызды сұлбалады.
Халық арасында ежелден жібі үзілмеген, өрнегі сөгілмеген,
топтан озғанды қияға самғататын, адасқанды жөнге салатын
данышпандық һәм имандылық тұғырына ден қойған ғажап
әдет-ғұрыптар күні бүгінге дейін ұрпақ игілігіне айналуда.
Тұрмыс-салтымыздағы қонақ күту, дастархан һәм ас мәзірі,
құдалық салты, халықтық мейрамдар, ұлттық ойындар, бесік
жыры, діни рәсімдер, тұсаукесер, аламан, тасаттық, асық пен
көкпар, алтыбақан, аманат пен бата беру көріністері – ұлттық
тәлім-тәрбиенің тамаша үлгісі.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://photos.google.com/u/1/photo/AF1Qip
NjxxJ1VoZgcqeQcnJWMNB0c1HMBR90-
IZ9yXm7

13. ХХІ ҒАСЫРДАҒЫ – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ МОДЕЛІ
Біз Ұлы Дала номадтарының ұрпағы һәм мұрагеріміз – деген
Киелі ұғымды әлемдік деңгейдегі Ұлттық Брендке
айналдыруымыз керек.
Қазақ ұлты – генетикалық һәм интеллектуалдық формуланы
қатаң сақтайтын, әлемдегі прогрессивтік дейгейге көтерілген ең
жас этностардың қатарына жатады. Ғаламдық ІТ-индустрия
жетістіктерін халық игілігіне жаратуда заман талабына сай
барлық озық технологияларды меңгеру үшін – Ұлттық Намыс
керек! Ұлттық тәрбиесіз – Ұлттық намыс болмайды!
Экономикалық дамудың ең жоғарғы көмбесіне жеткен: Жапония,
Германия, Финляндия, Корея, Италия, Франция, Испания,
Норвегия, Қытай – ұлттық мемлекеттер болып табылады.
Бүгінгі ұлттық тәлім-тәрбиенің миссиясы – ата-баба дәстүрін
қастерлеу, сабақты намысқа тырысып оқу, шетел тілдерін
меңгеру, үлгі-өнеге көрсету, озық технологияларды ерте жастан
игеруде мектеп жанынан «Жас Бизнесмендер» клубын ашу.
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл
https://kmendis.net/tag/zoom/

14. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақ-нама : шығармалар жинағы / Құрсабаев, Мұхамедрахим, - Астана : [Б.ж.], 2008 . - 504 б., сурет., кесте . Библиогр.:
492-503 б. - – 9965-721-05-Х. http://kazneb.kz/site/catalogue/view?br=1105928
Қазақ этнопедагогикасы дәрісінің бағдарламасы // Құр. Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, З.Әбілова, А: РИК, 1993, 32 бет
Ұлттық тәрбие оқулығы. Бас редактор Пәрәлиев С.Ж. Авторлық басылым. Абай атындағы ҚазҰПУ, Алматы, 2010.- 230 бет
Қазақ тәлiм-тәрбие тарихынан // ред.басқ. Қ.Жарықбаев, Қалиев С.Қ, А, Санат,1995, 350 бет.
Ғаббасов С. Халық педагогикасының негiздерi, А, 1995,463 бет.
Мұхамеджанова К, Дүйсембiнова Р.Қ, Құрсабаев М.Қ. – Атамекен тәрбие бағдарламасына әдiстемелiк
ұсыныстар,Талдықорған, 1997, 121 бет.
Құрсабаев М.Қ. Атамекен пионерлер операциясы, Қазақстан мектебi, №5/1991, 38-45 бет.
Курсабаев М.Основные направления научно-этнопедагогической программы «Атамекен» // Поиск. – 2005. – № 4. – Б.44-47.
Құрсабаев М.Қ. Этнопедагогика мұраларының Интернет желісіндегі орны.. Кожахметова К.Ж 65 жылдығына арналған
ғылыми-практикалық конференция материалдары. ҚазҚМПУ, Алматы, 2016.- 554 бет. 70-74 бет.
Kursabayev M.K. The history of Republican children social organization "Atameken" us object pedagogical science. Journal of The
Europian Association of pedagogues and psychologists Science. The Unity of Science. Vienna, Austria 20157 Page 127-134.
Сәдуақасұлы Ә.,- Халықтық педагогика дәстүрлері арқылы қазақ мектептерінің оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
педагогикалық шарттары,А,2003, 193 бет.
Дүйсембiнова Р.Қ. Қазақ этнопедагогикасын мектеп практикасына ендiру, А:2000, 355 бет.
Кенжеахметұлы С.,- Жеті қазына ,А, Ана тілі 1997
Қабдыразақұлы Қ.,- Ғұрып, дәстүр және тәрбие, Ұлан- Батор, 1979, 185 бет.
Қожахметова К.Ж. ,- Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика, А,Ғылым 1998, 315 бет.
Мухамбаева А.Х., Национальные обычаи и традиции казахского народа и их влияние на воспитание детей и молодежи,
Автореф. к.н.п. Москва, 1974 .
Мұхамедрахим Қыдырбайұлы. ХХІ ғасырдағы Ұлттық тәлім-тәрбие. Абай атындағы Қаз ҰПУ, Алматы, 2022 жыл