Slides gebruikt bij een presentatie over 'Pedagogiek - de plicht om weerstand te bieden'

1. • Keuze van citaten met enige
toelichting door vertaler/docent
Simon Verwer
• Amsterdam, 2018

2. • Ambitieus, activistisch boek
• Behandelt verschillende klassieke
pedagogische thema’s.
• Unieke stijl, met qua inhoud
bijzonder:
• denkwijze vanuit rechten/plichten
• het vermogen om ‘weerstand bieden’
aan het infantiele aan te wakkeren
• het streven naar subjectiviteit.

3. • Referentie in het werk van Biesta
• Eind 2014 contact met René
Kneyber over uitgeven werk
Meirieu
• Vertaling in 2015
• Publicatie april 2016

4. • Philippe Meirieu (1949 – heden)
• Studeerde filosofie, werd leraar en
maakte daarna carrière als
wetenschapper.
• Was hoogleraar-directeur van de
lerarenopleiding in Lyon, betrokken
bij vele politieke adviezen over
onderwijs en opvoeding en auteur
van een omvangrijk pedagogisch
oeuvre.

5. 06 april 2017 – boeklancering/Symposium bij het NIVOZ
• Masterclass in de middag
• Boekpresentatie in de avond
• Lezing Gert Biesta
• Lezing Liesbeth ter Breek
• Dialoog met Philippe Meirieu

6. “Wij blijven altijd, linksom of
rechtsom, monsters; kannibalen, die
nauwelijks weten hoe van anderen
te houden zonder ze te willen
verslinden.”
• ‘Ugolino and His Sons’ door Jean-
Baptiste Carpeaux (Frans, 1827–
1875)
• Scène afkomstig uit ‘La divina
commedia’ van Dante, canto XXXIII
Citaat uit het boek:

7. Interview – Pedagogen, antipedagogen en het zekere weten
• “De pedagoog heeft een uitdagende positie, omdat hij zich
tegelijkertijd positioneert als theoreticus en als praktijkmens. Hierdoor
loopt hij het risico om door beide kampen beschouwd te worden als
iemand die niet heeft kunnen of willen kiezen. Deze dubbel is dus de
pedagoog gegeven. Hierdoor dient hij zich jegens beide kanten
staande te houden, met als gevolg dat hij zich op een bergkam
bevindt en juist vooruitgang brengt.” p. 8

8. H1
“De mythologie, evenals de literatuur, filosofie, psychologie en
psychoanalyse die zich erdoor hebben laten inspireren, kunnen ons
helpen de moderniteit te begrijpen.” p. 22
Kronos Gaia Socrates

9. H2 – De urgentie van de pedagogiek (I)
• “De gril, die aanvankelijk niet meer was dan een fase in de individuele
ontwikkeling van het kind, gekenmerkt door wispelturigheid en
onvoorspelbaarheid, is verworden tot het organiserende principe van
onze collectieve ontwikkeling.” p. 34
• Belangrijke begrippen:
• Hegemonie van de impuls: ‘Jouw impulsen zijn jouw bevelen.’
• Infantiel egocentrisme
• Wilskracht ontwikkelen

10. H2 – De urgentie van de pedagogiek (II)
• “Naast deze vloedgolf van het infantiele boekt ook een totalitair
denken in het geniep vooruitgang: (..) het zo vroegtijdig mogelijk op
het spoort komen van individuele afwijkende gedragingen.” p. 37
• “Kiezen we voor straffen en Ritalin of kiezen we voor de pedagogiek?”
• Belangrijke begrippen:
• Medicalisering
• Zachtaardige normalisering
• ‘Het kind als klant’ / consumentisme

11. H3 – De pedagogiek in het hart van de moderniteit
• “De leraar dient zich ten volle meester te maken van de pedagogische
paradox: hij moet ervoor zorgen dat de ander wil leren wat het
onderwezen moet worden.” p. 45
• Belangrijke begrippen: Belangrijke namen:
• Opvoedkundige moderniteit Jean-Jacques Rousseau
• Onderwijs voor allen Johann Heinrich Pestalozzi
• Pedagogische paradox Immanuel Kant

12. H4 – Paradoxen in opvoeding en onderwijs
• “Het zal voor ieder helder zijn dat datgene waar het kind ‘spontaan
belangstelling voor heeft’ niet altijd ‘in zijn belang is’, en vice versa.”
p. 50
• Belangrijke begrippen:
• Paradox
• Spanning tussen domesticatie en emancipatie
• Het uithouden en ontstijgen van een ‘of-of situatie’

13. H5 Het verschijnen van de vrijheid begeleiden
• “Hoe gaan we met elkaar om? Hoe willen we met elkaar omgaan?”
• “Kinderen zijn geen volwassenen.”
• “Leerlingen zijn geen burgers.”
• “Het kind moet gefaseerd, in zijn eigen tempo, zijn kaders kunnen
verruimen.”
• Belangrijke begrippen:
• Subjectiviteit
• Vrijheid
• Pedagogische temporaliteit
• Democratie

14. H6 De fundamenten van de pedagogiek
• “De pedagogiek stelt aan de ene kant dat iedereen kan leren en
toegang tot vrijheid heeft, terwijl aan de andere kant niemand een
ander kan dwingen tot leren en het verwezenlijken van deze vrijheid.”
• “Leren betekent het menselijke in de Mens construeren.”
• Belangrijke begrippen:
• Pedagogische dispositieven/praktijken
• Pedagogische doctrine
• Vatbaarheid voor opvoeding en vrijheid

15. 7 – De wederopbouw van het gezag (I)
• “We dienen de jeugd vormen van gezag aan te bieden die het
mogelijk maken hen te helpen groeien.”
• “Wat er op het spel staat is het bestaan van het conflict tussen
generaties zelf.”
• Belangrijke begrippen:
• De opkomst van nieuwe vormen van beïnvloeding via sociale media
• Identiteit
• Het ontwikkelen van het vermogen van weerstand bieden, zowel aan het
infantiele in onszelf als aan het infantiele dat van buitenkomst

16. 7 – De wederopbouw van het gezag (II)
Voorbeelden van de pedagoog Korczak:
“Je hebt het recht om te bekritiseren, maar je
moet je kritiek uit in de raad. Neem de tijd om
erop te reflecteren en om na te denken over wat
jij vanuit jouw plaats zou kunnen voorstellen! Je
hebt het recht om boos te zijn op je kameraad,
maar stort je niet direct op hem: probeer het uit
te leggen, doe een poging hem te begrijpen wat
je boos maakte en probeer een andere
oplossing te vinden dan geweld.”
Korczak in ‘Hoe houd je van een kind?’

17. 7 – De wederopbouw van het gezag (III)
• “Het gaat er (in onderwijs en opvoeding) om situaties te scheppen die
kinderen en adolescenten in staat stellen om zich te ontwikkelen,
individueel en collectief, tijdens gedeelde activiteiten.”
• Belangrijke begrippen:
• Project gebaseerde pedagogiek
• Nieuwe school-beweging/Reformbeweging
• Democratische opvatting van autoriteit en gezag

18. 8 De leerling benaderen als subject
• “De huidige maatschappelijke situatie doet een beroep op ons om de
vicieuze cirkel van algemene infantilisering te doorbreken.”
• “Een leerling-als-subject is in staat om in de wereld te zijn zonder er het
centrum van te willen zijn”
• “Een leerling-als-subject is in staat afstand te nemen om te luisteren naar
zienswijzen van anderen, buiten en in zichzelf.”
• Belangrijke begrippen:
• Een leerling-als-subject versus een leerling-als-object
• Weerstand kunnen bieden aan verlangens, impulsen, manipulatie
• De school als plek met een eigen identiteit

19. 9 Het openen van nieuwe mogelijkheden (I)
• “Hedendaagse samenlevingen tonen een constante fascinatie voor
classificatie en typologische rangschikkingen.”
• “We moeten achterdocht koesteren tegen snelle diagnoses,
overhaaste medicalisering en twijfelachtige biologische verklaringen,
die ons ontheffen van elke opvoedkundige inspanning en de
samenleving ontslaat van een fundamentele reflectie op de
voorwaarden die een kind in staat stellen om te groeien.”

20. 9 Het openen van nieuwe mogelijkheden (II)
• “De diagnostische manie in de opvoeding is nauwelijks behulpzaam.”
• “We moeten er zorg voor dragen een leerling niet op te sluiten in zijn
verleden.”
• “Als de moderniteit zich als een bezetene wijdt aan het managen van
verschillen, dan is de pedagogiek de drager van de alteriteit.”
• Belangrijke begrippen: Belangrijke namen:
• Classificaties Michel Foucault
• ‘Stoornis’ Anton Makarenko
• Spelbreker durven zijn

21. 10 Het wederopbouwen van de school
• “We moeten nadenken over een geheel nieuwe architectuur voor het
instituut school.”
• “Wellicht meer dan ooit loopt elke instelling het risico dat ze zich moet
gedragen – zoals de kinderen van Barbiana in 1967 het uitdrukten – als
‘een ziekenhuis dat ze zieken buitensluit en zij die gezond zijn verzorgt.’
• Belangrijke begrippen:
• De school als instituut
• Het belang van rituelen
• Aandacht voor omstandigheden, voor zowel leraren als leerlingen

22. Conclusie – Weerstand bieden in de dagelijkse praktijk
• “De school is niet alleen een instituut voor de democratie, maar ook
haar mogelijkheidsvoorwaarde.”
• “Tegenover de dictatuur van de onmiddellijkheid dient de leraar te
werken aan het scheppen van ruimte en tijd.”

23. Slot – 10 noodzakelijke hervormingen (I)
• (1) We moeten overstappen van de mythe van gelijke kansen naar het
recht op opvoeding en onderwijs voor iedereen.
• (2)We moeten overstappen van een logica van kernvakken naar een logica
van excellentie voor allen.
• (3) We moeten overstappen van een logica van het herstel naar een logica
van het doen slagen van allen.
• (4) We moeten overstappen van een logica van onderwijs als
informatiebron naar een logica van onderwijs als leren.
• (5) We moeten overstappen van de logica ‘één klas, één leraar, één
discipline, één vak’ naar de logica ‘een groep leerlingen op menselijke
maat, toevertrouwd aan een groep volwassenen die elkaar aanvullen en
die als taak hebben de leerlingen te laten werken en te laten slagen door
een geheel aan geschikte middelen aan te bieden.’

24. Slot – 10 noodzakelijke hervormingen (II)
• (6) We moeten overstappen van een tunnelvisie-logica naar een logica van
uitwisselingen en ontmoetingen.
• (7) We moeten overstappen van een logica van profielkeuze naar een logica
van onderwijs op maat.
• (8)We moeten overstappen van een logica van natuurlijke selectie naar een
logica van een leven lang leren.
• (9)We moeten overstappen van een logica van ouders als consumenten
naar een logica waarin ouders deel zijn van de school.
• (10)We moeten overstappen van een logica van de staat als controleur
naar een logica waarin de staat garant staat en dingen mogelijk maakt.

25. Epiloog - 61 minibiografieën van pedagogen
• “Gedurende heel onze geschiedenis hebben mannen en vrouwen weerstand
geboden aan opgeven, fatalisme en uitsluiting. Als pedagogen hebben ze
ingezet op onderwijs, opvoeding en vrijheid als de weg van vooruitgang.
• Hoewel hun stellingen misschien niet altijd meer even actueel zijn, blijft hun
streven evenwel navolgenswaardig. Hun gedachtegoed vormt een erfgoed
van onschatbare waarde, dat wij nodig dienen te herontdekken.
• Op deze lijst met 61 korte beschrijvingen hieronder zou men op allerlei
manieren iets kunnen aanmerken. (…). Natuurlijk doen deze beknopte
beschrijvingen de desbetreffende pedagoog tekort. Zij willen enkel
uitnodigen tot verdere ontdekking van deze te vaak vergeten auteurs.”

26. Verder lezen in het Nederlands:
• 1. Philippe Meirieu: weerstand en opvoeding door Wouter Pols
• 2. De school, een onaangepast instituut door Gert Biesta
• 3. Goed onderwijs, functioneel of disfunctioneel? - door Gert Biesta
ikhv 'Kwaliteit van onderwijs'
• 4. Het pedagogische moment en de plicht tot weerstand door Simon
Verwer
• 5. Weerstand en de ontmoeting tussen leraar en leerling door
Liesbeth ter Breek (lerares Frans)
• 6. 'Pedagogiek - De plicht om weerstand te bieden' door JÖRGEN VAN
REMOORTERE (wiskunde leraar)