http://encyclopedia.pblogs.gr/

2. °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN
™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA;

3. OÈ ¶·ÓÂÈÛÙËÌȷΤ˜ EΉfiÛÂȘ KÚ‹Ù˘
Â›Ó·È ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ I‰Ú‡Ì·ÙÔ˜ T¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Î·È ãEÚ¢ӷ˜

4. MICHAEL SHERMER
°IATI OI AN£Pø¶OI
¶I™TEYOYN
™ E ¶ A PA • E N A ¶ PA ° M A T A ;
梉ÔÂÈÛÙ‹ÌË, ÚÔÏ‹„ÂȘ
Î·È ¿ÏϘ Ï¿Ó˜ ÙÔ˘ ηÈÚÔ‡ Ì·˜
¶ÚÔÏÔÁ›˙ÂÈ Ô Stephen Jay Gould
Afi‰ÔÛË ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο:
Mȯ¿Ï˘ ¶·Ó·ÁȈٿ΢
2Ë ¤Î‰ÔÛË
¶ANE¶I™THMIAKE™ EK¢O™EI™ KPHTH™
I‰Ú˘ÙÈ΋ ‰ˆÚ¿ ¶·ÁÎÚËÙÈ΋˜ EÓÒÛˆ˜ AÌÂÚÈ΋˜
HPAK§EIO 2004

5. ¶∞N∂¶π™∆∏ªπ∞∫∂™ E∫¢O™∂π™ Kƒ∏∆∏™
I¢ƒÀª∞ T∂ÃNO§O°π∞™ ∫∞π Eƒ∂ÀN∞™
Hƒ∞∫§∂πO Kƒ∏∆∏™: T.£. 1527, 711 10, TËÏ. 2810 394235, Fax: 2810 394236
A£∏N∞: M¿Ó˘ 5, 106 81, TËÏ. 210 3818372, Fax: 210 3301583
e-mail: pek@physics.uoc.gr
www.cup.gr
™EIPA: E¶I™THMH KAI AN£Pø¶INO™ ¶O§ITI™MO™
¢π∂À£À¡∆H™ ™∂πƒ∞™: ™∆∂º∞¡√™ Tƒ∞Ã∞¡∞™
T›ÙÏÔ˜ ÚˆÙÔÙ‡Ô˘: Why people believe weird things
(2nd edition)
© 1997 by Michael Shermer
© 1998, ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·: ¶·ÓÂÈÛÙËÌȷΤ˜ EΉfiÛÂȘ KÚ‹Ù˘
¶ÚÒÙË ¤Î‰ÔÛË: ºÂ‚ÚÔ˘¿ÚÈÔ˜ 2003
Afi‰ÔÛË ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο: Mȯ¿Ï˘ ¶·Ó·ÁȈٿ΢
∂È̤ÏÂÈ· ÎÂÈ̤ÓÔ˘: µ›ÎÙˆÚ ∞ı·Ó·ÛÈ¿‰Ë˜, ¡›ÎÔ˜ ∫Ô˘ÌÈ¿˜
™ÙÔȯÂÈÔıÂÛ›· - ÛÂÏȉÔÔ›ËÛË: ¶·ÓÂÈÛÙËÌȷΤ˜ EΉfiÛÂȘ KÚ‹Ù˘
EÎÙ‡ˆÛË: °. ∞ƒ°Àƒ√¶√À§√™ ∂¶∂
™¯Â‰›·ÛË Â͈ʇÏÏÔ˘: B∞™ø Aµƒ∞ªO¶OÀ§OY
ISBN 960-524-153-6

6. ™ÙË ÌÓ‹ÌË ÙÔ˘ K·ÚÏ ™¤ÈÁÎ·Ó (Carl Sagan, 1934-1996), Û˘Ó·‰¤ÏÊÔ˘ ηÈ
ÂÌÓ¢ÛÙ‹ ÌÔ˘, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ë ‰È¿ÏÂÍË Ì ٛÙÏÔ «TÔ ÊÔÚÙ›Ô ÙÔ˘
ÛÎÂÙÈÎÈÛÌÔ‡», ÚÈÓ ·fi ‰¤Î· ¯ÚfiÓÈ·, ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÁÈ· ̤ӷ ʈÙÂÈÓfi
ÔÚfiÛËÌÔ fiÙ·Ó ‚Ú¤ıËη ÓÂ˘Ì·ÙÈο Î·È Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈο ·Î˘‚¤ÚÓËÙÔ˜,
Î·È Ô‰‹ÁËÛ ÂÓ Ù¤ÏÂÈ ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ™ÎÂÙÈÎÈÛÙÈ΋˜ EÙ·ÈÚ›·˜,
ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ Sceptic Î·È ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ·˘ÙÔ‡, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÓ¤Ó¢ÛÂ
ÙË Ì‡ËÛ‹ ÌÔ˘ ÛÙÔÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi Î·È ÛÙȘ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈΤ˜
‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘.

7. MÔ˘ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ÙÔ ˙ËÙÔ‡ÌÂÓÔ Â›Ó·È ÌÈ· ı·˘Ì·ÛÙ‹ ÈÛÔÚÚÔ›· ÌÂÙ·-
͇ ‰‡Ô ·ÓÙÈÙÈı¤ÌÂÓˆÓ ·Ó·ÁÎÒÓ: Ù˘ ϤÔÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙÈ΋˜ ‰ÈÂÚ‡ÓËÛ˘
fiÏˆÓ ÙˆÓ ˘Ôı¤ÛÂˆÓ Ô˘ Ì·˜ ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·È Î·È, Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, Ù˘ ÌÂ-
Á¿Ï˘ ‰ÂÎÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙȘ ηÈÓÔ‡ÚÁȘ ȉ¤Â˜. AÓ Â›Û·È ·ÏÒ˜ ÛÎÂÙÈÎÈ-
ÛÙ‹˜, ÙfiÙ ηÌÈ¿ ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ȉ¤· ‰ÂÓ Û ·ÁÁ›˙ÂÈ. ¢ÂÓ Ì·ı·›ÓÂȘ ÔÙ¤
οÙÈ ÙÔ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈÔ. °›ÓÂÛ·È ¤Ó·˜ ȉÈfiÙÚÔÔ˜ Á¤ÚÔ˜, ÂÂÈṲ̂ÓÔ˜ ˆ˜ Ë
·ÓÔËÛ›· ΢‚ÂÚÓ¿ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. (Y¿Ú¯Ô˘Ó, Ê˘ÛÈο, ÔÏÏ¿ ‰Â‰Ô̤ӷ Ô˘
ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ¿Ô„‹ ÛÔ˘ ·˘Ù‹.)
AÓ, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË, Â›Û·È ‰ÂÎÙÈÎfi˜ Û ‚·ıÌfi ¢‹ıÂÈ·˜ Î·È ‰ÂÓ ¤¯ÂȘ
‰Ú¿ÌÈ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙÈÎÔ‡ ÎÔÈÓÔ‡ ÓÔ˘ ¿Óˆ ÛÔ˘, ÙfiÙ ‰ÂÓ ÌÔÚ›˜ Ó· ‰È·-
ÎÚ›ÓÂȘ ÙȘ ¯Ú‹ÛÈ̘ ȉ¤Â˜ ·fi ÙȘ ¿¯ÚËÛÙ˜. AÓ fiϘ ÔÈ È‰¤Â˜ Â›Ó·È ÂÍ›-
ÛÔ˘ ¤Á΢Ú˜, ¤¯ÂȘ ¯·ıÂ›Ø ‰ÈfiÙÈ ÙfiÙÂ, ÌÔ˘ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ηÌÈ¿ ȉ¤· ‰ÂÓ
¤¯ÂÈ ÔÈ·‰‹ÔÙ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ·.
— K·ÚÏ ™¤ÈÁηÓ, «TÔ ÊÔÚÙ›Ô ÙÔ˘ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌÔ‡»,
‰È¿ÏÂÍË ÛÙËÓ ¶·Û·ÓÙ‹Ó· Ù˘ K·ÏÈÊfiÚÓÈ·˜, 1987.

8. ¶EPIEXOMENA
™∏ª∂πøª∞ ∆√À ª∂∆∞ºƒ∞™∆∏ ix
∏ ¢∏ªπ√Àƒ°π∫∏ ¢À¡∞ª∏ ∆√À ™∫∂¶∆π∫π™ª√À ÙÔ˘ Stephen Jay Gould xi
¶PO§O°O™ – ™Â Ï›ÁÔ ÛÙËÓ ŸÚ· 1
M∂ƒ√™ ¶ƒø∆√: E¶π™∆∏ª∏ ∫∞π ™∫∂¶∆π∫π™ª√™
1. Y¿Ú¯ˆ, ¿Ú· ÛΤÙÔÌ·È. TÔ Ì·ÓÈʤÛÙÔ ÂÓfi˜ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹ 15
2. Ÿ,ÙÈ ÔÏ˘ÙÈÌfiÙÂÚÔ ¤¯Ô˘ÌÂ. H ‰È·ÊÔÚ¿ ÌÂٷ͇ ÂÈÛÙ‹Ì˘
Î·È „¢‰ÔÂÈÛÙ‹Ì˘ 29
3. ¶Ò˜ ·ÚÂÎÙÚ¤ÂÙ·È Ë ÛΤ„Ë. 25 ÏÔÁÈΤ˜ Ï¿Ó˜
Ô˘ Ì·˜ Ô‰ËÁÔ‡Ó ÛÙÔ Ó· ÈÛÙ‡ԢÌ Û ·Ú¿ÍÂÓ· Ú¿ÁÌ·Ù· 53
M∂ƒ√™ ¢∂À∆∂ƒ√: æ∂À¢√∂¶π™∆∏ª∏ ∫∞π ¢∂π™π¢∞πª√¡π∞
4. AÔÎÏ›ÛÂȘ. T· Ê˘ÛÈο, Ù· ·Ú·Ê˘ÛÈο Î·È Ô ŒÓÙÁÎ·Ú K¤˘ÛÈ 77
5. M¤Û· ·fi ÙÔ ∞fiÚ·ÙÔ. ¶ÂÚÈı·Ó¿ÙȘ ÂÌÂÈڛ˜
Î·È Ë ·Ó·˙‹ÙËÛË Ù˘ ·ı·Ó·Û›·˜ 87
6. A·ÁˆÁ‹! E·Ê¤˜ Ì Â͈Á‹ÈÓÔ˘˜ 105
7. ∂ȉË̛˜ ηÙËÁÔÚÈÒÓ. ªÂ۷ȈÓÈο Î·È Û‡Á¯ÚÔÓ·
Ê·ÈÓfiÌÂÓ· «Ì·ÁÈÛÛÔÊÔ‚›·˜» 119
M∂ƒ√™ Tƒπ∆√: E•∂§π•∏ ∫∞π ¢∏ªπ√Àƒ°π™ª√™
8. EÓ ·Ú¯‹. MÈ· ‚Ú·‰È¿ Ì ÙÔÓ NÙÔ˘¤ÈÓ °ÎȘ 141
9. AÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÙ¤˜. 25 ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ÙˆÓ
‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÙÒÓ Î·È 25 ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ˘ÔÛÙËÚÈÎÙÒÓ Ù˘ ÂͤÏÈ͢ 155
M∂ƒ√™ T∂∆∞ƒ∆√: I™∆√ƒπ∞ ∫∞π æ∂À¢√´™∆√ƒπ∞
10. ™ÙËÓ ÂÎÔÌ‹ ÙÔ˘ NÙfiÓ·¯ÈÔ˘. IÛÙÔÚ›·, ÏÔÁÔÎÚÈÛ›·
Î·È ÂÏ¢ıÂÚ›· ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘ 181
11. ¶ÔÈÔÈ Ï¤Ó fiÙÈ ÙÔ OÏÔη‡ÙˆÌ· ‰ÂÓ Û˘Ó¤‚Ë ÔÙ¤ Î·È ÁÈ·Ù› ÙÔ Ï¤ÓÂ;
EÈÛÎfiËÛË ÂÓfi˜ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜ 197

9. viii °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
12. ¶Ò˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ÙÔ OÏÔη‡ÙˆÌ· Ú¿ÁÌ·ÙÈ Û˘Ó¤‚Ë;
•ÂÛÎÂ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ ·ÚÓËÙ¤˜ ÙÔ˘ OÏÔη˘ÙÒÌ·ÙÔ˜ 227
13. ™˘Ó¯‹ Î·È ‰È¿ÎÚÈÙ· ÌÂÁ¤ıË. H ¿Ô„Ë ÂÓfi˜ AÊÚÔ-ÂÏÏËÓÔ-ÁÂÚÌ·ÓÔ-
·ÌÂÚÈηÓÔ‡ ÁÈ· ÙȘ Ê˘Ï¤˜ 267
M∂ƒ√™ ¶∂ª¶∆√: H ∂§¶π¢∞ ∞¡∞µ§À∑∂π ∞πø¡π∞
14. O ¢Ú T›ÏÂÚ Û˘Ó·ÓÙ¿ ÙÔÓ ¢Ú· ¶¿ÁÁψÛÛÔ. MÔÚ› Ë ÂÈÛÙ‹ÌË
Ó· ·Ó·Î·Ï‡„ÂÈ ÙÔÓ Î·Ï‡ÙÂÚÔ ·fi fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ‰˘Ó·ÙÔ‡˜ ÎfiÛÌÔ˘˜; 283
15. TÂÏÈο, ÁÈ·Ù› ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Û ·Ú¿ÍÂÓ· Ú¿ÁÌ·Ù·; 307
BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· 315
E˘ÚÂÙ‹ÚÈÔ 329

10. ™HMEIøMA TOY METAºPA™TH
ŒÓ· ‚È‚Ï›Ô, fiˆ˜ ·˘Ùfi Ô˘ Îڷٿ٠ÛÙ· ¯¤ÚÈ· Û·˜, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ë ıÂÌ·ÙÔ-
ÏÔÁ›· ·ÏÒÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁ›· ÛÙÔ˘˜ ÈÙ¿ÌÂÓÔ˘˜ ‰›ÛÎÔ˘˜ ηÈ
·fi ÙËÓ ÂÍÂÏÈÎÙÈ΋ ‚ÈÔÏÔÁ›· ÛÙ· ·ÌÂÚÈοÓÈη ÙÔÎ-ÛfiÔ˘, Â›Ó·È ÏÔÁÈÎfi Ó·
ı¤ÙÂÈ ‰ÈÏ‹ÌÌ·Ù· ÛÙÔÓ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹ Î·È Ó· ÙÔÓ ˆı› Û ·Ó·ÁηÛÙÈΤ˜ ·Ô-
Ê¿ÛÂȘ. £· ‹ıÂÏ· ÏÔÈfiÓ Ó· ‰È·Û·ÊËÓ›Ûˆ ÛÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ οÔȘ ·fi
ÙȘ Û˘Ì‚¿ÛÂȘ Î·È ÂÈÏÔÁ¤˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ Â‰Ò.
™ÙËÓ ·fi‰ÔÛË ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ‚È‚Ï›Ô˘ ·Ó·ÁοÛÙËη Ó· ηٷʇÁˆ Û χ-
ÛÂȘ ÔÈ Ôԛ˜ ÂÏ›˙ˆ fiÙÈ ‰ÂÓ ı· ÂÓԯϋÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜. ∆· «·-
Ú¿ÍÂÓ· Ú¿ÁÌ·Ù·» ÙÔ˘ Ù›ÙÏÔ˘, ‚ϤÂÙÂ, ¤¯Ô˘Ó Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ Û ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙÈ-
ÎÔ‡˜ ÓÂÔÏÔÁÈÛÌÔ‡˜ ›Ù fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ϤÍÂȘ ÁÈ· ÙȘ Ôԛ˜ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÔÚÔ-
ÏÔÁ›· ÛÙË ÁÏÒÛÛ· Ì·˜ ÂÂȉ‹ Â›Ó·È Ú·ÎÙÈο ¿ÁÓˆÛÙ˜ (.¯., «‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ-
ÛÌfi˜»-«‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÙ‹˜» ÁÈ· Ó· ·Ô‰ÔıÔ‡Ó ÔÈ ·ÁÁÏÈΤ˜ «creationism» –
«creationist») ›Ù ÁÈ·Ù› ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ‰fiÎÈÌË ‹ ηıÈÂڈ̤ÓË Ï¤ÍË («ÌÂÓÙ·-
ÏÈÛÙ‹˜» ÁÈ· ÙÔ «mentalist») ›Ù ÁÈ·Ù› ÔÈ ÂÓ ¯Ú‹ÛÂÈ Ï¤ÍÂȘ ‰ÂÓ ·Ô‰›‰Ô˘Ó
ÛˆÛÙ¿ ÙÔÓ ˘fi ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË fiÚÔ (.¯., Ë Ï¤ÍË «psychic», Ë ÔÔ›· Û˘Ó‹ıˆ˜
·Ô‰›‰ÂÙ·È —Ï·Óı·Ṳ̂ӷ— ˆ˜ «Ì¤ÓÙÈÔ˘Ì» Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ¤¯ˆ ÙÔÏÌ‹-
ÛÂÈ ÙÔ «·Ú·„˘¯ÈÛÙ‹˜»). ∏ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ Ï¤ÍÂˆÓ ·˘ÙÒÓ Î·È ¿ÏÏˆÓ ·Ó·Ïfi-
ÁˆÓ ÂÏ›˙ˆ ˆ˜ Á›ÓÂÙ·È Û·Ê‹˜ ·fi Ù· ¿ÌÂÛ· Û˘ÌÊÚ·˙fiÌÂÓ¿ ÙÔ˘˜ Î·È ÙȘ
Û˘Óԉ¢ÙÈΤ˜ ÂÂÍËÁ‹ÛÂȘ.
¶¤Ú· ·fi Ù· «·Ú¿ÍÂÓ· Ú¿ÁÌ·Ù·», ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¿ÏÏÔÈ fiÚÔÈ Ô˘
¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È Û ·˘Ùfi ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· η-
ıÈÂڈ̤ÓË ·fi‰ÔÛË (‹, ·Ó ˘¿Ú¯ÂÈ, ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚ· Ó· ÙËÓ ÂÓÙÔ›Ûˆ). ™ÙȘ
ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜, ·ÓÙ› Ó· ÂȯÂÈÚ‹Ûˆ ÌÈ· ·˘ı·›ÚÂÙË ÂÈÏÔÁ‹ ÌÂٷ͇
ÚÔ¸·Ú¯fiÓÙˆÓ fiÚˆÓ, Â¤ÏÂÍ· ›Ù ӷ ÌÂÙ·ÁÚ¿„ˆ ÙÔÓ fiÚÔ ÂÍÂÏÏËÓ›˙ÔÓÙ¿˜
ÙÔÓ (.¯. functionalist – ÊÔÓÍÈÔÓ·ÏÈÛÙ‹˜, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ Û ˘ÔÛÙËÚÈÎÙ¤˜ Û˘-

11. x °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÂÚÌËÓÂÈÒÓ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ∂‚Ú·˚ÎÔ‡ OÏÔη˘ÙÒÌ·ÙÔ˜) ‹,
fiÙ·Ó Ë Ï¤ÍË ‹Ù·Ó ·Ú¿ÁˆÁË ·fi fiÚÔ Â˘Ú›·˜ ¯Ú‹Û˘, ÙËÓ Î·Ù·Û··Û·
Ì ÙÔÓ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ ÙÚfiÔ (adaptation – adaptationism: ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹ – ÚÔ-
Û·ÚÌÔÛÙÈÛÌfi˜).
∆¤ÏÔ˜, fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ Ù· ͤӷ ÔÓfiÌ·Ù·, ¤¯ˆ ÂÈϤÍÂÈ Ó· Ù· ·Ô‰ÒÛˆ ÌÂ
ÂÏÏËÓÈÎÔ‡˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú˜, ‰È·ÙËÚÒÓÙ·˜ ÙË Ï·ÙÈÓÈ΋ ÁÚ·Ê‹ ‰›Ï·, Û ·Ú¤Ó-
ıÂÛË, ÙËÓ ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Ô˘ ÙÔ fiÓÔÌ· ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Û οı ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ —
∆˙ˆÓ ™ÌÈı (John Smith)— Î·È Î·ÙfiÈÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒ ÌfiÓÔ ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋
ÁÚ·Ê‹. ∞˘Ùfi Û˘Ì‚·›ÓÂÈ ÁÈ· Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÂΛӷ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó οÔÈ· ÛËÌ·Û›·
·Ó·ÊÔÚÈο Ì ÙÔ ı¤Ì· Ô˘ Û˘˙ËÙÂ›Ù·È ‹ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·-
Ê›·. ªË Ô˘ÛÈÒ‰Ë ÔÓfiÌ·Ù· Ù· Áڿʈ ÌfiÓÔÓ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο, fiˆ˜ ÂÏÏËÓÈο
Áڿʈ Î·È Ù· ÔÓfiÌ·Ù· Ô˘ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÁÏÒÛÛ˜ Ô˘ ‰ÂÓ ¯ÚËÛÈÌÔ-
ÔÈÔ‡Ó Ï·ÙÈÓÈÎfi ·ÏÊ¿‚ËÙÔ.
∂Í·›ÚÂÛË Û ·˘Ùfi ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Î¿ÔȘ ÔÓÔ̷ۛ˜ ÂÚÈÔ‰ÈÎÒÓ Î·È ‚È-
‚Ï›ˆÓ (.¯. Physics Review) Ô˘ ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÌfiÓÔ Ì ϷÙÈÓÈÎÔ‡˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú˜.
∂Ï›˙ˆ ÔÈ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ·˘ÙÔ‡ Ó· ÙÔ ‚ÚÔ˘Ó ÂÍ›ÛÔ˘ Û˘Ó·Ú-
·ÛÙÈÎfi Î·È ÂӉȷʤÚÔÓ fiÛÔ Ô ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ‹˜ ÙÔ˘. ∫·Ïfi Ù·Í›‰È, ÏÔÈfiÓ,
ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ «·Ú¿ÍÂÓˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ».
ªÈ¯¿Ï˘ ¶·Ó·ÁȈٿ΢
∞ı‹Ó·, 12/2/2001

12. H ¢HMIOYP°IKH ¢YNAMH TOY ™KE¶TIKI™MOY
Stephen Jay Gould
O ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ —ÛÙ· Û˘ÌÊÚ·˙fiÌÂÓ· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÙË Û˘-
ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ηٿÚÚÈ„Ë ·ÌÊÈÏÂÁfiÌÂÓˆÓ ‰ÔÍ·ÛÈÒÓ Î·È ıˆÚÈÒÓ— ·ÓÙÈÌÂÙˆ›-
˙ÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ηٿ ÙÚfiÔ ·Ó¿ÏÔÁÔ Ì ÂΛÓÔÓ Ô˘ Û˘Óԉ‡ÂÈ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙË-
Ù˜, fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ·ÔÎÔÌȉ‹ ÙˆÓ ÛÎÔ˘ȉÈÒÓ, ÔÈ Ôԛ˜ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ··-
Ú·›ÙËÙ˜ ÁÈ· ÌÈ· ·ÛÊ·Ï‹ Î·È ÈÛÔÚÚÔË̤ÓË ˙ˆ‹, ·ÏÏ¿ fi¯È Î·È ÂÏ΢ÛÙÈΤ˜ ‹
¿ÍȘ ȉȷ›ÙÂÚ˘ ÌÓ›·˜. øÛÙfiÛÔ, Ô ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ ¤¯ÂÈ ›Ûˆ ÙÔ˘ ÌÈ· ·Ú¿-
‰ÔÛË Â˘ÁÂÓ‹, ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ¤Ï·Û·Ó ÙÔÓ
fiÚÔ «ÛÎÂÙÈÎfi˜», ̤¯ÚÈ ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ K¿ÚÏ ™¤ÈÁÎ·Ó O ÛÙÔȯÂȈ-
̤ÓÔ˜ ÎfiÛÌÔ˜ (The Demon-Haunted World). [MÈ· Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ ¤¯ˆ ÁÚ¿„ÂÈ
¤Ó· ‚È‚Ï›Ô ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˘ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜, Ì ٛÙÏÔ O ηÎfi˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ·Ó-
ıÚÒÔ˘ (The Mismeasure of Man), ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÔÌÔÏÔÁ‹Ûˆ ÙË Û˘Ì¿ıÂÈ¿
ÌÔ˘ Û ٤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÂÁ¯ÂÈÚ‹Ì·Ù·.]
H ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌÔ‡ —ÙfiÛÔ Û ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi fiÛÔ Î·È ÛÂ
ËıÈÎfi Â›‰ԗ ¤¯ÂÈ ÙȘ Ú›˙˜ Ù˘ ÛÙËÓ ÂÚ›ÊËÌË Ú‹ÛË ÙÔ˘ ¶·ÛÎ¿Ï ˆ˜ ÔÈ
¿ÓıÚˆÔÈ Â›Ó·È «ÛÎÂÙfiÌÂÓ˜ ηϷÌȤ˜», ‰ËÏ·‰‹ Î·È Ï·ÌÚ¿ ÌÔÓ·‰ÈÎÔ›
Î·È ÌÔÓ·‰Èο ÙÚˆÙÔ›. H ·˘ÙÔÛ˘ÓÂȉËÛ›·, ¤Ó· ¯¿ÚÈÛÌ· Ô˘ Û ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ
ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ˙ˆ‹˜ ¿Óˆ ÛÙÔÓ Ï·Ó‹ÙË Ì·˜ ··ÓÙ¿ ÌÔÓ¿¯· ÛÙÔ ·ÓıÚÒÈÓÔ
›‰Ô˜, Â›Ó·È ÙÔ ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚÔ ÂÚÁ·ÏÂ›Ô Ô˘ ÂÈÓfiËÛ ÔÙ¤ Ë ÂͤÏÈÍË. ¶·Ú’ fiÙÈ
·ÔÎÙ‹ıËÎÂ Ù˘¯·›· Î·È Ì ·Úfi‚ÏÂÙÔ ÙÚfiÔ, ¤¯ÂÈ ‰ÒÛÂÈ ÛÙÔÓ Homo sapiens
ÌÈ· ¿Ó¢ ÚÔËÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ÂÍÔ˘Û›· ¿Óˆ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ÙÔ‡ ›-
‰Ô˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È ¿Óˆ Û οı ÌÔÚÊ‹ ˙ˆ‹˜ Û ÔÏfiÎÏËÚË ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ‚Èfi-
ÛÊ·ÈÚ·.
øÛÙfiÛÔ, ›·Ì ˆ˜ ›̷ÛÙ ÛÎÂÙfiÌÂÓ˜ ηϷÌȤ˜, fi¯È ÔÚıÔÏÔÁÈο
fiÓÙ·. OÈ ÙÚfiÔÈ Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÛÎÂÊÙfiÌ·ÛÙÂ Î·È ‰Úԇ̠ԉËÁÔ‡Ó ÙfiÛÔ
ÛÙËÓ Î·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ Î·È ÙË ‚·Ú‚·ÚfiÙËÙ· fiÛÔ Î·È ÛÙËÓ Î·ÏÔÛ‡ÓË Î·È ÙËÓ

13. xii °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ·Ó¿Ù·ÛË. ¢ÂÓ ı· ‹ıÂÏ· Ó· ‰È·Ù˘ÒÛˆ ·‚·Û¿ÓÈÛÙ· ÂÈηۛ˜ ÁÈ·
ÙËÓ Î·Ù·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÛÎÔÙÂÈÓ‹˜ Ì·˜ ÏÂ˘Ú¿˜, ·Ó ÚfiÎÂÈÙ·È ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ· ÙËÓ
ÂÍÂÏÈÎÙÈ΋ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ ÌÈ·˜ ʇÛ˘ «ÎfiÎÎÈÓ˘ ÛÙ· Ó‡¯È· Î·È ÛÙ· ‰fiÓÙÈ·» ‹
·ÏÒ˜ ÁÈ· ÌÈ· ÌË ÚÔÛ·ÚÌÔÛÙÈ΋ ÂÎÎÂÓÙÚÈÎfiÙËÙ· ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÂÓfi˜
ÂÁÎÂÊ¿ÏÔ˘ Ô˘ ۯ‰ȿÛÙËΠӷ ÂÎÙÂÏ› ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·fi
ÂΛӘ Ô˘ Ú˘ıÌ›˙Ô˘Ó Û‹ÌÂÚ· ÙË Û˘ÏÏÔÁÈ΋ Ì·˜ ˙ˆ‹. Ÿˆ˜ Î·È Ó· ¤¯ÂÈ ÙÔ
˙‹ÙËÌ·, ›̷ÛÙ ÈηÓÔ› ÁÈ· ÙȘ ÈÔ ·Î·ÙÔÓfiÌ·ÛÙ˜ ÊÚÈηÏÂfiÙËÙ˜ ·ÏÏ¿ ηÈ
ÁÈ· ÙȘ Û˘ÁÎÈÓËÙÈÎfiÙÂÚ˜ Ú¿ÍÂȘ ı¿ÚÚÔ˘˜ Î·È Â˘Á¤ÓÂÈ·˜, fiϘ ÛÙÔ fiÓÔÌ·
οÔÈÔ˘ ȉ·ÓÈÎÔ‡, fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ıÚËÛΛ·, ÙÔ ·fiÏ˘ÙÔ, Ë ÂıÓÈ΋ ˘ÂÚËÊ¿-
ÓÂÈ· Î.Ù.Ù. K·Ó›˜ ‰ÂÓ ÊÒÙÈÛ ÔÙ¤ ηχÙÂÚ· ÙÔ ‰›ÏËÌÌ· ·˘Ùfi, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÓ
ÂÁÎψ‚ÈÛÌfi ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ‰‡Ô fiÏÔ˘˜ Ù˘ ›‰È·˜ Ì·˜ Ù˘ ʇÛ˘, ·fi ÙÔÓ
∞ÏÂÍ¿ÓÙÂÚ ¶fiÔ˘ (Alexander Pope), ÙÔÓ ÕÁÁÏÔ ÔÈËÙ‹ Ô˘ ¤ÁÚ·Ê ÛÙ· ̤-
Û· ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·:
AÔıÂ̤ÓÔ ÛÙÔÓ ÈÛıÌfi ·˘ÙfiÓ ÌÈ·˜ ̤Û˘ ʇÛ˘
ŒÓ· Ï¿ÛÌ· ÛÎÔÙÂÈÓ¿ ÛÔÊfi Î·È ¯˘‰·›· ÛÔ˘‰·›Ô...
KÚ¤ÌÂÙ·È ÛÙÔ ·Ó¿ÌÂÛÔØ ·Ì‹¯·ÓÔ Ó· Ú¿ÍÂÈ ‹ Ó· ¿„ÂÈØ
AÌ‹¯·ÓÔ ÙÔ ÛÒÌ· ‹ ÙÔÓ ÓÔ˘ ÙÔ˘ Ó· ‰È·Ï¤ÍÂÈØ
°ÂÓÓË̤ÓÔ ÁÈ· ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ, ÛÎÂÙfiÌÂÓÔ ÁÈ· Ó· ÛÊ¿ÏÏÂÈ.*
Y¿Ú¯Ô˘Ó ‰‡Ô ÌfiÓÔ Ì¤Û· ‰È·Ê˘Á‹˜ Ô˘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Ì·˜ ‚ÔËı‹ÛÔ˘Ó Ó·
ÁÏ˘ÙÒÛÔ˘Ì ·fi ÙË ÛÎÔÙÂÈÓ‹ ÚÔ‹ Ì·˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ‚›· Î·È Î·-
Ù·ÛÙÚÔÊÈÎfiÙËÙ· — ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ Ì·˜ ÂΛÓË Ô˘ Á¤ÓÓËÛ ÙȘ ÛÙ·˘ÚÔÊÔڛ˜,
Ù· ΢ӋÁÈ· ÙˆÓ Ì·ÁÈÛÛÒÓ, ÙË ‰Ô˘Ï›· Î·È Ù· ÔÏÔη˘ÙÒÌ·Ù·. H ËıÈ΋ ·ÍÈÔ-
Ú¤ÂÈ· ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÚÒÙÔ ··Ú·›ÙËÙÔ ÂÚÁ·Ï›Ô, Ô˘ ·fi ÌfiÓÔ ÙÔ˘ fï˜
‰ÂÓ ·ÚΛ. TÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ıÂÌÂÏÈ҉˜ ÛÙ‹ÚÈÁÌ¿ Ì·˜ Ú¤ÂÈ Ó· ÚÔ¤ÏıÂÈ ·fi
ÙËÓ ¤ÏÏÔÁË ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ ÓfiËÛ˘. ¢ÈfiÙÈ ·Ó ‰ÂÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘-
Ì Ì ·˘ÛÙËÚfiÙËÙ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË ÏÔÁÈ΋ ÁÈ· Ó· ·Ó·Î·Ï‡„Ô˘ÌÂ Î·È Ó·
ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙË Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ηÈ, ηÙfiÈÓ, Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ì ÙȘ
ÏÔÁÈΤ˜ Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ·˘Ù‹˜, ÒÛÙ ÔÈ Ú¿ÍÂȘ Ì·˜ Ó· ¤¯Ô˘Ó ·Ô-
Ù¤ÏÂÛÌ·, ÙfiÙ ı· ËÙÙËıԇ̠·fi ÙȘ Â›ÊԂ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÙÔ˘ ·Ú·ÏÔÁÈÛÌÔ‡,
ÙÔ˘ ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌÔ‡, Ù˘ ·Ó˘Ô¯ÒÚËÙ˘ «·ÏËıÈÓ‹˜» ›ÛÙ˘ Î·È ·fi ÙËÓ Î·Ù¿
Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ·Ó·fiÊ¢ÎÙË Û˘Ó¤ÂÈ¿ ÙÔ˘˜: ÙË Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙÔ˘ fi¯ÏÔ˘. H
ÏÔÁÈ΋ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ·ÏÒ˜ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ù˘ ʇÛ˘ Ì·˜Ø ÂÓ ‰˘Ó¿-
ÌÂÈ, Ë ÏÔÁÈ΋ ·ÔÙÂÏ› Î·È ÙË ÛˆÙËÚ›· Ì·˜ ·fi ÂΛÓË ÙË ‚›·ÈË Î·È ÂÈΛÓ-
‰˘ÓË ‰Ú¿ÛË ÙˆÓ Ì·˙ÒÓ Ô˘ ¿ÓÙÔÙ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó· Â›Ó·È ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ΢-
ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙˆÓ Û˘Ó·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ. O ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÂÚÁ·ÏÂ›Ô Ù˘ ÏÔ-
* Placed on this isthmus of a middle state / A being darkly wise and rudely great... /
He hangs between; in doubt to act or rest; / In doubt to deem himself a god, or beast;
/ In doubt his mind or body to prefer; / Born but to die, and reasoning but to err.

14. ∏ ¢∏ªπ√Àƒ°π∫∏ ¢À¡∞ª∏ ∆√À ™∫∂¶∆π∫π™ª√À xiii
ÁÈ΋˜ ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ ·ÓÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi Î·È ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ Â›Ó·È ¤Ó·
·fi Ù· ÎÏÂȉȿ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Î·È ÙË Û˘ÏÏÔÁÈ΋ ·ÍÈÔÚ¤ÂÈ·.
O M¿ÈÎÏ ™¤ÚÌÂÚ (Michael Shermer), ˆ˜ ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ÌÈ·˜ ·fi ÙȘ ÎÔÚ˘-
Ê·›Â˜ ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙÒÓ Î·È ˆ˜ ‰˘Ó·ÌÈÎfi˜ ·ÎÙÈ‚ÈÛÙ‹˜
Î·È ‰ÔÎÈÌÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ ÛÙËÓ ˘ËÚÂÛ›· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜ ÙÔ˘ ÔÚ-
ıÔ‡ ÏfiÁÔ˘, Â›Ó·È ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ·ÌÂÚÈηÓÈ΋˜ ‰ËÌfiÛÈ·˜
˙ˆ‹˜. TÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi, Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙȘ ÌÂıfi‰Ô˘˜ Î·È ÙȘ ÂÌÂÈڛ˜ ÙÔ˘,
ηıÒ˜ Î·È ÛÙËÓ ·Ó¿Ï˘Û‹ ÙÔ˘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ÂÏ΢ÛÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÓÔÚıÔÏÔ-
ÁÈÎÒÓ ‰ÔÍ·ÛÈÒÓ, ÚÔÛʤÚÂÈ ¤Ó·Ó ·ÍÈfiÏÔÁÔ ·ÔÏÔÁÈÛÌfi ÙÔ˘ ÙÈ ¤Ù˘¯Â Î·È ÙÈ
¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· οÓÂÈ ·ÎfiÌË Ô ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜.
™‡ÓıËÌ· ÙÔ˘ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó· Á›ÓÂÈ Ë ·Ï·È¿ Ú‹ÛË fiÙÈ ·ÓÙ›ÙÈÌÔ Ù˘
ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Â›Ó·È Ë Û˘Ó¯‹˜ Â·ÁÚ‡ÓËÛË. BϤÂÙÂ, ·fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÌÈ·
ηٿ Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ·ıÒ· «Ï·ÙÚ›·» ÌÔÚ› Ó· ÂÓۈ̷ÙÒÛÂÈ ÛÙË ‰ÔÌ‹ ηÈ
ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÂΛӷ ÔÚÈÛÌ¤ÓˆÓ «‰˘Ó·ÌÈ-
ÎÒÓ ·ÓÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÒÓ» ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, fiˆ˜ ‹Ù·Ó Ï.¯. ÙÔ Î˘Ó‹ÁÈ ÙˆÓ Ì·-
ÁÈÛÛÒÓ, ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ‚ÚÈÛÎfiÌ·ÛÙ Û ÂÈÊ˘Ï·Î‹ Î·È Ó· ÂÈÎÚ›ÓÔ˘Ì η-
ıÂÙ› Ô˘ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ Î·Ù·›ÂÛË Ù˘ ÛΤ„˘.
TÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ™¤ÚÌÂÚ Ì·˜ ÌÂٷʤÚÂÈ, ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ÔÚȷΤ˜ ·ÏÏ¿ ·ÍÈÔ-
ÛËÌ›ˆÙ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ‰ÔÍ·ÛÈÒÓ ÛÙÔ˘˜ ÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈο ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ «Û˘ÁÎÚÔ-
ÙË̤ÓÔ˘˜» (·Ú¿ ÙËÓ ·Ô˘Û›· ÏÔÁÈÎÔ‡ Î·È ÂÌÂÈÚÈÎÔ‡ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘) ·ÓÔÚ-
ıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÌÔ‡* Î·È Ù˘ ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛ˘ ÙÔ˘ OÏÔη˘ÙÒÌ·-
ÙÔ˜** Î·È ·fi ÂΛ Û ÈÔ ÂÈΛӉ˘Ó˜ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ — ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ÙˆÓ ·-
ÏÈÒÓ ÛÙ·˘ÚÔÊÔÚÈÒÓ Î·È ÙÔ˘ ΢ÓËÁÈÔ‡ ÙˆÓ Ì·ÁÈÛÛÒÓ — fiˆ˜ Â›Ó·È Ë ˘ÛÙÂ-
ÚÈ΋ ÊÔ‚›· ÁÈ· ÙȘ Û·Ù·ÓÈÛÙÈΤ˜ «Ï·ÙÚ›˜» Î·È ÁÈ· ÙË ÛÂÍÔ˘·ÏÈ΋ ηÎÔÔ›-
ËÛË ·È‰ÈÒÓ (Úfi‚ÏËÌ· ÔˆÛ‰‹ÔÙ ˘·ÚÎÙfi, Ì ÙÚ·ÁÈΤ˜ ÚÔÂÎÙ¿ÛÂȘ),
Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Û Îϛ̷η ÙfiÛÔ Ì·˙È΋, ÒÛÙ ӷ ηٷÓÙ¿ ·‰È·ÓfiËÙË, Î·È ÙÔ
fiÏÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ó· ·ÔÎÙ¿ ÙË ÌÔÚÊ‹ ÌÈ·˜ ·ÎÔ‡ÛÈ·˜ Û˘ÓˆÌÔÛ›·˜ ·ÛÙ‹ÚÈÎÙˆÓ,
·Ó Î·È ·fi Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈ΋ ¿Ô„Ë ‚·ı‡Ù·Ù· ÊÔÚÙÈṲ̂ӈÓ, ηÙËÁÔÚÈÒÓ.
™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ‰È·ı¤ÙÔ˘Ì ¤Ó· ÌfiÓÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi fiÏÔ ÁÈ· Ó·
·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ì ٤ÙÔÈÔ˘˜ ·Ú·ÏÔÁÈÛÌÔ‡˜ — ÙËÓ ›‰È· ÙË ÏÔÁÈ΋. ™ÙË Û‡Á-
¯ÚÔÓË AÌÂÚÈ΋, fï˜, ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ‰ÂÓ Ì·˜ ¢ÓÔÔ‡Ó, ·ÊÔ‡ ·ÎfiÌ· Î·È ÌÈ·
ηÏÔÚÔ·›ÚÂÙË ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÛÙ· ‰ËÌÔÊÈÏ‹ ÙÔÎ-ÛfiÔ˘ Oprah Î·È Donahue (Ô ™¤Ú-
ÌÂÚ ÙËÓ Âȯ›ÚËÛÂ Î·È ÛÙ· ‰‡Ô, Ì ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÎfi ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·, fiˆ˜ Ô
›‰ÈÔ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ô˘ Îڷٿ٠ÛÙ· ¯¤ÚÈ· Û·˜) ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÌfiÓÔÓ
* ™.Ù.M.: AÓ·Ï˘ÙÈο ÁÈ· ÙÔÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÌfi, ‚Ï. M¤ÚÔ˜ TÚ›ÙÔ.
** ™.Ù.M.: M ÙÔÓ fiÚÔ OÏÔη‡ÙˆÌ· (Holocaust), Ô Û˘ÁÁڷʤ·˜ ÂÓÓÔ› ÙÔÓ ‰ˆ‰ÂηÂÙ‹
‰ÈˆÁÌfi ÙˆÓ E‚Ú·›ˆÓ ·fi ÙÔ˘˜ Ó·˙› ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· Î·È ÛÙȘ ÁÂÚÌ·ÓÔÎÚ·ÙÔ‡ÌÂÓ˜ ¯Ò-
Ú˜, ÌÂٷ͇ 1933 Î·È 1945, Ô˘ ÎÔÚ˘ÊÒıËΠ̠ÙË ÏÂÁfiÌÂÓË TÂÏÈ΋ §‡ÛË, Ì ÙËÓ
ÔÔ›· ÂȯÂÈÚ‹ıËÎÂ Ë Ï‹Ú˘ ÂÍÔÏfiıÚ¢ÛË ÙÔ˘ ‚ڷ˚ÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡.

15. xiv °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
«Â͢ӷΛÛÙÈΘ» ·Ù¿Î˜ Î·È fi¯È ÙËÓ ··Ú·›ÙËÙË ·Ó¿Ï˘ÛË. ŒÙÛÈ, ÏÔÈfiÓ,
ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ. MÔÚԇ̠ӷ ÙÔ Î¿ÓÔ˘ÌÂ,
Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔ Î¿ÓÔ˘ÌÂ Î·È ı· ÙÔ Î¿ÓÔ˘ÌÂ. ÕÏψÛÙ ¤¯Ô˘Ì ÎÂÚ‰›ÛÂÈ ÛËÌ·-
ÓÙÈΤ˜ ӛΘ, ÌÈÎÚ¤˜ Î·È ÌÂÁ¿Ï˜ — ·fi ·ÔÊ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ AÓÒÙ·ÙÔ˘ ¢Èη-
ÛÙËÚ›Ô˘ ηٿ ÙÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÌÔ‡ Ò˜ ÙÔ ÍÂÌ·ÛοÚÂÌ·, Û ÙÔÈÎfi Â›‰Ô,
„¢ÙÔ-·Ú·„˘¯ÈÛÙÒÓ Î·È ı·˘Ì·ÙÔÔÈÒÓ.
T· ηχÙÂÚ· fiÏ· Ì·˜ ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ÔÏÔÛÙ¿ÛÈÔ ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ÂÈ-
ÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÌÂıfi‰ˆÓ — ‰ÈfiÙÈ Ù›ÔÙ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ÂÈÛÙÈÎfiÙÂÚÔ ·fi ÙËÓ Î·-
ıÈÂڈ̤ÓË ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ Ù¯ÓÈ΋ Ù˘ «‰ÈÏ¿ Ù˘ÊÏ‹˜»* ‰È·‰Èηۛ·˜ Î·È ·fi
ÙȘ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ·Ú·ÙËÚËÛȷΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜ Ù˘ ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘. ™¯Â-
‰fiÓ Î¿ı ۇÁ¯ÚÔÓÔ˜ ·ÓÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÌÔÚ› Ó· ÓÈÎËı› Ì ·˘Ù¿ Ù· ÛÙÔÈ-
¯ÂÈÒ‰Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÂÚÁ·Ï›·, Â¿Ó ·˘Ù¿ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó Â‡ÛÙÔ¯·. £·
·Ó·Ê¤Úˆ, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÌÈ· ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ Ì ·ÊÔÚ¿ ÚÔÛˆÈο (η-
ıÒ˜ Â›Ì·È ·Ù¤Ú·˜ ÂÓfi˜ ·˘ÙÈÛÙÈÎÔ‡ ·È‰ÈÔ‡): Ë Û·Ú·ÎÙÈ΋, ÏËÓ fï˜ ¤-
Ú·Ó Î¿ı ÏÔÁÈ΋˜, ÂÏ›‰· ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ì ٷ ·˘ÙÈÛÙÈο ÂΛӷ ¿ÙÔÌ· Ô˘
ÛÙÂÚÔ‡ÓÙ·È Ù˘ ÈηÓfiÙËÙ·˜ ÔÌÈÏ›·˜, ̤ۈ «‰È¢ÎÔÏ˘ÓÙÒÓ» (·ÓıÚÒˆÓ Ô˘
ÈÛ¯˘Ú›˙ÔÓÙ·È fiÙÈ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ηıÔ‰ËÁÔ‡Ó Ù· ‰¿ÎÙ˘Ï· Ù¤ÙÔÈˆÓ ·˘ÙÈÛÙÈÎÒÓ
·ÙfiÌˆÓ ¿Óˆ ÛÙÔ ÏËÎÙÚÔÏfiÁÈÔ ÂÓfi˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÙ‹, ÒÛÙ ӷ ÁÚ¿ÊÔ˘Ó ‰È¿-
ÊÔÚ· ÌËӇ̷ٷ), ‰ÂÓ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÙËΠ̠Â·Ú΋ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi (Â̤ӷ ¿-
ÓÙÔÙ ÌÔ˘ ı‡ÌÈ˙ ÎÏ·ÛÈÎfi Ù·¯˘‰·ÎÙ˘ÏÔ˘ÚÁÈÎfi ÎfiÏÔ) fiÛÔ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ
‰È¢ÎÔÏ˘ÓÙ¤˜ ÏËÎÙÚÔÏÔÁÔ‡Û·Ó ÌËӇ̷ٷ Ô˘ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ‹ıÂÏ·Ó Ó· ·ÎÔ‡-
ÛÔ˘Ó («M·Ì¿ Û' ·Á·Ò, Ï˘¿Ì·È Ô˘ ÔÙ¤ ‰ÂÓ Â›¯· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ó· ÛÔ˘ ÙÔ
ˆ»). ŸÙ·Ó fï˜ οÔÈÔÈ ‰È¢ÎÔÏ˘ÓÙ¤˜, ·Ú·Û˘Ṳ́ÓÔÈ ·fi ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ
΢ӋÁÈ Ì·ÁÈÛÛÒÓ Ô˘ ıˆÚ› ËÁ‹ οı ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜ ÙË ÛÂÍÔ˘·ÏÈ΋ η-
ÎÔÔ›ËÛË ÛÙËÓ ·È‰È΋ ËÏÈΛ·, ¤ÎÚÈÓ·Ó (Èı·ÓfiÓ ·Û˘Ó›‰ËÙ·) fiÙÈ Î·È Ô ·˘-
ÙÈÛÌfi˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ ·ÚfiÌÔÈ· ·ÈÙÈÔÏÔÁ›·, ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÏËÎÙÚÔÏÔÁÔ‡Ó
ηÙËÁÔڛ˜ ̤ۈ Ù˘ „¢ÙÔ-‰È¢ÎfiÏ˘ÓÛ‹˜ ÙÔ˘˜. ÙfiÙÂ, ·˘Ùfi ÙÔ «·ıÒÔ» ‰Ò-
ÚÔ ÂÏ›‰·˜ ÌÂÙ·ÙÚ¿ËΠ۠ÂÊÈ¿ÏÙË, ηıÒ˜ ·ÚÎÂÙÔ› ÁÔÓ›˜ Ô˘ ·Á·Ô‡Û·Ó
Î·È ÓÔÈ¿˙ÔÓÙ·Ó Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘˜ ηÙËÁÔÚ‹ıËÎ·Ó ¿‰Èη Î·È Û‡ÚıËÎ·Ó ÛÙ· ‰È-
ηÛÙ‹ÚÈ·. TÔ ˙‹ÙËÌ· χıËΠ̤ۈ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ «‰ÈÏ¿ Ù˘ÊÏÒÓ» ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ
(ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ô˘ ÌfiÓÔ ÙÔ ·˘ÙÈÛÙÈÎfi ¿ÙÔÌÔ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ, Î·È fi¯È
Ô ‰È¢ÎÔÏ˘ÓÙ‹˜, ÔÙ¤ ‰ÂÓ ÂÌÊ·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÛÙ· «ÌËӇ̷ٷ», ÂÓÒ ÏËÚÔÊÔڛ˜
Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Ô ‰È¢ÎÔÏ˘ÓÙ‹˜, Î·È fi¯È ÙÔ ·˘ÙÈÛÙÈÎfi ¿ÙÔÌÔ,
ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·Ó Û˘¯Ó¿ ÛÙ· «ÌËӇ̷ٷ» ·˘Ù¿), fi¯È fï˜ ÚÔÙÔ‡ Ë ˙ˆ‹ ÙˆÓ
ÁÔÓ¤ˆÓ —Ô˘ ›¯·Ó ‹‰Ë ˘ÔʤÚÂÈ ÙfiÛÔ, ÏfiÁˆ Ù˘ ηٿÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ ·È‰È-
Ô‡ ÙÔ˘˜— ÛËÌ·‰Â˘Ù› ÙÚ·ÁÈο, ›Ûˆ˜ Î·È ÁÈ· ¿ÓÙ· (·ÊÔ‡ ηÓ›˜ ‰ÂÓ ÌÔ-
*
™.Ù.M.: ¶ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ Ù¯ÓÈ΋ Ô˘ ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔÁ›·, ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Ô‡-
ÙÂ Ô ÂÈÚ·Ì·ÙÈÛÙ‹˜ Ô‡Ù ٷ ˘Ô‚·ÏÏfiÌÂÓ· Û ÂͤٷÛË ¿ÙÔÌ· ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÔÈÔÈ Î·È
fiÙ ˘fiÎÂÈÓÙ·È ÛÙËÓ ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ·.

16. ∏ ¢∏ªπ√Àƒ°π∫∏ ¢À¡∞ª∏ ∆√À ™∫∂¶∆π∫π™ª√À xv
Ú› Ó· ÍÂÂÚ¿ÛÂÈ ·fiÏ˘Ù· ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÊÚÈÎÙ‹ ηÙËÁÔÚ›·, ·ÎfiÌ· ÎÈ fiÙ·Ó ·˘-
Ù‹ ¤¯ÂÈ Ï‹Úˆ˜ ηٷÚÚ‡ÛÂÈ — οÙÈ Ô˘ fiÏÔÈ ÔÈ Û˘ÓÂȉËÙÔ› ΢ÓËÁÔ› Ì·-
ÁÈÛÛÒÓ Ôχ ηϿ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó).
H ·ÚÓËÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· Ô˘ Û˘Óԉ‡ÂÈ ÙÔÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÓÙ‡-
ˆÛË ˆ˜, ¤Ú· ·fi ÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘, ÌÔÚ› Ó· ıˆÚËı› ÌÔÓ¿¯·
ˆ˜ ¿ÚÓËÛË — ‰ËÏ·‰‹ ˆ˜ ÂÍÔ˘‰ÂÙ¤ÚˆÛË „¢‰ÒÓ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌÒÓ. ¢ÂÓ Â›Ó·È,
fï˜, ¤ÙÛÈ — fiˆ˜ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ÙfiÛÔ Î·Ï¿ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ. H ÎÚÈÙÈ΋ ·Ó·›-
ÚÂÛË Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÂÓfi˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡ ÌÔÓÙ¤ÏÔ˘ ÂÚÌËÓ›·˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È
·ÏÒ˜ ÌÈ· ¿ÛÎËÛË ÌˉÂÓÈÛÌÔ‡. TÔ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÌÔÓÙ¤ÏÔ Â›Ó·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ÔÚ-
ıfi˜ ÏfiÁÔ˜, Û˘Ó‰˘·Ṳ̂ÓÔ˜ Ì ÙËÓ ËıÈ΋ ·ÍÈÔÚ¤ÂÈ· — Ù· ‰‡Ô ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚ·
fiÏ· ÙÔ˘ ∫·ÏÔ‡ Ô˘ ÁÓÒÚÈÛ ÔÙ¤ Ô Ï·Ó‹Ù˘ Ì·˜.

17. ¶PO§O°O™
™E §I°O ™THN O¶PA
TË ¢Â˘Ù¤Ú·, 2 OÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1995, ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙË ‰ÂηÂÙ‹ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘,
ÙÔ ÙÔÎ-ÛfiÔ˘ Ù˘ ŸÚ· °Ô˘›ÓÊÚ˘* (Oprah Winfrey) ›¯Â ˆ˜ ·ÚÈ· ÚÔÛÎÂ-
ÎÏË̤ÓË ÌÈ· ÂȉÈÎfi ÙÔ˘ «·Ú·„˘¯ÈÛÌÔ‡» (psychic). §ÂÁfiÙ·Ó Pfi˙Ì·Ú˘
AÏÙ¤· (Rosemary Altea, Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÎfi „¢‰ÒÓ˘ÌÔ) Î·È ÈÛ¯˘ÚÈ˙fiÙ·Ó fiÙÈ
ÂÈÎÔÈÓˆÓ› Ì ÙÔ˘˜ ÓÂÎÚÔ‡˜. TÔ ‚È‚Ï›Ô Ô˘ ›¯Â ÁÚ¿„ÂÈ Û¯ÂÙÈο Ì ·˘ÙfiÓ
ÙÔÓ ·Û˘Ó‹ıÈÛÙÔ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌfi —O AÂÙfi˜ Î·È ÙÔ Pfi‰Ô: MÈ· ÂÓÙ˘ˆÛȷ΋ ·ÏËıÈ-
Ó‹ ÈÛÙÔÚ›· (The Eagle and the Rose: A Remarkable True Story)— ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó
‹‰Ë ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ηٷÏfiÁÔ˘ ˆÏ‹ÛÂˆÓ ÙˆÓ ÂÊËÌÂÚ›‰ˆÓ New York
Times Î·È Wall Street Journal ÁÈ· οÌÔÛ˜ ‚‰ÔÌ¿‰Â˜ (Ô «AÂÙfi˜» Â›Ó·È Î¿-
ÔÈÔ˜ IӉȿÓÔ˜ —ÙÔ «Ó‡̷-Ô‰ËÁfi˜» Ù˘ AÏÙ¤·— Î·È Ë ›‰È· Ë AÏÙ¤· ›-
Ó·È ÙÔ «Pfi‰Ô»). H ŸÚ· ÍÂΛÓËÛ ÙËÓ ÂÎÔÌ‹ ‰ËÏÒÓÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÚÔÛοÏÂ-
Û ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂȉÈÎfi ÌfiÓÔ Î·È ÌfiÓÔ ÂÂȉ‹ ·ÚÎÂÙÔ› ηÏÔ› Î·È ¤ÌÈ-
ÛÙÔÈ Ê›ÏÔÈ Ù˘ ›¯·Ó ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ÙËÓ AÏÙ¤· ˆ˜ Ì›· ·fi ÙȘ ÛÔ‚·ÚfiÙÂÚ˜
·ÚÔ˘Û›Â˜ ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ ·Ú·„˘¯ÈÛÌÔ‡. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ÔÈ ·Ú·ÁˆÁÔ› ÙÔ˘
ÛfiÔ˘ Úfi‚·Ï·Ó ÌÂÚÈο ÏÂÙ¿ ·fi ¤Ó· ‚›ÓÙÂÔ Á˘ÚÈṲ̂ÓÔ ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË
̤ڷ, Ô˘ ¤‰ÂȯÓ ÙËÓ AÏÙ¤· Â› Ù÷ˆ ¤ÚÁ÷ˆ ÌÚÔÛÙ¿ Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi ·ÎÚÔ·-
Ù‹ÚÈÔ, Û˘ÁÎÂÓÙڈ̤ÓÔ Û οÔÈÔ ‰È·Ì¤ÚÈÛÌ· ÔÏ˘Î·ÙÔÈΛ·˜ ÛÙÔ ™ÈοÁÔ, Ó·
οÓÂÈ ·Ó·Ú›ıÌËÙ˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ, Ó· ÁÂÓÈÎÔÏÔÁ› ·Î·Ù¿Û¯ÂÙ· ηÈ, Ô‡ Î·È Ô‡,
Ó· ‰›ÓÂÈ Î·È Î¿ÔȘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÔÏ˘·Á·Ë̤ÓÔ˘˜
ÂÎÏÈfiÓÙ˜ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ ÙÔ˘ ·ÎÚÔ·ÙËÚ›Ô˘. MÂÙ¿ ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ‚›ÓÙÂÔ, Ë
AÏÙ¤· ¿Ú¯ÈÛ ӷ «‰Ô˘Ï‡ÂÈ» Ì ÙÔ ÎÔÈÓfi Ù˘ ÛÙÔ ÛÙÔ‡ÓÙÈÔ. «M‹ˆ˜ ¤¯·-
Û ηÓ›˜ Â‰Ò Ì¤Û· οÔÈÔ ·Á·Ë̤ÓÔ ÙÔ˘ ÚfiÛˆÔ ·fi ÓÈÁÌfi;», «BϤ-
ˆ ¤Ó·Ó ¿ÓÙÚ· Ó· ÛÙ¤ÎÂÙ·È ›Ûˆ ÛÔ˘», «Y‹Ú¯Â Î·È Î¿ÔÈ· ‚¿Úη;» Î.Ô.Î.
* ™.Ù.M.: ŒÓ· ·fi Ù· ÌÂÁ¿Ï˘ ı·̷ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÚˆÈÓ¿ ÙÔÎ-ÛfiÔ˘ ÛÙȘ H¶A.

18. 2 °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
AÓÙ›ıÂÙ· Ì ÙÔ˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ·Ú·„˘¯ÈÛÙ¤˜ Ô˘ ¤¯ˆ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹-
ÛÂÈ, Ë AÏÙ¤· ·ÔÙ‡Á¯·Ó ·Ù·Áˆ‰Ò˜. TÔ ·ÎÚÔ·Ù‹ÚÈÔ ‰ÂÓ Ù˘ ·Ú›¯Â Ù·
ÛÙÔȯ›· Ô˘ ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ÁÈ· Ó· «Ì·ÓÙ¤„ÂÈ» ÙȘ ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ô˘ ‹ıÂÏÂ. TÂ-
ÏÈο, ÛÙÔ Ì¤ÛÔ Ù˘ ÂÎÔÌ‹˜, ¤Ù˘¯Â ‰È¿Ó·. AÊÔ‡ οÏÂÛ ÌÈ· ÌÂÛ‹ÏÈÎË Á˘-
Ó·›Î·, ÌÈÛÔÎÚ˘Ì̤ÓË ›Ûˆ ·fi ÌÈ· οÌÂÚ·, Ë AÏÙ¤· ·Ó·ÎÔ›ÓˆÛ ˆ˜ Ë Á˘-
Ó·›Î· ·˘Ù‹ ›¯Â ¯¿ÛÂÈ ÙË ÌËÙ¤Ú· Ù˘ ·fi ηÚΛÓÔ. H Á˘Ó·›Î· ¿Ú¯ÈÛ ӷ
ʈӿ˙ÂÈ Î·È Ó· ÎÏ·›ÂÈ. EÈϤÔÓ, ÚÔÛ¤ıÂÛÂ Ë AÏÙ¤·, Ô Ó·Úfi˜ ‰›Ï· ÛÙË
Á˘Ó·›Î· ‹Ù·Ó ÁÈÔ˜ Ù˘ Î·È ÙÔÓ ··Û¯ÔÏÔ‡Û·Ó Î¿ÔȘ ·ÔÊ¿ÛÂȘ Ô˘
¤ÚÂ ӷ ¿ÚÂÈ Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ÛÔ˘‰¤˜ Î·È ÙËÓ Î·ÚȤڷ ÙÔ˘. EΛÓÔ˜ ·-
Ú·‰¤¯ıËΠˆ˜ fiÓÙˆ˜ ¤ÙÛÈ Â›¯·Ó Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· Î·È ÂÍÔÌÔÏÔÁ‹ıËΠÙË Ï˘-
ËÙÂÚ‹ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘. TÔ ·ÎÚÔ·Ù‹ÚÈÔ Â›¯Â Ì›ÓÂÈ ¿Ó·˘‰Ô, Ë ŸÚ· ‰ÂÓ ‹ÍÂÚÂ
ÙÈ Ó· ÂÈ. H AÏÙ¤· ¤‰ˆÛ ÚfiÛıÂÙ˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Î·È ¤Î·Ó ÚԂϤ„ÂȘ.
MÂÙ¿ ÙË Ì·ÁÓËÙÔÛÎfiËÛË, ÌÈ· Á˘Ó·›Î· ÛËÎÒıËÎÂ Î·È ·Ó·ÎÔ›ÓˆÛ ˆ˜ ›-
¯Â ¤ÏıÂÈ ÁÈ· Ó· ÍÂÛÎÂ¿ÛÂÈ ÙËÓ AÏÙ¤·, ·ÏÏ¿ fiÙÈ Â›¯Â ϤÔÓ ÂÈÛı› ÁÈ· ÙȘ
ÈηÓfiÙËÙ¤˜ Ù˘.
E‰Ò οÓÂÈ ÙËÓ Â›ÛÔ‰fi ÙÔ˘ Ô ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹˜. TÚÂȘ ̤Ú˜ ÚÈÓ ÙË Ì·ÁÓË-
ÙÔÛÎfiËÛË Ù˘ ÂÎÔÌ‹˜, Ì ‹Ú ÙËϤʈÓÔ Ì›· ·fi ÙȘ ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜ Ù˘
ŸÚ·. ŒÎÏËÎÙË Ô˘ Ô ÂΉfiÙ˘ ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ Skeptic ‰ÂÓ Â›¯Â Î·Ó ·ÎÔ˘-
ÛÙ¿ ÙË Pfi˙Ì·Ú˘ AÏÙ¤·, Ë ÂÓ ÏfiÁˆ ·Ú·ÁˆÁfi˜ ÂÙÔÈÌ·˙fiÙ·Ó Ó· ‚ÚÂÈ Î¿ÔÈ-
ÔÓ ¿ÏÏÔÓ Ó· ηϤÛÂÈ ÛÙÔ ÛfiÔ˘. TfiÙÂ, ¯ˆÚ›˜ ÔÙ¤ Ó· ¤¯ˆ ‰ÂÈ ÙËÓ AÏÙ¤·, Ù˘
ÂÚȤÁÚ·„· Â·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô «ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È». H ·Ú·Áˆ-
Áfi˜ ÌÔ‡ ¤ÛÙÂÈÏ ·Ì¤Ûˆ˜ ÙÔ ·ÂÚÔÔÚÈÎfi ÂÈÛÈÙ‹ÚÈÔ. ™Ù· Ï›Á· ÏÂÙ¿ Ô˘ ÌÔ˘
‰fiıËηÓ, ÂÍ‹ÁËÛ· fiÙÈ ·˘Ùfi Ô˘ ÙÔ ·ÎÚÔ·Ù‹ÚÈÔ Â›¯Â ÌfiÏȘ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ
ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÙÔ ‰ÂÈ Ï.¯. ÛÙÔ «K¿ÛÙÚÔ Ù˘ M·Á›·˜»*, ÛÙÔ XfiÏ˘ÁÔ˘ÓÙ,
ÔÔÙ‰‹ÔÙ ÂÌÊ·ÓÈ˙fiÙ·Ó ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ·˘Ùfi οÔÈÔ˜ ÌÂÓÙ·ÏÈÛÙ‹˜** Ô˘ ͤ-
ÚÂÈ Ó· «¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È» ηϿ ÙÔ ·ÎÚÔ·Ù‹ÚÈfi ÙÔ˘. §¤ÁÔÓÙ·˜ «¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È», ÂÓÓÔÒ
ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ ‰ÔÎÈÌ·Ṳ̂Ó˘ Ù¯ÓÈ΋˜ Ù˘ «·Ó¿ÁÓˆÛ˘», ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Ô
ÌÂÓÙ·ÏÈÛÙ‹˜ ı¤ÙÂÈ ÁÂÓÈΤ˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ̤¯ÚÈ Ó· ‚ÚÂÈ Î¿ÔÈÔÓ Ô˘ ı· ··-
ÓÙ‹ÛÂÈ ·Ú¤¯ÔÓÙ·˜ ÁÂÓÓ·Èfi‰ˆÚ· ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ô˘ ÙÔ˘ ÂÈÙÚ¤Ô˘Ó Ó· Û˘-
Ó¯›˙ÂÈ Ó· «‰È·‚¿˙ÂÈ ÙË ÛΤ„Ë» ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ ı·ً. AÓ ÂÈÌ›ÓÂÈ ÛÙȘ
ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ, οÔÙ ı· ‚ÚÂÈ ¤Ó·Ó «ÛÙfi¯Ô». «M‹ˆ˜ ‹Ù·Ó ηÚΛÓÔ˜ ÙÔ˘
Ó‡ÌÔÓ·; ¢ÈfiÙÈ ÓÈÒıˆ ¤Ó·Ó fiÓÔ Â‰Ò ÛÙÔ ÛÙ‹ıÔ˜...». ∫·È Ô ı·ً˜ ··-
ÓÙ¿ÂÈ: «Î·Ú‰È·Î‹ ÚÔÛ‚ÔÏ‹». «K·Ú‰È·Î‹ ÚÔÛ‚ÔÏ‹; ·˘Ùfi ÂÍËÁ› ÙÔ˘˜ fi-
ÓÔ˘˜ ÛÙÔ ÛÙ‹ıÔ˜». ◊, «·ÈÛı¿ÓÔÌ·È ÓÈÁÌfi, ˘‹Ú¯Â οÔÈ· ‚¿Úη ÂΛ Á‡-
*
™.Ù.M.: K¤ÓÙÚÔ fiÔ˘ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù·¯˘‰·ÎÙ˘-
ÏÔ˘ÚÁÒÓ Î·È ¿ÏÏˆÓ «Ì¿ÁˆÓ».
** ™.Ù.M.: mentalist, «„˘¯ÔÏÔÁÔ-Ù·¯˘‰·ÎÙ˘ÏÔ˘ÚÁfi˜», Ô ÔÔ›Ô˜ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› „˘¯ÔÏÔ-
ÁÈο Î·È ¿ÏÏ· Ù¯ӿÛÌ·Ù· ÁÈ· Ó· Ì·ÓÙ‡ÂÈ ÙȘ ÛΤ„ÂȘ, Ó· ‰È·‚¿˙ÂÈ ÎÏÂÈÛÙ¿ ÁÚ¿Ì-
Ì·Ù· Î.Ï.

19. ¶PO§O°O™ 3
Úˆ; BϤˆ οÙÈ Û·Ó ‚¿Úη ¿Óˆ Û ÓÂÚfi, ÔÙ¿ÌÈ ›Ûˆ˜ ‹ Ï›ÌÓË...» Î.Ô.Î.
™Â ¤Ó· ·ÎÚÔ·Ù‹ÚÈÔ 250 ·ÓıÚÒˆÓ, ÌÔÈÚ·›· ı· ·ÓÙÈÚÔÛˆ‡ÂÙ·È Î¿ıÂ Û˘-
ÓËıÈṲ̂ÓË ·ÈÙ›· ı·Ó¿ÙÔ˘.
OÈ ‚·ÛÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ Ù˘ «·Ó¿ÁÓˆÛ˘» Â›Ó·È ·Ϥ˜: ·Ú¯›ÛÙ Ì ÁÂÓÈÎfiÙËÙ˜
(·˘ÙÔÎÈÓËÙÈο ·Ù˘¯‹Ì·Ù·, ÓÈÁÌÔ‡˜, ηډȷΤ˜ ÚÔÛ‚ÔϤ˜, ηÚΛÓÔ˘˜),
ÎÚ·Ù‹ÛÙ ÙË Û˘˙‹ÙËÛË Â˘¯¿ÚÈÛÙË («ı¤ÏÂÈ Ó· ͤÚÂȘ ˆ˜ Û ·Á·¿ÂÈ Ôχ»,
«ÌÔ˘ ϤÂÈ Ó· Û·˜ ˆ ˆ˜ ‰ÂÓ ˘ÔʤÚÂÈ È·», «‰ÂÓ ÔÓ¿ÂÈ ϤÔÓ») Î·È ÌËÓ
ͯӿÙ fiÙÈ ÙÔ ·ÎÚÔ·Ù‹ÚÈÔ ı· ı˘Ì¿Ù·È ÙȘ ÂÈÙ˘¯›Â˜ Î·È fi¯È ÙȘ ·ÔÙ˘¯›Â˜
Û·˜ («¶Ò˜ ‹ÍÂÚ fiÙÈ ‹Ù·Ó ηÚΛÓÔ˜;», «¶Ò˜ ‚ڋΠÙÔ fiÓÔÌ¿ Ù˘;»). ¶Ò˜
fï˜ ı· ÌÔÚÔ‡ÛÂ Ë Pfi˙Ì·Ú˘ AÏÙ¤· Ó· ͤÚÂÈ, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÚˆÙ‹ÛÂÈ, fiÙÈ Ë ÌË-
Ù¤Ú· Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ Á˘Ó·›Î·˜ ›¯Â Âı¿ÓÂÈ ·fi ηÚΛÓÔ Î·È fiÙÈ Ô ÁÈÔ˜
Ù˘ ·ÓËÛ˘¯Ô‡Û ÁÈ· ÙËÓ Î·ÚȤڷ ÙÔ˘; °È· ÙËÓ ŸÚ·, ÁÈ· ÙÔ˘˜ 250 ı·٤˜
̤۷ ÛÙÔ ÛÙÔ‡ÓÙÈÔ Î·È ÁÈ· Ù· ÂηÙÔÌ̇ÚÈ· ÙˆÓ ÙËÏÂı·ÙÒÓ, Ë AÏÙ¤· ¤ÌÔÈ-
·˙ ӷ ÂÈÎÔÈÓˆÓ› Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì¿ÙˆÓ.
H ÂÍ‹ÁËÛË ¤¯ÂÈ ‚¤‚·È· Ó· οÓÂÈ Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ·˘Ùfi, fi¯È Ì ÙÔÓ «¿ÏÏÔ».
NˆÚ›ÙÂÚ·, ÙËÓ ›‰È· ‹ÌÂÚ·, ηıÒ˜ ‹Á·ÈÓ· ·fi ÙÔ ÍÂÓÔ‰Ô¯Â›Ô ÛÙÔ ÛÙÔ‡ÓÙÈÔ,
‚Ú¤ıËη ÛÙËÓ ›‰È· ÏÈÌÔ˘˙›Ó· Ì ÌÂÚÈÎÔ‡˜ ·fi ÙÔ˘˜ ηÏÂṲ̂ÓÔ˘˜ Ù˘ ÂÎÔ-
Ì‹˜, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ‹Ù·Ó Ë Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË Á˘Ó·›Î· Î·È Ô ÁÈÔ˜ Ù˘. K·-
Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ‰È·‰ÚÔÌ‹˜ ·Ó¤ÊÂÚ·Ó fiÙÈ Â›¯·Ó Û˘Ó·ÓÙËı› ·Ï·ÈfiÙÂÚ·
Ì ÙËÓ AÏÙ¤· Î·È Â›¯·Ó ÎÏËı› ·fi ÙÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜ Ù˘ ŸÚ· ÁÈ· Ó· ÌÔÈ-
Ú·ÛÙÔ‡Ó ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· ÙÔ˘˜ Ì ÙÔ˘˜ ÙËÏÂı·٤˜. MÈ· Î·È Î·Ó¤Ó·˜ ۯ‰fiÓ
‰ÂÓ ‹ÍÂÚ ÙË ÌÈÎÚ‹ ·˘Ù‹ ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ·, Ë AÏÙ¤· ÌfiÚÂÛ ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÂÈ
ÙË ÁÓˆÚÈÌ›· Ù˘ Ì ÙË Á˘Ó·›Î· Î·È Ù· fiÛ· ‹ÍÂÚ ÁÈ’ ·˘Ù‹Ó, ÒÛÙ ӷ ÁÏ˘-
ÙÒÛÂÈ ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙÈÁÌ‹ ·fi ÙËÓ Î·Ù·ÎÚ·˘Á‹. º˘ÛÈο, Ì›ÏËÛ· ÛÙËÓ ÂÎ-
ÔÌ‹ ÁÈ· ÙË Û˘˙‹ÙËÛË ÂΛÓË, ·ÏÏ¿, ÚÔ˜ ηٿÏËÍ‹ ÌÔ˘, Ë Á˘Ó·›Î· ·Ú-
Ó‹ıËΠfiÙÈ Â›¯Â ÔÙ¤ Û˘Ó·ÓÙËı› Ì ÙËÓ AÏÙ¤· Î·È ÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ·˘Ùfi Ù˘ ÂÎ-
ÔÌ‹˜ ÎfiËÎÂ.
¢ÂÓ ÈÛÙ‡ˆ ˆ˜ Ë AÏÙ¤· ÂÍ··Ù¿ Û˘ÓÂȉËÙ¿ ÙÔ ÎÔÈÓfi Ù˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ-
ÒÓÙ·˜ Ù¯ÓÈΤ˜ «·Ó¿ÁÓˆÛ˘». NÔÌ›˙ˆ fiÙÈ Ì¿ÏÏÔÓ ¿Ú¯ÈÛ ӷ ÈÛÙ‡ÂÈ ÂÈÏÈ-
ÎÚÈÓ¿ ÛÙȘ ›‰È˜ ÙȘ «·Ú·„˘¯ÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ» Ù˘ ηÈ, ·Ó˘ÛÙÂÚfi‚Ô˘Ï·, ¤Ì·-
ı ӷ «‰È·‚¿˙ÂÈ» ÌÂÙ¿ ·fi ÔÏϤ˜ ‰ÔÎÈ̤˜. H ›‰È· ÈÛ¯˘Ú›˙ÂÙ·È fiÙÈ Ù· ¿-
ÓÙ· ÍÂΛÓËÛ·Ó ÙÔÓ NԤ̂ÚÈÔ ÙÔ˘ 1981, fiÙ·Ó fiˆ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ: «•‡ÓËÛ·
ÓˆÚ›˜ ¤Ó· Úˆ› Î·È ÙÔÓ Â›‰· Ó· ÛÙ¤ÎÂÙ·È Ï¿È ÛÙÔ ÎÚ‚¿ÙÈ Î·È Ó· Ì ÎÔÈ-
Ù¿. ¶·Ú’ fiÙÈ ÌÈÛÔÎÔÈÌÈṲ̂ÓË, ηٿϷ‚· ·Ì¤Ûˆ˜ fiÙÈ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó οÔÈÔ Ï¿-
ÛÌ· Ù˘ Ê·ÓÙ·Û›·˜ ÌÔ˘, οÔÈ· ÔÓÂÈÚÈ΋ ÂÈÎfiÓ· ̤۷ ÛÙË Ó‡¯Ù·» (1995, Û.
56). Afi ÂΛ Î·È ¤Ú·, fiˆ˜ ·ÔηχÙÂÈ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô Ù˘, ÍÂΛÓËÛ ÌÈ·
Ì·ÎÚÔ¯ÚfiÓÈ· ‰È·‰Èηۛ· «·ÓÔ›ÁÌ·ÙÔ˜» ÙÔ˘ ·˘ÙÔ‡ Ù˘ ÛÙËÓ Èı·ÓfiÙËÙ·
‡·Ú͢ ÂÓfi˜ ÎfiÛÌÔ˘ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì¿ÙˆÓ, ̤ۈ ˘ÓÔÔÌÈÎÒÓ ·Ú·ÈÛı‹ÛˆÓ,
fiˆ˜ ÙȘ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ó ÔÈ „˘¯ÔÏfiÁÔÈ —‰ËÏ·‰‹ ÔÙ·ÛÈÒÓ Ì ʷÓÙ¿ÛÌ·Ù·, Â͈-
Á‹ÈÓÔ˘˜ ‹ ·Á·Ë̤ӷ ÚfiÛˆ·, Ô˘ ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È Î·ıÒ˜ Û˘Ó¤Ú¯ÂÙ·È Î·Ó›˜

20. 4 °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
·fi ‚·ı‡ ‡ÓÔ— Î·È Ù˘ ·fi‰ÔÛ˘ Ì˘ÛÙÈÎÈÛÙÈÎÒÓ ÂÚÌËÓÂÈÒÓ Û ·Û˘Ó‹ıÈ-
ÛÙ˜ ÂÌÂÈڛ˜. øÛÙfiÛÔ, ›Ù ÌÈÏԇ̠ÁÈ· ÔÓÙ›ÎÈ· Ô˘ ÙÚ·‚Ô‡Ó ÌÔ¯ÏÔ‡˜
ÁÈ· Ó· ‚ÚÔ˘Ó ÙÚÔÊ‹ ›Ù ÁÈ· ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ô˘ ·›˙Ô˘Ó Ì ÙÔ˘˜ «ÎÔ˘ÏÔ¯¤ÚË-
‰Â˜» ÛÙÔ Î·˙›ÓÔ, ·ÚΛ οÔÈ· ÂÚÈÛÙ·Ûȷ΋ ÂÈÙ˘¯›· ÁÈ· Ó· ÙÔ˘˜ οÓÂÈ Ó·
Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ó. H ›ÛÙË Î·È Ë Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ Ù˘ AÏÙ¤· ‰È·ÌÔÚÊÒıËÎ·Ó Ì¤Ûˆ
ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋˜ ÂÍ¿ÚÙËÛ˘ Ô˘ ‚·Û›ÛÙËΠ۠ÌÈ· ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹˜ ·Ó·ÏÔÁ›·˜ ‰È·-
‰Èηۛ· ÂÓ›Û¯˘Û˘ — ÔÏϤ˜ ÔÈ ·ÔÙ˘¯›Â˜, ·ÏÏ¿ ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÈÙ˘¯›Â˜ ÒÛÙÂ
·˘Ù¤˜ Ó· ‰È·ÌÔÚÊÒÛÔ˘Ó Î·È Ó· ‰È·ÈˆÓ›ÛÔ˘Ó ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘. H ıÂÙÈ΋
·Ó¿‰Ú·ÛË, ˘fi ÙË ÌÔÚÊ‹ ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌ¤ÓˆÓ ÂÏ·ÙÒÓ, ‰È·ÙÂıÂÈÌ¤ÓˆÓ Ó· ÏË-
ÚÒÛÔ˘Ó Ì¤¯ÚÈ Î·È 200 ‰ÔÏ¿ÚÈ· ÁÈ· οıÂ Û˘Ó¿ÓÙËÛË, ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ Ì˯·ÓÈÛÌfi˜
ÈηÓfi˜ Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙËÓ ›ÛÙË ÛÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ù˘ Î·È Ó· ÙËÓ ÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÈ ÛÙÔ
Ó· «·ÎÔÓ›ÛÂÈ» ÙȘ ÌÂÓÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ Ù˘ ‰ÂÍÈfiÙËÙ˜.
TÔ ›‰ÈÔ Ì¿ÏÏÔÓ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙÔÓ ÎÔÚ˘Ê·›Ô ·Ú·„˘¯ÈÛÙ‹, fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿
ÙËÓ «·Ó¿ÁÓˆÛË» —ÙÔÓ T˙¤È̘ B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ (James Van Praagh)— Ô ÔÔ›Ô˜
Â› Ì‹Ó˜ ÔÏfiÎÏËÚÔ˘˜ ¿ÊËÓ ¿Ó·˘‰Ô ÙÔ ÎÔÈÓfi ÙÔ˘ ÛÙÔ ÓÂÔÂÔ¯ÈÎfi* ÙÔÎ-Ûfi-
Ô˘ ÙÔ˘ ·ÌÂÚÈηÓÈÎÔ‡ ÙËÏÂÔÙÈÎÔ‡ ‰ÈÎÙ‡Ô˘ NBC H ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿ (The Other
Side), ÒÛÔ˘ ÙÔÓ ÍÂÛΤ·Û ¤Ó· ¿ÏÏÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ù˘ ·ÌÂÚÈηÓÈ΋˜ ÙËÏÂfi-
Ú·Û˘, Ù· ÕÏ˘Ù· Ì˘ÛÙ‹ÚÈ· (Unsolved Mysteries). I‰Ô‡ Ò˜ ¤ÁÈÓ ·˘Ù‹ Ë ·Ô-
Î¿Ï˘„Ë: M οÏÂÛ·Ó Ó· ηı›Ûˆ Û ¤Ó· ‰ˆÌ¿ÙÈÔ Ì ÂÓÓ¤· ¿ÏÏ· ¿ÙÔÌ·. ™ÙË
Û˘Ó¤¯ÂÈ· ˙ËÙ‹ıËΠ·fi ÙÔÓ B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ Ó· ÌÈÏ‹ÛÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ Î·ı¤Ó· ·fi Ì·˜,
ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·˜ ˆ˜ fiÏÔÈ Â›¯·Ì ¯¿ÛÂÈ ¤Ó· ·Á·Ë̤ÓÔ Ì·˜ ÚfiÛˆÔ. E›¯· ÛÙÂ-
Ó‹ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì ÙÔ˘˜ ·Ú·ÁˆÁÔ‡˜ ÒÛÙ ӷ Â›Ó·È Û›ÁÔ˘ÚÔ fiÙÈ Ô B·Ó ¶Ú¿-
·ÁÎ ‰ÂÓ ı· ÁÓÒÚÈ˙ ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ Ù›ÔÙ· ÁÈ· Î·Ó¤Ó·Ó Ì·˜. (¶¤Ú·Ó ÙÔ˘
fiÙÈ Â›Ó·È Û˘Ó‰ÚÔÌËÙ¤˜ Û Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈο ÂÚÈÔ‰Èο ‰ËÌÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Ì¿ÚÎÂ-
ÙÈÓÁÎ, ÒÛÙ ӷ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· οÓÔ˘Ó ÛÙ·ÙÈÛÙÈο ¤Á΢Ú˜ ÚԂϤ„ÂȘ Ì ‚¿-
ÛË ÙËÓ ËÏÈΛ·, ÙÔ Ê‡ÏÔ, ÙËÓ ÂıÓfiÙËÙ· Î·È ÙÔÓ ÙfiÔ ‰È·ÌÔÓ‹˜, ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÌÂ-
ÓÙ·ÏÈÛÙ¤˜ ÊÙ¿ÓÔ˘Ó ÛÙÔ ÛËÌÂ›Ô Ó· ‰›ÓÔ˘Ó ÔÓfiÌ·Ù· Û ȉȈÙÈÎÔ‡˜ ÓÙÂÙ¤ÎÙÈ‚
ÁÈ· Ó· Ì¿ıÔ˘Ó ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË ˙ˆ‹ ÂÏ·ÙÒÓ ‹ ·ÎÚÔ·ÙÒÓ ÙÔ˘˜.)
∏ «·Ó¿ÁÓˆÛË» ÙÔ˘ µ·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ı· ¤ÚÂ ÏÔÈfiÓ Ó· Á›ÓÂÈ ¯ˆÚ›˜ η̛· ÂÎ
ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ ÏËÚÔÊÔÚ›·. H ‰È·‰Èηۛ· ‰È‹ÚÎÂÛ 11 ÒÚ˜ Î·È Û˘ÌÂÚÈÂ-
Ï¿Ì‚·Ó ·ÚÎÂÙ¿ ‰È·Ï›ÌÌ·Ù· ÁÈ· ηʤ Î·È ÁÈ· Ó· ÙÛÈÌ‹ÛÔ˘Ì οÙÈ, ¤Ó·
ÌÂÁ¿ÏÔ ‰È¿ÏÂÈÌÌ· ÁÈ· ÌÂÛËÌÂÚÈ·Ófi Ê·ÁËÙfi Î·È ·ÚÎÂÙ¤˜ ‰È·ÎÔ¤˜ ÛÙË Ì·-
ÁÓËÙÔÛÎfiËÛË ÁÈ· Ó· ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ó ÔÈ Ù¯ÓÈÎÔ› ÙÔ ÊÈÏÌ. O B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ¿ÓÔÈÍÂ
ÙÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ì ÌÈÛ‹ ÒÚ· «ÓÂÔÂÔ¯È΋˜» ÌÔ˘ÛÈ΋˜ Î·È ·ÛÙÚÔÏÔÁÈΤ˜ ·Û˘-
*
™.Ù.M.: N¤· ∂Ô¯‹ (New Age – Â›ı. ÓÂÔÂÔ¯ÈÎfi˜, -‹, -fi): OÓÔÌ·Û›· ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜
ΛÓËÛ˘ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· ÛÙȘ H¶A, Ù˘ ÔÔ›·˜ —Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÏÂÍÈÎfi Merriam-
Webster— ËÁ‹ ¤ÌÓ¢Û˘ Î·È ‚¿ÛË ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ‰È¿ÊÔÚ˜ ¤ÓÓÔȘ Î·È È‰¤Â˜ ΢ڛˆ˜
·fi ·Ó·ÙÔÏÈΤ˜ Î·È Èı·ÁÂÓ›˜ ·ÌÂÚÈηÓÈΤ˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ Î·È Ù˘ ÔÔ›·˜ ÔÈ ÂÓ·Û¯Ô-
Ï‹ÛÂȘ ÂÎÙ›ÓÔÓÙ·È Û ‰È¿ÊÔÚ· ‰›· Î·È ı¤Ì·Ù·, fiˆ˜ Â›Ó·È Ô ÔÏÈÛÌfi˜, Ë ·ÓËÛ˘-
¯›· ÁÈ· ÙË Ê‡ÛË, Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È Ë ÌÂÙ·Ê˘ÛÈ΋.

21. ¶PO§O°O™ 5
Ó·ÚÙËۛ˜, ÒÛÙ ӷ Ì·˜ ÚÔÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ ÁÈ· ÙÔ Ù·Í›‰È ÛÙËÓ «¿ÏÏË» ÏÂ˘Ú¿.
OÈ ÙÚfiÔÈ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó οˆ˜ ıËÏ˘ÚÂ›˜ Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ê·ÈÓfiÙ·Ó Ó· Û˘Ì¿Û¯ÂÈ
Ì·˙› Ì·˜, Û·Ó Ó· ÌÔÚÔ‡Û «Ó· ÓÈÒÛÂÈ ÙÔÓ fiÓÔ Ì·˜».
Afi Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ̤ÏË Ù˘ ÔÌ¿‰·˜, Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ÂÎÌ·›Â˘Û ÙËÓ ·È-
ÙÈÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘ ̤ۈ ÌÈ·˜ Ù¯ÓÈ΋˜ Ô˘ ¤‚ÏÂ· ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿.
ŒÙÚÈ‚Â ÙÔ ÛÙ‹ıÔ˜ ‹ ÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ ÙÔ˘ ϤÁÔÓÙ·˜ «ÓÈÒıˆ ¤Ó·Ó fiÓÔ Â‰Ò» Î·È ·-
Ú·ÙËÚÔ‡Û ÙËÓ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÙÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·¢ı˘ÓfiÙ·Ó. TËÓ ÙÚ›-
ÙË ÊÔÚ¿ Ô˘ ÙÔ ¤Î·ÓÂ, Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛ· ÙÔ ÁÈ·Ù›: ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ
Âı·›ÓÔ˘Ó ·fi ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Ô˘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ Î·Ú‰È¿, ÙÔ˘˜ Ó‡ÌÔÓ˜
‹ ÙÔÓ ÂÁΤʷÏÔ, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ·ÈÙÈÔÏÔÁ›· (.¯. ηډȷ-
΋ ÚÔÛ‚ÔÏ‹, ÂÁÎÂÊ·ÏÈÎfi ÂÂÈÛfi‰ÈÔ, ηÚΛÓÔ ÙÔ˘ Ó‡ÌÔÓ·, ÓÈÁÌfi, ÙÒÛË
‹ ·˘ÙÔÎÈÓËÙÈÎfi ·Ù‡¯ËÌ·). OÚÈṲ̂ӷ ̤ÏË ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ ‰ÂÓ ·ÓÙ¤‰Ú·Û·Ó ηıfi-
ÏÔ˘, ¤ÙÛÈ ‰ÂÓ ÌfiÚÂÛ ӷ ‚Á¿ÏÂÈ Ù›ÔÙ· Î·È ÙÔ ·Ó·ÎÔ›ÓˆÛÂ: «§˘¿Ì·È. ÕÌ·
‰ÂÓ ÛÔ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È, ‰ÂÓ ÛÔ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È» ∞fi ÙÔ˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ·fi ÂÌ¿˜ fï˜
ÂÎÌ·›Â˘Û ·ÚÎÂÙ¤˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ, ηıÒ˜ Î·È ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ·ÈÙÈÔÏÔÁ›· ı·-
Ó¿ÙÔ˘ — fi¯È fï˜ ¯ˆÚ›˜ ¿ÌÔÏϘ ·ÔÙ˘¯›Â˜. TȘ ÚÒÙ˜ ‰‡Ô ÒÚ˜ η٤-
ÁÚ·Ê· ÙÔÓ ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ «fi¯È» Î·È ÙˆÓ ·ÚÓËÙÈÎÒÓ ÓÂ˘Ì¿ÙˆÓ Ô˘ ÂÈÛ¤Ú·ÍÂ.
Y‹ÚÍ·Ó Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi ÂηÙfi ·ÔÙ˘¯Ë̤Ó˜ ÂÎÙÈÌ‹ÛÂȘ, Î·È ‰Ò-
‰Âη ÌfiÓÔÓ ÂÈÙ˘¯Ë̤Ó˜. O ηı¤Ó·˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û Ì ϛÁË ÂÍ¿ÛÎËÛË, ·Ó ›-
¯Â ·ÚÎÂÙfi ¯ÚfiÓÔ ÛÙË ‰È¿ıÂÛ‹ ÙÔ˘ Î·È ˘¤‚·ÏÏ ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ, Ó· Ù·
ηٷʤÚÂÈ ÂÍ›ÛÔ˘ ηϿ Ì ÙÔÓ B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ.
¶·Ú·Ù‹ÚËÛ· Â›Û˘ fiÙÈ, ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ‰È·ÎÔÒÓ ÙÔ˘ Á˘Ú›ÛÌ·-
ÙÔ˜ ÁÈ· ·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘ ÊÈÏÌ, Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ¤È·Ó ÎÔ˘‚¤ÓÙ· Ì ÙÔ˘˜ ηÏÂ-
Ṳ̂ÓÔ˘˜. «TÈ Û ¤ÊÂÚ ‰Ò;», ÚÒÙËÛ ·¢ı˘ÓfiÌÂÓÔ˜ Û ÌÈ· Á˘Ó·›Î·. TÔ˘
› ˆ˜ ›¯Â ¤ÏıÂÈ ÁÈ· ÙË ÌËÙ¤Ú· Ù˘. MÂÚÈΤ˜ «·Ó·ÁÓÒÛÂȘ» ÌÂÙ¿ ÙÔ Â-
ÚÈÛÙ·ÙÈÎfi ·˘Ùfi, Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ Á‡ÚÈÛÂ Î·È Â› ÛÙË Á˘Ó·›Î· ÂΛÓË: «BϤ-
ˆ ÌÈ· Á˘Ó·›Î· Ó· ÛÙ¤ÎÂÙ·È ›Ûˆ ÛÔ˘, Ì‹ˆ˜ Â›Ó·È Ë ÌËÙ¤Ú· ÛÔ˘;». ¶¿-
ÓÙ· ›¯Â ¢¯¿ÚÈÛÙ· Ú¿ÁÌ·Ù· Ó· ÂÈ. ¶ÚÔÛ¤ÊÂÚ χÙÚˆÛË Û fiÏÔ˘˜ — Ù·
·Á·Ë̤ӷ Ì·˜ ÚfiÛˆ· Ì·˜ Û˘Á¯ˆÚÔ‡Ó ÁÈ· Ù· Ï¿ıË Ì·˜Ø Ì·˜ ·Á·Ô‡Ó
·ÎfiÌ·Ø ‰ÂÓ ˘ÔʤÚÔ˘Ó È·Ø ı¤ÏÔ˘Ó Ó· ›̷ÛÙÂ Â˘Ù˘¯ÈṲ̂ÓÔÈ. TÈ ¿ÏÏÔ ı·
ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂÈ; «O ·Ù¤Ú·˜ ÛÔ˘ ‰ÂÓ ı· ÛÔ˘ Û˘Á¯ˆÚ‹ÛÂÈ ÔÙ¤ fiÙÈ Î·Ù¤-
ÛÙÚ„˜ ÙÔ ·˘ÙÔΛÓËÙfi ÙÔ˘»; O Û‡˙˘ÁÔ˜ ÌÈ·˜ Ó·ڋ˜ Á˘Ó·›Î·˜ ›¯Â ÛÎÔÙˆ-
ı› Û ·˘ÙÔÎÈÓËÙÈÎfi ‰˘ÛÙ‡¯ËÌ·. O B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ Ù˘ ›Â: «£¤ÏÂÈ Ó· ͤÚÂȘ
fiÙÈ ı· Í·Ó··ÓÙÚ¢Ù›˜». ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ‹Ù·Ó ‹‰Ë ·ÚÚ·‚ˆÓÈ·Ṳ̂-
ÓË Î·È, Ê˘ÛÈο, ıÂÒÚËÛ ÙËÓ ÚfiÁÓˆÛË ·˘Ù‹ ÂÈÙ˘¯Ë̤ÓË. AÏÏ¿, fiˆ˜ ÂÍ‹-
ÁËÛ· ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙËÓ Î¿ÌÂÚ·, Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ‰ÂÓ ÚÔ¤‚Ï„ ·Ôχو˜ Ù›-
ÔÙ·. ¢ÂÓ Ù˘ › ˆ˜ Â›Ó·È ‹‰Ë ·ÚÚ·‚ˆÓÈ·Ṳ̂ÓË. AÏÒ˜ Ù˘ › fiÙÈ Î¿-
ÔÈ· ̤ڷ ı· Í·Ó··ÓÙÚ¢Ù›. K·È ÙÈ Ì' ·˘Ùfi; TÈ ¿ÏÏÔ Ó· Ù˘ ¤ÏÂÁÂ; ¶ˆ˜
ı· ¤ÌÂÓ ¯‹Ú· ÁÈ· ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Ù˘; A˘Ùfi ı· ‹Ù·Ó Î·È ÛÙ·ÙÈÛÙÈ-
ο ·›ı·ÓÔ, ·ÏÏ¿ Î·È „˘¯ÔÏÔÁÈο ‰˘Û¿ÚÂÛÙÔ.

22. 6 °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
¢Ú·Ì·ÙÈÎfiÙÂÚË ÛÙÈÁÌ‹ Ù˘ Ë̤ڷ˜ ‹Ù·Ó fiÙ·Ó Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ‚ڋΠÙÔ
fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ÁÈÔ˘ ÂÓfi˜ ·ÓÙÚfiÁ˘ÓÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ‰ÔÏÔÊÔÓËı› ·fi ÌÈ· Û˘Ì-
ÌÔÚ›·. «BϤˆ ÙÔ ÁÚ¿ÌÌ· K», ›Â. «K¤‚ÈÓ, Ì‹ˆ˜, ‹ KÂÓ;» H ÌËÙ¤Ú· ‰·-
ÎÚ˘Ṳ̂ÓË Î·È Ì ÙÚÂÌ¿ÌÂÓË ÊˆÓ‹ ·¿ÓÙËÛÂ: «N·È, K¤‚ÈÓ». M›ӷÌ fiÏÔÈ
¤ÎÏËÎÙÔÈ. MÂÙ¿ fï˜ ÚfiÛÂÍ· fiÙÈ Ë ÌËÙ¤Ú· ÊÔÚÔ‡Û Á‡Úˆ ·fi ÙÔÓ Ï·È-
Ìfi Ù˘ ¤Ó·Ó ‚·Ú‡ ÎÚ›ÎÔ Ì ÙÔ ÁÚ¿ÌÌ· K ÁÚ·Ì̤ÓÔ Ì ‰È·Ì¿ÓÙÈ· Û ̷‡-
ÚÔ ÊfiÓÙÔ. ŸÙ·Ó ¤Î·Ó· ·˘Ù‹ ÙË ‰È·›ÛÙˆÛË, Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ·ÚÓ‹ıËΠˆ˜
›¯Â ÚÔÛ¤ÍÂÈ ÙÔÓ ÎÚ›ÎÔ. M¤Û· Û 11 ÒÚ˜ Ì·ÁÓËÙÔÛÎfiËÛ˘ Î·È „ÈÏÔÎÔ˘-
‚¤ÓÙ·˜ ÛÙ· ‰È·Ï›ÌÌ·Ù· ·ÔÎÏ›ÂÙ·È Ó· ÌËÓ ÙÔÓ Â›¯Â ÚÔÛ¤ÍÂÈ. E‰Ò ÙÔÓ
ÚfiÛÂÍ· ÂÁÒ Î·È ‰ÂÓ ı· ÙÔÓ ÚfiÛ¯ ÂΛÓÔ˜, Ô Â·ÁÁÂÏÌ·Ù›·˜;
¶ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÎÈ ·fi ÙȘ ÌÂÓÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜ Ù˘ AÏÙ¤· Î·È ÙÔ˘ B·Ó
¶Ú¿·ÁÎ, ÌÔ˘ ΛÓËÛ·Ó ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÔÈ ·ÓÙȉڿÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡. O ηı¤Ó·˜
ÌÔÚ› Ó· Ì¿ıÂÈ ÙȘ Ù¯ÓÈΤ˜ Ù˘ «·Ó¿ÁÓˆÛ˘» ̤۷ Û ÌÈÛ‹ ÒÚ·. ∏ ÙÂ-
¯ÓÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›, ‰ÈfiÙÈ ·˘ÙÔ› ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ·¢ı‡ÓÂÙ·È ı¤ÏÔ˘Ó Ó· ÏÂÈ-
ÙÔ˘ÚÁ›. ŸÏ· Ù· ̤ÏË ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ ÛÙË Ì·ÁÓËÙÔÛÎfiËÛË ÙˆÓ ÕÏ˘ÙˆÓ Ì˘ÛÙË-
Ú›ˆÓ, ÂÎÙfi˜ ·fi Â̤ӷ, ‹ıÂÏ·Ó Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ Ó· ÂÙ‡¯ÂÈ. E›¯·Ó ¤ÏıÂÈ ÁÈ·
Ó· ÂÈÎÔÈÓˆÓ‹ÛÔ˘Ó Ì ÙÔ˘˜ ·Á·Ë̤ÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜. ™ÙȘ Û˘ÓÂÓÙ‡ÍÂȘ Ô˘ ¤‰ˆ-
Û·Ó ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛË ÙÔ˘ B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ, Î·È ÔÈ ÂÓÓ¤· ·Ú¢ÚÈÛÎfiÌÂÓÔÈ ÂÎ-
ÊÚ¿ÛÙËÎ·Ó ıÂÙÈο ÁÈ· ÙȘ ÈηÓfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘, ·ÎfiÌË Î·È ÂΛÓÔÈ Ô˘ ÛÙȘ Â-
ÚÈÙÒÛÂȘ ÙÔ˘˜ ›¯Â ηٷʷÓÒ˜ ·ÔÙ‡¯ÂÈ. H ÎfiÚË ÌÈ·˜ ·fi ÙȘ ·Ú¢ÚÈ-
ÛÎfiÌÂÓ˜ ›¯Â ‚È·Ûı› Î·È ‰ÔÏÔÊÔÓËı› ÚÈÓ ·fi Ôχ ηÈÚfi Î·È Ë ·ÛÙ˘ÓÔ-
Ì›· ‰ÂÓ Â›¯Â ‚ÚÂÈ ·ÎfiÌË ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ ‰ÔÏÔÊfiÓÔ˘, Ô‡ÙÂ
Î·Ó ÁÈ· ÙȘ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ ÙÔ˘ ÂÁÎÏ‹Ì·ÙÔ˜. H ÌËÙ¤Ú· Á‡ÚÈ˙ ·fi ÙÔÎ-ÛfiÔ˘
Û ÙÔÎ-ÛfiÔ˘, „¿¯ÓÔÓÙ·˜ ·ÂÁÓˆṲ̂ӷ ÁÈ· οÔÈ· ‚Ô‹ıÂÈ·, ÒÛÙ ӷ ÂÓÙÔ-
›ÛÂÈ ÙÔÓ ÊÔÓÈ¿ Ù˘ ÎfiÚ˘ Ù˘. O B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ¿ÁÁÈÍ ÙËÓ Î·Ú‰È¿ Ù˘ Û·Ó
ÙÔ ·Ï¿ÙÈ ÙËÓ ÏËÁ‹. ¶ÂÚȤÁÚ·„ ÙË ÛÎËÓ‹ ÙÔ˘ ÂÁÎÏ‹Ì·ÙÔ˜: ¤Ó·Ó ¿ÓÙÚ· ¿-
Óˆ ·fi ÌÈ· Ó·ڋ ÎÔ¤Ï· — Ó· ÙË ‚È¿˙ÂÈ Î·È Ó· ÙË Ì·¯·ÈÚÒÓÂÈ. H ·Ê‹-
ÁËÛ‹ ÙÔ˘ ‚‡ıÈÛ ÙË Û˘ÓÙÂÙÚÈÌ̤ÓË ÌËÙ¤Ú· ÛÙÔ ÎÏ¿Ì·. (ŸÏÔÈ ıÂÒÚËÛ·Ó ÂÈ-
Ù˘¯›· ÙÔ˘ fiÙÈ ‚ڋΠÙÔÓ ÙÚfiÔ ı·Ó¿ÙÔ˘, fï˜ ÓˆÚ›ÙÂÚ· ÙÔ Úˆ›, ηıÒ˜
«„¿Ú¢» ÙÔ ÎÔÈÓfi ÙÔ˘ ÙÚ›‚ÔÓÙ·˜ ÙÔ ÛÙ‹ıÔ˜ Î·È ÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ ÙÔ˘, Ë ÌËÙ¤Ú·
›¯Â Û‡ÚÂÈ Ù· ‰¿ÎÙ˘Ï· ¿Óˆ ÛÙÔÓ Ï·ÈÌfi Ù˘, ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ fiÙÈ Ô Ï·È-
Ìfi˜ Ù˘ ÎfiÚ˘ Ù˘ ›¯Â ÎÔ›. ◊ÌÔ˘Ó Ô ÌfiÓÔ˜ Ô˘ ·ÎfiÌË ı˘ÌfiÙ·Ó ÙÔ ÂÚÈ-
ÛÙ·ÙÈÎfi ·˘Ùfi fiÙ·Ó Ô B·Ó ¶Ú¿·ÁÎ ÙÔ ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛÂ.)
MÂÙ¿ ÙË Ì·ÁÓËÙÔÛÎfiËÛË Ù˘ ÂÎÔÌ‹˜, ¤ÁÈÓ ʷÓÂÚfi ˆ˜ Ô B·Ó ¶Ú¿-
·ÁÎ ÙÔ˘˜ ›¯Â ÂÓÙ˘ˆÛÈ¿ÛÂÈ fiÏÔ˘˜, ÂÎÙfi˜ ·fi Â̤ӷ. M ÚÔοÏÂÛ·Ó ÏÔÈ-
fiÓ Ó· ÂÍËÁ‹Ûˆ ÙȘ ÂÓÙ˘ˆÛȷΤ˜ ÙÔ˘ ÂÈÙ˘¯›Â˜. ŸÙ·Ó ÂÓÙ¤ÏÂÈ ÙÔ˘˜ ÂÍ‹ÁË-
Û· ÔÈÔ˜ ›̷È, ÁÈ·Ù› ‚ÚÈÛÎfiÌÔ˘Ó ÂΛ Î·È Ò˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› Ë «·Ó¿ÁÓˆÛË»,
ÔÈ ÈÔ ÔÏÏÔ› ‰ÂÓ Ê¿ÓËΠӷ ÂÓԯϋıËηÓ, ÌÂÚÈÎÔ› fï˜ ÛËÎÒıËÎ·Ó Î·È
¤Ê˘Á·Ó. MÈ· Á˘Ó·›Î· Ì ÎÔ›Ù·Í ·˘ÛÙËÚ¿ Î·È ÌÔ˘ › ˆ˜ «‰ÂÓ Â›Ó·È Ûˆ-
ÛÙfi» Ó· ηٷÛÙڤʈ ÙȘ ÂÏ›‰Â˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ̤۷ ÛÙËÓ Ô‰‡ÓË ÙÔ˘.

23. ¶PO§O°O™ 7
E‰Ò ÏÔÈfiÓ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÙÔ ÎÏÂȉ› ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÓfiËÛË ÙÔ˘ Ê·ÈÓÔ̤ÓÔ˘. H
˙ˆ‹ Â›Ó·È ÁÂÌ¿ÙË ·ÚfiÔÙ· Î·È ·‚‚·ÈfiÙËÙ˜, ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ÙÚÔÌ·ÎÙÈÎfi-
ÙÂÚË Â›Ó·È Ô ÙÚfiÔ˜, Ô ¯ÚfiÓÔ˜ Î·È Ô ÙfiÔ˜ ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘ Ì·˜. °È· ¤Ó·Ó ÁÔ-
ÓÈfi, ·ÎfiÌ· ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ˜ Â›Ó·È Ô Êfi‚Ô˜ ı·Ó¿ÙÔ˘ ÙÔ˘ ·È‰ÈÔ‡ ÙÔ˘, οÙÈ Ô˘ ο-
ÓÂÈ fiÛÔ˘˜ ¤¯Ô˘Ó ˘ÔÛÙ› ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ·ÒÏÂÈ· ȉȷ›ÙÂÚ· ÂÈÚÚÂ›˜ Û fiÛ·
¤¯Ô˘Ó Ó· ÙÔ˘˜ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÔÈ ‰È¿ÊÔÚÔÈ ·Ú·„˘¯ÈÛÙ¤˜. Àfi ÙËÓ ›ÂÛË Ù˘
Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, fiÏÔÈ ÁÈÓfiÌ·ÛÙ ‡ÈÛÙÔÈ. ∞Ó·˙ËÙԇ̠ηıËÛ˘¯·ÛÙÈΤ˜
‚‚·ÈfiÙËÙ˜ Û ̤ÓÙÈÔ˘Ì Î·È ¯·ÚÙÔÚ›¯ÙÚ˜, ·ÛÙÚÔÏfiÁÔ˘˜ Î·È ·Ú·„˘¯ÈÛÙ¤˜.
OÈ ÎÚÈÙÈΤ˜ Ì·˜ ÈηÓfiÙËÙ˜ Û˘ÓÙÚ›‚ÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ Â¤Ï·ÛË Ù˘ ˘fiÛ¯ÂÛ˘
Î·È Ù˘ ÂÏ›‰·˜ Ô˘ ÚÔÛʤÚÔÓÙ·È ˆ˜ ·Ó·ÎÔ‡ÊÈÛË ÁÈ· Ù· ÌÂÁ¿Ï· ¿Á¯Ë Ù˘
˙ˆ‹˜. ¢ÂÓ ı· ‹Ù·Ó ˘¤ÚÔ¯Ô, Ô ı¿Ó·ÙÔ˜ Ó· ÌËÓ Â›Ó·È Î·È ÙÔ Ù¤ÏÔ˜; ¢ÂÓ ı·
‹Ù·Ó ˘¤ÚÔ¯Ô Ó· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ Í·Ó·ÌÈÏ‹ÛÔ˘Ì Ì ٷ ·Á·Ë̤ӷ Ì·˜
ÚfiÛˆ·, ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘˜; ∫·È ‚¤‚·È· ı· ‹Ù·Ó! ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ·˘Ù¤˜
ÙȘ ÂÈı˘Ì›Â˜, ÔÈ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ¤˜ ‰ÂÓ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ‰ÈfiÏÔ˘ ·fi ÙÔ˘˜ «ÈÛÙÔ‡˜».
E›Ó·È ÌÈ· ·Ó¿Ú¯·ÈË, ·ÓıÚÒÈÓË ·Ó¿ÁÎË. ™Â ¤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ fiÔ˘ Ë ÂÈ‚›ˆÛË
‹Ù·Ó ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ·‚¤‚·ÈË, ÔÈ ÚfiÁÔÓÔ› Ì·˜, ·ÓÙÔ‡ ÛÙÔÓ Ï·Ó‹ÙË, ·Ó¤Ù˘-
Í·Ó ÙËÓ ›ÛÙË Û οÔÈ· ̤ÏÏÔ˘Û· ˙ˆ‹ Î·È ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì¿ÙˆÓ.
ŸÙ·Ó ÏÔÈfiÓ Â›Ì·ÛÙ ¢¿ÏˆÙÔÈ Î·È ÊÔ‚ÈṲ̂ÓÔÈ, Ô ÚÔÌËıÂ˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÏ›‰·˜
‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Ú¿ Ó· Ì·˜ ˘ÔÛ¯Âı› ÌÈ·Ó ¿ÏÏË ˙ˆ‹, ÚÔÛʤÚÔÓÙ·˜ ¤ÛÙˆ ηÈ
ÙȘ ÈÔ Û·ıÚ¤˜ ·ԉ›ÍÂȘ. H ·ÓıÚÒÈÓË Â˘ÈÛÙ›· ı· ÊÚÔÓÙ›ÛÂÈ ÁÈ· Ù· Â-
Ú·ÈÙ¤Úˆ, fiˆ˜ ·Ú·Ù‹ÚËÛÂ Î·È Ô ÔÈËÙ‹˜ ∞ÏÂÍ¿ÓÙÂÚ ¶fiÔ˘ (Alexander
Pope) ÛÙÔ ¢ÔΛÌÈÔ ÂÚ› ·ÓıÚÒÔ˘ («Essay on Man», EÈÛÙÔÏ‹ I, 1.95):
AÈÒÓÈ· ·Ó·‚χ˙ÂÈ Ë ÂÏ›‰· ÛÙËÓ ·ÓıÚÒÈÓË Î·Ú‰È¿Ø
Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ÔÙ¤ ‰ÂÓ Â›Ó·È, Ì· ¿ÓÙ· ̤ÏÏÂÈ ÙÔ˘ Ó· Á›ÓÂÈ
¢ÏÔÁË̤ÓÔ˜.
∞Ó‹Û˘¯Ë Ë „˘¯‹ ·fi ÙÔ Û›ÙÈ Ù˘ Ì·ÎÚÈ¿,
‚Ú›ÛÎÂÈ ËÛ˘¯›· Î·È ÌÈÏ¿ Û ÌÈ· ̤ÏÏÔ˘Û· ˙ˆ‹.*
H ÂÏ›‰· ·˘Ù‹ Â›Ó·È Ô˘ οÓÂÈ fiÏÔ˘˜ Ì·˜ —ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ¤˜ Î·È ÈÛÙÔ‡˜— Ó·
ÚÔÛËψÓfiÌ·ÛÙ Û ·ÓÂÍ‹ÁËÙ· Ì˘ÛÙ‹ÚÈ·, Ó· ·Ó·˙ËÙԇ̠ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ÓfiË-
Ì· Û ¤Ó· ˘ÏÈÎfi Û‡Ì·Ó, Ó· ÂÈı˘Ìԇ̠ÙËÓ ·ı·Ó·Û›· Î·È Ó· ÂÏ›˙Ô˘ÌÂ
ˆ˜ ÌÔÚ› Î·È Ó· ÂÎÏËÚˆıÔ‡Ó ÔÈ ÚÔÛ‰Ô˘ Ì·˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÈˆÓÈfiÙËÙ·.
A˘Ùfi Â›Ó·È ÂΛÓÔ Ô˘ ÛÚÒ¯ÓÂÈ ÙfiÛÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜, ¿Ó‰Ú˜ Î·È Á˘Ó·›Î˜,
Û ÓÂ˘Ì·ÙÈÛÙ¤˜, Û ÁÎÔ˘ÚÔ‡ Ù˘ «N¤·˜ ∂Ô¯‹˜» Î·È Û ÙËÏÂÔÙÈÎÔ‡˜ ·-
Ú·„˘¯ÈÛÙ¤˜ Ô˘ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÌÈ· «Ê·Ô˘ÛÙÈ΋» Û˘Ìʈӛ·: ÙËÓ ·ÈˆÓÈfiÙËÙ·
Û ·ÓÙ¿ÏÏ·ÁÌ· Ì ÙËÓ ÂıÂÏÔ‡ÛÈ· ¿ÚÛË Ù˘ ‰˘ÛÈÛÙ›·˜ Ì·˜ (ηÈ, Û˘Ó‹ıˆ˜,
ÙËÓ ÂÏ¿ÊÚ˘ÓÛË Ù˘ ÙÛ¤˘ Ì·˜).
* Hope springs eternal in the human breast; / Man never Is, but always To be blest.
/ The soul, uneasy, and confin’d from home, / Rests and expatiates in a life to come.

24. 8 °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
H ÂÏ›‰· fï˜ ·Ó·‚χ˙ÂÈ ·ÈÒÓÈ· ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ fiÛÔ Î·È ÁÈ·
ÙÔ˘˜ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ¤˜. M·˜ Ì·ÁÂ‡Ô˘Ó Ù· Ì˘ÛÙ‹ÚÈ·, ÙÔ Û‡Ì·Ó Ì¿˜ ÚÔηÏ›
‰¤Ô˜, fiˆ˜ ‰¤Ô˜ Ì¿˜ ÚÔηÏ› Î·È Ë ÈηÓfiÙËÙ· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ ›‰Ô˘˜ Ó·
ÂÙ˘¯·›ÓÂÈ ÙfiÛ· ÔÏÏ¿ ̤۷ Û ÙfiÛÔ ÌÈÎÚfi ¯ÚÔÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·. AÓ·˙ËÙÔ‡-
Ì ÙËÓ ·ı·Ó·Û›· Ì ÙȘ Û˘ÏÏÔÁÈΤ˜ Ì·˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Î·È Ù· ‰È·¯ÚÔÓÈο Ì·˜
ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù·Ø ÚÔÛ‰ÔÎÔ‡ÌÂ Î·È ÂÌ›˜ ÔÈ ÂÏ›‰Â˜ Ì·˜ ÁÈ· ·ÈˆÓÈfiÙËÙ· Ó· ÂÎ-
ÏËÚˆıÔ‡Ó.
TÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ÌÈÏ¿ÂÈ ÁÈ· ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ô˘ Û˘ÌÌÂÚ›˙ÔÓÙ·È ·ÚÂÌÊÂÚ›˜
ÂÔÈı‹ÛÂȘ Î·È ÂÏ›‰Â˜, ·ÏÏ¿ Ô˘ ÙȘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ì Ôχ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜
ÌÂıfi‰Ô˘˜. MÈÏ¿ÂÈ ÁÈ· ÙË ‰È¿ÎÚÈÛË ÌÂٷ͇ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È „¢‰ÔÂÈÛÙ‹Ì˘,
ÈÛÙÔÚ›·˜ Î·È „¢‰Ô˚ÛÙÔÚ›·˜ Î·È ÁÈ· ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ‰È·ÊÔÚ¿˜ ·˘Ù‹˜. AÓ Î·È
οı ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÌÔÚ› Ó· ‰È·‚·ÛÙ› ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ·, fiÏ· Ì·˙› ·ÔηχÙÔ˘Ó
ÙË ÁÔËÙ›· ÙˆÓ ·Ú·„˘¯ÔÏÔÁÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ Î·È Ù˘ Â͈·ÈÛıËÙËÚȷ΋˜
·ÓÙ›Ï˄˘ (ESP), ÙˆÓ UFO Î·È ÙˆÓ ··ÁˆÁÒÓ ·fi Â͈Á‹ÈÓÔ˘˜, ÙˆÓ Ê·-
ÓÙ·ÛÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙˆÓ ÛÙÔȯÂÈˆÌ¤ÓˆÓ ÛÈÙÈÒÓ. øÛÙfiÛÔ, ¤Ú· ·’ fiÏ· ·˘Ù¿,
ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ‚È‚Ï›Ô ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ·ÌÊÈÏÂÁfiÌÂÓ· ı¤Ì·Ù· Ô˘ ‰ÂÓ ‚Ú›-
ÛÎÔÓÙ·È Î·Ù’ ·Ó¿ÁÎËÓ ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÂÚÈıÒÚÈÔ Î·È Ù· ÔÔ›· ÂÓ‰¤¯ÂÙ·È Ó·
¤¯Ô˘Ó ‚Ï·‚ÂÚ¤˜ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Û˘Ó¤ÂȘ: Ì ÙËÓ ·ÔηÏÔ‡ÌÂÓË ÂÈÛÙ‹-
ÌË ÙÔ˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈÛÌÔ‡ Î·È ÙËÓ Î·Ù¿ ϤÍË ÂÚÌËÓ›· Ù˘ µ›‚ÏÔ˘, Ì ÙËÓ ¿Ú-
ÓËÛË ÙÔ˘ OÏÔη˘ÙÒÌ·ÙÔ˜ Î·È ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘, Ì ÙË Ê˘Ï‹ Î·È ÙÔÓ
‰Â›ÎÙË Â˘Ê˘›·˜ (IQ), Ì ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÎfi ÂÍÙÚÂÌÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ·ÎÚÔ‰ÂÍÈ¿, Ì ÙȘ
Û‡Á¯ÚÔÓ˜ «Ì·ÁÈÛÛÔÊÔ‚›Â˜» Ô˘ ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÔ‡ÓÙ·È ·fi ËıÈÎÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ·ÓÈ-
ÎÔ‡˜ Î·È Ì·˙ÈΤ˜ ˘ÛÙÂڛ˜ (.¯. ·fi ÙÔ Û‡Ó‰ÚÔÌÔ ÙˆÓ «·Ó·ÎÙÒÌÂÓˆÓ» ·Ó·-
ÌÓ‹ÛˆÓ, ÙËÓ Î·ÎÔÔ›ËÛË Ô˘ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Ì ۷ٷÓÈÛÙÈΤ˜ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ηÈ
ÙÔ˘˜ «‰È¢ÎÔÏ˘ÓÙ¤˜»). ™ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜, Ë ÂȉÔÔÈfi˜ ‰È·ÊÔÚ¿ Û˘Ó›-
ÛÙ·Ù·È ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ ÙÔ˘ ÛΤÙÂÛı·È.
AÏÏ¿ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·’ fiÏ· ·˘Ù¿ —Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ— ÙÔ ‚È‚Ï›Ô Â›Ó·È
¤Ó·˜ ·ÓËÁ˘ÚÈÎfi˜ ÁÈ· ÙÔ Ó‡̷ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È ÁÈ· ÙË ¯·Ú¿ Ô˘ ÎÚ‡-
‚ÂÈ Ë ÂÍÂÚ‡ÓËÛË ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ Ì˘ÛÙËÚ›ˆÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ·ÎfiÌ· Î·È fiÙ·Ó ÔÈ
ÔÚÈÛÙÈΤ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÌÔÈ¿˙Ô˘Ó Ì·ÎÚÈÓ¤˜. ∏ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÂÚÈ¤ÙÂÈ· ›ӷÈ
Ô˘ ÌÂÙÚ¿ÂÈ, fi¯È Ô ÚÔÔÚÈÛÌfi˜. Zԇ̠ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. A˘Ùfi˜
Â›Ó·È ¿ÏψÛÙÂ Ô ÏfiÁÔ˜ Ô˘ ÔÈ „¢‰ÔÂÈÛً̘ ·ÎÌ¿˙Ô˘Ó — fiÛÔÈ ·Û¯ÔÏÔ‡-
ÓÙ·È Ì ·˘Ù¤˜ ͤÚÔ˘Ó fiÙÈ ÔÈ È‰¤Â˜ ÙÔ˘˜ Ú¤ÂÈ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ó· Ê·›ÓÔÓÙ·È
ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜, ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ fiÙÈ ıÂ̤ÏÈÔ˜ Ï›ıÔ˜ Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜ ÛÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi
Ì·˜ Â›Ó·È Ë ÂÈÛÙ‹ÌË. OÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ÂÌ¿˜ ÙÚ¤ÊÔ˘Ì ¤Ó· ›‰Ô˜ ›-
ÛÙ˘ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÌÈ· ÂÔ›ıËÛË fiÙÈ Ì οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË ı·
χÛÂÈ Ù· ΢ÚÈfiÙÂÚ· ·fi Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù¿ Ì·˜ — ÙÔ AIDS, ÙÔÓ ˘ÂÚÏËı˘-
ÛÌfi, ÙÔÓ Î·ÚΛÓÔ, ÙË Ú‡·ÓÛË, ÙȘ ηډÈÔ¿ıÂȘ Î.Ù.Ï. MÂÚÈÎÔ› Ì¿ÏÈÛÙ·
‰È·Î·Ù¤¯ÔÓÙ·È ·fi ÚÔÛ‰Ô˘ Ù‡Ô˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ê·ÓÙ·Û›·˜ ÁÈ· ¤Ó·
̤ÏÏÔÓ ¯ˆÚ›˜ ÁËÚ·ÙÂÈ¿: ı· ηٷ›ÓÔ˘Ì ӷÓÔÙ¯ÓÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ˘ÔÏÔÁÈÛÙ¤˜

25. ¶PO§O°O™ 9
Ô˘ ı· ÂÈÛ΢¿˙Ô˘Ó Î‡ÙÙ·Ú· Î·È fiÚÁ·Ó·, ı· ÂÍ·Ï›ÊÔ˘Ó Î¿ı ÛÔ‚·Ú‹
·Ûı¤ÓÂÈ· Î·È ı· Ì·˜ ‰È·ÙËÚÔ‡Ó ÛÙËÓ ËÏÈΛ· Ô˘ ı¤ÏÔ˘ÌÂ.
™˘ÓÂÒ˜, Ë ÂÏ›‰· ·Ó·‚χ˙ÂÈ ·ÈÒÓÈ· fi¯È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÛÙ¤˜,
ÙÔ˘˜ ıÚËÛÎfiÏËÙÔ˘˜, ÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜ Ù˘ N¤·˜ ∂Ô¯‹˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·Ú·„˘¯È-
ÛÙ¤˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ ˘ÏÈÛÙ¤˜, ÙÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ηÈ, Ó·È, ·ÎfiÌ· Î·È ÁÈ·
ÙÔ˘˜ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ¤˜. ¢È·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ, fï˜, ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ËÁ‹ ÙˆÓ ÂÏ›‰ˆÓ Ì·˜.
H ÚÒÙË ÔÌ¿‰· ·ÓıÚÒˆÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ÙË ÏÔÁÈ΋ fiÔ˘
Ù˘ Â›Ó·È ‚ÔÏÈÎfi Î·È ÙȘ ·ÔÚÚ›ÙÂÈ fiÔ˘ ‰ÂÓ Ù˘ ›ӷÈ. °È· ÙËÓ ÔÌ¿‰· ·˘-
Ù‹, οı ›‰Ô˘˜ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌÔ› Â›Ó·È ·Ô‰ÂÎÙÔ›, ·ÚΛ Ó· ÂÎÏËÚÒÓÔ˘Ó ÙË ‚·-
ıÈ¿ ÚÈ˙ˆÌ¤ÓË ·ÓıÚÒÈÓË ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· ‚‚·ÈfiÙËÙ·. °È·Ù›;
™ÙËÓ ÔÚ›· Ù˘ ÂͤÏÈÍ‹˜ ÙÔ˘˜, ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ·Ó¤Ù˘Í·Ó ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ·
Ó· „¿¯ÓÔ˘Ó Î·È Ó· ‚Ú›ÛÎÔ˘Ó Û˘Û¯ÂÙ›ÛÂȘ ÌÂٷ͇ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ Î·È ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ
ÛÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙÔ˘˜ (.¯. Ù· Ê›‰È· Ô˘ ÎÚÔÙ·Ï›˙Ô˘Ó Â›Ó·È Î·Ïfi Ó· ·Ô-
ʇÁÔÓÙ·È...) Î·È ÔÈ ϤÔÓ ÈηÓÔ› ÛÙÔ Ó· ·Ó·Î·Ï‡ÙÔ˘Ó Û˘Û¯ÂÙ›ÛÂȘ ¿ÊË-
Û·Ó Î·È ÙÔ˘˜ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ˘˜ ·ÔÁfiÓÔ˘˜. OÈ ·fiÁÔÓÔÈ ·˘ÙÔ› ›̷ÛÙ ÂÌ›˜.
TÔ Úfi‚ÏËÌ· ¤ÁÎÂÈÙ·È ÛÙÔ fiÙÈ Ë ·ÈÙÈÔÎÚ·ÙÈ΋ ÛΤ„Ë ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ï¿ıËÙË. K¿-
ÓÔ˘ÌÂ Û˘Û¯ÂÙ›ÛÂȘ, ›Ù ·˘Ù¤˜ Â›Ó·È ˘·ÚÎÙ¤˜ ›Ù fi¯È. OÈ Ï·Óı·Ṳ̂Ó˜ Û˘-
Û¯ÂÙ›ÛÂȘ Â›Ó·È ‰‡Ô ÂȉÒÓ: ÔÈ „¢‰Ò˜ ·ÚÓËÙÈΤ˜ Û ÛÎÔÙÒÓÔ˘Ó (.¯. Ù· Ê›-
‰È· Ô˘ ÎÚÔÙ·Ï›˙Ô˘Ó Â›Ó·È ·‚Ï·‚‹)Ø ÔÈ „¢‰Ò˜ ıÂÙÈΤ˜ ·ÏÒ˜ ÎÔÛÙ›˙Ô˘Ó
¯ÚfiÓÔ Î·È ÂÓ¤ÚÁÂÈ· (.¯. Ô ¯ÔÚfi˜ Ù˘ ‚ÚÔ¯‹˜ ı· ÛÙ·Ì·Ù‹ÛÂÈ ÙËÓ ÍËÚ·Û›·).
M·˜ ̤ÓÂÈ ÌÈ· ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ „¢‰Ò˜ ıÂÙÈÎÒÓ Û˘Û¯ÂÙ›ÛÂˆÓ — ÔÈ ˘ÓÔÔÌÈ-
Τ˜ ·Ú·ÈÛı‹ÛÂȘ Á›ÓÔÓÙ·È Ê·ÓÙ¿ÛÌ·Ù· ‹ Â͈Á‹ÈÓÔÈØ ÔÈ ıfiÚ˘‚ÔÈ Û ¤Ó·
¿‰ÂÈÔ Û›ÙÈ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È Û Ó‡̷ٷ ‹ ÛÙÔȯÂÈ¿Ø ÔÈ ÛÎÈ¿ÛÂȘ ÂÓfi˜ ‰¤ÓÙÚÔ˘
ÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·È ˆ˜ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ¶·Ó·Á›·˜Ø Ù˘¯·›Â˜ ÛÎȤ˜ οÔÈˆÓ ‚Ô˘ÓÒÓ ÛÙÔÓ
Ï·Ó‹ÙË ÕÚË ÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·È ˆ˜ ·ÂÈÎfiÓÈÛË ·ÓıÚÒÈÓÔ˘ ÚÔÛÒÔ˘ Ô˘ ¤¯ÂÈ
ηٷÛ΢·ÛÙ› ·fi Â͈Á‹ÈÓÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡˜. H ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ›ÛÙË ÂËÚÂ-
¿˙ÂÈ ÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„Ë: Ë «·Ô˘Û›·» ·ÔÏÈıˆÌ¿ÙˆÓ Û οÔÈ· ÁˆÏÔÁÈο
ÛÙÚÒÌ·Ù· ÂÎÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ˆ˜ ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ ı›·˜ ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜. H ·Ô˘Û›· ÁÚ·-
Ù‹˜ ‰È·Ù·Á‹˜ ÙÔ˘ X›ÙÏÂÚ ÁÈ· ÙËÓ ÂÍfiÓÙˆÛË ÙˆÓ E‚Ú·›ˆÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ ˆ˜
›Ûˆ˜ Ó· ÌËÓ ˘‹ÚÍ ÔÙ¤ Ù¤ÙÔÈ· ‰È·Ù·Á‹ ‹ ...ÂÍfiÓÙˆÛË. ™˘Ìو̷ÙÈΤ˜
‰È·Ù¿ÍÂȘ ˘Ô·ÙÔÌÈÎÒÓ ÛˆÌ·Ùȉ›ˆÓ Î·È ·ÛÙÚÔÓÔÌÈÎÒÓ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÒÓ Ì·Ú-
Ù˘ÚÔ‡Ó ¤Ó·Ó Â˘Ê˘‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁfi ÙÔ˘ Û‡Ì·ÓÙÔ˜. AfiÚÈÛÙ· Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· ηÈ
·Ó·ÌÓ‹ÛÂȘ ÚÔÂÚ¯fiÌÂÓ˜ ·fi ‡ÓˆÛË Î·È ·fi ÙËÓ Î·ıÔ‰‹ÁËÛË ÙÔ˘ ıÂÚ·-
Â˘Ù‹ ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ „˘¯ÔıÂÚ·›·˜ ÌÂÙÂÍÂÏ›ÛÛÔÓÙ·È Û ÍÂοı·Ú˜
ÌӋ̘ ·È‰È΋˜ ÛÂÍÔ˘·ÏÈ΋˜ ηÎÔÔ›ËÛ˘, ·Ú¿ ÙËÓ ·Ô˘Û›· ÛÙÔȯ›ˆÓ
Ô˘ Ó· ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó Î¿ÙÈ Ù¤ÙÔÈÔ.
OÈ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ οÓÔ˘Ó Î·È ·˘ÙÔ› Ù· «„¢‰Ò˜ ıÂÙÈο» ÛÊ¿ÏÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜
— ÔÈ Ì¤ıÔ‰ÔÈ fï˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Â›Ó·È ÂȉÈο ۯ‰ȷṲ̂Ó˜ ÒÛÙ ӷ Ù·
ÂÍ·Ï›ÊÔ˘Ó. AÓ Ë ˘fiıÂÛË Ù˘ „˘¯Ú‹˜ Û‡ÓÙË͢, ÁÈ· Ó· ¿ÚÔ˘Ì ¤Ó· Úfi-
ÛÊ·ÙÔ Î·È ı·̷ÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· „¢‰Ò˜ ıÂÙÈÎÔ‡ ÛÊ¿ÏÌ·ÙÔ˜, ‰ÂÓ Â›¯Â

26. 10 °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
ÁÓˆÚ›ÛÂÈ Ù¤ÙÔÈ· ‰ËÌÔÛÈfiÙËÙ· ÚÈÓ Î·Ó ÂÏÂÁ¯ı› ·fi ¿ÏÏÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜,
‰ÂÓ ı· ·ÔÙÂÏÔ‡Û οÙÈ ·Û˘Ó‹ıÈÛÙÔ. A˘Ùfi˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Â›Ó·È Ô ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ
ÔÔ›Ô ÚÔ¯ˆÚ› Ë ÂÈÛÙ‹ÌË — Ì ·Ó·Ú›ıÌËÙ˜ ‰È·ÁÓÒÛÂȘ „¢‰Ò˜ ıÂÙÈÎÒÓ
Î·È „¢‰Ò˜ ·ÚÓËÙÈÎÒÓ ÛÊ·ÏÌ¿ÙˆÓ. øÛÙfiÛÔ, Ô Ôχ˜ ÎfiÛÌÔ˜ Û˘Ó‹ıˆ˜ ‰ÂÓ
ÏËÚÔÊÔÚÂ›Ù·È Ù· ÛÊ¿ÏÌ·Ù· ·˘Ù¿ ‰ÈfiÙÈ, ˆ˜ Â› ÙÔ Ï›ÛÙÔÓ, Ù· ·ÚÓËÙÈο
·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ‰ÂÓ ‰ËÌÔÛȇÔÓÙ·È. TÔ fiÙÈ Ù· ÂÌÊ˘Ù‡̷ٷ ÛÈÏÈÎfiÓ˘ ÛÙÔ˘˜
Ì·ÛÙÔ‡˜ ÂÓ‰¤¯ÂÙ·È Ó· ÚÔηÏÔ‡Ó ÛÔ‚·Ú¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ˘Á›·˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÂ
ÚˆÙÔÛ¤ÏÈ‰Ë Â›‰ËÛËØ ÙÔ fiÙÈ, ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ‰ÂÓ ÚԤ΢„ ηӤӷ ÂÈÚ·Ì·-
ÙÈο ·Ó··Ú·ÁÒÌÂÓÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ô˘ Ó· ÂȂ‚·ÈÒÓÂÈ ÙËÓ ÂÈη-
Û›· ·˘Ù‹ ¤Ú·Û ۯ‰fiÓ ··Ú·Ù‹ÚËÙÔ.
TÈ ÛËÌ·›ÓÂÈ ÏÔÈfiÓ —ı· ÌÔÚÔ‡Û οÔÈÔ˜ Ó· ÚˆÙ‹ÛÂÈ— Ó· Â›Ó·È Î·-
Ó›˜ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹˜; OÚÈṲ̂ÓÔÈ ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó fiÙÈ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ Â›Ó·È Ë ·fiÚÚÈ„Ë
ηÈÓÔ‡ÚÁÈˆÓ È‰ÂÒÓ ‹, ·ÎfiÌ· ¯ÂÈÚfiÙÂÚ·, Û˘Á¯¤Ô˘Ó ÙÔÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹ Ì ÙÔÓ
΢ÓÈÎfi Î·È ÓÔÌ›˙Ô˘Ó fiÙÈ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ¤˜ Â›Ó·È ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ÛÙÚ˘ÊÓÔ› Î·È ‰˘Û¿ÚÂ-
ÛÙÔÈ Ù‡ÔÈ Ô˘ ·ÚÓÔ‡ÓÙ·È Ó· ‰Â¯ıÔ‡Ó Î¿ı ÈÛ¯˘ÚÈÛÌfi Ô˘ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ› ÙËÓ
ηıÂÛÙË΢›· Ù¿ÍË. A˘Ùfi Â›Ó·È Ï¿ıÔ˜. O ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ Â›Ó·È ÌÈ· ˘fi ·›ÚÂ-
ÛÈÓ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÈÛ¯˘ÚÈÛÌÒÓ. O ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi˜ Â›Ó·È Ì¤ıÔ‰Ô˜, fi¯È ı¤ÛË. ™Â ÌÈ·
ȉÂÒ‰Ë ÂÚ›ÙˆÛË, Ô ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹˜ ‰ÂÓ ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ÂÚÂ˘Ó¿ οÙÈ ·ÔÎÏ›ÔÓÙ·˜
ÙËÓ Èı·ÓfiÙËÙ· ÙÔ Ù¿‰Â Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ó· Â›Ó·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ‹ Ô ‰Â›Ó· ÈÛ¯˘ÚÈ-
ÛÌfi˜ Ó· Â›Ó·È ·ÏËı‹˜. ŸÙ·Ó, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÌÂϤÙËÛ· ÙÔ˘˜ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌÔ‡˜
ÙˆÓ ·ÚÓËÙÒÓ ÙÔ˘ E‚Ú·˚ÎÔ‡ OÏÔη˘ÙÒÌ·ÙÔ˜, η٤ÏËÍ· ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹˜ ¤Ó·ÓÙÈ
ÙˆÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙÒÓ ·˘ÙÒÓ (‚Ï. ÎÂÊ. 13 Î·È 14). ™ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÙˆÓ «·Ó·-
ÎÙËÌ¤ÓˆÓ ·Ó·ÌÓ‹Ûˆӻ, ‚Ú¤ıËη ÛÙÔ Ï¢Úfi ÙˆÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙÒÓ (ÎÂÊ. 7).
MÔÚ› ηÓ›˜ Ó· Â›Ó·È ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹˜ ›Ù ¤Ó·ÓÙÈ Î¿ÔÈÔ˘ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌÔ‡ ›ÙÂ
¤Ó·ÓÙÈ ·˘ÙÒÓ Ô˘ ÙÔÓ ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡Ó.
OÈ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ÂÍËÁÔ‡Ó Û ÙÚ›· Â›‰· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ÁÈ· ÙÔÓ
ÔÔ›Ô Ô ÎfiÛÌÔ˜ ÈÛÙ‡ÂÈ Û ·Ú¿ÍÂÓ· Ú¿ÁÌ·Ù·: (1) ‰ÈfiÙÈ Ë ÂÏ›‰· ·Ó·-
‚χ˙ÂÈ ·ÈÒÓÈ·Ø (2) ‰ÈfiÙÈ Ë ÛΤ„Ë ·Ú·Û‡ÚÂÙ·È Û Ï¿ÓË Ì ÁÂÓÈÎÔ‡˜ ÙÚfi-
Ô˘˜Ø (3) ‰ÈfiÙÈ Ë ÛΤ„Ë ·Ú·Û‡ÚÂÙ·È Û Ï¿ÓË ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ÙÚfi-
Ô˘˜. ¢›Óˆ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· «·Ú¿ÍÂÓˆÓ ‰ÔÍ·ÛÈÒÓ» ·Ó¿ÌÈÎÙ·
Ì ÁÂÓÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ ÁÈ· ÙÔ ÙÈ ÌÔÚԇ̠ӷ Ì¿ıÔ˘Ì ÂÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙȘ ‰Ôͷۛ˜
·˘Ù¤˜. °È· ÙÔÓ ÛÎÔfi ·˘Ùfi ¤¯ˆ ‰·ÓÂÈÛÙ› ÙÔ ÛÙ˘Ï ÙÔ˘ ™Ù‹‚ÂÓ T˙¤˘ °ÎÔ˘Ï-
ÓÙ (Stephen Jay Gould) ˆ˜ ÚfiÙ˘Ô ÁÈ· ¤Ó· ÈÛÔÚÚÔË̤ÓÔ Ì›ÁÌ· ÙÔ˘ Û˘-
ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ÁÂÓÈÎÔ‡, Ù˘ ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ·˜ Î·È Ù˘ Û˘ÓÔÏÈ΋˜ ÂÈÎfiÓ·˜Ø
ˆ˜ ËÁ‹ ¤ÌÓ¢Û˘ ¤¯ˆ ÙËÓ ·ÊÔÛ›ˆÛË ÙÔ˘ T˙¤È̘ P¿ÓÙÈ (J. Randi) ÛÙËÓ
·ÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘: ÙËÓ ÂÍ‹ÁËÛË ÌÂÚÈÎÒÓ ·fi Ù· ÈÔ ‰˘ÛÂÚÌ‹ÓÂ˘Ù· Ì˘ÛÙ‹ÚÈ·
ÙfiÛÔ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ fiÛÔ Î·È ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜.
™Ù· ¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ· ·ÊfiÙÔ˘ ȉڇ۷Ì ÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Sceptic Î·È ÙË ™ÎÂÙÈ-
ÎÈÛÙÈ΋ EÙ·ÈÚ›·, Ë ∫ÈÌ ∑ËÏ ™¤ÚÌÂÚ (Kim Ziel Shermer), Û‡ÓÙÚÔÊÔ˜, Ê›ÏË
Î·È Û‡˙˘Áfi˜ ÌÔ˘, ÌÔ˘ ¤¯ÂÈ ÚÔÛʤÚÂÈ ·Ù¤ÏÂȈÙ˜ ÒÚ˜ ÁfiÓÈÌˆÓ Û˘˙ËÙ‹ÛÂ-

27. ¶PO§O°O™ 11
ˆÓ ›Ù ηٿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ Ê·ÁËÙÔ‡ ›Ù ԉËÁÒÓÙ·˜ ÛÙÔ ·˘ÙÔΛÓËÙÔ Â›-
Ù οÓÔÓÙ·˜ Ì·˙› Ô‰ËÏ·Û›· ›Ù ηٿ ÙÔÓ Î·ıËÌÂÚÈÓfi Ì·˜ ÂÚ›·ÙÔ ÛÙÔ
‚Ô˘Ófi Ì·˙› Ì ٷ Û΢ÏÈ¿ Î·È ÙËÓ ÎfiÚË Ì·˜ ÙË NÙ¤‚ÈÓ. H ¿ÏÏË Û˘ÓÂÚÁ¿ÙÚÈ¿
ÌÔ˘ ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi, Ë ¶·Ù §¿ÈÓ˜ (Pat Linse), ·ԉ›¯ÙËΠοÙÈ Ôχ ÂÚÈÛ-
ÛfiÙÂÚÔ ·fi ÌÈ· ÂÍ·›ÚÂÙË Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÂÈÌÂÏ‹ÙÚÈ·. AÓ‹ÎÂÈ ÛÙÔ Û¿ÓÈÔ Â›-
‰Ô˜ ·ÓıÚÒˆÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ¢ڇÙËÙ· ÁÓÒÛÂˆÓ ÙfiÛÔ ÛÙ· ηÏÏÈÙ¯ÓÈο fiÛÔ
Î·È ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù·, ÂÓÒ Ë ÌÂÁ¿ÏË ÔÈÎÈÏ›· ÙˆÓ ·Ó·ÁÓˆÛÌ¿-
ÙˆÓ Ù˘ (ÛÙÔ Û›ÙÈ Ù˘, ¿ÏψÛÙÂ, ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÙËÏÂfiÚ·ÛË) Ù˘ ÂÈÙÚ¤ÂÈ fi¯È
·ÏÒ˜ Ó· ÌÔÚ› Ó· Û˘˙ËÙ‹ÛÂÈ Û¯Â‰fiÓ Â› ·ÓÙfi˜ ÂÈÛÙËÙÔ‡, ·ÏÏ¿ Î·È Ó·
Û˘ÓÂÈÛʤÚÂÈ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈο ÛÙË ÛÎÂÙÈÎÈÛÙÈ΋ ΛÓËÛË.
£· ‹ıÂÏ· Â›Û˘ Ó· ÌÓËÌÔÓ‡ۈ fiÏÔ˘˜ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ‚Ô‹ıËÛ·Ó Ù· ̤ÁÈ-
ÛÙ· ÛÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ Sceptic Î·È ÛÙË ‰ÈÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ÛÂÈÚ¿˜
‰È·Ï¤ÍÂÒÓ Ì·˜ ÛÙÔ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ ∆¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Ù˘ ∫·ÏÈÊfiÚÓÈ·˜ (Caltech), ¯ˆ-
Ú›˜ ÙȘ Ôԛ˜ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ‰ÂÓ ı· ˘‹Ú¯Â. O Jaime Botero Â›Ó·È Ì·˙› ÌÔ˘
·fi ÙfiÙ Ô˘ ‰›‰·Ûη ÙÔ ·ÔÁÂ˘Ì·ÙÈÓfi Ì¿ıËÌ· ∂ÈÛ·ÁˆÁ‹˜ ÛÙËÓ „˘¯ÔÏÔ-
Á›· ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ ÙÔ˘ Glendale, ÚÈÓ ·fi ‰¤Î· ¯ÚfiÓÈ·. H Diane Knudson ¤¯ÂÈ
Û˘ÓÂÈÛʤÚÂÈ Û¯Â‰fiÓ Û οı ‰È¿ÏÂÍË ÛÙÔ Caltech, Ì ÌÔÓ·‰È΋ ·ÓÙ·ÌÔÈ‚‹
οÔÈÔ Á‡̷ Î·È ¿ÊıÔÓË ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÙÚÔÊ‹. O Brad Davies ‚ÈÓÙÂÔÛÎfiË-
Û fiϘ ÙȘ ‰È·Ï¤ÍÂȘ Î·È ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÙËÓ ·ÓÂÎÙ›ÌËÙË ÁÓÒÌË ÙÔ˘ ÁÈ· ÙȘ ÔÏ-
Ϥ˜ Î·È ÔÈΛϘ ·fi„ÂȘ ÙˆÓ ÔÌÈÏËÙÒÓ. O Jerry Friedman ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ÙËÓ
ÙÚ¿Â˙· ÏËÚÔÊÔÚÈÒÓ Ì·˜, ÔÚÁ¿ÓˆÛ ÙÔ ÂÚˆÙËÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ Ù˘ ÂÙ·ÈÚ›·˜ ηÈ
Ì·˜ ¤‰ˆÛ ¯Ú‹ÛÈ̘ ÏËÚÔÊÔڛ˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ Î›ÓËÌ· ÁÈ· Ù· ‰ÈηÈÒÌ·Ù·
ÙˆÓ ˙ÒˆÓ. H Terry Kirker ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı› Ó· Û˘ÓÂÈÛʤÚÂÈ ÛÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘
ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È ÙÔ˘ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌÔ‡ Ì ÙÔÓ ‰ÈÎfi Ù˘ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÙÚfiÔ.
T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· ÎÂÊ¿Ï·È· ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ‰ËÌÔÛȇıËηÓ, ÛÂ
·Ú¯È΋ ÌÔÚÊ‹, ˆ˜ ¿ÚıÚ· ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Sceptic, ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Â›Ì·È ·Ú¯ÈÛ˘-
ÓÙ¿ÎÙ˘. ¶ÔÈÔ˜ Ì ÂϤÁ¯ÂÈ ı· ›ÙÂ; ¶ÔÈÔ˜ Â›Ó·È Ô ÂÈÌÂÏËÙ‹˜ ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÛ˘-
ÓÙ¿ÎÙË; ¶ÔÈÔ˜ ı· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÂÈ Ì ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi ÙÔÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹; K¿ı Î›-
ÌÂÓÔ ÛÙÔÓ ÙfiÌÔ ·˘Ùfi ÙÔ ¤¯Ô˘Ó ‰È·‚¿ÛÂÈ Î·È ÂÈÌÂÏËı› ÔÈ ÂÈÌÂÏËÙ¤˜ ÙÔ˘
ÂΉÔÙÈÎÔ‡ Ô›ÎÔ˘, Elizabeth Knoll, Mary Louise Byrd Î·È Michelle Bonice, ÔÈ
Û˘ÓÂÚÁ¿ÙÚȤ˜ ÌÔ˘ Kim Î·È Pat, ¤Ó·˜ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ·fi ÙÔ˘˜ Û˘ÓÙ¿ÎÙ˜ ÙÔ˘
Sceptic ηÈ, fiÔ˘ ·˘Ùfi ıˆڋıËΠÛÎfiÈÌÔ, fiÏ· Ù· ̤ÏË Ù˘ Û˘ÓÙ·ÎÙÈ΋˜
ÂÈÙÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ‹ οÔÈÔ˜ ÂȉÈÎfi˜ ÛÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ı¤Ì·. °È’ ·˘-
Ùfi, ¢¯·ÚÈÛÙÒ ÔÏfi„˘¯· ÙÔ˘˜: David Alexander, Clay Drees, Gene Friedman,
Alex Grobman, Diane Halpern, Steve Harris, Gerald Larue, Jim Lippard, Betty
McCollister, Tom McDonough, Paul McDowell, Tom McIver, Sara Meric, John
Mosley, Richard Olson, D'art Phares, Donald Prothero, Rick Shaffer, Elie
Shneour, Brian Siano, Jay Snelson, Carol Tavris, Kurt Wochholtz ηÈ, ȉȷ›-
ÙÂÚ·, ÙÔ˘˜ Richard Hardison, Bernard Leikind, Frank Miele Î·È Frank
Sulloway, Ô˘ ‰ÂÓ Â¤ÙÚ„·Ó ÛÙË ÊÈÏ›· Ì·˜ Ó· ÛÙ·ı› ÂÌfi‰ÈÔ ÛÙËÓ ·Ì›-

28. 12 °IATI OI AN£Pø¶OI ¶I™TEYOYN ™E ¶APA•ENA ¶PA°MATA
ÏÈÎÙË ·ÎÂÚ·ÈfiÙËÙ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· ÂÈÌÂÏ‹ıËÎ·Ó ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi. T¤ÏÔ˜, Ô
Bruce Mazet ¤‰ˆÛ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÛÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi Sceptic, ÛÙË ™ÎÂÙÈÎÈÛÙÈ-
΋ EÙ·ÈÚ›· Î·È ÛÙȘ ∂ΉfiÛÂȘ Millenium Ó· ÔÏÂÌ‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ¿ÁÓÔÈ· Î·È ÙȘ
·Ú·ÓÔ‹ÛÂȘ Î·È Ì·˜ ÒıËÛ Ôχ ÈÔ ¤Ú· ·fi Ù· fiÚÈ· Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡-
Û· ÔÙ¤ Ó· ÔÓÂÈÚ¢ÙÒ fiÙÈ ı· ÊÙ¿Ó·ÌÂ.
TÔ 1958, ÛÙÔ ·ÚÈÛÙÔ˘ÚÁËÌ·ÙÈÎfi ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ H ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜ ÂÈ-
ÛÙ‹Ì˘ (The Philosophy of Physical Science), Ô Ê˘ÛÈÎfi˜ Î·È ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ ™ÂÚ
ÕÚıÔ˘Ú ™Ù¿Óϸ ŒÓÙÈÓÁÎÙÔÓ (Sir Arthur Stanley Eddington) ¤ıÂÙ ÙÔ ÂÍ‹˜
ÂÚÒÙËÌ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ: «Quis custodiet ipsos
custodes» — «ÔÈÔ˜ ı· ·Ú·ÙËÚ› ÙÔ˘˜ ·Ú·ÙËÚÔ‡ÓÙ˜;». «O ÂÈÛÙËÌÔ-
ÏfiÁÔ˜», ··ÓÙÔ‡ÛÂ Ô ›‰ÈÔ˜, «ÙÔ˘˜ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı› ÁÈ· Ó· ‰ÂÈ ÙÈ ·Ú·ÙËÚÔ‡Ó
ÛÙ' ·Ï‹ıÂÈ·, οÙÈ Ô˘ Û˘¯Ó¿ Â›Ó·È ÙÂÏ›ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ·fi ·˘Ùfi Ô˘ ÈÛ¯˘-
Ú›˙ÔÓÙ·È fiÙÈ ·Ú·ÙËÚÔ‡Ó. EÍÂÙ¿˙ÂÈ ÙȘ ÌÂıfi‰Ô˘˜ ÙÔ˘˜ Î·È Ù· ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë
fiÚÈ· ÙˆÓ ÔÚÁ¿ÓˆÓ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓØ Î·Ù¿ ÙË ‰È·‰Èηۛ· ·˘Ù‹ ·ÓÙÈÏ·Ì-
‚¿ÓÂÙ·È ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ Ù· fiÚÈ· ̤۷ ÛÙ· ÔÔ›· ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È
Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ô˘ ı· ¿ÚÔ˘Ó» (1958, Û. 21). ™‹ÌÂÚ·, ·Ú·ÙËÚËÙ¤˜ ÙˆÓ
·Ú·ÙËÚËÙÒÓ Â›Ó·È ÔÈ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ¤˜. ¶ÔÈÔ˜ fï˜ ı· ·Ú·ÙËÚ› ÙÔ˘˜ ÛÎÂ-
ÙÈÎÈÛÙ¤˜; EÛ›˜! ∂¿Óˆ ÙÔ˘˜, ÏÔÈfiÓ, Î·È Î·Ï‹ ‰È·ÛΤ‰·ÛË!

29. MEPO™ ¶PøTO
E¶I™THMH
KAI
™KE¶TIKI™MO™
H ÂÈÛÙ‹ÌË ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÔ›ıËÛË ÁÈ· ÙËÓ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· Ù˘
ÂÌÂÈÚ›·˜, Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ Î·È Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜Ø Ë Ì·Á›· ‚·Û›˙Â-
Ù·È ÛÙËÓ ›ÛÙË ˆ˜ Ë ÂÏ›‰· ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· Û‚‹ÛÂÈ, Ô‡-
ÙÂ Ô fiıÔ˜ Ó· ·Ú·Ï·Ó‹ÛÂÈ.
MÚ·ÓÈÛÏ¿‚ M·ÏÈÓfiÊÛÎÈ
M·Á›·, ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ıÚËÛΛ·
(Magic, Science, and Religion), 1948

30. 1
Y¶APXø, APA ™KE¶TOMAI
TÔ Ì·ÓÈʤÛÙÔ ÂÓfi˜ ÛÎÂÙÈÎÈÛÙ‹
™ÙËÓ ÚÒÙË ÛÂÏ›‰· ÙÔ˘ ˘¤ÚÔ¯Ô˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙÔ˘ ¶Ò˜ Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÌÈ· ̇Á·
(To Know a Fly), Ô ‚ÈÔÏfiÁÔ˜ B›ÓÛÂÓÙ NÙ›‰ÈÂÚ (V. Dethier) οÓÂÈ ÙÔ ÂÍ‹˜
ÓÂ˘Ì·Ù҉˜ Û¯fiÏÈÔ ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ÔÚÈṲ̂ӷ ·È‰È¿ ÌÂÁ·ÏÒÓÔ˘Ó Î·È Á›ÓÔÓÙ·È
ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜. «∞Ó Î·È Ù· ÌÈÎÚ¿ ·È‰È¿ ‰ÈÛÙ¿˙Ô˘Ó Ó· ·Ù‹ÛÔ˘Ó Ù· Ì˘ÚÌ‹-
ÁÎÈ·, ÁÈ·Ù› ˘ÔÙ›ıÂÙ·È ˆ˜ ·˘Ùfi ʤÚÓÂÈ ‚ÚÔ¯‹, ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ˘‹ÚÍ Ô-
Ù¤ ·ÚfiÌÔÈ· ·Ó·ÛÙÔÏ‹ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ ÍÂÚ›˙ˆÌ· ÙˆÓ Ô‰ÈÒÓ ‹ ÙˆÓ ÊÙÂÚÒÓ
ÌÈ·˜ ̇Á·˜. T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·È‰È¿, fiÙ·Ó Î¿ÔÙ ÌÂÁ·ÏÒÛÔ˘Ó, ÍÂÂÚÓÔ‡Ó
ÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ·˘Ùfi. EΛӷ Ô˘ ‰ÂÓ ÙÔ ÍÂÂÚÓÔ‡Ó Â›Ù ¤¯Ô˘Ó ¿Û¯ËÌË Î·Ù¿ÏËÍË
›Ù Á›ÓÔÓÙ·È ‚ÈÔÏfiÁÔÈ» (1962, Û. 2). ŸÙ·Ó Â›Ó·È ÌÈÎÚ¿, Ù· ·È‰È¿ ‰È„Ô‡Ó ÁÈ·
ÁÓÒÛË Î·È ÚˆÙÔ‡Ó ÁÈ· ηıÂÙ› Ô˘ ˘Ô›ÙÂÈ ÛÙËÓ ·ÓÙ›ÏË„‹ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ ¯ˆ-
Ú›˜ ›¯ÓÔ˜ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌÔ‡. T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‰ÂÓ Ì·ı·›ÓÔ˘Ó ÔÙ¤ Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ó
ÙÔÓ ÛÎÂÙÈÎÈÛÌfi ·fi ÙËÓ Â˘ÈÛÙ›·. E̤ӷ ÌÔ˘ ‹Ú Ôχ ηÈÚfi.
TÔ 1979, „¿¯ÓÔÓÙ·˜ Ì¿Ù·È· Ó· ‚Úˆ ÌÈ· ÌfiÓÈÌË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ηıËÁËÙ‹, ÌÂ
ÚÔۤϷ‚·Ó ˆ˜ ·ÚıÚÔÁÚ¿ÊÔ Û ¤Ó· ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ÁÈ· ı¤Ì·Ù· Ô‰ËÏ·Û›·˜. TËÓ
ÚÒÙË ÌÔ˘ ̤ڷ ÛÙË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ Ì ¤ÛÙÂÈÏ·Ó Û ÌÈ· Û˘Ó¤ÓÙ¢ÍË Ù‡Ô˘ Ô˘ ›-
¯Â ‰ÈÔÚÁ·Óˆı› ÚÔ˜ ÙÈÌ‹Ó Î¿ÔÈÔ˘ T˙ˆÓ M·Ú›ÓÔ. O ¿ÓıÚˆÔ˜ ·˘Ùfi˜ ›¯Â
ÌfiÏȘ ‰È·Û¯›ÛÂÈ ÙËÓ AÌÂÚÈ΋ Ì ÙÔ Ô‰‹Ï·Ùfi ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ-ÚÂÎfiÚ ÙˆÓ 13
ËÌÂÚÒÓ, 1 ÒÚ·˜ Î·È 20 ÏÂÙÒÓ. ŸÙ·Ó ÙÔÓ ÚÒÙËÛ· Ò˜ Ù· ηٿÊÂÚÂ, Ô ª·-
Ú›ÓÔ ÌÔ˘ Ì›ÏËÛ ÁÈ· οÔȘ ÂȉÈΤ˜ ¯ÔÚÙÔÊ·ÁÈΤ˜ ‰›·ÈÙ˜, ÁÈ· ıÂÚ·›˜ ÌÂ
ÌÂÁ·‚Èٷ̛Ә, ÁÈ· ÓËÛÙ›˜, ÁÈ· ˘ÁÈÂÈÓ‹ ÙÔ˘ ·¯¤Ô˜ ÂÓÙ¤ÚÔ˘, ÁÈ· Ï·Ûfi-
ÏÔ˘ÙÚ·, ÁÈ· ÈÚȉÔÏÔÁ›·, ÁÈ· ΢ÙÙ·ÚÔÙÔÍÈΤ˜ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ ·›Ì·ÙÔ˜, ÁÈ· «ÚfiÏ-
ÊÈÓÁλ, ÁÈ· ‚ÂÏÔÓÔ›ÂÛË Î·È ‚ÂÏÔÓÈÛÌfi, ÁÈ· ·ÚÓËÙÈο ÈfiÓÙ·, ÁÈ· ÙË ‰‡Ó·ÌË
ÙˆÓ ˘Ú·Ì›‰ˆÓ Î·È ÁÈ· ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·fi ¿ÏÏ· ·ÏÏfiÎÔÙ· Ú¿ÁÌ·Ù· Ù· ÔÔ›·
·ÁÓÔÔ‡Û· Ï‹Úˆ˜. K·ıÒ˜, ÁÂÓÈο, ¤¯ˆ ÌÈ· Û¯ÂÙÈ΋ ÂÚȤÚÁÂÈ·, fiÙ·Ó ¿Ú¯È-
Û· Ó· ·Û¯ÔÏÔ‡Ì·È ÛÔ‚·Ú¿ Ì ÙËÓ Ô‰ËÏ·Û›· ›· Ó· Ù· ‰ÔÎÈÌ¿Ûˆ fiÏ· ·˘-