Lesson in Filipino 06

1. Tula,
Gamit at Kaukulan ng
Panghalip
Module 04

2. Taghoy ni Kabayan
I.
Dalubhasang mga kamay ang sa akin ay nagpala
At sa hawlang parisukat iniluwal ng tadhana
Lahat noon ay nagalak at marami ang namangha
Naging laman ng balita at sumikat sa balana
II
Pagsiyap ko ay musika, mahika ang bawat galaw
Piling-pili ang pagka’t t’yan ay kumalam
Bawat hakbang na gawin ko, kamera ay umiilaw
Parang mutya kung ituring, para akong dugong-bughaw
Presentation title 2

3. Taghoy ni Kabayan
III
Kung sakaling sa gubat na luntian, ako’y isinilang at nagkamalay
Ako kaya’t makaranas ng ganitong kapalarang?
Akin kayang maabot ang ganitong kalagayan
Ang mamuhay nang sagan at puro kasikatan?
IV
Hindi lingind sa isip ko ang tunay na pangyayari
Kaya ako’y naririto sa kulungan lumaki
Lahi nami’y naubos kaya dapat na dumami
Artipisyal na paraan ang sa aki’y humabi.
Presentation title 3

4. Taghoy ni Kabayan
V
Dumalang ang mga puno, gumuho ang mga bundok
Sa gubat na dapat sana’y doon kami nakaluklok
Inabuso ng maraming tampalasan at dayukdok
Kinuha ang kayamanan, trahedya ang idinulot.
VI
Ano pa nga’t nang dumatal itong araw ng paglaya
Sa tahanan nakagisnan, lumbas na tuwang-tuwa
Sasapiting kapalaran ay hidi ko alintana
Basta ako’y makalipad, makalayo, makawala
Presentation title 4

5. Taghoy ni Kabayan
VII
Nasanay nasa maalwan at maluhong pamumuhay.
Ang lahat ay lagging dulot, gumabi man o umaraw
Di ko batid ang panganib palibhasa’y hindi gamay
Ang mamuhay nang Malaya sa pusod ng kagubatan.
VIII
O, kay lupit ng tadhana sa aking kapalaran
Ako pala ay mauutas at matatapos ang buay
Limitasyon ng paglikha sa akin ay naging sundang
Patawarin sila ng Diyos, ‘pagkat sila’y tao lamang.
Presentation title 5

6. Mga Tanong
1. Sino si Kabayan? Bakit espesyal ang pakikitungo sa kanya ng
lahat?
2. Saan lumaki si Kabayan? Bakit kakaiba siya sa mga kauri niyang
hayop?
3. Ano kaya ang posibleng nangyari sa kanya kung sa gubat siyang
isinilang at lumaki?
4. Ano pa kaya ang dapat ginawa ng mga eksperto kay Kabayan
upang maging mas nagging normal at humaba ang kanyang
buhay?
Presentation title 6

7. Mga Tanong
5. Ano ang mararamdaman mo kung ikaw ang isa sa mga
dalubhasang kumalinga kay Kabayan subalit nang ibalik mo na
ito sa kagubatang tunay niyang tahanan, siya ay Nawala?
6. Paano nakaapekto sa buhay ng mga hayop at sa iba pang mga
nilalang gubat ang pagkakalbo o pagkasira ng mga kabundukan at
kagubatan?
7. Sa iyong munying paraan, paano ka makatutulong upang hindi
mauubos ang mga hayop sa gubat lalo na ang mga hayop na
nanganganib nang maubos ang lahi?
Presentation title 7

8. Tula
at Mga Tayutay

9. Tula
Ang tula ay maaring may sukat o malayang taludturan. Kung ang
tula ay may sukat, ito ay binubuo ng taludtod na may bilang ang pantig,
tugma, indayog, damdamin, piling mga salita at tayutay. Subalit kung ito ay
malayang taludturan, ito ay walang nang sinusunod na sukat o tugma subalit
ito ay nagtataglay pa rin ng damdamin, tayutay at mga piling salita.
Presentation title 9

10. Mga Uri ng Tula
1. Tula ng Damdamin - nagpapahayag ng matinding damdamin tulad ng
kalungkutan, kaligayahan, pagkabigo at iba.
2. Tulang Salaysay - naglalahad ng isang kwento o pangyayaring
magkakaugnay.
3. Tula ng Dulaan – naglalarawan ng madudulang pangyayaring halos tulad
ng nagaganap sa totoong buhay na may layong itanghal
Presentation title 10

11. Mga Elemento ng Tula
1. Tugma—Ang pare-pareho o halos magkakasintunog na dulumpantig ng bawat taludtod
ng tula. Ang mga dulumpantig na ito ay maaaring nagtatapos sa patinig o katinig.
2. Sukat— Ito'y isa pang mahalagang elemento ng tula. Ito ang bilang ng pantig sa bawat
taludtod ng saknong. Ang karaniwang sukat na gamitin ay ang labindalawa, labing-
anim, at labingwalong pantig.
3. Saknong—Ang pagpapangkat ng mga taludtod o linya ng tula Nakapagdaragdag ito sa
ganda at balanse ng tula bukod Pa sa nakapagbibigay rin ng pagkakataon para sa
makata na magbago ng tono o paksa sa kanilang tula.
4. Taludtod- Ang mga linyang bumubuo sa bawat saknong ng tula.
Presentation title 11

12. Tayutay
Ang tayutay ay patalinghagang
pagpapahayag o paglalarawan kakaiba sa
karaniwanng paraan. Ito ay ginagamit upang
maging mabisa, masining, at kawili-wili ang
paglalarawan.
Presentation title 12

13. Mga Uri ng Tayutay
1. Pagtutulad – Naghahambing sa dalawang magkaibang tao, bagay, at pangyayari;
ginagamitan ito ng mga salitang tulad, wangis, wari, kapara o mala at ang salitang nais
idikit dito.
Halimbawa:
Malaparaiso ang kagubatang aming pinuntahan.
Parang maamong tupa ang mga mga nangangaso nang mahuli ng awtoridad.
2. Metapora - Tiyakan o tuwirang paghahambing; hindi na gumagamit ng mga salitang
tulad , wangis at iba pa.
Halimbawa: Isang maamong tupa ang mga mangangaso nang mahuli sila ng
awtoridad.
Presentation title 13

14. Mga Uri ng Tayutay
3. Personipkisayon- Pagsasalin ng talion at katangian ng tao sa hindi totoo.
Halimbawa: Lumuha ang langit nang lumisan si Kabayan.
4. Pagmamalabis – Lubhang pinalalabis o pinagkulang ang tunay na kalagayan ng tao, bagay
o pangyayari; ginagamit upang ipakita ang sukdulang pangyayari.
Halimbawa: Hindi mahulugang-karayom ang mga bumibisita sa parke kung saan
naroroon si Kabayan.
5. Pagtawag – Pakikipag-usap sa karaniwang bagay na tila ito’y buhay na tao o di kaya ay sa
isang tao gayong wala naman ay parang naroo’t kausap.
Halimbawa: Inang kalikasan, patawarin mo ang mga tao sa kanilang paglapastangan
sa iyong kagandahan.
Presentation title 14

15. Subukin
Natin!

16. Gamit at Kaukulan ng Panghalip

17. Gamit ng Panghalip
 Paksa – ang panghalip na pinag-uusapan sa pangungusap.
• Halimbawa: Siya ay mapagmahal sa kalikasan. (Ang paksang siya ang simuno, ang pinag-
uusapan)
 Kaganapang Pansimuno - ang panghalip na ito ay pangungusap at ang paksa ay iisa lamang. Makikita
ito sa bahagi ng panaguri.
• Halimbawa: Siya ang binatang environmentalist. (Ang panghalip na siya na nasa bahagi nng
panaguri at ang binatang nasa paksa ay iisa lamang.)
 Tuwirang Layon – ang panghalip na tumatanggap ng kilos sa pangungusap.
• Halimbawa: Nagturo nito ang mga mag-aaral. (Ang panghalip na nito ay tumanggap ng kilos na
nagturo.)
 Layon ng Pang-ukol – Gumaganap na layon ng pang-ukol sa kaukulang paukol. Sumusunod ito sa mga
pang-ukol.
• Halimbawa: Nagbunyi para sa kanya ang mga tao. (Ang panghalip na kanya ay sumusunod sa
pang-ukol, ito ang layon ng pang-ukol)

18. Kaukulan ng Panghalip
 Palagyo – Kung ang panghalip ay ginagamit na paksa at kaganapang
pansimuno sa pangungusap.
• Halimbawa: ako, ikaw, ka, siya kita, tayo, kayo, sila, ito, iyan, iyon
 Ako ay sumusuporta sa mga karapatang pantao. (Ang panghalip na
ako ay paksa, ang pinag-uusapan kaya nasa kaukulan itong
palagyo.
 Siya ang pinuno ng Samahan para sa kalikasan. (Ang panghalip na
siya ay nasa bahagi ng panaguri at ang panghalip na siya at ang
pangngalang pinuno ay iisa lamang kaya kaganapan ng pansimuno
ito at ang kaukulan nito ay palagyo.
Presentation title 18

19. Kaukulan ng Panghalip
 Paukol o Palayon – Kung ang panghalip ay ginagamit na tuwirang
layon o layon ng pang-ukol sa pangungusap o kung ito ay
kasunod ng pandiwa o pang-ukol.
• Halimbawa: ko, mo, niya, natin, Ninyo, nila, dito, diyan,doon.
 Tinulungan niya ang Samahang nangangailangan. (Ang
panghalip na niya ay kasunod ng pandiwa)
 Nagdala ng tulong para sa kanila ang binatang
makakalikasan. (Ang Panghalip na kanila ay kasunod ng
pang-ukol)
Presentation title 19

20. Kaukulan ng Panghalip
 Paari – ang panghalip kung ito ay nagpapakita ng pagmamay-ari.
Madali itong matukoy kapag ginamit sa pangungusap.
• Halimbawa:
 Ang bahay na malinis at Malaki ay kanila. (Paari ito dahil
nagpapakita ito ng pagmamay-ari.)
 Ang bahay nila ay malaki at malinis. (Panuring ito dahil
pangngalan ang tinuturingan)
 Ang kanyang paligid ay malinis at maayos. (Panuring ito
dahil pangngalan ang tinuturingan).
Presentation title 20

21. Subukin
Natin!