Đẻ khó do kẹt vai - Shoulder dystocia Võ Tá Sơn

1. ÑEÛ KHOÙ DO KEÏT VAI
MÔÛ ÑAÀU
Ñeû khoù do keït vai laø moät trong nhöõng bieán chöùng saûn khoa ñaùng sôï vaø bi thaûm nhaát.
Ñaây laø tình traïng soå thai bò ngöng treä do vai tröôùc cuûa thai nhi bò neâm chaët döôùi xöông
mu. Nguyeân taéc xöû trí keït vai laø (1) nhaän bieát ñöôïc ngay, (2) duøng caùc thuû thuaät ñaëc bieät
ñeå sanh vai bò keït, (3) traùnh duøng löïc quaù möùc, vaø (4) taát caû phaûi ñöôïc thöïc hieän trong
moät khoaûng thôøi gian ngaén. Tæ leä ñeû khoù do keït vai khoaûng 0.2 – 1.5%.
BIEÁN CHÖÙNG CHO MEÏ VAØ CON
Ñoái vôùi meï:
- Toån thöông phöùc taïp aâm ñaïo, taàng sinh moân
- Raùch coå töû cung
- Ñôø töû cung do chuyeån daï keùo daøi
Ñoái vôùi con:
- Toån thöông ñaùm roái caùnh tay
- Ngaït, töû vong
- Gaõy xöông ñoøn
- Gaõy vaø traät khôùp xöông caùnh tay
YEÁU TOÁ NGUY CÔ
Coù moät soá yeáu toá nguy cô cuûa keït vai coù theå nhaän bieát ñöôïc tröôùc hoaëc trong chuyeån daï.
Tuy nhieân caùc yeáu toá naøy raát thöôøng gaëp, neân cuõng khoâng höõu ích laém treân laâm saøng.
Tröôùc chuyeån daï Trong chuyeån daï
Thai to Chuyeån daï giai ñoaïn 1 baát thöôøng
Meï beùo phì Keùo daøi
Tieåu ñöôøng Ngöng treä
Thai quaù ngaøy Chuyeån daï giai ñoaïn 2 keùo daøi
Thai coù giôùi tính nam Taêng co vôùi oxytocin
Meï lôùn tuoåi Forcep trung bình, giaùc huùt trung bình
Taêng caân quaù nhieàu trong thai kyø
Tieàn söû ñeû khoù do keït vai
Khung chaäu deït, hoaëc heïp
Tieàn söû thai to
XÖÛ TRÍ ÑEÛ KHOÙ DO KEÏT VAI
Keït vai coù theå xaûy ra baát ngôø vaø khoâng theå döï baùo tröôùc chính xaùc, do ñoù ngöôøi thöïc
hieän ñôõ sanh phaûi ñöôïc huaán luyeän toát ñeå saün saøng ñoái phoù vôùi caáp cöùu saûn khoa naøy.

2. Xöû trí keït vai bao goàm moät loaït caùc haønh ñoäng phaûi ñöôïc thöïc hieän chính xaùc, phoái
hôïp nhòp nhaøng trong khoaûng thôøi gian ngaén.
Sản phụ có nguy cơ đẻ khó do kẹt vai
Chuẩn bị sẵn sàng:
dụng cụ
nhân lực
Chẩn đoán kẹt vai ngay lập tức
Sản phụ không có nguy cơ đẻ khó do kẹt vai
Thực hiện các biện pháp đầu tiên:
cắt tầng sinh môn rộng
ấn trên xương mu
thủ thuật McRoberts
GIỮ BÌNH TĨNH La to gọi giúp đỡ
Thành công Tháo vai kẹt bị thất bại
Thực hiện các thủ thuật xoay vai:
thủ thuật tháo xoắn Woods
thủ thuật lắc vai Rubin
Thành công Xoay vai thất bại
Thực hiện các thủ thuật khó:
kéo cánh tay sau ra
bẻ gãy xương đòn
Thành công Thất bại
Thủ thuật Zavanelli
Nhấc đầu lên để sanh vai sau
Hạ đầu để sanh vai trước
Sanh thân
Luôn cảnh giác kẹt vai
KHÔNG ẤN ĐÁY TC

3. MOÂ TAÛ CAÙC THUÛ THUAÄT
AÁn treân xöông mu
Thuû thuaät McRoberts
Thuû thuaät McRoberts ñöôïc coi laø thuû thuaät ñaàu tay ñeå xöû lyù nhöõng tröôøng hôïp ñeû khoù do
keït vai. Hai chaân cuûa saûn phuï ñöôïc gaáp toái ña leân buïng, töông töï nhö tö theá goái ngöïc. Tö
theá naøy laøm thaêûng xöông cuøng so vôùi ñoát soáng thaét löng vaø do ñoù laøm xoay khôùp mu
höôùng veà phía ñaàu, laøm giaûm goùc nghieâng töø 25-10o
. Thuû thuaät naøy khoâng laøm thay ñoåi
caùc ñöôøng kính thaät söï cuûa khung chaäu nhöng laøm xoay xöông mu leân treân vaø nhôø ñoù giaûi
phoùng ñöôïc vai tröôùc bò keït. Thuû thuaät naøy giuùp laøm giaûm löïc keùo treân vai, giaûm löïc
caêng treân ñaùm roái caùnh tay vaø laøm giaûm tæ leä gaõy xöông ñoøn.
Ngöôøi phuï ñôõ sanh aán treân xöông
mu ñeå giaûi phoùng vai keït. Löïc aán
coù höôùng cheách 45o
so vôùi
phöông thaúng ñöùng. Vai thai nhi
ñöôïc ñaåy xuoáng vaø sang beân veà
phía ngöïc

4. Thuû thuaät Woods
Woods ñaõ moâ taû moät kyõ thuaät giuùp giaûi phoùng vai bò keït döïa treân moät ñònh luaät vaät lyù
noåi tieáng ñöôïc aùp duïng cho oác vít. “OÁc vít coù moät maët phaúng nghieâng hình xoaén oác lieân
tuïc khôùp vaøo nhöõng ñöôøng raõnh thích hôïp. Khi muoán thaùo oác vít nhöõng ñöôøng raõnh naøy
seõ taïo ra khaùng löïc lôùn nhaát neáu ta keùo thaúng tröïc tieáp. Do ñoù keùo thaúng tröïc tieáp ñeå
thaùo oác vít laø caùch thaùo khoù nhaát.” AÙp duïng ñònh luaät naøy treân thöïc teá, thai nhi ñöôïc
xem nhö caùi oác vít, trong ñoù vai tröôùc vaø vai sau seõ ñi qua ba ñöôøng raõnh taïo bôûi khôùp
mu, moûm nhoâ xöông cuøng vaø xöông cuït.
Trong thuû thuaät Woods kinh ñieån daønh cho kieåu theá chaåm phaûi, baøn tay traùi aán ôû
moâng cuûa thai nhi qua thaønh buïng cuûa meï vaø ñaåy maïnh xuoáng döôùi, cuøng luùc ñoù, hai
ngoùn tay cuûa baøn tay phaûi ñaët ôû phía tröôùc cuûa vai sau vaø ñaåy höôùng leân treân cuøng chieàu
kim ñoàng hoà theo chu vi cuûa voøng troøn taïo bôûi taàng sinh moân tôùi ngang möùc hoaëc qua vò
trí 12 giôø. Thuû thuaät naøy ñeå soå vai sau. Löïc ñaåy treân moâng thai nhi neân do chính ngöôøi
laøm thuû thuaät ñaåy chöù khoâng phaûi do ngöôøi phuï ñaåy, muïc ñích laø keát hôïp ñoàng thôøi löïc
cuûa hai tay ñeå thaùo xoaén “con oác thai nhi”. Hình treân moâ taû thuû thuaät Woods caûi tieán vôùi
löïc ñaåy ñaët ôû phía sau cuûa vai.

5. Thuû thuaät Rubin
Rubin pheâ bình thuû thuaät Woods kinh ñieån laøm daïng vai sau ra do thuû thuaät vieân ñaët
nhöõng ngoùn tay ôû phía tröôùc vai sau vaø ñaåy vai höôùng veà phía löng thai nhi. Ñieàu naøy seõ
laøm ñöôøng kính ngang vai lôùn hôn so vôùi khi ta vai laïi. Rubin moâ taû hai thuû thuaät ñeå xöû
lyù ñeû khoù do keït vai.
- Thuû thuaät thöù nhaát: laéc vai thai nhi qua ñöôøng buïng ñeå laøm tröôït vai tröôùc ra khoûi
choã keït vaø cho pheùp vai tìm ñöôøng kính thuaän lôïi hôn ñeå ñi qua khung chaäu vaø
xuoáng.
- Thuû thuaät thöù hai: qua ñöôøng aâm ñaïo, duøng tay kheùp vai naøo coù theå sôø ñöôïc gaàn
nhaát laïi ñeå laøm giaûm chu vi vaø ñöôøng kính ngang vai laïi.
Hình A, B minh hoïa vai gaàn nhaát ñöôïc gaáp laïi nhaèm laøm giaûm chu vi vaø ñöôøng kính
ngang vai. Trong Hình C, vai tröôùc ñöôïc gaáp baèng caùch eùp ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà
trong kieåu theá chaåm chaäu traùi tröôùc.

6. Thuû thuaät keùo tay sau
Neáu ñeán luùc naøy maø vaãn chöa soå ñöôïc vai vaø neáu gaây teâ taïi choã vaãn chöa hieäu quaû thì
neân gaây meâ toaøn thaân ñeå laøm nhöõng thuû thuaät tieáp theo. Thuû thuaät keùo caùnh tay sau ra
gaây toån thöông cho thai nhieàu hôn, nhöng ñaây laø thuû thuaät duy nhaát ñeå giaûi quyeát keït vai
khi caùc thuû thuaät khaùc ñaõ thaát baïi. Do ñoù, caàn phaûi thoâng thaïo thuû thuaät naøy.
- Ñöa tay nheï nhaøng vaøo doïc theo ñöôøng cong xöông cuøng. Neáu löng thai nhi quay
veà beân phaûi cuûa meï thì ñöa baøn tay phaûi cuûa thuû thuaät vieân vaøo, vaø ngöôïc laïi.
- Ngoùn tay cuûa thuû thuaät vieân ñi doïc theo xöông caùnh tay cuûa thai nhi roài aán vaøo hoá
khuyûu ñeå gaäp caúng tay
- Ngoùn troû cuûa thuû thuaät vieân seõ naém laáy caúng tay cuûa beù, nheï nhaøng vuoát leân qua
ngöïc vaø maët cuûa beù roài keùo ra ngoaøi aâm ñaïo. Sau khi ñaõ keùo caùnh tay sau ra
thöôøng thì vai tröôùc seõ deã daøng tröôït ra döôùi xöông mu. Neáu khoâng, ta coù theå sanh
vai tröôùc baèng caùch keùo xuoáng vaø ñaåy ôû treân buïng.
- Khi thai cöïc lôùn, coù khi caàn phaûi xoay vai sau (ñaõ sanh) thaønh vai tröôùc. Moät tay
giöõ caùnh tay sau, tay kia ñaët ôû sau ñaàu hoaëc ôû phía sau vai tröôùc vaø xoay chuyeån
vai sau thaønh vai tröôùc vaø laïi laëp laïi thuû thuaät keùo caùnh tay sau ñoái vôùi vai sau môùi
naøy.