2. HISTORIA DO EDIFICIO
Na Idade de Ferro, Castronela, aldea da parroquia de Xiá, xa
serviu de asentamento humano.
A construción primitiva da Torre de Xiá seguramente data do
século XII ou XIII, malia que os primeiros documentos que fan
referencia datan do século XIV. Un século máis tarde, a Revolta
dos Irmandiños provocou grandes estragos na torre, pois en do-
cumentos do séc. XVI Vasco das Seixas encomenda traballos
de reconstrución da Torre.
A finais do século XIX, os Campomanes véndena á familia No-
vo, que a súa vez véndea a un novo propietario que pretendía
demolela para reutilizar a pedra. Afortunadamente, a Deputa-
ción, grazas á xestión e intercesión de Don Manuel Vázquez
Seixas, evita esa demolición ao adquirir a Fortaleza que pasa a
propiedade provincial en setembro do ano 1939.
No edificio, composto por tres corpos e unha capela exterior,
aprecianse elementos constructivos pertencentes a diferentes
épocas que abarcan do século XVI ao XIX, malia que reapro-
veitando materiais
medievais.
3. PLANTA BAIXA
1. PATIO
Ao redor do mesmo dispoñense diferentes coleccións vence-
lladas con oficios tradicionais tales como a agricultura, a
cestaría ou os zoqueiros, alguhas destas tipoloxías artesanais
figuran con recreacións alusivas a cada oficio.
2. CORTE DAS CABALARÍAS
Este espazo poderiase denominar “ sala do transporte”, pois
é aquí onde se instalaron varias pezas vencelladas con esta
actividade, como poden ser dúas cadeiras de man (unha de-
las doada por Don Juan López Suárez, procedente do Pazo
de Rivas de Sober), ou cadeiras de montar a cabalo españo-
las e sudamericanas.
4. 3. ADEGA
Ao través de pezas tan curiosas coma os “pelellos” amosán-
se os elementos propios desta dependencia, que se atopa co-
municada co salón ao través dun cuarto anexo a esta habita-
ción principal.
PLANTA ALTA
4. COCIÑA
Nela atopánse tres elementos da construcción primitiva: a
lareira, o forno e o servizo hixiénico.
5. Ademais de diverso mobiliario típico da cociña galega coma
un banco, un alzadeiro (estrutura de ferro da que penduran,
as tixolas, as culleres..) e un cunqueiro (para colocar as cun-
cas), instalaronse en vitrinas pequenas coleccións de choco-
lateiras, ferros de pasar á roupa, pezas de olaría e cerámica
galega…
5. SALÓN
O elemento arquitectónico que domina a estancia é a gran
xanela angular con asentos. Tamén son dignos de salientar, a
cheminea con decoración renacentista, así coma un fermoso
armario de sancristanía, probablemente datado no século
XVII.
No espazo central dispuxeronse diversas vitrinas que conte-
ñen pezas dignas de ser mencionadas, tal é o caso dun osten-
torio do século XVIII ou dúas imaxes relixiosas, unha da In-
maculada e outra de dúas ánimas do purgatorio, ou unha
caixa de santeiro do século XVII coa representación da
Virxe das Ermidas. Tamén hai aquí mostras da ourivaría po-
pular galega ou do traballo do acibeche (pedra protectora in-
timamente vencellada a nosa cultura).
6. 6. CUARTO DO TEAR
Descoñecemos a utilidade primitiva desta dependencia, pero
ao tratarse dun lugar de tránsito entre a adega e o salón, ve-
mos moi probable que fose un espazo ocupado polo persoal
de servizo, razón pola cal se instalou alí unha sala que alber-
ga e da cobixo aos útiles relacionados co traballo da lá e o
liño, tales como cardas, restrelos, devanadoiras, rocas ou fu-
sos.
7. 7. ANDAR
Saíndo do salón pódense contemplar diferentes coleccións
de diversas pezas pertencentes ás artes industriais como os
obxetos de iluminación e morteiros.
8. ESCRITORIO
Acolle esta sala diversos utensilios vencellados coa escri-
banía: tinteiros de hasta ou salvadeiras, así coma un armario
barroco.
9. DORMITORIO
Recreación dunha habitación de descanso tal e como estaría
amoblada xa en época medieval, isto é: unha cama aos pés
da que descansa un arcón para gardar a roupa, un lavabo,
unha cadeira de brazos Don Pedro (servizo hixiénico), así
como roupas para vestir e engalanar o leito.
8. 10. PRIMEIRO ANDAR DA TORRE
Nel dispuxose a sección adicada ás armas blancas presidida
por unha impresionante armadura de guerreiro samurai, pro-
bablemente do século XVII. Son dignos de mencionar os
Krises (dagas con folla serpenteada), os machetes, ou un
gran número de espadas e espadíns. Ao través dunha trapela,
pódese contemplar o primitivo calabozo ou cela cega da for-
taleza na que se conserva unha enorme cadea con grillóns.
TORRE E CAPELA
11. SEGUNDO ANDAR DA TORRE
Tamén o comezo desta sala vése dominada pola forza dunha
armadura. Neste caso trátase dunha peza formada por cota
de malla e placas de hasta.
Hai, ademais do dito anteriormente, un interesante conxunto
de armas de fogo: revólveres de percusión, de tambor ou de
chispa, escopetas, fusís, cañóns, etc.
9. 12. TERCEIRO ANDAR DA TORRE
O elemento máis salientable desta dependencia é a chemi-
nea renacentista que Vasco das Seixas mandou construír no
século XVI. Decorada a base de motivos zoomorfos e fito-
morfos. Tamén neste último piso pódese contemplar unha
peza barroca de exquisita factura como é a cama con decora-
ción de tema militar a base de taraceas (tipo de incrustación
na que se empregan pezas cortadas de distintos materiais
que se van encaixando nun soporte ata realizar o deseño de-
corativo)
10. 13. CAPELA
Fóra do edificio, e ao finalizar a rampa de acceso á torre,
atópase esta pequena edificación de planta cadrangular
construída no século XVIII.
Posúe un retablo do século XIX con diversas imaxes popu-
lares entre as que sobresae a de San Paio, un antigo confe-
sionario e diversas pezas de arte sacra.
11. HORARIO DE VISITA
♦ Do 1 de abril ao 30 de setembro:
- De martes a venres: de 11 a 14 e 17 a 20 horas.
- Sábados, domingos e festivos: de 12 a 14 e de 17 a 20
horas.
- Luns: pechado.
♦ Do 1 de outubro ao 31 de marzo.
- De martes a venres: de 11 a 14 e de 16 a 18 horas.
- Sábados, domingos e festivos: de 12 a 14 e de 16 a 18
horas.
- Luns: pechado.
ATÓPANOS NA WEB
http://museosanpaio.blogspot.com/http://
www.facebook.com/museodesanpaio
@sanpaiodenarla
