Slobodan softver u nastavi - Zbornik radova, UPIS, Novi Sad, decembar 2012

3. Urednici
• Doc. dr Igor Dejanović – glavni i odgovorni urednik
Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
igord@uns.ac.rs
• Prof. dr Zora Konjović
Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
ftn_zora@uns.ac.rs
• Prof. dr Branko Milosavljević
Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
mbranko@uns.ac.rs
• Doc. dr Gordana Milosavljević
Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
grist@uns.ac.rs
Tehnički urednik
• MSc. Milorad Filipović, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad
Programski odbor
• Prof. dr Zora Konjović, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Prof. dr Branko Perišić, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Prof. dr Branko Milosavljević, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Prof. dr Milan Vidaković, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Prof. dr Đorđe Herceg, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Gordana Milosavljević, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Dragan Ivanović, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Đorđe Obradović, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Goran Sladić, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Aleksandar Kovačević, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Igor Dejanović, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Stevan Gostojić, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Dušan Okanović, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Emir Skejić, Fakultet elektrotehnike i Filozofski fakultet, Univerzitet u Tuzli, BIH
• Goran Jovišić, profesor informatike, Karlovačka gimnazija, Sremski Karlovci
• Vedran Vučić, predsednik Upravnog odbora Linux Centra, Beograd

4. Organizacioni odbor
• Goran Jovišić, profesor informatike
Karlovačka gimnazija, Sremski Karlovci,
predsednik Udruženja profesora informatike Srbije
• Mladen Jovanović, profesor tehnike i informatike
O.Š. „Desanka Maksimović“, Čokot, Niš
• Vedran Vučić, predsednik Upravnog odbora Linux Centra
Linux Centar, Beograd
• Jovica Stamenković, profesor informatike
Tehnička škola i Gimnazija, Vlasotince
• Doc. dr Emir Skejić
Katedra za računarstvo i informatiku, Fakultet elektrotehnike i Filozofski fakultet,
Univerzitet u Tuzli, BIH
• Doc. dr Igor Dejanović
Katedra za informatiku, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
Komisija za recenziju radova
• Doc. dr Igor Dejanović – predsednik komisije
Katedra za informatiku, Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
• Doc. dr Emir Skejić
Katedra za računarstvo i informatiku, Fakultet elektrotehnike i Filozofski fakultet,
Univerzitet u Tuzli, BIH
• Goran Jovišić, profesor informatike
Karlovačka gimnazija, Sremski Karlovci
Predsednik Udruženja profesora informatike Srbije
• Prof. dr Đorđe Herceg
Departman za matematiku, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu
Lektor
• Merima Aranitović, profesor srpskog jezika
Karlovačka gimnazija, Sremski Karlovci
Izdavač
• Fakultet tehničkih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
Trg Dositeja Obradovića 6, Novi Sad
Konferenciju je akreditovao Zavod za unapređenje obrazovanja i vaspitanja Republike Srbije.
Konferenciju je podržala Uprava za digitalnu agendu Republike Srbije.
ISBN: 978-86-7892-478-1
Štampa: FTN, Departman za grafičko inženjerstvo i dizajn, Grafički centar GRID
Tiraž: 60 primeraka

5. KONFERENCIJA
„SLOBODAN SOFTVER U NASTAVI“
ZBORNIK RADOVA
1. i 2. decembar 2012. godine
Novi Sad

7. Predgovor
Pred Vama se nalazi zbornik radova sa prve konferencije pod nazivom „Slobodan softver u nastavi“
koja je održana 1. i 2. decembra 2012. godine u Novom Sadu u organizaciji Udruženja profesora
informatike Srbije a pod pokroviteljstvom Uprave za Digitalnu agendu Republike Srbije.
Pokrovitelj za uređivanje i štampanje ovog Zbornika je Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u
Novom Sadu.
Tema ovog skupa je promocija upotrebe slobodnog softvera u nastavnom procesu a osnovni cilj je
okupljanje nastavnika i profesora osnovnih i srednjih škola i fakulteta i razmena iskustava u primeni
slobodnog softvera u nastavi, bilo da je u pitanju upotreba u sklopu nastave ili drugim aktivnostima
koji pružaju podršku nastavnom procesu.
Za razliku od neslobodnog softvera gde nam je sloboda upotrebe značano sužena licencama
proizvođača koje zabranjuju izučavanje izvornog koda, njegovu modifikaciju i redistribuciju,
licence slobodnog softvera nam daju punu slobodu da softver prilagođavamo svojim potrebama,
obogađujemo ga, modifikujemo i distribuiramo izmenjene ili originalne verzije.
Ova sloboda predstavlja veliki potencijal upravo u obrazovnim institucijama jer omogućava
direktno izučavanje načina funkcionisanja softvera, njegovo prilagođavanje potrebama korisnika i
slobodnu razmenu modifikacija sa drugim korisnicima bilo da su u pitanju pojedinci ili institucije.
Učenici i studenti su time motivisani da istražuju i izučavaju softver, menjaju ga i slobodno ga dele
sa drugima bez bojazni da će time prekršiti zakon.
Pored slobode, slobodni softver u najvećem broju slučajeva poštuje otvorene standarde i formate što
je od izuzetne strateške važnosti za savremeno informatičko društvo jer je neophodno obezbediti da
digitalni sadržaji kreirani danas budu dostupni i za više decenija. Vlasnički softver često koristi
vlasničke formate koji se mogu otvarati, pregledati i ažurirati jedino upotrebom neslobodnog i često
skupog softvera. Ukoliko firma, proizvođač softvera i vlasnik formata, prestane da postoji to dovodi
do ozbiljnih posledica za sve korisnike koji su čuvali svoje digitalne sadržaje u neslobodnom
formatu.
Ukupno je primljeno 35 radova od kojih su 24 prihvaćena za objavljivanje. Radovi su grupisani u
dve sekcije: 1) radovi sa predavanja po pozivu 2) radovi profesora i nastavnika.
Ono što želimo da naglasimo je da smo, nažalost, morali da odbijemo dosta veoma dobrih radova
jer su opisivali besplatan ali neslobodan softver i samim tim bili u suprotnosti sa temom
konferencije. U korespodenciji sa autorima radova shvatili smo da je razumevanje šta slobodan
softver predstavlja još uvek na nedovoljnom nivou i često se poistovećuje sa besplatnim
neslobodnim softverom čime se zanemaruje osnovna prednost slobodnog softvera – njegova
sloboda u punom smislu te reči.
Od izuzetnog značaja za savremenog nastavnika je da prati razvoj u sferi slobodnog softvera i
nadamo se da će ova konferencija i zbornik koji je prati, kroz razmenu iskustava između nastavnika
i profesora i putem predavanja stručnjaka iz oblasti slobodnog softvera, podići nivo svesti i
razumevanja filozofije slobode softvera i važnosti primene slobodnog softvera u svim sferama
života a posebno u obrazovnim institucijama.
Dugujemo veliku zahvalnost svima koji su pomogli da se održi ova konferencija i da se objavi
zbornik radova. Takođe se zahvaljujemo svim predavačima po pozivu i svim učesnicima
konferencije i verujemo da će ova manifestacija imati pozitivan efekat na proces izvođenja nastave
u našim školama i time opravdati svoje postojanje.
Doc. dr Igor Dejanović, glavni i odgovorni urednik

9. Sadržaj
Radovi sa predavanja po pozivu
1. Jakšić O., Dalarsson N., Luković I., Free Software for Academic Research and Teaching of
Chemistry, Physical Chemistry or Molecular Physics.............................................................1
2. Skejić E., Džindo O., Osmić J., Primjena slobodnog softvera u edukaciji učenika sa
specifičnim teškoćama u učenju...............................................................................................6
3. Živanov Ž., Pušić B., Hajduković M., Korišćenje slobodnog softvera za vođenje evidencije
o nastavi i ispitivanje studenata.............................................................................................12
4. Herceg Đ., Početna nastava programiranja sa talentovanim učenicima i studentima
matematike..............................................................................................................................21
5. Dejanović I., Filipović M., Milosavljević G., Slobodni alati za razvoj softvera i društveno
kodiranje.................................................................................................................................27
Radovi nastavnika i profesora
6. Stamenković J., Primena Moodle sistema u elektronskom učenju.........................................37
7. Lulić J., Upotreba sistema za objavljivanje elektronskih portfolija, Mahara, u obrazovanju
................................................................................................................................................41
8. Jovišić G., Nastavni materijali u matematici izrađeni pomoću programskog paketa
GeoGebra...............................................................................................................................46
9. Mitić T., Slobodan softver i njegova primena u obrazovanju................................................52
10. Stanković T., Primer aktivnog učenja kompleksnih brojeva u srednjoj školi metodom
otkrivanja primenom GeoGebre i SciLab-a...........................................................................57
11. Jovanović M., Jovišić G., Intelektualna svojina, autorska prava i softver ...........................63
12. Ranković D., Primena slobodnog softvera - motivacija i primenljivost znanja učenika kao
rezultat primene slobodnog softvera u srednjoj stručnoj školi...............................................69
13. Marić B., Primena kognitivnih mapa uma, u radu sa učenicima koji zahtevaju dodatnu
podršku u obrazovanju, primenom slobodnog softvera.........................................................73
14. Ćirić N., Jovanović M., Slobodan softver u refleksivnoj nastavi..........................................80
15. Radenković O., Lepović-Stefanović D., Slobodan softver u redovnoj i inkluzivnoj nastavi 85
16. Jovanović M., Jovanović V., Slobodan softver i elektronski nastavni materijali .................91
17. Stanković V., Velković-Nikolić V., Slobodan softver: Impress u inkluzivnoj nastavi............95
18. Stanković V., Radonjić S., Slobodan softver u razrednoj nastavi........................................100
19. Jovanović M., Lepović-Stefanović D., Učenje kroz igru i korišćenjem slobodnog softvera
..............................................................................................................................................104
20. Radlovački V., Primena aplikacije Wireshark u nastavnom predmetu računarske mreže i
komunikacije.........................................................................................................................108
21. Najdanović-Lukić M., Jovanović M., Elektronsko učenje pomoću slobodanog i besplatanog
softvera i društvenih mreža...................................................................................................112
22. Starčević I., Crtanje u programu OpenOffice Draw............................................................117
23. Simin M., Simin Z., Mogućnosti primene programa tuxmath u nastavi matematike u
srednjoj školi za decu ometenu u razvoju.............................................................................123
24. Popović A., Linux serveri - Ubuntu Server Edition LTS......................................................127

10. Predavanja u plenarnom delu
• Softverska rešenja za podršku obrazovanju bazirana na slobodnom softveru i softveru otvorenog kôda
Vedran Vučić, Linux Centar, Beograd
• Primjena slobodnog softvera u edukaciji učenika sa specifičnim teškoćama u učenju, inkluzivno obrazovanje i
slobodan softver
Doc. dr Emir Skejić, Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli
• Slobodan softver u obrazovanju inženjera i naučnoistraživačkom radu
Doc. dr Stevan Gostojić, Katedra za informatiku, FTN, Univerzitet u Novom Sadu
• Korišćenje slobodnog softvera za vođenje evidencije o nastavi i ispitivanje studenata
dr Žarko Živanov, Katedra za primenjene računarske nauke, FTN, Univerzitet u Novom Sadu
• Rad sa talentovanim učenicima, nastava programiranja
Prof. dr Đorđe Herceg, Departman za matematiku, PMF, Univerzitet u Novom Sadu
• Obrazovni softver u nastavi, primeri dobre prakse
Vedran Vučić, Linux Centar, Beograd
• Primena aplikacije WIRESHARK u nastavnom predmetu računarske mreže i komunikacije
Velimir Radlovački, ŠTC „Nikola Tesla“
• Rad u učionici
Prof. dr Đorđe Herceg, Departman za matematiku, PMF, Univerzitet u Novom Sadu
• Specifične edukacione namene slobodnog softvera
Vedran Vučić, Linux Centar, Beograd
• Predstavljanje programa Geogebra
Prof. dr Đurđica Takači, Departman za matematiku, PMF, Univerzitet u Novom Sadu
• Slobodni alati za razvoj softvera i društveno kodiranje
Doc. dr Igor Dejanović, Katedra za informatiku, FTN, Univerzitet u Novom Sadu
• Upotreba edubuntu u školama, edukacionog softvera besplatnog i slobodnog, lokalizovanog na naš jezik u oba
pisma
Ubuntu zajednica Srbije
• Bezbednost dece na internetu i slobodan softver
Biljana Kikić Grujić, pravnik kriminolog, Target, Novi Sad
• OPNET IT Guru Acadmic Edition softver za simulaciju računarskih mreža
Mr sc. Osman Džindo, doc. dr Emir Skejić i grupa autora, Fakultet elektrotehnike, Univerzitet u Tuzli
• Mogućnosti primene FLOSS rešenja u nastavi
Ubuntu zajednica Srbije
• Primena slobodnog softvera u nastavi tehničkih nauka
Prof. dr Slobodan Popov, Centar za razvoj i primenu nauke, tehnologije i informatike, CNTI, Novi Sad
• Upravljanje podacima: Softver za poslovanje obrazovnih institucija
Vedran Vučić, Linux Centar, Beograd
• Prezentovanje resursa na srpskom jeziku http://slobodansoftverzaskole.org za slobodnog softvera
Vedran Vučić, Linux Centar, Beograd i Goran Jovišić
• Mogućnosti primene FLOSS rešenja u administraciji
Ubuntu zajednica Srbije
• Free software for Academic Research and Teaching of Chemistry, Physical Chemistry or Molecular Physics
Olga Jakšić, Nils Dalarsson, Ivana Luković
• Primena slobodnog softvera u osnovnim i srednjim školama u Srbiji, prezentacija rezultata istraživanja
Goran Jovišić i Mladen Jovanović, Udruženje profesora informatike Srbije

11. Radovi sa predavanja po pozivu

13. FREE SOFTWARE FOR ACADEMIC RESEARCH AND TEACHING OF
CHEMISTRY, PHYSICAL CHEMISTRY OR MOLECULAR PHYSICS
Olga Jakšić1, Nils Dalarsson2, Ivana Luković3
1
Center of Microelectronic Technologies and Single Crystals, Institute of Chemistry, Technology and Metallurgy,
University of Belgrade, Serbia. e-mail: olga@nanosys.ihtm.bg.ac.rs
2
Royal Institute of Technology, SE-100 44 Stockholm, Sweden e-mail: nilsdal@kth.se
3
Faculty of Philosophy, University of Belgrade, Serbia, e-mail: ilukovic@f.bg.ac.rs
Abstract - In this paper we address Jmol, an open source Up to the present date, a number of software programs
java viewer for chemical structures, as an educational and packages for molecular modeling with the possibility
tool and give a short survey with comparative analysis of of model building emerged, to name just a few (free or
some open source programs developed using Jmol free for academic and nonprofit use): Abalone, Ascalaph
(Janocchio) or independently of Jmol (vcclab program Designer, Automated Topology Builder (ATB), Avogadro,
palette) with the program Marvin 5.9.3, released by Baloon, Chemitorium, ChemSketch, COSMOS,
ChemAxon. The use of these programs is accompanied by Desmond, molecools, p4vasp, PyMol, StruMM3D
the use of chemical data mining, so we propose here (STR3DI32), TINKER, VEGAZZ etc.
obtaining the necessary data about particle/molecule
structure by using the online PubChem Substance and In accord with new information technologies, free
Compound Database. The applicability of these programs software for molecule editing has been developed in form
in education covers grammar, pre university and of standalone programs for various platforms
university education in various fields: physics, chemistry, (ArgusLab, ChemWindow, KnowItAll,
atomic physics, (methods and techniques of) MarvinSketch/View, MarvinSpace, MedChem
physicochemical studies, bioinformatics, Designer…), applets (Accelrys JDraw, JME molecular
chemoinformatics. editor, ChemWriter, MarvinSketch, MarvinSpace,
SketchEI,Chemis3D, FlaME Flash Molecular Editor…),
Keywords: PubChem, Jmol, Janocchio 1.0.1, vcclab, online editors (jsMolEditor, Ketcher, Marvin molecule
MarvinSketch editor and viewer) or applications like OLN JSDraw (runs
on all platforms, iPad, iPhone, Android), ChemDoodle
1. INTRODUCTION Mobile for Android, ChemJuice for iPhone and Mobile
Molecular DataSheet for BlackBerry. The open source
program that is part or a basis for some of before
On of the benefits of using the information technologies
mentioned developed routines is Jmol, (LGPL license)
in education is that interactive programs with optional
Java viewer for chemical structures in 3D, with features
hints and solutions allow students to choose only the
for chemicals, crystals, materials and biomolecules
assistance they need at the moment they need it,
(http://www.jmol.org/).
recursively, until the moment they succeed in mastering
the subject. This benefit has also been subject of
investigations and has been corroborated by the following 2. JMOL
observations:
The Jmol application is an independent Java application
A group from Pearson Education conducted a research designed to display various 3D chemical information. It
about student grade distribution after implementing supports all major web browsers: Google Chrome,
electronic study materials in a general chemistry course Internet Explorer, Mozilla and Firefox, Opera, Safari... It
(CHE I05) at University of Kentucky in 2009 and 2010. has high-performance 3D rendering (no hardware
According to their results, there was a higher /failure rate requirements). It requires Java Runtime Environment.
among students attending traditional lecture and more Reads over sixty file formats for chemical structure data
favorable grade distribution (higher percentage of (cml- chemical markup language, cif- crystallographic
students earning A or B, lower of those earning D or F) information file, xsd- accelrys materials studio...)
among students who had the opportunity to use electronic
interactive learning platform. The JmolViewer can be incorporated into other software
solutions. It can be used for teaching molecular structure
The development of software would not be possible and properties at preuniversity level (physics or
without the deep understanding of the subject and the chemistry) or as a basis for practising computer skills of
proper efficient mathematical model. The Nobel (bio and chemo) informatics students by developing more
Laureates for Chemistry in 1998, Pople and Kohn, have advanced software solutions. A good inspirative example
developed simplified mathematical models for the is Janocchio, freeware licence program, developed by
description of the bonding of the atoms, which is a David Evans (www.softpedia.com).
prerequisite for many calculations, and developed the
entire methodology for studying very large molecules,
enzymatic reactions or processes in various branches of 3. JANOCCHIO
chemistry.
Janocchio is derived from and depends upon the
1

14. open-source molecular visualisation program Jmol. MarvinSketch, especially, proved effective with free
Janocchio is designed for calculating parameters of structure-searchable databases: PubChem Substance and
nuclear magnetic resonance (NMR) measurements, Compound database, SureChem and PatentAnalysis.com
calculates full spin matrix of nuclear overhauser effect as a click&play java applet for creating advanced
(NOEs) constants and coupling constants, from three structure queries.
dimensional molecular structures. Uses altona equation
for calculation of 3JHCCH values. Reads SD files and 6. THE POSSIBILITY OF USE IN
exports files for fitting (NAMFIS) to the experimental
data. EDUCATION
Developing software by an individual is beneficial to The contemporary didactic methods are based on the
her/his own development and to the comunity, but team concept of active learning. Students are expected to
work is more productive. Working in a small team actively participate the hands-on "learning by doing" [5] –
provides the opportunities to challenge the developers [7]. The basic idea of the present paper is to propose one
own understanding of the subject they learn. It provides step further in that direction and to investigate the
also a faster and more secure debugging of the developed possibility of students' "learning by developing own
software, and a more diverse view on the user interfaces educational software".
employed in the developed software.
The process of acquiring knowledge with true
understanding of the subject matter by the students
4. VIRTUAL LABORATORIES interacting with a teacher is often a process where the
student acquires a better understanding of subject but
Some open source solutions that can be seen as virtual teacher also improves his/her own skills. In an attempt to
laboratories are developed by enthusiastic individuals articulate information passed to the student, a good
along with their teaching duties. They can be found on the teacher adapts his/her own knowledge to the particular
servers throughout the world (e.g. VCCLAB: Portsmouth, class in the particular situation. Specifically the teacher's
Erlangen, Moscow, Munich, Kiev, Milano… See own knowledge must be adapted to the zone of proximal
http://vcclab.org/ ). A good review about available development [8] of the students he/she addresses. In
databases and chemoinformatics methods for prediction doing so, teacher helps students to improve their process
of properties and optimization process is given in [2]. A of learning. This adaptation and articulation of the
reference useful to individuals interested in software teachers own knowledge can, in our view, also be
development is [3] and a reference useful to individuals achieved by means of a suitable programming language.
interested in implementing developed applications is [4] What we state here is that whoever (teacher, student...) is
(with a list of on-line resources for physicochemical working on educational software he/she improves not
property calculations). only his/hers programming skills but also must improve
his/hers own understanding of the subject simultaneously.
There are situations where the development of free and Working on software forces the developer to pass his own
commercial software runs simultaneously, like for knowledge to the computer first and then to end users.
instance the development of MATLAB and SciLab. While giving a specific task to student, a teacher may say:
MATLAB users can effortlessly switch to SciLab, using "I know you are literate in computers and I presume your
statements form their own routines with slight high interest in the subject, so I expect your software will
modifications. Open-source partner in that tandem is work well. I am here for you in case there's anything you
aimed mainly for educational purposes. Here, we address need: literature, examples etc". Of course, this method
ChemAxon products (www.chemaxon.com) as (like any other diddactic method) is not suitable for every
commercial chemical software that can be used as an lesson, every student and every situation.
inspiration for developing and for 'calibration' of new
open source solutions. Informatics infiltrated many areas (bioinformatics,
chemoinformatics) and tends to rang high in common
5. CHEMAXON PRODUCTS knowledge: we have generations of teachers and students
literate in informatics in all educational branches
ChemAxon, developer for the biotechnology and (linguistics, history, biology etc.). Educational software is
pharmaceutical industries, developed so far Marvin designed usually to enable "learning by using", but open
family of products (MarvinSketch, MarvinView and source software ofers more chalenging possibility by
MarvinSpace), JChem series of products and JKlustor. allowing user to access the source code.
MarvinSketch is an application for drawing/editing
Translating software brings great contribution in
chemical structures. MarvinView is used for viewing
spreading knowledge to users who couldn't understand the
structure queries and reactions. MarvinSpace creates
original version. It also broadens the knowledge of
publication-quality 3D images of macromolecules. JChem
translator her/himself. What we propose here is to
solutions are aimed for creating and managing databases
broaden ones specialized knowledge (in physics,
of structure information. JKlustor clusters large sets of
chemistry, physical chemistry) by geting student involved
chemical structures based on their similarities.
in software development.
2

15. We proposed a start with Jmol as a basis (for
programming, but molecular structure and properties
represent also a basis of knowledge in related fields). We
gave Janocchio (where additional features to Jmol are
added) as an example of what an individual can
accomplish by improving given software. In order to add
new features like calculations of NOEs (nuclear
overhouser effect constants) and coupling constants for
NMR (nuclear magnetic resonance) measurements, the
developer must learn about those measurements in the
first place and probably will need to deapen that
knowledge further. For instance, by searching for NMR
theory, after running accross educational sites like
http://chemwiki.ucdavis.edu/Wikitexts/UCD_Chem_205:
_Larsen/ChemWiki_Module_Topics/NMR:_Theory he
may need to search further in order to clarify some words
and at he end he will know more than just an expression
for constant that he intended to check in the first place.
We gave a broad spectrum of links and descriptions of
accessible open source solutions for Figure 1. A molecule of benzene whose unique chemical
bio-physical-chemical education and research. Since structure identifier CID is 241, imported into Jmol
profit and non profit software developers follow each
Molecule structure can be observed and rotated, along
other maintaining compability (reading/exporting the
with molecular bonds. The file that contains the data
same file formats, sometimes using same code statements
about chemical structure can be obtained from
like SciLab and MATLAB) and targeting the same
the PubChem Substance and Compound database. Every
population (student today is an emplyee tomorow), we
substance has its unique chemical structure identifier CID.
gave also links and descriptions of commercial software
CID for benzene is 241. By varying different molecules,
as an inspiration for developing open source alternatives.
atoms and compounds, a student can discover the
Learning by developing software is a method suitable for difference between elements, compounds and mixtures
students experienced in programing who gained already from the daily life, on the basis of their complexity. A
some specialized knowledge in a particular scientific student can gain understanding how the pure substances
field. For instance, if a student interested in 3D modeling consist of atoms, molecules or ions, where these
gets task to model a molecule or chemical reaction he/she constituent particles differ by electrical charge and
must learn or apply his/her knowledge in chemistry. On inherent complexity. It is possible to see formulas, names
the other hand, students with good theoretical background and functional groups of common carbohydrates,
have the opportunity to apply their knowledge It is a alcohols, carbonyl compounds, carboxylic acids and
method for individual work or work in small groups. esters. Since the name of the substance is required for
finding CID in the PubChem data base, and the file with
There are many situations where "learning by using the substance structure, a student can test if he/she can
software", individually or by frontal demonstrations is compile the formula of the actual substance using the
applicable. Programs mentioned above are suitable for names of oxides, bases and salts. Thus a student may
that. We consider presenting Jmol to grammar school discover the difference between the pure substances
pupils. Jmol has user friendly graphical user interface (elements and compounds) and mixtures, based on the
(GUI). It is shown on Fig 1. with the example of a types of their constituent particles. A student can see the
molecule of benzene. structure of atoms, molecules and ions as well as the
elementary particles that they consist of. On the basis of
that understanding, a student can make his/her own
conclusions about the electric charges of atoms,
molecules and ions. As a first encounter with
biochemistry, a student can master the structure of the
molecules that constitute fats and oils, carbohydrates and
proteins.
Molecular processes and chemical reactions are by far
more informative in computer animations than in words
or experiment. Animations have no expences and students
can not be harmed by misuse of them. Computer
representations are also versatile. Fig 1 shows
ball-and-stick model of benzene and Fig.2 shows
space-filling model where atoms are represented as solid
3

16. spheres implying that there is a space occupied by
electron cloud not just by nuclei. Here, the teacher has the
opportunity to stress that there are no actual surfaces and
that the surface here is determined by a certain level of
density of the electron cloud and to use this statement to
introduce van der Waals radii to students).
Figure 4. A molecule of benzene whose unique chemical
structure identifier CID is 241, imported into Janocchio
7. CONCLUSIONS
Figure 2. Space-filling model of formic acid. Key:
Hydrogen = white, carbon = black, oxygen = red. Development of informational technologies in last
Fig. 3 shows combined representation where colors are decades largely effected process of learning and teaching
used to show electrostatic potential. There is no firm in schools. Teachers perceive that their role in the
convention of coloring. Here, blue is for negative and red educational process is different than before, but also
or yellow for positive. Isosurfaces can be drawn with students have some different expectations from school
transparency in order to allow one to deduce positions and and their teachers. Teaching process need to be changed
connections of the inside atoms. in a modern way: we need new teaching tools that can
occupy our students intelectualy and visualy in the same
time. Computers can help us in that way. Digital
classrooms soon will become a place for learning, gaining
new scientific information, integrating them, and
improving students' learning skills.
In this paper, we presented some software solutions
suitable for use in teaching natural phenomena related to
molecular chemical structure and properties. We
presented several programs, starting with history of their
development, using descriptions and some visual
presentations of their performances. Our main idea was to
focus on students' learning by developing educational
software. Process of developing educational software
could be seen as an interactive process. Earlier studies
Figure 3. A molecule (zirconocene) where part (left) is proved that interaction in teaching can improve learning
rendered as ball-and-stick and part (right) as an process therefore learning by developing educational
isosurface. software could lead to better learning outcomes for our
Fig. 4 shows the GUI for Janocchio. It can be seen that students. Other studies showed that after experiencing
new functions are added to Jmol. It is given here to serve educational benefits of ICT, teachers became more open
as an illustration of the use of the possibilities of Jmol, to the idea of integrating them as part of their teaching
adopting it and adapting for developing applications for (Barak, 2007). That means that teachers should be
higher education. encouraged to implement educational software in teaching
process. This paper can help them to recognize some
software solutions suitable for teaching chemistry,
physical chemistry or molecular physics. Our assumption
is that this kind of learning is applicable for grammar,
preuniversity and university level of education.
Acknowledgement: This work was funded by Serbian
Ministry of Education and Science through the projects
TR 32008 and ON 179060.
4

17. 8. REFERENCES
[5] A.-M. Johansson and P.-O. Wickman, A
[1] A. Avdeef and B. Testa, Physicochemical
pragmatist approach to learning progressions, in
profiling in drug research: a brief survey of the
Hudson, B. & Meyer, M. A. (Eds.) Beyond
state-of-the-art of experimental techniques,
Fragmentation: Didactics, Learning, and
Cellular and Molecular Life Sciences, vol. 59, Teaching, Barbara Budrich Publishers,
no. 10, pp. 1681–1689, Oct. 2002. Leverkusen, Germany (2011)
[2] I. V Tetko, The WWW as a tool to obtain [6] P.-O. Wickman and F. Ligozat, Scientific
molecular parameters, Mini reviews in Litteracy as Action, Chapter 10 in C. Linder, L.
medicinal chemistry, vol. 3, no. 8, pp. 809–20, Östman, D. A. Roberts, P-O. Wickman, G.
Dec. 2003. Ericksen, A. MacKinnon (Eds.), Exploring the
Landscape of Scientific Literacy, Routledge
[3] I. Tetko, J. Gasteiger, R. Todeschini, A. Mauri,
Publishing – Taylor & Francis Group, New York
D. Livingstone, P. Ertl, V. Palyulin, E.
(2010)
Radchenko, N. Zefirov, A. Makarenko, V.
Tanchuk, and V. Prokopenko, Virtual [7] R. Millar, Rhetoric and Reality – what practical
Computational Chemistry Laboratory – Design work in science education is really for, in Jerry
and Description, Journal of Computer-Aided Wellington (editor), Practical Work in School
Molecular Design, vol. 19, no. 6, pp. 453–463, Science: Which Way Now?, Routledge, London
Jun. 2005. (2003) pp. 16-31
[4] VCCLAB, Virtual Computational Chemistry [8] Vygotsky, L.S., Mind and society: The
Laboratory, 2005. [Online]. Available: development of higher psychological processes,
http://www.vcclab.org/online.html. Harvard University Press, Cambridge, MA
(1978).
[9] Barak, M. Transition from traditional to
ICT-enhanced learning environments in
undergraduate chemistry courses, Computers &
Education, vol. 48, no. 1, pp.30-43, Jan. 2007.
5

18. PRIMJENA SLOBODNOG SOFTVERA U EDUKACIJI UČENIKA
SA SPECIFIČNIM TEŠKOĆAMA U UČENJU
Emir Skejić1, Osman Džindo2, Jakub Osmić3
1, 3
Fakultet elektrotehnike, Univerzitet u Tuzli, Bosna i Hercegovina
2
Porezna uprava FBiH, Kantonalni porezni ured Tuzla , Bosna i Hercegovina
Apstrakt –Teškoće u učenju su poremećaji koji utiču na • Teškoće u pisanom jeziku – čitanje, pisanje i
sposobnost mozga da prima, obrađuje, analizira i pravopis.
pohranjuje informacije. Ovi poremećaji mogu otežati
proces učenja i učiniti da učenici s teškoćama u učenju • Aritmetičke teškoće – izračun i koncepti.
sporije usvajaju znanja u odnosu na učenike koji nemaju
• Teškoće u rasuđivanju – organizacija i
takvu vrstu poremećaja. Međutim, veliki broj osoba s
integriranje ideja i misli.
teškoćama u učenju može imati koristi od mainstream i
specijaliziranog hardvera i softvera za rad na računarui Osoba s teškoćama u učenju može imati nepravilnosti u
za unapređenje akademskih i profesionalnih ciljeva. U jednoj ili svim navedenim kategorijama. Efekti teškoća u
ovom radu je predstavljen pregled mogućih asistivnih učenju različito se manifestiraju za različite pojedince i
tehnoloških rješenja za učenike sa specifičnim teškoćama kreću se od blagihdo izraženih. Teškoće u učenju također
u učenju, koja omogućavaju čitanje i pisanje, kao i razvoj mogu biti prisutne zajedno sa drugim vrstama umanjenih
ovih vještina. Poseban naglasak je stavljen na slobodan sposobnosti kao što su oštećenja pokretljivosti ili čulna
asistivni softver koji može biti koristan kako za razvoj oštećenja. Teškoće u učenju često imaju i osobe sa
vještina čitanja i pisanja, tako i za ostvarivanje poremećajem deficita pažnje/hiperaktivnim poremećajem
nedvosmislene i pouzdane komunikacije s računarom. (eng. Attention Deficit Disorder/Attention Deficit
Hyperactive Disorder – ADD/ADHD). Specifične vrste
Ključne riječi: teškoće u učenju, asistivna računarska
teškoća u učenju uključuju:
tehnologija, slobodan softver
• Disgrafija – Osoba s disgrafijomima poteškoće s
1. UVOD fizičkim zadatkompisanja slova i riječi,
korišćenjem olovke i papirai teško ostvaruje
Teškoće u učenju obuhvataju veliku i raznoliku grupu čitak rukopis.
ljudi. Ovaj pojam se odnosi na osobe s urođenim
teškoćama u učenju, kao i na osobe sa stečenim • Dispraksija – Jezičko razumijevanje osobe s
teškoćama, naprimjer, kao posljedicu povrede glave ili dispraksijomnije podudarno jezičkoj proizvodnji.
moždanog udara. Specifična teškoća u učenju je To se manifestira miješanjem riječi i rečenica
jedinstvenaza pojedinca i može se pojaviti narazne načine. prilikom govora.
Ponekad je teško postaviti dijagnozu, utvrditi uticaj ili • Neverbalni poremećaji učenja – Neverbalni
napraviti odgovarajuću prilagodbu. poremećaj učenja se iskazuje ispodprosječnom
Općenito govoreći, teškoća u učenju može biti motoričkom koordinacijom, vizualno-
dijagnosticirana ukoliko je osoba prosječne ili prostornom organizacijom idruštvenim
nadprosječne inteligencijea postoji nedostatak postignuća vještinama.
obzirom na životnu dob i nivo sposobnosti, ili veliko • Disleksija – Osobe s disleksijom mogu miješati
odstupanje između postignuća i intelektualne sposobnosti. slova unutar riječi i riječi unutar rečenica dok
Teškoće u učenju mogu biti u rasponu od stanja kao što su čitaju. Također, mogu imati poteškoća i sa
disleksija i poremećaji deficita pažnjedo retardiranosti [1] ispravnim sricanjem riječi dok pišu; premještanje
[2][3]. Problemi u obradi informacija su uobičajena slova je česta pojava. Neke osobe s disleksijom
pojava i imaju najveći uticaj na sposobnost pojedinca da također mogu imati problema s navigacijomi
koristi računarske aplikacije. Ova stanja ometaju proces pronalaženjem smjera kretanja pomoću
učenja. Mnoge osobe s teškoćama u učenju su savršeno desno/lijevo i/ili pravaca na kompasu. Pored
sposobne za učenje ukoliko su im informacije toga, disleksične osobe mogu imati i poteškoće s
prezentiraneu nekom specifičnom obliku i prikladnom prepoznavanjem zvukova pridruženih slovima,
dinamikom. Tokom procesa učenja, mnogi pojedinci s razumijevanjem riječi i gramatike, kao i sa
teškoćama u učenju imaju koristi od višečulnog doživljaja pamćenjem.
audio govora uparenog s vizualnim prikazom. Smanjenje
vizualnih i čujnih distrakcija također može pomoći proces 2. ASISTIVNA TEHNOLOGIJA
učenja.
Prema relevantnim naučnim publikacijama[4], teškoće u
Teškoće u učenju obično se dijele u četiri šire kategorije: učenju ostaju tokom cijelog života, iako se određeno
poboljšanje ili oporavak mogu dogoditi tokom vremena.
• Teškoće u govornom jeziku – slušanje i govor.
Iz tog razloga, da bi se podržala edukacija i rehabilitacija,
6

19. potrebno je napraviti neke trikove i upotrijebiti dostupne 3. SLOBODAN SOFTVER
AT alate kako bi se teškoće u učenju prevladale. Računar
može učinkovito olakšati i pomoći školovanje učenika s U tekstu koji slijedi opisani su neki slobodnisoftverski
teškoćama u učenjui postati njihov AT alat za učenje. alatikoje mogu efektivno koristiti osobe sa specifičnim
teškoćama u učenju. Ovaj popis nije sveobuhvatani ne
Osobe s teškoćama u učenju mogu imati koristi od
smije ograničiti osobu s teškoćom u učenju ili
upotrebe produktivnih alata u cilju poboljšanja pristupa
rehabilitatorao d toga da pokuša nešto novo.
računaru ili čitanja i pisanja [8][9]. Asistivna tehnologija
ne "liječi" specifičnu teškoću u učenju. Ovi alati prije
Ozbiljnost teškoća Moguća rješenja
kompenziraju nego što liječe, čime osoba s teškoćom u
učenju može pokazati svoju inteligenciju i znanje. Softver zapromjenu izgleda
Blage teškoće čitanja tekstamodificiranjemfonta,
Adaptivna tehnologija za osobu s teškoćom u učenju je
made-to-fit implementacija. "Trial and error" strategija dimenzija, boje pozadinei
kontrasta, razmakaizmeđu
može biti potrebna da bi se pronašao skup odgovarajućih
slova i između linija teksta.
alata i tehnika za određenu osobu. U idealnom slučaju,
osoba s teškoćom u učenju igra ključnu ulogu u odabiru Softver za potrebe
tehnologije. Dakle, treba pomoći da se odredi šta radi, a rehabilitacije i edukacijekako
šta ne. Nakon što seodaberu osnovni alati i strategije, oni bi se poboljšalitačnost i brzina
mogu biti upravljani testiranjem (eng. test driven), čitanja.
odbačeni, prilagođeni i/ili dorađeni.
Sintetizatori govora, sistemi za
U Tabeli 1 predstavljene suprednosti pisanja uz pomoć Izražene teškoće čitanja optičko prepoznavanje
PC-a za učenike sa specifičnimteškoćama u učenju. znakova. (OCR)
Tabela 2 donosi pregled mogućih asistivnih tehnoloških
rješenja za čitanje i razvoj vještina čitanja za učenike sa
Tabela 2. Moguća AT rješenja za čitanje i razvoj vještina
specifičnim teškoćama u učenju.
čitanja
Aktivnosti Prednosti
Dostupnost svih slova skraćuje vrijeme potrebno za pamćenje
pravog oblika slova i njihovo zapisivanje. Lakše je pritiskivati
Upotreba tastature
digitalne tipkenego pisati olovkom, naročito ukoliko
učenikčesto pravi greške.
Sprečava pravljenje velikog broja grešaka pri pisanju riječi;
Upotreba računarskog
učenicimoguispraviti svoj dokumentprije nego što ga
korektora pravopisa
odštampaju i dobiti savjet odugrađenog tezaurusa.
Korištenje softvera za Pomaže ispravno pisanjei može povećatibrzinu pisanja; neki
predviđanje i dovršavanje sistemi imaju praktičnekarakteristikepovezane sgramatikom i
riječi sintaksom.
Korištenjesoftveraza Svrha je olakšati meta-kognitivne aktivnostiuobličavanja i
izradukonceptualnih mapai planiranja sadržajau logičke strukture kako bi se izbjegli kratki,
planova rada siromašni i nekoherentni tekstovi.
Korištenje prepoznavanja Alternativa tastaturi kako bi se izbjegle greške, umorte
glasa kao ulaznog sistema podržaleduge i složeneaktivnosti pisanja.
Tabela 1. Moguća AT rješenja za pisanjei razvoj vještina pisanja
7

20. 3.1. MyStudyBar može biti personaliziran odabirom vlastitih fontova, boja,
razmakai postavki govora, pomoć za odrasle disleksične
MyStudyBar je alat koji pomaže u prevladavanju osobe, adolescente i djecu je vrlo jednostavna.
problema s kojima se učenici susreću pri istraživanju,
čitanju i pisanju [5]. Alat se sastoji od skupa prijenosnih
open source i freeware aplikacija, sastavljenih u jedan 3.3. ReadPlease
zgodan paket. Jednostavan za instalaciju i korišćenje,
praktičan i učinkovit, MyStudyBar pruža sveobuhvatnu ReadPlease je softver koji mnogo koriste disleksične i
podršku učenju na stolnom računaru, ondje gdje je to slabovidne osobe. Riječ je o slobodnom alatu za sintezu
potrebno. A ako i to nije dovoljno privlačno, sljedeća govora iz teksta, koji radi s bilo kojim programom koji
interesantna karakteristika MyStudyBaraje da je potpuno dozvoljava opciju "copy and paste". Za sada radi samo
besplatan za preuzimanje i upotrebu. pod Windows operativnim sistemom.
Iako je MyStudyBar dizajniran zapodršku učenicima s
teškoćama povezanim s pismenošću kao što je disleksija,
alatna traka može pružitipotencijalne koristi svim
učenicima.
Slika 1. MyStudyBar
MyStudyBar ima 6 sekcija; svaka sekcija ima padajući
meni koji nudi lični izbor, fleksibilnosti samostalno
učenje, naročito za one učenike koji zahtijevaju dodatne Slika 2. ReadPlease
strategije za podršku učenju. S više od 15 aplikacija za
odabir, MyStudyBar je savršeno pomagalo pri učenju.
3.4. Firefox sa CLiCk Speak-om
Primjeri uključuju: Xmind za planiranje i organizaciju; T- CLiCk Speak proširenjeje dodatakza Firefox, koji
Bar za prilagođavanjefontaiboje pozadine; Lingoes za omogućava govorni izlaz [7]. Na pritisak dugmeta, CLiCk
slučaj kada je potrebangovorni rječnik; LetMeType za Speak će pročitati sadržaje web stranice koji su označeni
pomoć pri unosu teksta i Balabolka za pretvaranje teksta u ili to može uraditi automatski. Pristup CLiCk Speaku
audio. A ako sve to nije dovoljno, tu je i speech-to-text može se ostvaritiili preko kontekstnog menija ili putem
aplikacija koja korisniku dozvoljava da razgovara s CLiCk Speak alatne trake. Ovaj moćan, ali za upotrebu
računarom. jednostavan alat može biti jako koristan za poboljšanje
pismenosti. Može se pohraniti na USB stick i koristiti na
bilo kojem računaru s Windows operativnim sistemom.
3.2. Ginger Software Također radi i pod Mac i Linux operativnim sistemom.
Ginger Software je član Međunarodnog udruženja za
disleksiju (eng. International Dyslexia Association –
IDA), a razvijen je prvenstveno zapomoć osobama s
disleksijom i drugim teškoćama u učenju. Za osobe s
teškoćama u učenju, upotreba Gingera je life-changing
iskustvo, što im dozvoljava da samostalno sastavljaju
error-free tekstove na engleskom jeziku, ponekad prvi
put.
Ginger je onlajn alat za provjeru pravopisa i gramatike
koji se oslanjana kontekstualne naznake cijele rečenice
kako bi pomogao korisniku pri pisanju [6]. Osim toga,
Ginger Premium uključuje Text-to-Speech
karakteristikukoja korisnicima dozvoljavada poslušaju
Slika 3. CLiCK Speak
riječi njenu definiciju ili rečenički primjer. To pomaže pri
odabiru riječi koja se namjerava koristiti u slučajevima
gdje postoje poteškoće pri identificiranju riječi na ekranu. 3.5. Google Calendar
Pomoć za disleksiju zahtijeva, pored alata za pomoć pri Google Calendar je slobodna web aplikacija koja ima "to-
pisanju (eng. writing assistant), i efektivne alate za do" liste, događaje i raspoređivač poslova (eng.
učenje. S Ginger-ovim user-friendly interfejsom, koji scheduler) [7]. Aplikacija pruža raznolike opcije
8

21. obavještavanja, npr. slanje e-maila ili podsjetnika u obliku
tekstualne poruke. Ova web bazirana usluga također
pomaže pri organiziranju kako poslovnih, tako i svih
drugih aktivnosti. Google Calendar je slobodan za
svakoga, a radi pod svim operativnim sistemima.
Slika 6. OpenOffice.org
3.8. FreeMind
Slika 4. Google Calendar
FreeMind je aplikacija za izradu mentalnih mapa,
napisana u programskom jeziku Java. Osim izrade i
3.6. Google Notebook organiziranja mentalnih mapa, FreeMind omogućava
kreiranje vizualnih web stranica i dijagrama toka. Sličan
Google Notebook je slobodna onlajn aplikacija koju nudi je Inspiration i SMART Ideas softveru, a radi pod
Google, koja korisnicima omogućava da sačuvaju i operativnim sistemima Window, Mac i Linux.
organiziraju "isječke" informacija prilikom obavljanja
onlajn istraživanja [7]. Ovaj browser-based alat
dozvoljava korisniku da zapisuje bilješke, izrezuje tekst i
slike teda snimi linkove iz stranica tokom sesije
preglednika. Korisnik također može unositi ideje i
razmišljanja, a obezbijeđena je i pomoć pri organiziranju
aktivnosti. Google Notebook radi pod svim operativnim
sistemima.
Slika 7. FreeMind
3.9. Calcute
Calcute je naučni kalkulator koji prikazuje sve linije rada
koje se mogu kopirati i zalijepiti [7]. Korisnik se može
Slika 5. Google Notebook vraćati unatrag i ispravljati greške liniju po liniju, ili
kopirati i zalijepiti sve korake kako bi pokazao ono što je
uradio. Ovaj alat radi samo pod Windows operativnim
3.7. OpenOffice.org sistemom.
OpenOffice je uredski softverski paket koji ima većinu
karakteristika kao Microsoft Office. Pored toga što otvara
dokumente izrađene u Microsoft Office-u, ima i provjeru
pravopisa, rječnik i tezaurus. Postupak kreiranja tabela je
jednostavan, a omogućen je i unos slika u tekst u cilju
boljeg memorisanja. Radi sa Dragon softverom za
prepoznavanje govora. OpenOffice je dostupan u
verzijama za sve popularne operativne sisteme: Windows,
Linux i Mac OS.
9

22. status, etničku pripadnost, itd. Takva vizija razvoja
informacionog društva podrazumijeva primjenu novih
pedagoških tehnologija i odgovarajućih metoda
obrazovanja. S tim u vezi, informacione i komunikacione
tehnologije (ICT) postale su najprikladniji alat, koji može
pomoći ljudima s različitim potrebama u vezi s učenjem
da iskoriste svoje pravo na obrazovanje, zapošljavanje,
društveni život i razonodu, te za pristup informacijama i
demokratskim kanalima. Upotreba novih tehnologija u
oblasti obrazovanja mora povećati nezavisnost,
integraciju i obezbijediti jednake mogućnosti za sve ljude.
Procjenjuje se da 10-15% svjetske populacije ima teškoće
u učenju. Uz tako veliki broj osoba kojima je potrebno
Slika 8. Calcute osigurati dodatnu podršku, obezbjeđenje asistivne
tehnologije može biti veoma skupo. Jedan od ciljeva ovog
rada je da se napravi pregled i prezentiraju mogućnosti
3.10. MathPad slobodnih asistivnih softverskih alata za učenike s
teškoćama u učenju. Iako su ovi alati napravljeni tako da
MathPad je naučni i grafički kalkulator koji, kao i ne postoje ograničenja za njihovu upotrebu, preporučuje
Calcute, prikazuje sve linije rada koje se mogu kopirati i se da svaki novi korisnik pažljivo pročita korisničke
zalijepiti. Korisniku je omogućeno da se vrati unatrag i ugovore koji su predstavljeni tokom postupka instalacije.
ispravi greške liniju po liniju, ili da kopira i zalijepi sve
korake kako bi pokazao ono što je uradio. Ovaj alat radi Najčešće specifične teškoće u učenju sudisleksija,
samo pod Mac operativnim sistemom. disgrafija i diskalkulija. Učenici s ovim stanjima
doživljavaju značajno kašnjenje u sticanju neke od
vještina učenja: čitanja, pisanja, računanja, itd.; i
pokazuju odstupanje između postignuća i nivoa
inteligencije. Tačni uzroci specifičnih teškoća u učenju su
nepoznati. Učenici s teškoćama u učenju mogu imati
problema susmenim izražavanjem, slušanjem, pisanim
izražavanjem, osnovnim vještinama čitanja ili
razumijevanja, te matematikom. Štaviše, ova situacija
izaziva komplikacije u opštem školovanju, npr.
prikupljanju i pamćenju informacija, autonomnom
razumijevanju složenih tekstova, rješavanju problema.
Računari mogu donijeti niz prednosti za osobe sa širokim
spektrom teškoća u učenju.AT alati za podršku vještinama
učenja i drugim školskim aktivnostima za učenike sa
Slika 9. MathPad specifičnim teškoćama u učenju trebaju ne samo olakšati i
omogućiti proces učenja, već i pružiti pomoć u
4. ZAKLJUČAK organiziranju dokumenata i desktopa računara. Na tržištu
su danas dostupna i komercijalna i besplatna AT
Specifična potreba za adaptivnom tehnologijom softverska rješenja. Pitanje koje se uvijek nameće kada se
jedinstvena je za svakog pojedinca. Da bi se odredio skup treba odlučiti između besplatne i komercijalne varijante
odgovarajućih alata i tehnika, može biti potrebna nekog softverskog proizvoda je da li slobodni softver
strategija "trial and error". Odabir pravih ulaznih i može udovoljiti potrebama i zahtjevima korisnika.
izlaznih uređaja jednako je važan kao i odabir pravog Naprimjer, OpenOffice je jednako dobar kao i Microsoft
softvera koji će se koristiti. Postoje raznolika adaptivna Office i strah od nekompatibilnosti je neutemeljen. Kada
tehnološka rješenja koja osobama s teškoćama u učenju je riječ o alatima za pretvaranje teksta u govor, situacija je
omogućavaju pristup računarima, štampanom materijalu, nešto drugačija. Besplatni TTS (eng. Text-To-Speech)
informacijama i ostvarivanje komunikacije. Krajnji sistemi koriste besplatne Microsoftove glasove.
korisnici tehnologije, kao i ljudi koji rades tim osobama Komercijalni programi koriste komercijalne glasove. Oni
(stručna lica, nastavnici, itd.), trebaju odrediti šta najbolje su više nalik ljudskom glasu s boljim zvukom za svaku
radi. Krajnji ciljupotrebe adaptivne tehnologijeje postići riječ, boljim zvučnim "ritmovima" u rečenicama, boljom
samostalnostkoja može otvoriti vrata edukaciji ili sposobnosti da manipuliraju naslovima, nepobrojanim
mogućnostima zapošljavanja i boljem kvalitetu života. listama, itd. Osim toga, sada dozvoljavaju da dokument
bude sačuvan u mp3 ili wav formatu kako bi se kasnije
Informaciono društvo mora biti izgrađeno na principima mogao reproducirati.
društvene angažiranosti, tj. uključenosti svih građana, bez
obzira na njihove sposobnosti, naobrazbu, društveni Na osnovu dosadašnjih iskustava i saznanja može se
10

23. zaključiti da su slobodni AT softverski alati za osobe sa y.AT.html#Cattoche [3/10/2012]
specifičnim teškoćama u učenju sasvim zadovoljavajuće
rješenje kada su u pitanju osnovni zahtjevi. No, ukoliko je [4] A. A. Silver &R. A. Hagin, Disorders of Learning in
potrebno imati kvalitet i podršku i ako na raspolaganju Childhood. John Wiley & Sons. New York:, 2002.
stoje novčana sredstva, preporuka je da se korisnik odluči (Chapter 10 Prevention of Learning Disorders)
za nabavku odgovarajuće komercijalne varijante.
[5] EduApps
http://eduapps.org/ [17/10/2012]
5. REFERENCE
[6] Ginger Software
[1] Microsoft Accessibility | Guide for Individuals with http://www.gingersoftware.com/[6/10/2012]
Learning Impairments [7] Learning Disability Association of Sudbury | Free and
http://www.microsoft.com/enable/guides/learning.asp Lower Cost Assistive Technology Software
x [11/9/2012] http://www.ldasudbury.ca/[15/10/2012]
[2] Access Ingenuity | Cognitive and Learning [8] How Do Disabled People Use Computers?
http://www.accessingenuity.com/products/cognitive- http://www.joeclark.org/book/sashay/serialization/Cha
and-learning[15/9/2012] pter03.html [1/9/2012]
[3] Christopher R. Murphy, Computers Assisting The [9] Advanced Research, Improving Education
Handicapped http://www.sedl.org/[31/8/2012]
http://courses.cs.vt.edu/~cs3604/lib/Disabilities/murhp
11

24. KORIŠĆENJE SLOBODNOG SOFTVERA ZA VOĐENJE EVIDENCIJE O
NASTAVI I ISPITIVANJE STUDENATA
Žarko Živanov, Bojan Pušić, Miroslav Hajduković
Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu
Apstrakt - U ovom radu je predstavljen sistem koji se sistema:
koristi za izvođenje ispitivanja i vođenje kompletne
evidencije o studentima. Osnovne celine sistema čine – softver za sprovođenje teoretskih testova
softver za sprovođenje teorijskih testova, softver za
– softver za sprovođenje praktičnih testova
vođenje evidencije o testovima sa zadacima, i softver za
vođenje ukupne evidencije o nastavi. Sistem je baziran na – softver za evidenciju prisutnosti na vežbama
više open source projekata, a njegove osnovu čini
računarska učionica sa Ubuntu operativnim sistemom. – softver za centralnu evidenciju i generisanje
Tokom višegodišnje eksploatacije, celokupan sistem se izveštaja i spiskova.
pokazao kao veoma pouzdan i veoma retko se ukazuje
potreba za ručnim intervencijama na pojedinim njegovim
2. RAČUNARSKA UČIONICA
delovima. Oslanjanje na isključivo open source rešenja je
s jedne strane omogućilo da se naprave modifikacije i
Softversku osnovu računarske učionice čini Ubuntu
podešavanja celokupnog sistema onako kako je to
operativni sistem, jedna od mnogih GNU/Linux
odgovaralo zamislima o upotrebi učionice, dok je sa
distribucija, trenutno njegova 10.04 verzija. U pitanju je
druge strane omogućilo da se studentima ponudi legalno
LTS (Long Term Support) izdanje operativnog sistema, za
i identično radno okruženje kao što ga imaju u učionici.
koga postoji petogodišnja podrška. Ova distribucija je
Vođenje evidencije i ispitivanje znanja je softverski
odabrana iz razloga što za nju postoji obimna
podržano tako da se minimizuje mogućnost slučajne
dokumentacija, što se pokazala kao stabilno rešenje i što
greške kod bodovanja znanja studenata, a to je postignuto
su administatori imali najviše iskustva upravo sa tom
automatizacijom najvećeg dela zadataka vezanih za
distribucijom.
evidenciju i ispitivanje.
Upravo činjenica da se koristi isključivo open source
Ključne reči: LibreOffice, računarski podržano
softver je i omogućila da se napravi posebna prilagođena
ispitivanje, vođenje evidencije, Linux
Ubuntu distribucija koja, pored samog operativnog
sistema, sadrži i sve programe koji se koriste na svim
1. UVOD predmetima koji se drže u računarskoj učionici. Ova
distribucija je, u oliku ISO fajla, javno dostupna svim
Pored toga što se open source softver može koristiti za studentima i oni je mogu koristiti ili kao live disk, ili je
kreiranje materijala za nastavu, kao i tokom same nastave, mogu instalirati na kućni računar. U oba slučaja će dobiti
ne treba zaboraviti ni na aktivnosti koje su neophodne radno okruženje identično onom koje koriste u učionici.
tokom izvođenja nastave, prvenstveno na vođenje
evidencije i praćenje rada studenata.
U ovom radu je predstavljen sistem koji se koristi na 2.1 Režimi rada
Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu, na nekoliko
predmeta sa Katedre za primenjene računarske nauke. U učionici se koristi unekoliko modifikovani operativni
Sistem je baziran na više open source projekata sistem. Modifikacije se ne tiču samo programa koji su
(LibreOffice, Apache, Firefox, PHP, Ubuntu) i koristi se instalirani na sistemu, nego se pre svega tiču različitih
za izvođenje ispitivanja i vođenje kompletne evidencije o režima rada sistema i bezbedonosnih aspekata koji su sa
studentima. Osnovne celine sistema čine softver za njima vezani. Računarska učionica može da radi u
sprovođenje teorijskih testova, softver za vođenje nekoliko režima:
evidencije o testovima sa zadacima, i softver za vođenje – Zabranjen rad
ukupne evidencije o nastavi. Sve ove celine se zasnivaju
na računarskoj učionici sa Ubuntu operativnim sistemom. – Normalan rad
Sistem za automatsko/poluautomatsko ispitivanje – Teoretsko ispitivanje
studenata i vođenje evidencije o nastavi se sastoji iz
nekoliko celina. Osnovu sistema čini računarska učionica – Praktično ispitivanje.
sa 32 radna mesta, jednim nastavničkim računarom, i
nekoliko servera. Sav softver na ovim računarima, od Promena režima rada učionice se može obaviti sa nekog
operativnog sistema do korisničkih programa, kako na od administratorskih računara i obavlja se za svega par
klijentskim računarima, tako i na serverskim je open sekundi, na svim računarima istovremeno, bez
source. Na ovu osnovu se nadograđuju ostali elementi restartovanja sistema. Ovo je omogućeno skriptovima za
12

25. promenu režima, koji su razvijeni u okviru pripreme 3. ADMINISTRACIJA
učionice za nastavu.
Administracija učionice je, tokom godina, umnogome
Režim "Zabranjen rad" je namenjen samo kao prelazni
automatizovana. Od promene režima rada učionice, preko
između drugih režima. U ovom režimu se ne prikazuje
instalacije softvera na sve računare, pa do prikupljanja
ekran za prijavljivanje na računar, nego samo poruka o
rezultata testova, skoro svaki aspekt rada učionice je
tome da je rad na računaru trenutno zabranjen. Režim se
automatizovan skriptovima. Svi skriptovi su integrisani u
koristi, na primer, pre nego što se pređe u režim za
WebMin administratorski interfejs koji je jedan od
testiranje, kako bi svi studenti krenuli sa radom
uobičajenih načina grafičke administracije Linux
istovremeno.
operativnih sistema.
Režim "Normalan rad" je namenjen uobičajenom radu
Bezbednost podataka u sistemu je rešena striktnim
tokom vežbi, odnosno tokom slobodnih termina za rad. U
mehanizmima prava pristupa. Strogo je regulisano ko
ovom režimu se inicijalno prikazuje ekran za
može da menja, odnosno čita pojedine fajlove na fajl
prijavljivanje na računar (login screen), a nakon
serveru, odnosno ko ima i kakav pristup direktorijumima
prijavljivanja student može koristiti sve servise koje
za pojedne predmete. Dodatno, na studenstkim
sistem pruža (centralizovani fajl server, pristup nastavnim
računarima je kompletno onemogućen root pristup, kao i
materijalima za sve predmete koji se drže u učionici,
pristup serveru preko bilo kog naloga, čime je povećana
pristup internetu).
sigurnost celog sistema.
Režim "Teoretsko ispitivanje" najviše odskače od
Backup je rešen sistemski, tako da se svake noći pravi
uobičajenog načina upotrebe. Naime, u ovom režimu se
kompletna rezervna kopija svih fajlova koji se tiču
praktično uopšte ne pokreće grafičko okruženje Ubuntu-a
predmeta i nastavnika, dok se studentski direktorijumi
(Gnome), nego se samo pokrene X Server na kome se
čuvaju jednom nedeljno. Glavni server, na kome se nalaze
startuje samo jedan program – Firefox. Ni Firefox koji se
fajlovi je dupliran i ima svoju rezervnu kopiju na drugom
ovde koristi nije standardna verzija, nego je modifikovan
računaru. U slučaju da dođe do prestanka rada glavnog
tako da su prikazani samo sadržaj početne stranice
servera, rezervni preuzima njegovu ulogu, koristeći
(početna stranica je takođe unapred definisana i ukazuje
poslednji raspoloživi backup podataka.
na jedan od serverskih računara) i linija sa tab-ovima.
Dodatno, mnoge kontrole koje standardno postoje u Nalozi postoje za svakog nastavnika i svakog studenta.
Firefox-u su isključene (razne prečice sa tastature, meni Studenti imaju pravo upisa samo u svoje direktorijume,
koji se dobija desnim klikom, itd), a sve u cilju da se ovaj dok nastavnici pored svojih direktorijuma, za upis mogu
program ne može zatvoriti, odnosno da se ne može koristiti i direktorijume predmeta na kojima drže vežbe.
naterati da prikazuje nešto drugo osim onoga što je
nastavnik pripremio za testiranje. U ovom režimu rada je Učionica je opremljena sa četiri kamere koje vrše
firewall na svakom računaru podešen tako da omogućava snimanje sve vreme. Poseban računar je zadužen za
komunikaciju samo sa serverskim računarom na kome se čuvanje dnevnih snimaka. Ovi snimci se mogu dobiti na
nalaze testovi, dok je sva ostala komunikacija zabranjena. zahtev nastavnika, ukoliko proceni da su se tokom testa
Ovime se dodatno onemogućavaju eventualne desile nedozvoljene aktivnosti.
nedozvoljene aktivnosti tokom testa.
Režim "Praktično ispitivanje" je dosta sličan režimu 4. SOFTVER ZA SPROVOĐENJE
"Normalan rad", ali se razlikuje u nekoliko detalja. Slično TEORETSKIH TESTOVA
režimu "Teoretsko ispitivanje", i ovde je upotrebom
firewall-a komunikacija studentskih računara dozvoljena Softver za sprovođenje teoretskih testova se sastoji iz dve
samo sa serverskim računarom na kome se nalazi glavne celine:
materijal za praktično ispitivanje (ovaj materijal je
odvojen od standardnih materijala za nastavu i nastavnik – program za generisanje fajlova sa testovima
ovde može staviti šta god proceni da je neophodno za (Testmaker)
praktično ispitivanje). Studenti se ne mogu prijaviti na – program za prezentovanje testova studentima
svoje uobičajene naloge, a prijavljivanje na sistem se ne (Otisak).
obavlja korišćenjem standardnog Ubuntu/Gnome ekrana
za prijavljivanje, nego se koristi poseban Python program.
Ovaj program, pored toga što odradi autentifikaciju 4.1.1 Testmaker
studenata, sa serverskog računara iskopira sav materijal
potreban za praktično ispitivanje, čime svaki student Softver za generisanje test fajlova je razvijen kao podrška
dobija svoju kopiju materijala koji dalje može Otisku. Otisak, kao ulaz, zahteva da mu se dostave opisi
modifikovati. pitanja i testova u XML formatu (za jedan test, nekoliko
XML fajlova se pakuje u ZIP arhivu). U prvobitnoj
varijanti, ovi XML fajlovi su se pravili ručno, no veoma
13

26. brzo se krenulo sa razvojem alata koji bi ih automatski U drugoj liniji se nalazi oznaka /t koja označava vrstu
generisao. Testmaker je razvijen korišćenjem flex i bison pitanja (pitanje kod kojeg treba označiti jedan tačan
alata za generisanje parsera, dok je par pomoćnih odgovor). Druge vrste pitanja su /n (pitanje kod kojeg
skriptova urađeno u bash-u. Osnova za rad Testmaker-a su treba označiti jedan netačan odgovor), /c (pitanje kod
tri direktorijuma sa fajlovima: kojeg treba označiti više tačnih odgovora) i /u (pitanje
kod kojeg treba uneti odgovor).
– direktorijum sa pitanjima
U nastavku (treća linija sa slike 1) se nalaze jedna ili više
– direktorijum sa opisima testova
linija sa tekstom pitanja. Tekstom pitanja se smatra svaka
– direktorijum sa dodatnim materijalom (u HTML linija koja ne počinje jednim od sledećih znakova: /
obliku). (slash), = (jednako), + (plus), - (minus) ili . (tačka).
*shell*p1 (1)
/t (2)
Listanje direktorijuma u <i>bash shell</i>-u se ostvaruje komadom: (3)
=slika.png (4)
-cat (5)
-pwd
-cd
-less
+ls
. (10)
Slika 1: Primer opisa pitanja
/ SKAL=1000 NEGOD=3 POZ=2000 NEG=-1000 ISPT=0 EDIT=0 SRAND=1 (1)
Programiranje_G1 1 (2)
"Uvodni test" "Primer formata pitanja na stvarnom testu." (3)
=materijal (4)
uvod shell*p1 5 0 (5)
uvod linux 5 0 (6)
uvodlinux*p2 5 0
uvod petlja 5 -1
uvod poziv*1 5 -1
uvod skok 5 -1
. (11)
Slika 2: Primer opisa testa
4.1.2 Opis pitanja Ukoliko linija počinje razmakom ili tabulatorom,
smatraće se da je to programski kod i takve linije će biti
Direktoijum sa pitanjima sadrži obične tekstualne (TXT) ispisane neproporcionalnim fontom, s tim da će
fajlove (sa UTF-8 ili Latin2 enkodovanjem), u kojima se indentacija biti očuvana. U tekstu pitanja se mogu nalaziti
nalaze tekstovi pitanja. Poželjno je da jedan fajl sadrži i oznake za početak i kraj podebljanog teksta (<b> i
pitanja iz jedne oblasti. Otisak podržava tri tipa pitanja: </b>), početak i kraj iskošenog teksta (<i> i </i>) i
pitanja sa izborom jednog od n odgovora (u dve varijante
početak i kraj teksta sa neproporcionalnim fontom (<c> i
– sa izborom tačnog i sa izborom netačnog odgovora),
</c>).
pitanja sa izborom m od n odgovora (pri čemu je m<n) i
pritanja sa unosom odgovora. Primer opisa pitanja je dat Nakon teksta pitanja (četvrta linija sa slike 1) se opciono
na slici 1. može nalaziti naziv slike koja ide uz pitanje i ona se
U prvoj liniji se nalazi oznaka * iza koje (bez razmaka) navodi u posebnoj liniji, neposredno iza oznake =.
sledi identifikacija grupe pitanja (shell) i identifikacija Ukoliko slika nije potrebna, ova linija se izostavlja.
pitanja unutar grupe (p1). Ove dve identifikacije su Iza naziva slike, odnosno teksta pitanja, slede stavke
međusobno razdvojene oznakom *. Identifikacija može odgovora. Jedan odgovor se mora nalaziti u jednoj liniji.
biti bilo koja kombinacija malih slova, velikih slova, Stavke koje označavaju netačne odgovore počinju
cifara, donje crte, minusa i tačke. znakom -, a stavke koje označavaju tačne odgovore
14

27. počinju znakom +. U zavisnosti od tipa pitanja, može početku, iza zvezdice), grupe, ili i pitanja i grupe. Ako se
postojati jedan ili više tačnih odgovora. Kod pitanja sa navedu i oznaka grupe i oznaka pitanja razdvojeni
unošenjem teksta, umesto tačnih i netačnih odgovora se znakom * (npr. linija 5 sa slike 2), tada će se u
navodi samo šta je tačan odgovor, iza oznake odgovarajućem fajlu tražiti pitanje sa zadatom grupom i
(backslash). identifikacijom unutar grupe. Ako se navede samo oznaka
grupe (npr. linija 6 sa slike 2), tada će se u
Opis pitanja se završava tačkom. odgovarajućem fajlu po slučajnom izboru odabrati jedno
neiskorišteno pitanje iz zadate grupe.
4.1.3 Opis testova Polje poeni+ se odnosi na poene za ispravan odgovor,
dok se polje poeni- se odnosi na poene za neispravan
Direktorijum sa opisima testova takođe sadrži teskstualne
fajlove, gde svaki fajl odgovara jednoj grupi testova. Na odgovor.
slici 2 je dat izgled jednog opisa testa.
U prvoj liniji se nalaze opcioni parametri kojima se mogu 4.1.4 Generisanje testova
podešavati parametri testa. Druga linija sadrži oznaku Pozivanjem programa Testmaker će se izgenerisati traženi
testa (Programiranje_G1) i podgrupu (1). Otisak zasad testovi. U toku generisanja testova će se vršiti detaljne
podržava dve podgrupe u okviru jednog testa (ako se analize ulaznih fajlova, kako za testove, tako i za pitanja, i
navede oznaka 0, tada će test ići za obe podgrupe). U ukazaće se na eventualne nepravilnosti u njima. Od
trećoj liniji se nalazi naziv testa i njegov kratak opis (ovo verzije 2.5.0 (tekuća je 2.5.4), Testmaker, pored
je tekst koji će biti prezentovan studentima). Četvrta linija generisanja fajlova za Otisak, generiše i "papirnu" verziju
sadrži opcionu oznaku dodatnog materijala koji će biti dat testa u ODT formatu (slika 3). Ovakav dokument sadrži
na raspolaganje studentima u toku testa, dok se od pete formatirana pitanja sa testa, polja u koja studenti treba da
linije pa nadalje nalazi opis pitanja koja će biti na testu. upišu ime, prezime i broj indeksa, kao i posebnu stranicu
Slika 3: Primer izgenerisanog ODT fajla, otvorenog u LibreOffice-u
Linija za opis pitanja može biti proizvoljno mnogo. Svaka sa tačnim odgovorima na sva pitanja, kako bi pregledanje
linija se sastoji iz četiri polja: testova bilo lakše.
naziv_oblasti id poeni+ poeni- Opcija slučajnog odabira pitanja iz određene grupe
pitanja, uz dovoljno velik i organizovan skup pitanja,
Polje naziv_oblasti se odnosi na naziv tekstualnog omogućava da se može generisati gotovo proizvoljan broj
fajla iz koga treba uzeti pitanje. različitih testova koji će svi imati istu suštinu, što može
dosta olakšati pripremu ispitivanja kada je broj studenata
Polje id se odnosi na identifikaciju pitanja (oznaka na velik.
15

28. Softver za generisanje testova dolazi sa iscrpnom oslanjanje na MySQL bazu podataka i prilagođenu verziju
dokumentacijom koja opisuje sve njegove mogućnosti i Firefox internet pretraživača. Osnovni zadatak Otiska je
opcije. da na osnovu opisa testa izgeneriše i studentima
prezentuje HTML stranice koje odgovaraju pitanjima sa
testa. Funkcionalnost Otiska se može podeliti na dve
4.1.5 Otisak celine:
Otisak predstavlja program napisan u PHP-u, uz
Slika 4: Otisak, unos novog testa
Slika 5: Otisak, praćenje izvođenja testa
Slika 6: Otisak, ekran za prijavljivanje
– administratorski deo, koga koriste nastavnici, i trenutno nalaze u bazi, dodavanje novih testova, brisanje
testova, pokretanje testova i preuzimanje rezultata
– klijentski deo, koga koriste studenti. završenih testova (slike 4 i 5).
Administratorski deo omogućava pregled testova koji se Sa klijentske strane, na početku testa se studentima
16

29. prikazuje ekran za prijavljivanje (slika 6). automatizovati pregledanje programskih rešenja. U nekim
slučajevima se može napraviti dovoljan broj test ulaza i
Nakon uspešnog prijavljivanja, prikazuje se prvo pitanje odgovarajućih test izlaza, koji se primenom posebnih
sa testa, a pitanja se mogu pregledati u proizvoljnom skripti mogu automatski propuštati kroz studentska
redosledu (slika 7). rešenja, dok se kod nekih vrsta zadataka mora koristiti
potpuno manuelni način pregledanja. No, i u jednom i u
drugom slučaju, na nastavniku je da da konačan broj
poena za svaki zadatak. Kako bi se postupak vođenja
evidencije olakšao, razvijen je dokument napravljen u
LibreOffice-u, Pregled.ods, čiji se rad oslanja na
LibreOffice Basic (slika 9).
Slika 7: Otisak, prikaz pitanja
Slika 9: Pregled.ods, stranica za unos rezultata
Predviđeno je da se za svaku grupu studenata koja radi
praktični zadatak formira zaseban Pregled.ods fajl. Ovo
generisanje se obavlja automatski iz glavnog dokumenta
za evidenciju, a koristeći spisak studenata koji se dobija
od sistema za prikupljanje zadataka nakon završetka testa.
Sistem za prikupljanje zadataka se oslanja na nekoliko
skriptova, a rezultat njegovog rada je arhiva u kojoj se
nalaze svi odrađeni zadaci, kao i spisak svih studenata
Slika 8: Otisak, prikaz poena koji su radili zadatke. Kao i kod teoretskih testova, i ovde
se vodi dupla evidencija o urađenim zadacima, tako da je
Kada vreme za test istekne, odnosno kada student mogućnost gubitka nekog zadatka veoma mala.
svojevoljno završi test, prikazuje se ekran sa brojem
poena osvojenim za svako pitanje (slika 8). Ukoliko je Zadatak se može izdeliti na više delova, i za svaki deo se
vreme za test isteklo, tada se prikazuju i detalji vezani sa definiše koliko poena nosi. Ocena za svaki deo se unosi
svako pitanje, pa se može videti šta su bili tačni odgovori. procentualno. U gornjem levom uglu se može odabrati da
li će se prikazati podaci za sve studente ili samo za
Rezultati testa, zajedno sa detaljima testa za svakog jednog, što se koristi prilikom uvida u radove, kako bi se
studenta se mogu preuzeti sa administratorske stranice, u svakom studentu prezentovali samo njegovi podaci.
obliku ZIP arhive. Sistem takođe vodi duplu evidenciju o Pregled.ods sadrži i deo za statističku obradu, prikazan na
svim odgovorenim pitanjima u zasebnom log fajlu, pa se slici 10.
rezultati mogu restaurirati i ukoliko dođe do
nepredviđenih situacija tokom testa.
5. SOFTVER ZA SPROVOĐENJE
PRAKTIČNIH TESTOVA
Praktični testovi predstavljaju samostalan rad studenata u
rešavanju (programerskih) zadataka. Pošto je
programiranje delom i kreativan proces, nije jednostavno
17