Η Δυναστεία των Παλαιολόγων - Βυζαντινή Αυτοκρατορία
ο τρουλοs στο βυζαντιο
1. Ο ΤΡΟΥΛΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ο τρούλος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό μοτίβο της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Συνδέεται αποκλειστικά με την αρχιτεκτονική των εκκλησιών και είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Βυζαντινού ρυθμού. Πρόκειται για μια κυλινδρική κατασκευή στη στέγη των ναών ή καλύτερα ένα ημισφαίριο θολωτό με παράθυρα. Αρκετοί ναοί διαθέτουν πάνω από ένα τρούλο.
2. Βασιλική με τρούλο Ο ρυθμός <<βασιλική με τρούλο>> ή αλλιώς <<τρουλαία βασιλική>> εμφανίστηκε τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Το γεγονός αυτό είχε αντίκτυπο και στην ανάπτυξη της ναοδομίας. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική εφεύρεση των μεγάλων μικρασιατών αρχιτεκτόνων Ανθέμιου και Ισίδωρου. Οι μηχανικοί αυτοί κατόρθωσαν να τοποθετήσουν στην τετράγωνη στέγη της βασιλικής τον κυκλικό τρούλο, ο οποίος, μέσω τεσσάρων σφαιρικών τριγώνων κατέληγε να στηρίζεται σε τέσσερις μεγάλους πεσσούς. Ο τεράστιος όγκος του ναού, το μεγάλο ύψος, ο τεράστιος θόλος, το άπλετο φως των παραθύρων, δίνουν μια ξεχωριστή αίσθηση στον επισκέπτη του ναού.
3. Αγία Σοφία Ο πιο ξακουστός ναός ο οποίος διαθέτει βασιλική με τρούλο είναι ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού. Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά.
4. Εγγεγραμμένος Σταυροειδής με τρούλο Ύστερα από μια περίοδο τριών περίπου αιώνων μεταβατικής ναοδομίας συνδυασμού θολωτής τρίκλιτης βασιλικής με τη σταυρωτή τρουλαία βασιλική (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ναός της Σκριπούς Βοιωτίας), εμφανίζεται στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα σε ολόκληρο τον βυζαντινό κόσμο, ο εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός με τρούλο
5. Εγγεγραμμένος Σταυροειδής με τρούλο Ο περίφημος αυτός τύπος είναι τόσο τέλειος ρυθμός ώστε δεν μπορεί να βελτιωθεί περισσότερο αφού άπαξ και δια παντός τελειοποιήθηκε. Από τότε και μέχρι σήμερα παραμένει ο ίδιος. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 880 στο περίφημο αυτοκρατορικό κτίσμα της Νέας Εκκλησίας του Παλατίου και εγκαινιάστηκε από τον Μ. Φώτιο στα χρόνια του Βασιλείου Α΄ (867-886). Ονομάστηκε Νέα Εκκλησία, διότι παρουσίαζε ένα καινούριο αρχιτεκτονικό τύπο. Ο εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο είναι ο αντιπροσωπεύει τον βυζαντινό ρυθμό. Κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του θαυμαστού ρυθμού είναι ο σχηματισμός σταυρού εσωτερικά και εξωτερικά στο σχεδόν τετράγωνο πια κτίσμα, με τον έναν ή τους πέντε τρούλους. Η δημιουργία κογχών στη βόρεια και νότια πλευρά όχι μόνο αυξάνουν τον εσωτερικό χώρο, αλλά χαρίζουν παράλληλα ομορφιά και χάρη. Υπάρχουν πάρα πολλά δείγματα αυτού του θαυμάσιου ρυθμού, όπως η εκκλησία του Αγίου Ελευθέριου, οι άγιοι Θεόδωροι, Καπνικαρέα, Καισαριανή στην Αθήνα, Παναγία των Χαλκαίων στη Θεσσαλονίκη, οι εκκλησίες του Μυστρά, κ.α. Εσωτερικά δεν έχουμε σημαντικές αλλαγές καθότι ο χριστιανικός ναός σε όλους τους ρυθμούς παραμένει ο ίδιος, χωρισμένος, στο ιερό Βήμα, τον κυρίως ναό και το νάρθηκα. Εκείνο που άλλαξε στον βυζαντινό ρυθμό ήταν η εσωτερική διακόσμηση και κυρίως η θαυμάσια βυζαντινή ζωγραφική, η οποία παραμένει και αυτή, όπως η βυζαντινή ναοδομία, αξεπέραστη μέχρι σήμερα.
