1. W zgiełku walki, w szczęku oręża
Wojna trzydziestoletnia
1618-1648

2. Charakter wojny trzydziestoletniej
• Wojna trzydziestoletnia miała zróżnicowany
charakter. Interpretowano ją jako kontynuację
wojen religijnych, konflikt politycznych,
konflikt wewnątrzniemiecki czy też
ogólnoeuropejski.

3. Przyczyny wojny
• Tendencje odśrodkowe w Rzeszy Niemieckiej –
dążenie poszczególnych książąt do
uniezależnienia się od cesarza.
• Podziały wyznaniowe i problem respektowania
praw protestantów.
• Powstanie dwóch przeciwstawnych sojuszy w
obrębie Rzeszy – Unii Protestanckiej (1608) i
Ligi Katolickiej (1609).

4. Przyczyny wojny
• W Czechach przyczyną konfliktu było dążenia
narodowościowe i chęć zrzucenia dominacji
Habsburgów.
• Rywalizacja francusko-habsburska o dominację
w Europie.
• Dążenie Danii i Szwecji do zdobycia dominacji
w basenie Morza Bałtyckiego.

5. Etapy wojny trzydziestoletniej
• Trzydziestoletnie zmagania, zakończone w
1648 r. traktatem westfalskim w historiografii
dzieli się zazwyczaj na cztery okresy:
• powstanie czeskie i podbój Palatynatu (1618—23);
• okres duński (1624—29);
• okres szwedzki (1630—34);
• okres francuski (1635—48).

6. Powstanie czeskie
• Antyprotestancka polityka cesarza Macieja
oraz króla Czech Ferdynanda doprowadziła do
wzrostu napięcia po złamaniu listu
majestatycznego cesarza Rudolfa II (1609 r.)
gwarantującego prawa protestantom.
• 23 V 1618 r. na Hradczanach doszło do ostrej
sprzeczki czeskich protestantów z
przedstawicielami cesarza, w wyniku której
zostali oni wyrzuceni przez okno.

7. Powstanie czeskie
Defenestracja praska, 1618 r.

8. Powstanie czeskie
Maciej Habsburg - król Węgier oraz arcyksiążę
Austrii w latach 1608–1619, Czech w latach
1611–1619, cesarz Świętego Cesarstwa
Rzymskiego Narodu Niemieckiego w latach
1612–1619.

9. Powstanie czeskie
Ferdynand II Habsburg - król Czech w latach
1617-1637 i Węgier w latach 1618-1637,
cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego
Narodu Niemieckiego w latach 1619-1637.

10. Powstanie czeskie
• Po śmierci cesarza Macieja stany czeskie
zdetronizowały Ferdynanda i 26 VIII 1619 r.
obrały królem Czech (tzw. „zimowym")
Fryderyka V – palatyna reńskiego;
• Ferdynanda (jednomyślnie wybranego
cesarzem 28 VIII 1619 r.) poparła Liga
Katolicka.

11. Powstanie czeskie
• Wojna 1620 r. doprowadziła do opanowania
przez zwolenników cesarza całej Austrii i po
zwycięstwie pod Białą Górą (8 XI 1620 r.) do
krwawej pacyfikacji Czech.
• Na przełomie lat 1621/22 wojska Ligi zajęły
Palatynat, w następstwie czego Reichstag
pozbawił Fryderyka godności elektora i oddał
ją, wraz z częścią terytoriów nadreńskich,
Maksymilianowi Bawarskiemu.

12. Powstanie czeskie
Pieter Snayers, Bitwa na Białej Górze

13. Okres duński
• W 1625 r. król duński Chrystian IV
(zainteresowany sytuacją w Rzeszy ze względu
na posiadanie Holsztynu) przystąpił do wojny
przeciwko Lidze Katolickiej, zajmując
Meklemburgię i Dolną Saksonię.
• Sukcesy Duńczyków zmobilizowały obóz
habsburski. Funkcję głównodowodzącego
objął w roku 1626 Albrecht von Wallenstein.

14. Okres duński
Albrecht Wallenstein - magnat czeski, wódz
cesarski, książę Frydlandu od 1624, Żagania od
1627, Meklemburgii 1629–31

15. Okres duński
• Sukcesy armii Wallensteina w walce przeciwko
Duńczykom doprowadziły do zawarcia 8 V
1629 r. pokój w Lubece, który kończył etap
duński.
• Dania utrzymała swoje posiadłości w
Niemczech (Holsztyn) w zamian za
niewtrącanie się w sprawy Rzeszy (czyli nie
popieranie protestantów).

16. Okres szwedzki
• W 1630 r. wojska króla szwedzkiego Gustawa II
Adolfa wylądowały na Pomorzu, zajmując także
Meklemburgię.
• Rzeź protestanckiego Magdeburga doprowadziła do
wyraźnego poparcia interwencji szwedzkiej przez
protestanckich władców niemieckich.
• Po klęsce wojsk katolickich pod Breitenfeld (1631)
rozpadła się Liga Katolicka a Szwedzi zajęli Saksonię i
Czechy.

17. Okres szwedzki
Johann Walter, Gustaw Adolf pod Breitenfeld

18. Okres szwedzki
• Cesarz przywrócił do łask Wallensteina, który
odbił część zdobyczy szwedzkich, ale 16 IX
1632 r. poniósł porażkę pod Lützen. Szwedzi
odnieśli zwycięstwo ogromnym kosztem – w
bitwie zginął król Gustaw Adolf.
• W roku 1634 Wallenstein został zgładzony z
rozkazu cesarza, który podejrzewał go o
zdradę i układanie się ze Szwedami.

19. Okres francuski
• W 1635 r. zawarto w Compiégne traktat
francusko - szwedzkiego o prowadzeniu wojny
z Habsburgami.
• Po początkowych sukcesach Habsburgów,
następuje przełom na rzecz wojsk francuskich i
szwedzkich, które odnoszą sukcesy w
Niderlandach, zajmują Bawarię i Czechy.
• Porażki te zmusiły obóz cesarski do podjęcia
negocjacji pokojowych.

20. Pokój westfalski
• Rokowania pokojowe toczyły się w Westfalii w
dwóch miastach: Munster z Francją i
Osnabrück ze Szwedami.
• Traktaty zostały podpisane równolegle 24 X
1648 r. i przeszły do historii, jako kończący
wojnę trzydziestoletnią pokój westfalski.

21. Pokój westfalski
Gerard Terborch, Pokój westfalski

22. Pokój westfalski
• Postanowienia:
• przyznanie Francji Alzacji (bez Strasburga) oraz
biskupstwa Metz, Toul i Verdun;
• Szwecja otrzymała Pomorze Zachodnie ze Szczecinem,
ujściem Odry i Rugią oraz Bremę i Wismar;
• ostatecznie potwierdzono niepodległość Szwajcarii i
Niderlandów;
• Brandenburgia pozyskała Pomorze Zachodnie z
Kołobrzegiem;
• Rozciągnięto postanowienia pokoju augsburskiego o
swobodzie wyboru wyznania również na poddanych -
pod warunkiem wypełniania obowiązków wobec
monarchów.

23. Zmiany w sztuce wojennej
• Tryumfy zreorganizowanej przez Gustawa Adolfa
armii szwedzkiej (zwiększenie siły ogniowej,
wykorzystanie artylerii i umocnień polowych,
ugrupowanie linearne piechoty, zwiększenie roli
kawalerii w ataku) i wzorowanej na niej armii
francuskiej oznaczały zmierzch tradycyjnej
hiszpańskiej sztuki wojennej (ugrupowanie
kolumnowe, walka wręcz pieszych pikinierów jako
sposób ataku), pod której wpływami była armia
habsburska.

24. Znaczenie wojny trzydziestoletniej
• Ogromne zniszczenia w Niemczech (w
niektórych rejonach zginęło 90% ludności) –
ogółem ubytek ludności wiejskiej wynosił ok.
40%, a w miastach 33% - w większości straty
spowodowane głodem i epidemiami;
• Prowadzono wojnę na wyniszczenie,
stosowano zasadę „armia wyżywi się sama”;
• Załamanie gospodarcze wielu państw Rzeszy;

25. Znaczenie wojny trzydziestoletniej
• Był to pierwszy konflikt ogólnoeuropejski;
• Klęska Habsburgów przesądziła ostatecznie o
rozbiciu politycznym Niemiec (samodzielność
polityczna państewek niemieckich wobec
cesarza), w których wyraźnie zaczęła wzrastać
rola Brandenburgii i Austrii;
• Zmienił się polityczny układ sił w Europie:
mocarstwami stają się Francja (Ludwik XIV) i
Szwecja (Karol Gustaw).

26. „Okropności wojny”
• Jacques Callot (ur. 1592 w Nancy, zm. 25
marca 1635 tamże) – francuski rysownik i
grafik z Lotaryngii, tworzący w stylu
manierystycznym. Był świadkiem zajęcia
księstwa Lotaryngii przez Francuzów;
najprawdopodobniej to właśnie to wydarzenie
z końca wojny trzydziestoletniej doprowadziło
go do stworzenia cykli Okropności wojny.

27. „Wieszanie”

28. „Plądrowanie”

29. „Grabież klasztoru”

30. „Grabież i palenie wsi”

31. „Maruderzy”

32. „Zemsta chłopów”