SlideShare a Scribd company logo
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               nes{po 2012
R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934                                       POSTAL REGISTRATION : SSP/LW/NP/353/2012-2014


                          gzikph                                     ;[wB
                                                   gz i kph wkf;e
 ;kb 5                               nz e 6
           nes{po 2012
        BkBeFkjh n;{ $ eZ s e                                            sseok
                  ;z g kde                           ;z g kdeh                                           3
    ;0 Bfozdo f;zx w'Irk                             nBw' b ;[ w B                                       4
          ;zgkdeh ;bkjeko                            e-mail ;fsr[o{ ~                                    5
     ;0 pqfizdo gkb f;zx                             r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/                       5
       ;0 joGiB f;zx                                 gkme fbyd/ jB                                       6
                                                     ypoBkwK ns/ ;orowhnK                                7
         ;zgkdeh dcso
   215$295 @e# ;[GkF wkor
                                                     pz r kb dk d[ Z X pkdFkj                            9
   d[rktK byBT{ - 226004                             ;/ t k d/ gz [ i pkpk p[ Z Y k ih                  11
     c'B L 91-522-4047893                            ;/ t k dk fFyo ;B pkpk p[ Z Y k ih                 12
 Email : office@punjabisuman.com
    editor@punjabisuman.com
                                                     ikbT[ n? ; h ohs                                   16
     advt@punjabisuman.com                           w' f JnK ;kE B ikJ/                                17
 punjabisuman_media@rediffmail.com                   ;q h r[ o { rq z E ;kfjp -2                        18
    http://ww.punjabisuman.com
                                                     ekft ;[ w B - pkpk pZ [ Y k ih                     19
        gzikph ;[wB                                  nes{ p o dk Fjhdh e? b z v o                       20
 gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/                    r[o-sfj B/ ihtB pdb fdZsk                         21
 wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4,
 bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I                       ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu okrK pko/ ikBekoh-4   22
 Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295
 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I                     f;yK bJh r[ o wfs g/ q o BktK                      24
 gqekfFs ehsk.
                  ;z g kde                           ;[wB g[;se ;wheFk                                  25
     ;0 Bfozdo f;zx w'Irk                            ez u B ek:k ;[ w B                                 26
   b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk                     eh s[;h ikDd/ j' <                                 27
      ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?.
                                                     f;Z y Xkowe gq F B' I s oh                         28
       iatkch lqeu
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk
                                                     nkU gz i kph f;yhJ/                                29
vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat           ;[ w B tor gj/ b h - 4                             31
y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ]
nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA                      gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'.
  lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk

                                                            (1)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                            nes{po 2012
                                BkBeFkjh ;zws - 544




               bwrh mwhw mWJ                                                 gurpurb
                                                 pR k wS sR I gurU rwmdws jI           9            AkqU:
        kiqik krm kmwvxy dosu n kwhuU jogu]
                                                 gurg`dI sR I gurU hirikR S n swihb jI 20            AkqU:
prmysr qy BuilAW ivAwpin sBy rog] vymuK hoey
                                                 joqI-joiq sR I gurU hirrwie swihb jI  20            AkqU:
rwm qy lgin jnm ivjog] iKn mih kauVy hoie gey
ijqVy mwieAw Bo g ] ivcu n ko e I kir skY iks QY                ieiqhwsk idhwVy
rovih roj] kIqw ikCU n hoveI iliKAw Duir sMjog]  brsI bwbw bu`Fw jI (rmdws)            4           AkqU:
vfBwgI myrw pRBu imlY qW auqrih siB ibEg] nwnk joV mylw bIV bwbw bu`Fw jI (T`Tw)       6           AkqU:
kau pRB rwiK lyih myry swihb bMdI moc] kiqk hovY ShIdI BweI suKdyv isMG, BweI hrijMdr isMG          9 AkqU:
swDsMguibnsih sBy soc]9]                         jnm bwbw bu`Fw jI (k`QUnMgl)          21           AkqU:
                                                 swkw pMjw swihb                       28            AkqU:
        Gkt L- gowkswk dh :kd s'I y[fz MnK d[Bhnk d/ ;ko/   srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy
d[y-eb/F }'o gk b?d/ jB, gowkswk Bkb bzw/ ftS'V/ g?         bY N k hwlIfy                        1 AkqU:
iKd/ jB. fiBQK ozr-swkfFnK dh ]kso gowkswk dh :kd           jnm mhwqmw gWDI, SR I lwl bhwdr SwsqrI 2 AkqU:
G[bkJh dh j? T[j Gh nkyo d[ydkJh j' iKd/ jB. sd'I d[yh      AgrsY n jXMqI                        16 AkqU:
iht dh nkgDh e'Jh g/F BjhI iKdh. gowkswk nkg fwjo           sR I durgw AStmI,                    22 AkqU:
                                                                  eId-aul-zuhw (bkrId)           27 AkqU:
eo e/ fi; wB[Zy ~ r[o{ dh ;zrs ftZu fwbKdk j? T[; ~
                                                            jnm irSI bwlmIk jI                   29 AkqU:
wkfJnk d/ pzXBK s'I S[vk b?dk j?.
                           I
                                                        (2)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                     nes{po 2012



  pkp/ BkBe d/ ;wkrw ns/ bz r o
         pkp/ BkBe B/ ug/VK yke/ fijV/ Nhu/ bJh bzro ubkfJnk ;h nZi dk f;Zy T[;
Nhu/ s/ fesBk yok j? ftuko eoD dh b'V j?. pkpk BkBe G[fZ ynK ~ bzro y[nkT[dk   I
;h n;h xo'c'B s/ ikDekoh eoe/, fe bzro F[o{ j' frnk j? r[od[nko/ iKd/ jK. ;kv/
             ’I
Xkowe dhtkBK dh ekw:kph bzro ftu brhnK nkN/ dhnK p'ohnK ~ t/y e/ goyh iKdh
j? Bk fe J/j t/y e/ fe dhtkB ftu Fkwb j'D tkb/ feZB/ b'eK B/ nkgD/ nkg ~ i'fVnk Bfozdo f;zx w'Irk
s/ r[owfs nB[;ko ihtB pshs eoB dk gqD fbnk j?.
         bzro s'I gfjbK dhtkB jkb ftZu 200 s'I tX pzd/ BjhI bGd/ go bzro jkb iK w?dkB ftu pj[s tZvh
frBsh ftZu ;zrsk bzro F[o{ j'D s'I d' xzN/ gfjbK jh EK wZb b?fI dnK jD. pkjo p?m e/ ;zrsK xo/b{ rZbk
eodhnK jB, tXhnK fpT[Nh gkobo d/ gs/, egfVnK dhnK d[ekBK, fcbw, NhHthH ;hohnb dh y'i ypo finkdk
io{oh jz{dh j?. dhtkB jkb ftu ehosB, ftfynkB ;[DB ftu fe;/ dh e'Jh fdbu;gh BjhI. i/ e'Jh ;[DB dh
rZb eo/ s/ itkp fwbdk j? go;'I jh ghHNhH;hH u?Bb s/ ;[fDnk ;h.
         b'N e/ nkJh ;zrs e'b'I g[S'r/ fe gq'rokw fej' fijk fojk sK BD/Bt/I gqshFs f;ZyK dk itkp fJjh
j'trk fe bzro fJ; pko pj{s tZXhnk ;h gBho, yho ns/ ;bkd y[Zbh toskJh rJh, xo tk;s/ th b? nkJ/
    /
jK. cbkD/ ;/eNo d/ r[od[nko/ dk bzro gfjbK uzrk j[zdk ;h go j[D cbkD/ ;/eNo tkb/ pj{s nZr/ bzx
rJ/ B/.
         gkDh f;o s'I T[Zs/ j' u[Zek j? ns/ goy dh xVh nk rJh j? fe frnkB bzro dk tosktk fet/I ehsk
ikt/. pkp/ B/ frnkB b?D bJh nkT[Idh d{odokV/ dh ;zrs bJh bzro ubkfJnk ;h, skeh ;zrs, @@G[Zy/ g/N
B j'J/ r'gkbk## nB[;ko nkswk dh fsqgsh frnkB Bkb eod/ j'J/ Foho dh io{os s'I tKMh B ofj ikJ/.
         nZi fJehjzth ;dh ftu ;zuko ;kXBK dh Gowko j?. ;EkBe f;ZyK ~ bzro d/ pikJ/ frnkB bzro
ftZu jh o{uh b?Dh io{oh j?. bzro d{o'I nkJhnK ;zrsK, iksohnK, GZ[y/ rohpK ns/ ;/tkdkoK bJh soihj d/
e/ fsnko ehs/ ikD ns/ ;zrsK ftu frnkB bzro dh sKx g?dk ehsh ikt/. bzro d/ pikJ/ r[oXkwK ~ r[owfs
                                                                                         {
dh f;yFk dk e/do pBk e/ Xkowe fFyFk fdZsh ikt/ ns/ r[ow[yh ns/ Xkowe ftfdnk dk gqFko j't. bzro
                  I                                                                           /
~ ekBNhB?Nb B pBQK e/ ;kdk ofynk ikt/. ;/tk GktBk d/ Gog{o Xkowe frnksk ns/ gqukoe jh gqpzXe
           I
ew/NhnK d/ finkdk s'I finkdk w?Ipo pDB i' gquko dk t;hbk fsnko eo ;eD, f;nk;h o{MkD ~ xN
ehsk ikt/, sd jh Foho ns/ nkswk d/ bzro dk ;zs[bD pB ;e/rk. gzE dk p/VQk roe eo/ oj/ r[owfs
ns/ ofjs s'I jhD/ okiBhse gqpzXek dh gzE ~ b'V BjhI j?.
         rhsk gqF ns/ fJ;kJh fw;Boh} pkJhpb ;[;kfJNh} dh soi s/ w[cs iK xN ehws b?e/ xo-xo ftu
                /
r[owfs dk ;KMhtkbsk ns/ fJB;kBh GkJhuko/ dk ;zd/F d/D tkbk ;kfjZs gj{zukTD dk tZvk B/Ntoe pBk
e/ n;h frnkB bzro tzv ;ed/ jK, i' ;wkrwK s/ fci{b you j' oj/ nopK eo'VK o{g? d/ w[ekpb/ e/tb gzi
ch;dh XB Bkb th ehsk ik ;edk j?. pZfunK ~ ;jh ;z;eko ns/ ikDekoh d/D bJh w[ekpb/ eotk e/ fJBkw
fdZs/ ikD.
         r[o{n;EkBK ftu jkb ftu gVQh iK rkJh ik ojh r[opkDh ~ noEK ;w/s fvfiNb fv;gb/ ehsk ikt/
ns/ uzr/ ;kfjZs ~ t/p;kJhN d/ wkXw Bkb gV/Q fbZy/ B'itkBK se gj{ukfJnk ikJ/. jo r[oXkw dh ;p s'I gfjbK
fJe t/p;kJhN pDkJh ikJ/. ;[oeFk bJh bZr/ ;hH;hHNhHthH e?wo/ d/ thfvn' s'I ;zrsK dh ;jh o[MkD dk ;ot/
                                                 (3)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         nes{po 2012
th eoke/ pj[frDsh ;zrsK d[nkok FKs fuZs ofje/ sZbhDsk Bkb fdb brke/ ;[D/ iKd/ p'bko/ ns/ okrhnK
d/ T[fuzs gq'rokw jh ehs/ ikD.ftdtkB r[owfs d/ frnksk ns/ T[u f;eFk gqkgs ;wki Fk;soh jh r[o{ xo
                                                                   Z
d/ tiho fB:[es ehs/ ikD Gb/, T[; bJh gq'cFBb} dh soQK tZvQ/ g?e} nZSh fojkfJF, rZvh nkd dk fJzsikw
                                           /                         /
eoBk gt/. nZi gqpXeK dh ;'u fJj j? fe gquko j'tI/ ik B j't,/ tZV/Q tZV/Q ;wkrw eo', bzro dh fJFfsjkopkih
          I        z
eoe/ ;zrsK ~ p[bkt' ns/ ;zrsK dk bZyK o[gfJnk you eoe/ tkjtkjh yZN' ns/ f;o'g-feqgkDk tzv tzv e/ oki;h
                                                                                    /
skes jk;b eo' go r[o{ xo d/ tiho tk;s/ d' uko jiko o{gJ/ wjhB/ b?D tkbk nkdwh fwb ikJ/.
fJj ;'u pdbD dh b'V j?. fJ;kJh i' jo ;kb u?ohNh ns/ gquko dh pd'bs nkgDh frBsh brksko tXk
oj/ jD T[j BK uouK dhnK wzfibk tXKd/ jB, BK jh T[jBK ~ tZvQ/ bzro jkbK dh b'V j? s/ BK jh uouK
~ r[od[nkfonk dh soQK fpiB/; ekwgb/e; pDkBk g?dk j?. gzEe B/sk fJj ;p eoe/ gquko dh ;jh fdFk Bk
                                                  I
j'D eoe/ nkgD/ pZfunK ~ BF/ ns/ gfss g[D/ tZb Xe/b oj/ jB. nZi pkpk p[Yk ih, GkJh r[odk; ih, GkJh
                                                                              Z
wBh f;zx ih, GkJh xBJhnk ih d/ g{ofBnK s/ ubD tkb/ r[of;yK dh b'V j? i' gqpXe ns/ r[o{ d/ tiho pD
                                                                                  z
e/ gzE ~ uVdh ebk tb b? ik ied/ jD.
                                          nBw' b ;[ w B
1-     i' wB[Zy fJzfdqnk dk |[bkw j't/ T[; ~ jw/FK ;Pkd g{osh bJh iB/ yD/ dh |[bkwh ;fjBh g?Idh j?.
2-     i/jVk wB[Zy gqwkswK d/ doFBK bJh so;/ d[BhnK jw/FK T[; d/ doFB bJh so;dh j?.
3-     fit/I gZIe/ cb ftZu M[ek s/ o;hbkgB nk iKdk j? fJt/I ewkJh tkb/ p}[or ftu fBZwqsk s/ fwZms.
4-     i/jVk g[oF ;op ihnK T[Zgo dfJnk eodk j? T[; d/ T[s/ jw/FK tkfjr[o{ dfJnk eodk j?.
5-     ;z;ko s/ ;[y dh gqkgsh dk ;G s' tvk ;kXB fJj j? fe wB[Zy jo d[yh iht ~ jw/FK ;[y d/t/.
6-     i/jVk wB[Zy rqhpK ns/ d[yhnK s/ eo'gh eodk j? T[; T[s/ jw/FK gowkswk dh eo'gh j'dh j?.
                                                                                            I
7-     i/jVk g[oF gziK ftekoK TZ[s/ ekp{ gk bt/ T[j j}koK p[okJhnK s/ ekp{ gkB d/ ;zwqZE j' iKdk j?.
8-     T[sw ns/ B/e g[oF T[j j? fijVk ngB/ d; ezw ftrkV e/ th d{i/ d/ ezw ~ ;tko d/dk j?.
         Z                                                                                I
9-     BhtK ns/ xNhnk wB[y T[j j? i/jVk nkgD/ ;[y nEtk ;PkoE bJh d{i/ d/ ezw ~ ftrkV d/t.
                              Z                                                                 /
10-    fe;/ GkJhuko/ ftu gkN' gkN' g?dk eoBh sK pVh nk;kB j? go w/b fwbkg eokBk pj[s emB.
11-    d[BhnK ftu wB[y bJh Xowh ejkBK fisBk nk;kB j? T[sBk jh T[; bJh Xowh pDBk n"yk j?.
                         Z
12-    e'Jh wB[y wkfJnk dk fsnkr FkfJd eo bt/ go wkB dk fsnkr eoBk T[; bJh pj[s n"yk j?.
                Z
13-    thuko fJe ni/jh o'FBh j? fi; Bkb jo uzr/ wzd/ ezw dk Bshik wB[y ~ g?jbK fd; g?dk j?.
                                                                           Z                  I
14-    Fqhoe o'r dk nzs Fqho d/ Bkb jh j' iKdk j? go wB d/ o'r eJh iBw iht d/ Bkb ofjzd/ jB.
15-    G/yh T[j j? fi; dk fbpk; T[ib s/ wB w?bk ns/ ;zs T[j j? fi; dk wB gftsq s/ fbpk; ;kdk.
                                     Z
16-    ;qho eo e/ e'Jh uhi fsnkr d/Bh sK nk;kB j? go wB eo e/ T[; dk fsnkr eoBk pVk n"yk j?.
17-    fuZeV u'I pu e/ bzxB dk sqhek ;wMkBk fJbw j?, s/ T[; s'I p/dkx bzx e/ fdykBk nwbh ihtB.
18-    ;Pk; w[e ikB s/ wB[y dh i'fs ebk fJ; soQK nb'g j' iKdh j? fit/I s/b w[eB s/ dht/ dh o'FBh.
              Z             Z
19-    f}zdrh dk ;wK g{ok j' ikB s/ w's ~ fJ; soQK Nkfbnk BjhI ik ;edk fit/I fdB phs ikB s/ oks ~.
20-    gZsMV s'I fgZS'I fpoSK s/ sK w[V jfonktb nk iKdh j? go p[VQkg/ s'I pkdQ i[nkBh BjhI nk ;edh.
21-    jZEK g?oK nEtk B/sqK dh ;ko T[jh wBZ[y ikB ;edk j? fi; d/ ngB/ jZE g?o iK B/sq BjhI jB.
                                                                                    frnkBh T{Xw f;zx ih
      e[M b'e B[eskuhBh bJh gVQd/ jB s/ e[M Ffjd dh wZyh tKr o; b?D bJh.
                                                    (4)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                        nes{po 2012

                                        e-mail                              r[o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/
                                    ;fsr[ o { ~
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                             r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ FkfJo, eth
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                                    Guru Nanak Dev : The Poet
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321

gow g{iBh: pkpk BkBe ih,                                                   eo/ eokJ/ , ;G feS[ ikD? ,
            tkfjr[o{ ih ek ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj..                    BkBe ;kfJo fJt efjnk, nk;k, 434
        w/oh fgSbh fuZmh fwb rJh j'Dh j? ih. n?seh o[M/ftnK eoe/           "God Himself does everything
fuZmh fbZyD ftu d/o j' rJh, fi; bJh fywk ukj[zdk jK ih.                    or Causes others to do whatever He wills
        pkpk ih fgSb/ e[S ;w/I s'I eJh f;nkD/ gqukoeK ns/ r[owfs ;kfjs     He also knows everything."
d/ y/so ftu nkJh u/sBk ;dek, nkg ih dh rZb f;Zy ;zrsK d/ ;'Mh g?           So Say Nanak, the poet of the Lord.
rJh j? fe FokX pko/ f;Zyh ;kfiF d/ nXhB G'bh-Gkbh iBsk ~ pkjwDK                                        Asa, 434
B/ p/te{c pDkfJnk j? fe ;kb ftu fJ; wjhB/ fwqse ihn Xosh d/                ;k;[ wk;[ , ;G[ ihT[ s[ w kok,
B/V/ jzd/ jB. ;' T[BKQ dh b'VK w[skpe egV/, fp;so, GKv/ ns/ ykD dk
      [                                                                    s{ w? I yok fgnkok,
;wkB dkB eo'. i' pkjwD B/ nkg jh tosDK j[dK ;h.    z                       BkBe[ ;kfJo[ J/ t ejs[ j? ,
        ;zrsK ~ fJj ;'Mh g? rJh j? fe fJj b'VK iht nkswk bJh BjhI,         ;u/ gotodrkok !                XBk;oh, 660
gzi G{se Foho dhnK b'VK jB. ;' nZi eZb pj[s/ f;Zy fJj G[bK sK BjhI         "My breath, flesh and soul-all are Yours.
eod/. e[M jB i' B sK r[owfs dh ;'Mh oyd/ jB ns/ B jh ikBDk ukj[d/     z    To me You are extremely dear,
jB. p; G/vukb nXhB eoh ik oj/ jB. T[BKQ ~ th ;[wfs pyF' ih.                O You, the true Povider of All !
        jK ;Zu pkpk ih, f;Zy fJj dkB g[B s/ BjhI eod/ go pkjwDk tb'I       So says Nanak, the poet. Dhanasri,660
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321

gkJ/ vo nXhB fJ; wjhB/ ftu F[G ezw BjhI eod/. i/ ;Zu ftu fJj               r[ o { BkBe d/ t L ;Z u d/ n? b kBuh, YI v ' o uh
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
wjhBk wkVk j[zdk j? uzr/ ezw BjhI eohd/ fco sK pkpk ih g[Zso, XhnK         Guru Nanak Dev : The proclaimer of Truth
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
                                                                          3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
g?dk j'D dk ezw fJ; wjhB/ e[dosh s"o s/ pzd j'Dk ukjhdk j? fe fJ;          ;u eh pkDh BkBe[ nky? ,
wjhB/ S[Nh. wjhBk wkVk j?.
          Z                                                                ;u[ ;[ D kfJ;h ;u eh p/ b k fsbz r , 723
        idfe pkpk ih nkg ih tb'I fdsh f;ZyhnK w[skpe ;wMkT[D dk            Nanak utters the world of the True One.
pVk :sB eohdk j? fe pkDh nB[;ko fi; fdB ;k~ gqG{ u/s/ nk ikJ/              And proclaims the Truth at the
T[j fdB gftsZo. fi; fdB gqG{ ft;o ikJ/ T[j fdB ngftsZo j?.                 appointment time.
        i/ nkg ih dh feogk ;dek ;zrsK ~ fJj ;'Mh g? ikJ/ s/ T[j nkgD/                                  Tilang, 723
y[Fh d/ ezw FokXK ftu jh eoB sK u'jk gZy'I bkG j't/.                       @@fdB oft ub? , fBf; ;f; ub?
        FokXK ;w/I ;ko/ poks xo, jbtkJh, p?Iv, Y'b ;;sk fwb/rk.            skfoek by gb' f J
p}ko dh yohdkoh th uzrh j' ikt/rh feT[fI e ;ko/ d[ekBdko t/jb/ p?m/        w[ e kw[ Ujh J/ e [ j? # #
j'Dr/ ns/ nkg dh y[Fh th fwb/rh.                                           BkBek ;u p[ r ' f J          f;oh, 64
        jK ;Zu pkpk ih, fJe rZb sK dZ;Dh G[b jh frnk nkg ih bJh
                                                Z                          The day and night, sun and mooon,
@efb skoD r[o BkBe nkfJnk# rkT[D tkb/ nkg ih dk i'sh i'fs fdt;             and the innumerable stars
th T[;/ gqGkt nXhB wBkT[d/ jB. j[D ;wM jh bt'I nodk; eh eod/
                            I                                              shall all pass away.
j'Dr/. FkfJd eb:[r ~ skoB tkb/ ~ skoB dk gqpX eod/ jB. nkg
                                                      z                    Only God is eternal
ih fJBQK ~ ;[wfs p]F' ih. efjzd/ sK jB fe r[o{ ;kfjp dk i'sh i'fs          and shall stay for ever,"
fdt; wBk oj/ jK, go pkeh g[opK s/ bzro ftu ;p}h, dkb s/ goFd/              Nanak tells the truth.         Siri, 64
pDkT[Id/ jB. go fJ; g[op s/ g{Vh, yho, eVkj nkfd.                          ;u[ ej? BkBe[ ,
        p; nkg jh Gbh eo'.                                                 @@;pfd ;ku?, w/fb fuoh ftS[zfBnk## nk;k, 439
        ;fseko :'r pkpk ih, wodkBk ih, G?D BkBeh ih ns/ wksk fgsk          Nanak utters the truth :
ih ~ fBwkD/ g[Zso dh cfsj p[bkT[Dh ih.                                     'The long estrangement of the soul and
        G[bK u[eK p]F d/DhnK.
               Z                                                           the Supreme Soul can end in their reunion
w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com                nkg ih dk g[Zso    Only through the contemplation
                                                                @feow#     of the True Word.               Asa, 439

                                                       (5)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 nes{po 2012

 gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH                                    fe fJj r'bvB N?gb d/ o{g ftZu BjhI pbfe jfowzdo d/
                                                                                I
                                                            o{g ftu j?. Gkt fiE'I joh dh f;cs ;bkj j[zdh j?.
       f;Z y h ;o{ g ftu d/ t h g{ i e rkfJe
                                                                     jfowzdo ;kfjp dk Bk r'bvB N?Igb fiBK B/
          fgSb/ e[M ;w/I s'I fJe d/th g{ie rkfJe i' fe
                                                            oZfynk j? T[BKQ B/ e/tb fJ;d/ pkjoh ;o{g ~ jh sZfenk j?
d/th-d/tfsnK dh T[;ss ftu rhs ns/ G/Nk rkT[dk j?,   I
                                                            fi; dk noE j? ;'B/ dk wzdo. T[BKQ B/ fJ;dh o{jkBhns
ekch gqf;ZX j'fJnk j? go nc;'; dh rZb j? fe T[j f;Zyh
                                                            ~ BjhI wkfDnK. fejBK tZvk nzso j? joh d/ wzdo s/ ;'B/
;o{g ftu j?. ;k~ fJ; rZb ftu e'Jh fJsok} BjhI fe
                                                            dk wzdo efjD ftZu. fiE/ u"th xzN/ gqG{ dh f;cs ;bkj
T[j d/th-g{ie j? go fJ; rZb dk wbkb j? fe f;Zyh ;o{g
                                                            j' ojh j't,/ jo i; rkfJB j[dk j't/ fiE'I e'Jh th nkswk
                                                                                           z
ftu j[fz dnK T[j d/th g{ie j? idfe f;Zy sK fJe nekb
                                                            gqG{ dh ngko bhbk d/ ;w[dzo ftu'I u[Gh bkJ/ pr?o BjhI
g[oy dk g[ikoh j? ns/ fe;/ d/th_ d/ts/ ftu nk;Ek BjhI
                                                            ofj ;edh j't/ T[j ;'B/ dk wdzo BjhI e/tb jfowzdo jh
oZydk.
                                                            j' ;edk j?. ;'B/ dk wzdo nfXnkswtkd dh fBFkBh iK
          fuzskiBe rZb fJj j? fe T[; ~ rkT[fI dnK d/y
                                                            gfjukD BjhI j' ;edk. go jfowzdo T[; Xow dh ihTIdh     [
e/ G'b-Gkb/ f;Zy i' r[owfs s'I g{oh soQK tke BjhI j[zd,/
      /
                                                            ikrdh fw;kb j? i' w[odk o{jK ~ ihtkbB dh ;woZEk oydk
r[zwokj j[zd/ jB. T[j fJeZbk jh BjhI pbfe j'o th
                                                            j? jfo s'I Gkt j? gqG{ gqwkswK i' fe ;Zuk j?, ;dk fEo j?.
nB/eK f;Zyh ;o{g ftu d/th Grs jB i' fe ikD/-nBikD/
                                                            ;G e[M pBkT[D tkbk j? s/ fJe o; ftnkge j?, s/ fe;/
nfij/ eow eod/ jB fi; Bkb f;Zy Xow d/ fBnko/gB dh
                                                            Feb s'I ojs j?.
;ky ~ m/; gj[udh j?. ;k~ nfij/ G[bV thoK ~ ;wMkT[D
                  z                    Z
                                                                     ;' w/oh ;ko/ f;Zy thoK nZr/ th p/Bsh j? fe T[j
ns/ T[BKQ s'I r[wokj j' oj/ f;ZyK ~ ;ktXkB ns/ gqGkt w[es
                z
                                                            nkg th s/ j'oBK ~ g/oB fe ;qh dopko ;kfjp ;qh jfowzdo
                                                                                  q
eoB dh b'V j? sK i' f;Zy gzE d/ fBnko/gD ~ ekfJw
                                                            ;kfjp ~ fbyD iK p'bD bZfrnK ukj/ T[j fJrzfbF j't/
oZfynk ik ;e/.
                                                            iK e'Jh j'o GkFk ;qh jfowzdo ;kfjp BK jh tofsnk ikt/
                                   -;[oihs f;zx, eg{oEbk
                                                            Bk fe r'bvB N?gb. tkfjr[o{ Bk eo/ fes/ n?;k Bk j't/ fe
                                                                             I
            ;qh ro{ BkBe d/t ih dk                          ;kvh }pkB s/ iK ;kv/ bJh e/tb r'bvB N?gb jh pD e/
                                                                                                         I
            byBT{ nkrwB dk ;EkB                             ofj ikJ/. fJj e/tb s/ e/tb jfowzdo ;kfjp jh j?.
         byBT{ d/ g[okB/ t;BheK nB[;ko r[o{ BkBe                                                -ezto fJzdogkb f;zx
d/t ih B/ fdbe[FK d/ B/V/ fggok xkN d/ FwFkB ftu
v/ok bkfJnk ;h fiZE/ fJe r[od[nkok ;kfjp dh pj[s
                                                                       @@gkgK pkM B j't/ emh,
g[okBh ioio fpbfvzr th j? fi; ftu 20-25 ;kb gfjbK                        w'fJnk ;kE B ikJ/##
se ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF th j[dk ;h. fJ; ;EkB
              z                     z                       T[go'es gIesh d/ noE nkg ih ;fG ikDd/ jh
s'I r[od[nkok ;kfjp d/ gqpXe th ikD{ jB ns/ ;EkB d/
                          z                           j', fe b'V s' tX/oh wkfJnk gkgK s' fpBk xN jh
                                                      fJemh j[dh j?. ns/ ofj th fJE/ jh iKdh j?. c/o th
                                                              z
wkfbe :kdt gqtko ns/ e?IN{Bw/IN p'ov nkd s'I gVu'b
                                                      nfXeso b'eh fJ; eow s'I pk} BjhI nkT[d. fJj rb
                                                                                           I /
eoe/ fJfsjk;e ;EkB dh T[;koh ehsh ikDh ukjhdh j?.     th gowkDs j? fe fJj' fijk eow eoB tkbk ftnesh
                              - ofizdo f;zx, byBT{    sK wkB;e s'o s/ ewi'o j? jh go n;h th xN Bjh,
       r'bvB N?Igb iK jfowzdo ;kfjp                   pikJ/ T[; ~ Discourage eoB d/ T[; dk T[sFkj
         ;'uD s/ wip{o j' ikJhdk j? id'I fJj bc} ezBh tXkT[D ftu ;jkfJsk eod/ jK.
g?d/ jB fe f;ZyK dk e/doh n;EkB r'bvB N?gb j?. s[;h
  I                   I                    I                fJe gzikph erts Gkt/ fJsBh ;[do sK BjhI go
                                                                                         z
j?okB j' rJ/. ih fJj rZb fpbe[b mhe j?. T[j fJ; bJh fJ; ftF/ s/ ;ekoE pj[s j? fe ozvh sK o/vgk eN b?dh
                                                                                             /       I
                                                        (6)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         nes{po 2012
j? go oz v t/ T[ ; ~ eND BJh d/ I d / . nro e' J h    XB ~ tkg; fbnkT[D d/ ;ko/ gfonk; n;b jB.
ftnesh r[opkDh s'I ;/X b?e/ nkgDk ;[Xko eoBk th              nkT[ n;h nkgDk nZrk ;tkoB bJh gfonk;
ukj[zdk j"t/ sK xgb/ pki T[; ~ c/o ;jh gNVh sI'       eod/ j'J/ pkDh s'I ;/X bJhJ/. nkT[ ;qh r[o{ BkBe d/
T[skoe/ nkgD/ Bkb obk b?D dk Go;e isB eod/            t ih d/ gftZso j[ew s/ gfjok d/JhJ/, j[ew j?, Bkw
jB. e'Jh ftobk jh fJ; ekby s'I pfunk ofj ;edk         ig', tzV Se' ns/ Xow dh feos eo', fJ; sh;o/ nkd/
j?.                                                   F bJh ;qh r[o{ BkBe d/t ih nk;k dh tko ftu th
       pzdk sk pzdk, ;oekoK th fJ; e'jV s'I nS{shnK   pj[s ;'jDk cowkB eod/ jB.
BjhI jB j'o sk j'o nkg'ihFB th Gkt/I GkFD fisB/              i/ w'jkek xo w[j? xo w[fj fgsoh d/fJ
woih eo/ go fJ; phwkoh ~ rb'I bkj[D d/ fJS[e BjhI            nr? t;s f;tkDhn? fgsoh u'o eo/J
jB. feT[ f e T[ j BK ~ ftfds j? nrbh ;oeko                   tYhnfj jE dbkb e/ w[;ch J/j eo/fJ
brGr T[jBk dh j't/rh sK T[jBK B/ th xgb/ jh                  BkBe nr? ;' fwb? i/ yZN/ xkb/ d/fJ.
eoB/ jB. jkb dk gqeoD nkg d/ ;kjwD/ j? ;qh nZBk              n;h gkg dk XB fJeZmk eoe/ fisB/ woih dkB
jiko/ ih fJe ;Fes b'egkb gk; eotkDk ukj[d/ jB,        eohJ/ go ;G fBFcb jB. dkB cbhG{ s sK jh
nkg'ihFB tkb/ Gkt/ T[jBK d/ je ftu Bkjo/ sK pV/       j'trk i/ ;Zu/ s/ ;Zu/ Xow dh feos eoKr/. ;kv/ ;kfonk
                                                         /              [
bkT[d/ jB go b'egkb dk ;woED edkfus BjhI              d/ t; sK e/tb ns/ e/tb pkp/ nZr/ nodk; jh j? fe
eod/.                                                 T[j ;k~ ;Zuh s/ ;[uh ;[ws pyFd/ j'J/ Xow dh feos
                                                                           Z
       fJe ;wf;nk ftd/Fk ftu ekb/ XB dh th j?.        eoB dk pb pyFD ns/ ;k~ G[fbnK ~ okj/ gkT[D.
T[j J/;/ bJh ;kotiBe BjhI j' gk fojk feT[fI e T[;                            e?gNB joGiB f;zx, i0 ;eZso
ftu ;oekoh nwb/ d/ Bkb Bkb nkg'ihFB d/ B/fsnk                                 byBT{ r[od[nkok gqpzXe ew/Nh,
dk th XB ftd/Fk ftu pj[s j?. jwkw ftu ;ko/                                                          byBT{
BzrI/ jB e'Jh fe;/ ~ e[M efjD bkfJe BjhI j?. T[;



 dq ' D kukohnk ntkov 2012 gq k gs eosk dk            tZy-tZy r[od[nkfonK f;zrko Bro, uzdo Bro, nkFhnkBk,
           ;BwkB ns/ g[ ; se ftw' u B                 nkbwpkr fty/ ehosB ;wkrw ehs/ rJ/ fi; ftu ;qh
        byBT{ , fwsh 2 ;sz p o 2012, nkbwpkr          nfwqs;o, b[fXnkDk, fdZbh, po/bh, nkrok, ekBg[o nkd
r[od[nko/ fty/ ftF/F ;wkrw ftu ;0 fsob'uB f;zx @uzB#  ;EkBK dhnK ;zrsK B/ th fjZ;k fbnk. ehosB ftZu rkJh
dh g[Fse @@feoB-T-nkcskp## dk vk0 ;opihs f;zx B/      ik ojh r[opkDh d/ fvfiNb fv;gb/ s/ th ;zrsk B/ o;
ftw'uB ehsk ns/ ;0 i'0n?;0 GkNhnK ~ @@d'qDkukohnK     wkfDnk.
ntkov## fwbD eoe/ ;BwkBs ehsk frnk. fJ; w'e/ s/                 ;q h r[ o { s/ r pjkdo ;kfjp
gzi wzfibk dFw/F ikso{ fBtk; dk BhIj gZEo th ofynk                ;ekbofFg gohSk 2012
frnk. ;wkrw ftZu dopko ;kfjp, ;qh nzfwqs;o d/ ji{oh          byBT{, f;Zy :zrw/B} n?;'f;n?;B byBT{ tb'I
okrh Gk0 Xowtho f;zx B/ wB'jo ehosB ehsk ns/ wZB/ ;sthI ebk; s'I B'thI ebk;, d;thI s/ pkothI ebk;,
gotZB/ ethnK B/ eftsk gkm th ehsk.                   rqiJFB s'I T[s/ d/ pfunK bJh fsB r[og ftu ;ekbofFg
                                                       / { /      Z                      {
               nyz v ehosBh ;wkrw                    gohSk fwsh 8 Btzpo 2012 ~ eokJh ik ojh j?. uzdo
        byBT{, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb byBT{ Bro r/N d/ B/V/ nkfc; ftu ckow fwsh 15 neN{po se
ns/ nyzv ehosBh iZE/ tb'I fwsh 14, 15 ns/ 16 ;szpo ~ iZwk ehs/ ik ;ed/ jB.
                                                  (7)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                           nes{po 2012

                          ;kbkBK Xkowe w[ekpb/
        byBT{, ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh tb'I nkgD/ 42 t/I ;kbkBk ;wkrw i' fwsh 30 ;szpo, 1 ns/ 2 nes{po
~ r[od[nkok Bkek fjzvbk fty/ j' fojk j? d/ ;zpX ftu fwsh 21, 22 ns/ 23 ;szpo ~ Xkowe w[ekpb/ eokJ/ rJ/ fi;
                         '
ftZu ezm gkm ns/ F[X nodk;, r[Ne/ s'I d/y e/ fBsB/w dk F[X gkm ns/ Xkowe gqFB'soh dk w[ekpbk j'fJnk ns/
j/m fby/ pZfunk B/ gfjbk, d{ik ns/ shik ;EkB fifsnk. fJjBK pZfunk d/ nbktK eB;'bFB fJBkw th 2 nes{po
                                                                                       /
~ ;wkrw ftu tzv/ ikDr/.
1-      r[ N e/ s' I t/ y e/ fBsB/ w dk F[ X gkm
;hBhno r[og ftu -                                    i{Bhno r[og ftu -




    i;gqhs e"o       gqGi's e"o     gowihs f;zx        pqjwi's e"o      jodhg e"o        f;woB e"o

2-    ig[ i h ;kfjp dk ez m gkm ns/ nodk;
;hBhno r[og ftu -                                    i{Bhno r[og ftu -




   goftzdo e"o      wfBzdo f;zx      nwBdhg e"o       r[of;woB e"o     soBi's f;zx      G[fgzdo f;zx

3-    Xkofwe gqFB'soh -
;hBhno r[og ftu -                                    i{Bhno r[og ftu -




    gqkuh f;zx      i;gqhs e"o       fBXh :kdt         o/F{ w'ohnk      jogqhs e"o      i/Bfz sek e[wkoh




                                                    (8)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                  nes{po 2012

                   pzrkb dk @d[ZX pkdFkj# ;H i'X f;zx ;0 jouoB f;zx
        fJ; ftu e'Jh                                                                    ~ w[;bwkB pDk e/ oZy fbnk
nfseEBh BjhI fe gzikph Gkt/                                                             ikt/. fJXo'I fJeZm/ j'fJnk B/
I fe;/ fyZs/ ns/ fe;/ Xzd/ ftu                                                          fJj c?;bk fbnk fe jwbk
j' D , T[ j nkgDh fwjBs,                                                                j'D dh ;{os ftu FkfJd pu
brB, fBFmk ~ w[y oZyd/ j'J/
                   Z                                                                    fBebD dh e'Jh nk; BjhI
p/ n z s n" e VK d/ pkti{ d                                                             oj/rh s/ n"osK ~ ihId/ ihn
ekw:kph dh f;yo s/ g[i/ jB.
                         Z                                                              fJBQK w[;bwkBK d/ jZE BjhI
fJe gz i kph p}[ o r ebeZ s /                                                           bZrD d/Dk, Gkt/I fJBQK s/ s/b
tkb/ jB ;odko i'X f;zx, i'                                                              fcVe e/ fJBQK ~ ;kVBk Bk
pzrkb d/ dZX d/ pkdFkj d/ BK
             [                                                                          gt/ sK fe fJj dfozd,/ fJBQK
Bkb ikD/ iKd/ jB.                                                                       n" o sK dh p/ g sh Bk eo
        f}bQK fwzNr[woh, ni'e/                                                          ;eD. T[BQK j'o dfZ;nk fe
gkfe;skB ftu ;kb 1923 ftu ;odko eow f;zx d/ xo,            fgZv d/ e[M dkBFwzd w[;bwkB p}[orK B/ fJBQK row
S/ G?DK s/ d' GoktK dk tho, i'X f;zx, d/F d/ pNtko/ ;w/    fynkbh w[;bwkBK ~ ;wMkfJnk fe i/ s[;hI fJj Bhu ezw
I 22 tfoQnK dk ;h. fJ; gfotko ~ th pkeh gfotkoK tKr,       ehsk sK ;koh T[wo fJ; rZb Bkb ebzes oj'r/ fe pzde          {
p/jd sebhcK dk ;kjwDk eoBk fgnk. xo dh ;kXkoB
    Z                                                      dh B'e s/ s[;hI fJBQK bkuko s/ p/tZ; n"osK ~ w[;bwkB
y/sh jh ;h s/ feXo'I ;;sk nBki fJfsnkfd yohd e/ s/         pDkfJnk j?, s/ fJBQK f;nkfDnK dh rZb dk n;o j'fJnk.
bkrb/ fgzvK ftu E'VhQ T[uh ehws s/ t/uDk s/ fJ; soQK T[;
                           Z                               cb;o{g uko f;nkD/ p}[orK B/ fJ; fJeZm/ j'J/ fjzd{ f;Zy
ewkJh s/ ;h ;ko/ gfotko dk fBopkj.                         ekcb/ ~ ;bkj fdZsh fe FKsh Bkb s[jkv/ ikD dk gqpzX
        d/; dh nk}kdh s'I gfjbK, jo B"itkB dk row y{B      eod/ jK s/ fJ; soQK fJj ;ko/ nkgD/ tZfvnK d/ pDkJ/ j'J/
y'bdk ;h, fe n;hI nzro/}K dh r[bkwh ftu feT[ ojhJ/ s/
      Q                                                    xoK ~ ftdkfJrh dh seDh d/ e/ fjzd;skB bJh uZb gJ/
                                                                                                 [
fJ; bJh EK EK nz r o/ } ;oeko d/ fto[ Z X gq d oFB,        ! fJBQK dk fJj ekcbk fgzvK s'I uZb e/ bkj"o se ngfVnk
Bkno/pk}h dk p'bpkbk ;h. i'X f;zx th nkgD/ ;kEhnK          sK o;s/ ftu eJh EktK s/ c;kdhnK Bkb MVgK j'JhnK s/
Bkb eJh tkoh g[bh; fjok;s ftu fbnk frnk s/ sFZdd           fJ; soQK eohp 38 pzd/ wko/ rJ/ s/ fco g[i/ nzfwqs;o d/
                                                                                                      Z
th ;fjDk fgnk, go wkch BjhI wzrh.                          ;Ekgs FoBkoEh e?IgK ftu.
        d/F d/ pNtko/ t/b/, d' j;d/ t;d/ fcofenK ftu               fJBQK dh f}zdrh dk fJe BtK ;o fJZEI' F[o{ j'Dk ;h.
nkg;h fyu'skD s/ p/ftFtk;h dk nkbw s/ fco nctkjK           gsk bZrk fe fwzNr[woh d/ fgzvK d/ eJh gfotko b[fXnkD/
dk p'bpkbk s/ esb'rkos. T[BKQ B/ w?~ nkgDh w[bkeks         ik g[i/ jB s/ fJj th nkgD/ G?D-GoktK ;w/s b[fXnkD/ ub/
                                                                Z
ftZu dZf;nk fe fJBQK jkbksK ftu fgzv d/ ;ko/ gzikph f;Zy   rJ/ s/ fBtk; ehsk, T[BKQ S'fNnK S'fNnK wekBK ftu, fijV/
s/ fjzd{ gfotko seohpB 130 xzN/ fgzv d/ r[od[nko/ ftu      w[;bwkB ykbh eoe/ gkfe;skB tZb otkBrh gk rJ/ ;B.
fJeZso j'J/ e[M pzdeK s/ n;bk th ;h. fJBQK ~ ]po fwbh
                     {                                     xo d/ fBopkj bJh e'Jh ezw-eko sK ukjhdk jh ;h s/
fe bkrb/ fgzvK d/ yo{dh w[;bwkBK dh Bhns fe fjzd{ f;ZyK    pkeh gfjbK ofjzd/ FoBkoEhnK B/ dZf;nk fe y/sK ftu T[r/   Z
~ wko fdZsk ikt/, b[N wko eoe/ s/ fJBQK dhnK n"osK XhnK
                       Z                                   j'J/ nkb{ fbnk e/ t/u fdzd/ jK s/ s[;hI th fJjh ezw eo'.

                                                       (9)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nes{po 2012
i'X f;zx j[oK dZf;nk fe fJjh ;'u oZy e/ b[fXnkD/ s'I pkjo     d[X d/ Gkn pko/ g[fZ Snk fe s[;hI d[X dk o/N fet/I s?n eod/
                                                                 Z                                   Z
o/b bkJhB d/ Bkb-Bkb bZrd/ y/sK ftu gfjb/ fdB id'I            j' sK T[BQK dZf;nK fe ;koh d[ZX dh ;gbkJh ;oeko dh
rJ/ sK t/fynk fe fJe w[;bwkB nkgDh wZM b? e/ s[fonk           ;Ekgs J/i;h ~ eod/ jK s/ d[X dk o/N wjhB/ dh jo 25
                                                                            z                      Z
ik fojk ;h. g[SD s/ fe i/ fJj wZM t/uDh j? sK eh bt'r/
                Z                                             sohe ~ fBFfus eod/ jK fijVk w[B;o j? ehwsK d/ tkX/
sK itkp ;h fe n;hI sK gkfe;skB ik oj/ jK, i' d/tr/ b?'        xkN/ s/ toeoK dhnK T[iosK s/. fJj o/N e/tb ebeZs/
btKr/ s/ fJ; soQK gfjbh wZM ukbh o[gJ/ dh yohd ehsh           ftu BjhI pbfe ;ko/ pzrkb ftZu gquZfbs j[zdk j?.
s/ T[;/ fdB fJe d'Xh ~ 140 o[gJ/ ftu t/u fdZsh. fco o'}                w/oh fdbu;gh ;h fJe fe pzrkb ftu sK b/po
fJ; soQK bZGd/ ofjDk fe e'Jh wZM t/uD tkbk fwb ikt/           :{BhnB, toeoK ~ u[e u[e e/ wkbeK Bkb MrVk, fco
s/ fJj yohd t/u e'Jh wjhBk Go ubdh ojh. T[gozs                jVskbK s/ ezw mZg eokT[D se th iKd/ jB s/ fJ; dk eh
gzikp d/ vzro w/fbnK ftu'I wZMk yohd e/ pkehnK tKr,           jZb oZfynk j?. fJ; ;odko B/ dZf;nK fe pj[sh b/po
ebeZs/ G/iDhnK, F[o{ ehshnK s/ fJZE'I ;pZp pfDnk, fJ;         T[Vh;k dh j?, fco w?I T[BKQ dk pj[s fXnkB oZydk jK, E'VhQ
;odko d/ ebeZs/ ikD dk s/ fJe eko'pko dh nkozGsk dk,          cokyfdbh Bkb. fJj yo{dh :{BhnB B/sk e[M GVekT[d/         I
fi; B/ fJ; d/ f;o s/ tfvnkJh, wkD s/ nwhoh fbnkT[Dh           sK jB, go ekw:kp BjhI j' ;e/ j[D se.
;h.                                                                    fJBQK d/ gfotko ftu fszB bVe/ jB, efjD bZr/ fe
        ;0 i'X f;zx B/ ebeZs/ nk e/ gfjbK nZm wZMK oZy        ;ko/ jh pV/ f;nkD/, gVQ-fby/, cowk podko s/ g{o/ r[of;Zy
                                                                                           /
e/, d[X dk ezw F[o{ ehsk. fJe S'Nk v/noh ckow pDk e/
      Z                                                       jB. j[D pZfunK ~ fJj d[X dk ezw g;zd BjhI s/ fdbu;gh
                                                                                             Z
s/ j"bh-j"bh ezw tXdk frnk. ;kb 1992 ftu fJ;                  BjhI b?d. gfjbK fJe ;Nhb o'fbzr fwZb th bkJh pZfunK
                                                                     I /
;odko e'b e'Jh 5200 wZMK ;B s/ ebeZs/ ftu fJ; ~ d[X       Z   B/, go pknd ftu pzd eo fdZsh. fJ; ubd/ xo'rh ezw
d/ pkdFkj Bkb ifDnk ikD bZrk. pknd ftu fJj frDsh              s'I bkw/Q j' e/ T[BKQ B/ ftZfdne ndkfonK dk fBowkD ehsk
pkoK j}ko se g[i rJh s/ T[; ;w/I fJj r[o{ dk f;Zy Gkos
                  Z                                           j?, fi; ftu ekb/i, fJziBhnfozr ;z;Ek, ekwo; ekb/i,
ftu ;G s'I tZv/ v/noh ckow tkbk ;h. w?I g[fZ Snk fe fJzB/     w?vheb ftZfdnk s/ w?Biw?N ekb/i dh ;EkgBk ehsh j? s/
                                                                                          / I
vzroK dh ;zGkb bJh pVk efmB ezw j't/rk s/ fJj                 fJj ;kok pVh ;[uisk Bkb uZb fojk j?.
fet/I eod/ oj/ j'. f;ZXk itkp fdZsk T[BKQ B/ fejk fe jo                fJ; ;odko B/ dZf;nk fe w?I v/noh ckow d/ ezw ~
d; wZMk fgZS/ fJe pzdk oZfynk j?, T[j jh f}zwtko j?. dkDk,
                                             /                j[D tv/oh T[wo j'D eoe/ pj[s xNk fbnk j? s/ j[D e/tb
gZmk, s{Vh y[nkT[D dk, wZM ~ B[jkT[D dk s/ d[X th u'n e/
                                               Z              fszB j}ko wZMK jh jB s/ e[b seohpB 465 pzd/ ezw eod/
                                                                                               Z
fJeZso eoB tkbh EK, s/ gj[ukT[Dk, nkgD/ ;[gotkJh}o
                               z                              jB, go nkgD/ nkg ~ fe;/ nkjo Bkb sK i'VBk jh
e'b. fJBQK 10 ;[gotkJh}oK T[go fJe tZvk ;[gotkJh}o
                                 Z                            ukjhdk j?. id'I se pzdk ezw eo ;e/. o'} dh d[ZX dh
j? s/ fJBQK 10 tZfvnK ;[gotkJh}oK T[Zgo fJe uhc               fteoh seohpB 8 bZy o[gJ/ dh j?.
;[gotkJh}o j?. jo toeo ~ ;t/o-Fkw nZXk feb' d[X
                                      /                 Z              rZb-rZb ftu, ;0 i'X f;zx tkfjr[o{ dk F[eokBk
w[s fdZsk iKdk j?, vzro vkeNo gZe/ oZy/ j'J/ jB sK fe        eod/ jB fe fet/I gkfe;skB ftu'I T[iV e/ nkJ/ ;h s/
s[ozs vkeNoh ;jkfJsk fwb ;e/.                                 nekb g[oy B/ fet/I feogk eoe/ fJZEI' se g[juk fdZsk j?.
                                                                                                             z
        w/o/ fJe ;tkb d/ itkp ftu i'X f;zx j'oK B/ dZf;nK     fJ; dkBh ;[Gkn, f;Zyh ftu gqgesk oZyD tkb/ s/ ikD/ iKd/
                                                                                                 Z
fe id'I pzd/ dh ;kw pD ikt/ sK ;kok ;kwkB, fJZEI' se fe       pzrkb d/ d[X d/ pkdFkj dh ihtB rKEk, pj[s xNBktK
                                                                              Z
j'o wZMk th tgkoh, nkg nk e/ d/ iKd/ jB s/ uzrk ftjko         Bkb fte;s, go j? fdbu;g s/ f;Zfynk:'r.
i/ j't/ sK pk}ko Bkb'I xZN w[b s/ ;kwkB fwb iKdk j?. id'I
                             Z
                                                         (10)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                  nes{po 2012

                       ;/ t k d/ g[ z i pkpk pZ [ Y k ih
        f;Zy gozgok ftu ;/tk dk pVk wjZst j?. ;/tk eoB        frnkBh dh nt;Ek ~ gj[u. T[j e"D ;B pqjw frnkBh<
                                                                                         z /
tkb/ ~ ;/te fejk iKdk j?. ;/tk wB[yh jT{w? ~ wko w[ek
                                     Z                        dk itkp jo f;Zy d/ p[ZbK T[go pkpk p[ZYk ;kfjp ih d/
e/ fBowkDsk dh fJzsjk sZe gj[zukT[Idh j?. fiE/ gqG{ o{g       BKT[I s/ g{ok j' iKdk j?. nZmK gksFkjhnK d/ o{po{ doFB
r[o{ ~ gk b?D T[gozs d[BhnK dhnK swkw y[FhnK jk;b             gk b?D tkb/, gzi gksFkjhnK sZe r[orZdh fsbe d/ e/
eo b? D s' I fJbktK ;G s' I tZ v h gq k gsh oZ p h y[ F hnK   r[fonkJh o;w ;zgoB eoB tkb/, r[opkDh d/ nEkj ;kro
                                                                                  {
(FeshnK) gqkgs eo b??Dk j?. s/ ;/tk T[jh eo ;edk j?           #u'I nw[b s'I nw[b y}kBk gk b?D tkb/ pqjw frnkBh pkpk
                                                                      Z         Z
fi; B/ nkgk Gkt fwNk e/ r[o{ dh UN sZeh, T[jdh FoB            p[Yk ;kfjp ih jh ;B. fiBQK nkgD/ ihtB ekb ftu wZf;nk
                                                                Z
nkfJnk,                                                       dh oks torh e{V dh d[BhnK ftu @nkfd ;Zu,[ i[rkfd ;u[
     w/ o k w[ M w/ feS[ BjhI i' feS[ j? ;' s/ o k..          j? Gh ;Zu# dk gqekF j'fJnk sZfenk, soe dbhb Bkb
        s/ o k s[ M e' ;T[ g s/ fenk bkr? w/ o k..            ;w/I d/ Xkofwe, ;wkfie ns/ okiBhse nkr{nK ~ ;Zu d/
        ;G e[M r[o{ d[nko/ nogB eoB tkb/, r[o{ d/t dh         okj gJ/ sZfenk, T[BKQ ;kjwD/ jh e[opkBh :[r B/ nzrVkJh
                                                                                                        Z
fweBksk;h S'j Bkb g[oy s'I wjKg[oy pD iKd/ jB.                bJh ns/ }[bw ipo ~ cbD s'I o'eD bJh whoh-ghoh dhnK
foXhnK-f;XhnK T[BQK d/ d[nko/ yVhnK uoB p'f;nK ~              sbtkoK fwnkBK #u'I pkjo nkJhnK. nkg d/ ;w/I jh f;Zyh
so;dhnK jB. nfij/ wjKg[oy r[of;ZyK u'I r[o{ xo d/             w"bh, g;oh s/ wfjeh. fijdh wfje Bkb ;kok pqfjwzv
wjkB r[of;Zy fijV/ r[o{ d/ ;/te pD ;/tk bJh jk}o j'J/         wfjfenk, Nfjfenk r[o{ BkBe dk ;/te ;/tk d/ bzw/ g?v/  I
ns/ nfijh i/tk fBGkJh fe d[BhnK d/ fJfsjk; #u Bt/ebh          sfj eoe/ @@s'jh w'jh w'jh s'jh nzso e?;k## S/ gksFkjhnK
ns/ nB"yh j;sh pD/. ihtB d/ tZy-tZy gVktK ftu r[o{            dhnK pyfFFK jk;b eod/ oj/ s/ S/Ve ;/tk s/ f;woB dk
BkBe d/ fBowb wkor dhnK tZy-tZy wzf}bK ;o eod/,               ;[wb pD e/ fJe BthI g?V SZv rJ/.
                                                                   /
ihtB d/ nkyoh gVkn s/ r[of;Zyh dh ;ot-T[u gdth pqjw
                                            Z                                                         e[btzs e"o BzBh


                                  pkpk p[ZYk ih
                 pkpk p[ZYk ih pqjwfrnkBh S'Nh T[wo/ gqG{ okj gSkDh..
              p{ZYk j'D dk to gkfJ;h, S/th gksFkjh se s'V fBGkfJnk..
                 pZfunk ~ r[ow[yh f;ykJh, b'ekJh ~ ;Zuh okj ftykJh..
             gqG{ doFB dh sKx ftu ofjzd/, ;/tk f;woB wBQK ftu God/..
                  r[o{ uoDK ftu fijVk B{o, t;dk T[BQK fjod/ ji{o..
              ;zrs ~ ;dk frnkB j? fdZsk, Bkw pkDh u" jfo o; fbsk..
                  wksk rzrk ih ~ to j? fbZsk, oZph B{o T[BQK gk fbsk..                                 uoBihs e"o
                     fBozeko i' fBokeko j?, T[; dk BK jh T[Ineko j?.                                       byBT{
                  gqEw rqzEh rJ/ ;h Ekg/, fBjkb j'J/ Fpd r[o{ gk e/..
                    BkBe bhB G:' r'fpzd f;T[I, fiT[I gkBh ;zr gkBh..
                  pkpk p[ZYk pqjw frnkBh, S'Nh T[wo/ gqG[ okj gSkDh..

                                                         (11)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nes{po 2012

            ;/ t k dk fFyo ;B pkpk pZ [ Y k ih                                                      -godhg f;zx p;ok
          gfjb/ gksFkj ;kfjp ;qh r[o{ BkBe d/t ih tb'I
do;kJh noE Gog{o ;/tk GktBk ns/ nfXnkswe wB'-dFk
Bkb gqDkJ/ pkpk p[ZYk ih ~ gqwkswk B/ fizBh bzph T[wo
pyFh T[BKQ T[j ;koh jh r[o{ xo bJh fBSkto eo fdZsh.
fBZe/ j[fz dnK s'I nkgDh T[wo Bkb'I tZvohnK s/ gqFBtkue
                                          /
rZbK ;'uD s/ ekoB ;dek jh ;qh r[o{ BkBe d/t ih B/ T[BKQ
dk BKn p{Vk s'I p[Yk oZy fdZsk i' fgS'I pkpk p[Yk d/ BKn Bkb
                     Z                         Z
J/Bk gqf;ZX j'fJnk fe b'e fw;kbK d/-d/ e/ rZbK eoB bZr
gJ/. fBZfenK j[zfdnK vzro ukofdnK-ukofdnK gfjb/
gksFkfj Bkb pkpk p[Yk ih dh fJj' fijh ;KM gJh fe T[BKQ
                        Z
nkgDh j:ksh d/ nkyoh dw sZe r[o{ xo dh ;/tk ~ jh
nkgDk wB'oE pDk fbnk.
          T[BKQ ;fwnK #u b'e pZfunK ~ fBZeh T[wo/ jh ftnkj     fsnkrh ns/ wkfJnk ftu T[dk;h ofj e/ eosko ~ gkT[Dk
fdzd/ ;B. fJ;/ d'okB id'I pkpk pZ[Yk ih B/ ftnkj Bk            jh n;bh ihtB j?. fi; #s/ T[j wzB rJ/ ns/ T[BQK dh
eokT[D dk wzB pDk e/ Grsh s/ ;/tk Gkt ftZu ftuofdnK            Fkdh pNkb/ d/ B/V/ g?Id/ fgZv nub dh phph fwo':K Bkb
r[o{ xo d/ b/y/ f}zdrh brkT[D dk wzB pDkfJnk sK T[BKQ          ehsh rJh.
d/ fgsk GkJh ;[xk s/ wksk r"oK r[o{ BkBe d/t ih d/ e'b
                   Z                                                   fJfsjk; fpnkB eodk j? fe ;zws 1580 d/ cZrD
fJ; w[Feb d/ jZb bJh rJ/. r[o{ ;kfjp B/ pkpk p[Yk ih    Z      dh 15 skohy ~ n?stko tkb/ fdB T[BKQ dk ftnkj j'fJnk.
~ f;Zyh ftZu rqfj;E wkor dh nfjwhns dZ;h s/ c[owkfJnk          phph fwo':K ;wok gqhtko Bkb ;pzXs ;h. pokshnK d/ ftZu
fe f;Zyh sK rqfj;E ftu jh ouh rJh j?. rqfj;E ftZu              ;qh r[o{ BkBe d/t ih g{o/ gqhtko ;w/s Fkfwb j'J. id'I phph
                                                                                                              /
                                                               fwo':k gfjbh tkoh ;j[o/ fgzv nkJh sK nkgDh ;Z; s'I
                                                               gfjbK T[BQK wksk ;[byDh ih d/ g?ohI jZE brkJ/. fJ; s'I
                                                                                     Z
                                                               gfjbK fe pkpk p[Yk ih dh T[wo Go dh xkb-ewkJh s/
                                                                                  Z
                                                               ;/tk GktBk pko/ f}eo nZr/ tXkJhJ/ T[BKQ d/ fgS'eV pko/
                                                               ikBDk th r[of;Zyh d/ tko;K bJh }o{oh j?.
                                                                       gzi r[o{ gksFkj ;kfjpkB ~ r[o-rZdh t/b/ fsbe
                                                               dh o;w fBGkT[D tkb/ pkpk p[Yk ih dk iBw ;zws 1563
                                                                                                Z
                                                               #u 7 eZse ~ F[eotko tkb/ fdB nzfwqs t/b/ eZEBrb fty/
                                                                                                                { z
                                                               j'fJnk. T[BKQ d/ fgsk GkJh ;[xk ih ozXktK r's d/ ;B ns/
                                                                                              Z
                                                               nkg ih dh wksk r"oK ih ;B i' ;zX{ gqhtko ftu'I ;B. nkg

                                                          (12)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                  nes{po 2012
                                                            ~ gkT[Dk ns/ fBowkD ;/tk eoBk T[BKQ ftZu Fkfwb ;B.
                                                            ;zws 1576 ftZu id'I ;qh r[o{ BkBe d/t ih irs ihtK d/
                                                            T[Xko bJh T[dk;h #s/ rJ/ sK eoskog[o fty/ T[BQK d/
                                                            gqhtko wksk ;[byDh ih, pkpk ;qh uzd ih s/ pkpk bywh dk;
                                                                              Z
                                                            ns/ ;zrsK dh ;/tk dh f}zwtkoh pkpk p[Yk ;kfjp dh brkJh
                                                                                       /             Z
                                                            rJh. fJ; ;w/I pkpk p[Yk ih dh T[wo 13 ;kb dh ;h. r[o{
                                                                                    Z
                                                            BkBe d/t ih id'I th ;?o eoB fBebd/ sK pkpk pZYk ih    [
                                                            T[BKQ d/ Bkb jh jzd/ ;B. pkpk p[Yk ih d/ ftnkj s'I ;kb
                                                                                [               Z
                                                            e[ wro'I T[BKQ dh wksk ns/ d' e[ ;kb fgS'I fgsk ih nekb
                                                            ubkDk eo rJ/. fJBQK d'jK jh w"fenK #s/ ;qh r[o{ BkBe
                                                            d/t ih B/ T[BKQ ~ gZr pyFh s/ nodk; ehsh. pkpk pZYk     [
ih dk BKn p{Vk oZfynk frnk. pkpk pZYk ih dh pugB ftZu
                                     [                      ih d/ xo g[so j'J-GkJh ;[Xkoh ih, GkJh fGykoh ih, GkJh
                                                                          Z       /
wBg;zd y/v @;zs-;zs# y/vDk ;h. fJ; w"e/ T[j ;zs pD e/       wfjwk ih ns/ GkJh GkBk ih. f}eo:'r j? fe pkpk p[Yk       Z
eEk eoB p?md/ ns/ T[BKQ d/ ;zrh ;kEh ;o's/ pD e/ T[BKQ      ih B/ gzi r[o{ gksFkj ~ fsbe dh o;w fBGkJh ns/ T[BKQ
dhnK ejkDhnK ;[Dd/.                                         d/ g[so GkJh GkBk ih B/ ;qh r[o{ jfo okJ/ ;kfjp ih ~ r[o{
                                                                 Z
       pkpk pZYk ih dh T[wo 12 ;kb j'D ftZu ni/ 6 fdB
              [                                             rZdh t/b/ fsbe brkT[D dh o;w fBGkJh. pkpk ih dh
pkeh ;B fe vzro ukofdnK T[BQK dk w/b ;qh r[o{ BkBe          u"Eh ghVQh #u'I GkJh Mzvk ih B/ ;qh r[o{ jfofeqFB ;kfjp ih
d/t ih d/ Bkb j'fJnk. T[BKQ dh fwbDh fgS'I GkJh pkb/ B/     ~ gzithI ghVQh #u'I GkJh r[ofdZsk ih B/ ;qh r[o{ s/r pjkdo
r[o{ BkBe d/t ih ~ g[fZ Snk fe nZi s[;hI fJ; pkbe Bkb       ih ~ ns/ pkpk ih dh S/thI ghVQh #u'I GkJh okw e"o ih (pkpk
pj[s gqtuB ehs/ jB < r[o{ ;kfjp efjD bZr/ GkJh pkbk         r[opyF f;zx ih) B/ ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih ~ r[orZdh
fJj pkbe ;kvk g{opbk gq/wh j? fJ; d/ e'b nzdo{Bh            t/b/ fsbe brkT[D dh o;w fBGkJh.
frnkB tkbk dhtk, pZsh-s/b fsnko j? f;oc irkT[D dh                  pkpk p[Yk ih pV/ goT[gekoh ;[Gkn d/ ;B. nkgD/
                                                                            Z
jh b'V j?. fJfsjk; dh fJj ftbZyD xNBk ;h fe fi;
;EkB #s/ pkpk p[Yk ih dk gfjb/ gks;kfj Bkb gfjbh tkoh
                Z
w/b j'fJnk T[;/ ;EkB #s/ pkpk p[Yk ih dk nzfsw ;;eko
                                  Z
th ehsk frnk. pkpk p[Yk ih dh r[o{ xo Bkb fJzBh B/Vsk
                        Z
j' rJh fe fJj gsk BjhI ;h bZrdk fe T[j xo ed'I j[d/     z
jB s/ r[o{ ih e'b ed'I gj[u iKd/ jB. gqtuB ~ g{o/ fXnkB
                          z
Bkb ;[DBk ns/ ;zrsK dh ;/tk eoBh jh T[BKQ ~ jw/Fk GkT[dh
                                                      I
;h. T[BKQ B/ ;koh f}zdrh r[o{ xo #u ftuofdnK 9 gqeko
dh ;/tk fBGkJh. fw;kb ti'I r[o{ uoBK ftu ofj e/ MkV{
d/Dk, fbgk-g'uh, gZyh MZbDk, gkDh Y'Dk, p;so X'D,/ bzro
dh ;/tk eoBh, y/sh dh feos eoBh, xkj y'd e/ vzroK
                                                       (13)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 nes{po 2012
                                                            iKdh bzro ns/ v/o/ dh ;/tk s/ nzfwqs t/b/ fpnk;k dfonk
                                                            s'I ib fbnk e/ ;qh r[o{ nzrd d/t ih ~ fJFBkB-eokT[D
                                                            dh ;/tk gfjbK pkpk p[ZYk ih jh fBGkT[Id/ j[zd/ ;B. r[o{
                                                            nzrd d/t ih B/ r[ow[yh s/ r[opkDh d/ gquko dk ezw th
                                                            nkg ~ ;"fI gnk s/ pkpk ih B/ nkgD/ fgzv GkDk sbtzvh fty/
                                                            fJe gkmFkbk th y'jbh.
                                                                     r[o{ xo tb'I ftuko/ rJ/ fBowkD ekoiK ~ B/go/
                                                            uVQkT[D ftu i' pkpk p[Yk ;kfjp ih B/ f;nkDg s/ f;oV
                                                                                    Z
                                                            fdykfJnk T[j th fJfsjk; dk fJe nfjw nzr pD u[ek      Z
                                                            j?. r'fJzdtkb ;kfjp fty/ pkT{bh dh ;/tk, ;zsy;o ;o'to
                                                                                                         '
                                                            dh ;/tk, soB skoB dh BhIj oZyDk, nzfwqs;o dh ;/tk,
Bkb'I tZX e/ T[BQK ~ d{finK dk fceo j[dk ;h. ;/tk bJh
                                       z                    eoskog[o ns/ v/ok pkpk BkBe BroK dh BhIj oZyDk, ;qh
T[j jw/FK jh sZsgo ofjzd/ ;B. fJe tkoh r[o{ nzrd            nekb pzr/ dh fJZN oZyDh, ;qh jor'fpzdg[o ~ t;kT[Dk nkfd
                                                                       [
d/t ih d/ wzB ftZu gfjb/ gksFkfj dh ;kyh fsnko eoB          fij/ eJh ;/tk ekoi ;B fiBQK bJh r[o{ ;kfjpkBK B/ pkpk
dk ftuko nkfJnk feT[Ife pkpk p[ZYk ih r[o{ xo d/            pZ[Yk ih dh jh f}zwtkoh brkJh.
                                                                                 /
;bkjeko ti'I th ;B, ;' T[BKQ dh fvT{Nh fJ; ezw bJh bZr               f;Zy fJfsjk; ~ whoh-ghoh XkoB eoB ;pzXh nfjw
rJh. pkpk ih d/ efjD #s/ GkJh pkbk ih ~ th fJ;              w'V d/D tkb/ ;kfjp ;qh r[o{ jor'fpzd ;kfjp ih ~ r[ow[yh
fJfsjk;e ezw bJh i'V fbnk frnkA fJ;/ d"okB jh r[o{          s/ r[o fJfsjk; gVQkT[D dh f}zwtkoh th ;qh r[o{ noiB
                                                                                              /
nzrd d/t ih B/ g?sh nZyoh dk w{j-w[jKdok ;ztkfonk s/
                    I             z                         d/t ih B/ nkg ih dh brkJh. nkg ih B/ u"ehnK dh o;w
fJ; dk BKn oZfynk r[ow[yh fbgh. fJ; T[gqs g?Vk w'yk
                                            z               F[o{ ehsh. 1658 ;zws ftZu id'I ;qh r[o{ noiB d/t ih B/
i' r[o{ xo dk f;Zy ;h s/ GkJh pkb/ B/ fJ; ~ nzfsw o{g       ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;o{g fsnko eokT[D dk ftuko
fdZsk. GkJh nwodk; i' fgS'I shi/ gksFkj pD/, tZbI' fBGkJh   ;zrsK Bkb ;KMk ehsk sK ;qh jfowzdo ;kfjp (nzfwqs;o)
                                                            dh ;/tk ;w/s r[o{ xo d/ ;ko/ ;/tk ekoiK dh f}zwtkoh th
                                                                                                            /
                                                            pkpk p[Yk ih d/ ;g[od eo fdZsh. id'I ;koh phV dh fibd
                                                                   Z




                                                       (14)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 nes{po 2012
pZM rJh sK r[o{ ih B/ pkpk ih ~ nkfynk fe s[;hI r[o{ ih    Bht/I j' e/ ikJhdk j?. e'Jh ftyktk BjhI eohdk, tvZgD r[nk
dh pkDh ~ wzih ;kfjp #s/ fpokiwkB eoe/ nkgD/ ;h; s/        e/ ikJhdk j?. fJ; fgZS'I id'I wksk rzrK ih nfs ;XkoD
uZe e/ ;qh jfowzdo ;kfjp ftZu b? ub'. nfijk jh j'fJnk.
  [                                                        sohe/ Bkb pkpk ih e'b g[i/ sK T[j ;qh jor'fpzd ;kfjp
                                                                                        Z
pkpk ih Bzr/ g?ohI pV/ ;fseko Bkb ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih
                                             z             tor/ :[rg[oF g[so osB dh n;h; M'bh g[nk e/ nkJ/.
                                                                     z        Z
dk ;o{g b? e/ s[oB bZr gJ/. ;qh r[o{ noiB d/t ih u"o                pkpk p[Yk ih d/ nzfsw doFB eoB ;qh r[o{ BkBe
                                                                            Z
eoB bZr/ s/ GkJh r[odk; ih ;zrsK Bkb Fpd gVQB bZr/         d/t ih d/ ;g[so ;qh uzd ih 137 ;kb dh T[wo ftZu th nkJ/
                                                                          Z
ns/ ;zws 1661 ftZu pkpk ih B/ gfjbh tkoh ;qh jfowzdo       T[BKQ d/ Bkb r[o{ BkBe d/t ih d/ g'so/ GkJh Xow uzd ih
;kfjp #u ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk gqekF eoe/ j[ewBkwk        d/ ;g[so pkpk gktB uzd ns/ pkpk w/jo uzd th ;B. fJ;
                                                                  Z
fbnk.                                                      w"e/ ;qh r[o{ nzrd d/t ih ns/ ;qh r[o{ nwodk; ih dk pkr
       r[o{ xo ftZu fJzBh tZvh nfjwhns fwbD d/ pkti{d      gqhtko th nkfJnk. fJ; w"e/ pkpk ih B/ nkgD/ ;g[so GkJh
                                                                                                             Z
nkg jw/FK nkgD/ nkg ~ r[o{ xo dk xkjhnK jh ;wMd/           GkBk ih dk jZE r[o{ jor'fpzd ;kfjp ih ~ cVkfJnk s/
;B. T[BKQ B/ r[o{ xo ~ okik nepo tb'I fdZs/ 84 fgzvK dh    p/Bsh ehsh fe fJ; ~ nkgDk dk; pDk e/ uoBK ftZu oZy.      '
pVh ekpbhns Bkb d/y o/y ehsh ns/ fJE/ jh phV ftZu          fJj th f}eo:'r j? fe GkJh GkBk ih ~ Bkw-nzfwqs r[o{
id'I wksk rzrK ih g{o/ Fkjh mkm Bkb G[Mrh dh dks bJh
                                        z                  BkBe ;kfjp B/ fdZsk ;h. pkpk p[Yk ih ;zws 1688 ftZu
                                                                                               Z
n;h; b?D nkJ/ sK pkpk ih nkyD bZr/ fe wksk ih w?I sK       14 wZxo ~125 ;kb, fJZe wjhBk uko fdB dh T[wo G'r
r[o{ xo dh xkjhnk jK w?~ sK r[o{ dh phV dk okyk ;kwM       e/ r[og[oh fgnkBk eo rJ/. T[BKQ dh ;[nk;jhD d/j ~ GkJh
bt' s/ dk; ;wM e/ fJj ;/tk fwbdh j?. r[o{ ih B/ s[jkv/     GkBk ih, ;qh r[o{ jor'fpzd ih, GkJh fpXh uzd ih ns/ GkJh
Bkb jk;k mZmk ehsk j'trk, T[j ikDh ikD B/, nkg itkp
                         /                                 r[odk; ih B/ w'Yk fdZsk. uzdB dh fuyk fuDh rJh. r[o{
BjhI fdZsk, w/o/ tZb s'o fdZsk. fJj FeshnK r[o{ d/ gk;     ih B/ nkg bZeVK fuDhnK s/ GkJh GkBk B/ nrBh G/N ehsh.
jh jB. T[j jh ;op FeshwkB jB.                              fJ; w"e/ r[o{ ih B/ fJeZso b'eK ~ T[gd/F ehsk, @@;[D' !
                                                           wkJh GkJh ihU, fit/I pkpk ih B/ ;/tk ewkJh j? fJt/I jh nkg
                                                           ;/tk ewkU.##




       wksk ih id'I fBokF j' e/ tkg; r[o{ ih e'b g[i/ sK
                                                   Z
r[o{ ih B/ nkfynk fe g{oD g[oy gk; ikDk j't/ sK nfs
                                                      (15)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                      nes{po 2012

                   ikbT[ n?;h ohs HHHHHH
         id' s'I ;z;ko s/ ihtB F[o{ j'fJnk j? T[; t/b/ s' jh   wBwoih dhnK ohsk nk u[ehnK
g;{ gzShnK ftu ohs fotki nkozG j'J/ jB gzShnK ftu              jB fijBK eoe/ tkfjr[o{ ns/
nkgDh u[i ftu dkDk fbnk e/ nkgD/ pfunk ~ y[nkT[D
          z                                                    r[ o { d' B k dh p/ - ndph s/ Bk-
                                                                                                    irihs f;zx @ikue#
dh ohs j?, g;{nK ftu fFeko eoe/ nkgD/ pfunk ~                  c[owkBh j[zdh j? fJjBK ohsK ~
y[nkT[D dh ohs j? xk ykT[D tkb/ gF[nk ftu phwko ns/            ;kVBk (ysw eoBk) io{oh j?.
ewi'o gF{ ~ Sv e/ nZr/ s[o ikD dh ohs j?. po;ksK d/                         gfjbh nz;h ohs j? c/fonK s' gfjbK @@i? wkbk##
fdBk ftu gszfrnk d/ b" T[s/ nke/ woB dh ohs j?. p;zs           eoBh . eJhnK ~ ;[B e/ j?okBh j'trh fe i? wkbk fJe
                                                                                                      /
o[s ftu GtfonK d/ c[bK ftu pzd j'e/ woB dh ohs j? fJzt         ;zgoB ftnkj dh ohfs j?. id'I g[oksB ;w/I ftu ;tzto (y[d
                                                                   {
efj bJhJ/ ;kok ;z;ko fJe ohs ftu pzfBnk j'fJnk j? pzd/         to u[DBk) j[d/ ;B T[; ftu i? wkbk s' pkd ftnkj g{oB
                                                                                z
B/ th eJh gqeko dhnK ohsK pDkJhnK pj[s ;kohnK                  wzfBnk iKdk ;h, fco i? wkbk gkT[D tkb/ pZu/ gsh gsBh
;wkfie ohsK jB ns/ pj[s ;kohnK Xkofwe ohsK jB.                 pD ikd/ ;B s/ ;kv/ f;nkD/ f;Zy nBzd ekoi s'I gfjbK
;wkfie ohsK ne;o pDdhnK ns/ ysw j[dhnK ofjzdhnK
                                            z                  i?wkbk eoe/ fco bKtK eokT[d/ jB. fJe ;tkb fJj j?
                                                                                               I
jB ns/ eJh pdbdhnK ofjzdhnK jB fit/I gzikp ftu gZNh            fe id'I i? wkbk Bkb ftnkj j' jh frnk s/ r[o{ rqE ;kfjp
                                                                                                                 z
fonk;s ftu d[bk GZNh tkb/ dk gq;r j? T[; dh fBGkJh
                  Z                    z                       e'b eh eoB nkT[dI/ jB. d[ik ;tkb L fizdrh Go T[j i?
fJe ohs nZi ;z;ko bJh fsT[jko pD rJh. ns/ ;ko/ ;z;ko           wkbk ;kE d/ t / r h :k r[ o { ;kfjp dhnK 4 bktK dk
B/ b'jVh ~ pV/ y[Fh Bkb gqtkB eo fbnk ns/ ;ko/ pVh             T[gd/F <
y[Fh Bkb b'jVh dk fsT[nko wBKT[d/ jB.                                       fJe j'o n?;h ohs ;kv/ ftnkjK ftu g? u[eh j? fe
                                                                                                                   Z
         ohsK fiBhnk woih pD ikD go edh oZp d/                 gfjbk sK oks dh poks oy b?d/ jB. c'oh FkB fdykT[D
                                                                                                 I
fB:w s'I tZvhnK BjhI j' ;edhnK. nro n?;h e'Jh ohs              d/ uZeo ftu ;koh oks ikrd/ ofjzd/ jB nrb/ fdB bktK
;z;ko ftu pD iKdh j? fi; Bkb pzd/ ~ tkfjr[o{ G[b iKdk          s'I gfjbK BkFsk ofynk j[dk j? s/ bktK s' pknd bzu j[dk
                                                                                           z                            z
j't/ sK r[o{ wjkoki B/ pkDh ftu n?;h ohs ~ G[bk d/D dk         j?. Bshik fJj fe oks ikrD eoe/ ibdh T[md/ BjhI ns/
c[owkB ehsk j?. G[bkT[Dk s/ S'Nh rb pbfe wjkoki B/             BkFsk d/oh Bkb eod/ jB fco d/oh Bkb jh bktK eokT[D
s/ fbfynk j? fe n?;h ohfs ;kV (ibk) d/Dh ukjhdh j?.            gj[ud/ jB. pkd ftu o'Nh NkJhw s/ j' ;e/ fJ; tk;s/ rqEh
                                                                    z                                                     z
:Ek r[otke j? L                                                f;zx ns/ ehosBhnK ~ efjzd/ jB fe @@frnkBh ih p; 15-
      ikbT[ n? ; h ohfs fis[ w? fgnkok ft;o? .                 20 fwzN ftu ftnkj fBgNk fdU## eJh tko n?;k ;[D e/ uzrk
BkBe ;kJh Gbh gohs fis[ ;kfjp ;/ s h gs[ oj? . .               BjhI brdk fe fiBQK bktK eoe/ pZu/ s/ pZuh dh ;koh
         dk; ;kohnK ohsh fotkiK d/ fybkc BjhI go ;kv/          fizdrh fBGDh j? T[; ~ fBgNkD bJh nkfynk iKdk j?,
;wki ns/ Xow ftu n?;hnK eJh rbs ohshnK g? u[ehnK               wip{oh ftu rqzEh - ehosBhn/ sK ftnkj 20 fwzN ftu
jB fiBQK d/ Bkb tkfjr[o{ G[bdk jh BjhI r[o{ dh Bk-             fBgNk d/d/ jB go fJ; dk Bshik fJj fBebdk j? fe 15-
                                                                          I
c[owkBh ns/ p/-ndph j[dh j? fiIt/ f;Zyh ftu nBzd ekoi
                          z                                    20 fwzN ftu fBgNkJ/ rJ/ ftnkj 15-20 fdBK ftu sbke
fJe pj[s nfjzw wfo:kdk j? go fJ; ftZu pj[s ;kohnK              dh B'ps se gj[zu ikd/ jB ns/ 15-20 fdBK ftu ;kok
                                                          (16)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 nes{po 2012
foFsk ns/ d' fizdrhnK dk fBgNkok j' iKdk j?. B[e;kB       j'o eoBk ukjzdk j? sK T[; ~ nkgD/ p[bK (j'm) Bkb uzwd/
                                                                                                 Z                [
fe; dk j? < < < <                                         jB i' fe fJe rbs ohs j? feT[eh u'o u[wD Bkb i{mh
                                                                                                        z
         j'Dk fJj ukjhdk j? wjkoki B/ fejk fe ;k~         j' iKdh j? ns/ wjkoki d/ fe;/ th ;wkB ~ n;h i{mk eoKr/
n?;hnK ;kohnK ohsK pzd eo d/DhnK ukjhdhnk jB fiBQK        sK iok ;'u' wjkoki y[F j'Dr/ fe Boki < nkgD/ T[Zs/
d/ eoe/ foFs/ pDd/ BjhI pbfe fprVd/ jB bktK ftu           bkr{ eoe/ d/yDk ukjhdk j? ;k~ ;kvk g/B e'Jh i{mk eoe/
xZN s' xN 2H30 xzN/ brB/ ukjhd/ jB. 1 xzNk bkVk ns/       d/t/ sK eh j'trk. ;k~ ;kvk w'pkJhb i{mk eoe/ d/t/ sK
                                                                           /
bkVh ehsoB ;[De/ wB fJekro eoB T[; s'I pknd               eh j'trk j'o ;G SZv' nro fJj fgnko ftu jh ehsk iKdk
                                                                 /
T[jBK ~ 4 bktK d/ noE fe;/ uzr/ ftdtkB eEktkue e'b'I      j? sK eb ~ n;h o[wkbk th u[zw e/ uVkT[D br gtKr/
;[DtkJ/ ikD. nkyo fJjBK 4 bktK d/ T[gd/F T[s/ jh ;koh     fgnko ftu fco b'e xo'I gq;kfd th u[w e/ fbnkT[Dk F[o{
                                                                                                   z
fizdrh fNeh j[dh j? ns/ i/ fJ; wjkB T[gd/F ~ ibdpkih
              z                                           eo d/Dr/. eh n;h nkgDh B'eokDh i' o'Nh pDk e/ fdzdh
d/ ueZo ftu Bionzdki eo fdsk ikt/ fco B[e;kB sK T[;       j't/ T[; dk u[fz wnk gq;kdk yk ;ed/ jK. ;k~ wjkoki dh
;[Gkr i'Vh dk j? fi; dk frqj;s ihtB F[o{ j'D s'I gfjbK    ji{oh ftu ;[usk gftZsosk pDk e/ oyDh ukjhdh j? ns/
                                                                       Z
ibdpkih ftu c; iKdk j?. fco T[j ftuko/ fiBQk B/           fJ; ohs ~ th.
ibdpkih ftu bktK bJhnK T[j ;koh fizdrh Gi BZ; ftu                     ikbT[ n?;h ohs HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
jh fpsk fdzd/ jB.                                                  j'o n?;hnK eJh ohsK jB i' ;k~ r[o{ xo dh y[Fh
         fJ; bJh ;k~ fJj' eoBk ukjhdk j? i' r[o{ ;kfjp    s' tkMk oydhnK jB.
ih B/ nkfynk j?. fe @@ikbT[ n?;h ohs HHHHHHHHHHH j'o th                      nrb/ nze ftu HHHHHHHHHH
n?;hnK eJh ohsK jB i' ;k~ r[o{ dh y[Fh fdtkT[D dh               r[o{ dhnK ;zrsK d/ nFhotkd dh T[vhe ftu
pikJ/ ;}k fdtk fdzdhnK jB. fit/ nieb fJe ohs pVh                                                            nkg ih dk
s/ih Bkb c?b ojh j? r[o{ rqzE ;kfjp ih ~ u"o eoBk.                                           irihs f;zx @ikue#
fJj eoBk co} s/ skfpnk p?m/ tiho dk j? go nro e'Jh


                                w'fJnK ;kE B ikJ/
         e[M to/ gfjbK w? nkgD/ fJe fwZso ~ fwbD frnk. i' r[od[nkok ;kfjp fty/ rqEh dh ;/tk fBGkT[dk ;h.
                                                                                   z                I
  FokXK d/ fdB ;B fJeftnesh T[BKQ gk; e[M ykD ghD dk ;wkB e[M egV/, wzMk ns/ fp;so b?e/ nkfJnk p?mk
  ;h. p; fJe' fid eoh ikJ/ fe w/o/ fgsk ih i' eJh ;kb gfjbK r[}o rJ/ ;B, d/ bJh fJBQK ;wkBk dh nodk;
  eo/ d/t. w/o/ p?fmnK GkJh ;kfjp B/ ekch ;wMkT[D dk :sB ehsk fe thok fJj b'VK fJ; gzi G[se Foho dhnK
          '
  jB. i' fJE/ jh gziK sZsK ftu ftbhB j' frnk j? nkswk dk fJBQK ;wkB Bkb e'Jh tk;sk BjhI. fJj sK pkjwDK
  dh ekY j? fJ; okjh T[j fpBK feos (w/jBs) ehfsnK nkgDhnK b'VK g{ohnK eod/ jB. go T[; tho d/ gZb/
  e[M th BjhI fgnk. GkJh ;kfjp B/ g'bk fijk w/o/ ezB ftu fejk fJBQK ~ r[owfs okjh ;wM BjhI g?Dh fJj d/;h
  GkFk ;wM/rk, GkJh ;kfjp T[; ~ p'b,/ @@fbnk GoktK i/ s{z BjhI wzBdk s/ fbnk nodk; eohJ/## go jK fJ; ;wkB
  d/ Bkb xN' xN fJe iK d' ewo/ dk wekB th d/. wekB s'I fpBK s/ok fgT[ fJj ;wkB b?e/ ;Ve s/ p?mrk.     /
         fJj ;[D e/ T[j pzdk ;'uh g? frnk s/ e[M fuo pkd ;kok ;wkB u[e e/ w[;e[ok e/ tkg; s[o fgnk. T[;
                                                                          Z
  dh w[;e[okjN T[; ~ e[M ;'Mh g?D dh MbeK d/ ojh ;h.
                                                                                                   @feow#
                                                     (17)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                             nes{po 2012

       ;q h r[ o { rq z E ;kfjp-2
         ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBk ;w/I @ig[# pkDh
                    z                                    ;opftnkge, f;oiBjko
~ ;ps'I fgjbk fbsk frnk. @ig[# ih ;kfjp, ;kfjp           ns/ fBoGkT[, fBot?o j?.
;qh r[o{ BkBe d/t ih w[y s'I T[ukfos @X[o eh pkDh#       fJj gzi gfdnK dh ouBk j?
j? ! fJj fJe okr ofjs pkDh j? ns/ pkDh ftu e'Jh          fi; ftu T[; nekb g[oy
ojkT[ BjhI j?. i/ eo fJj efjnk ikJ/ fe ig[ ih pkDh       fijVk ezbe ofjs, gzju s'  [             nihs f;zx,
;qh r[o{ rqE ;kfjp dk ;ko j? sK e'Jh nfseEBh BjhI
           z                                             ofjs j? fi;dh d/t, dkBt,                     byBT
j'Jrh.
    /                                                    ;[o Bo, w[fB, iB, gF{ gSh, gT[D, gkDh jh BjhI gqfeqsh
         pkDh dk e/doh Gkt nekb g[oy (È), wB[y
                      I                                  ns/ nrB se nokXBk eod/ jB ns/ T[j ;p dk
ns/ ;wki j?. wB[y ~ T[; ;opftnkge, gowfgsk               fgqsgkbe, jo fJe ~ nzB, ib, jtk nkfd fpBK fe;/
gowkswk d/ xo dk tk;h pDkT[D nkoEks @@;funko             G/d Gkt s'I brksko d/ ofjnk j?. feT[eh ;p ihn
f;Zy## pDkT[D bJh ;[uih ;/X (jfo ek wkor) fdsh           s[wko/ ih, ns/ T[j nekb g[oy ;p ihnK ek dkskok
rJh j?, fe fet/I nekb g[oy dh gqkgsh bJh ;[DB wBD        j?.
ns/ gzu dk wkor df;nk frnk j?, Bkb jh gzik yzvk                  ;'fjbk - ;'fjbk dk Fkpfde noE nBzd, y[Fh
okjhI nfXnkswesk pko/ ukBD gKd/I ;uyzv fty/              ik T[;sfs j? ;qh r[o{ rqE ;kfjp ftu ;'fjbk pkDh nzr
                                                                                 z
gqwkswk dh gqkgsh dZ;h rJh j? ns/ do;kfJnk j? fe         12 (pkoK) s/ nfezs j? ns/ fJ; pkDh ~ fBsB/w o{g
gqkgsh r[o gq;kfd (r[o{ feqgk ;dek) jh j' ;edh j?.       ftu oks ~ ;'D s'I fgjbK gfVnk ikdk j? fi; ftu
      T[gozs ;'do f;ob/y j/m pkDh nzfes j?.              ;kfjp ;qh r[o{ BkBe d/t ih, r[o{ okw dk; ih ns/ ;qh
         ;'do dk Fpd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu fsB         r[o{ noiB ;kfjp ofus Fpd ;zrqfjs jB.
tko tZy tZy EktK s/ ns/ E'V/ i/j/ pdbkt Bkb nkT[dk   I           fJ; pkDh dk Gkt iht o{gh fJ;sqh i' fe
j?. ;p s'I gfjbK ig[ pkDh dh 27 (;skfJthI) gkT[Vh        gowkswk s'I ftSVh j'Jh j?, T[; Bkb fwbkg ns/
nzr 6 (S0) s/, d{ih tko ;'do f;ob/y j/m nzr 8            fwbkg s'I pkd T[sgB y/V/ dk gqrkNktk j?. gow fgsk
(nm) s/ (e[M pdbkt Bkb) ns/ shih EK nk;k okr             gqwkswk Bkb fet/I w/b j'J/ fJ;dh ;/X fJ; pkDh okjh
ftu nzr 347 (fsB ;' f;zskbh) s/.                         fdZsh rJh j?.
         ;'do f;ob/y tkbh pkDh, fBsB/w dh pkDh j?
ns/ fJ; dk rkfJB ;zfXnk ;w/I ehsk iKdk j?. fJj                    ;q h r[ o { fiz x ;Gk wkBe Bro
pkDh th ;qh r[o{ BkBe d/t ih dh feqsh j?. fJ; pkDh                   nko0vh0n?;0 n'0 byBT{
dk w{b Gkt T[; eosk g[oy (gowkswk) d/ xo (do)                      io{os wzd r[of;Zy gtkoK d/ pZu/ pZuhnK d/
dh F'Gk dk toDB j?.                                         nkBzd ekoi bJh r[od[nkok ;kfjp tb'I e'Jh G/Nk BjhI
         T[gozs ;' g[oy ftu T[; wjkB gow g[oy dk            bJh iKdh j? ns/ irQk dh th e'Jh G/Nk BjhI j?.
toDB ehsk frnk j?, T[j gow fgsk jh ;p s'I tZvk                                                   ;wgoe eo'
T[sw FeshwkB ns/ ;dhth g[oy j? i' g{oh soK F[sso,  z                                         w'0 9415114663
                                                     (18)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                    nes{po 2012

ekft ;[ w B                        pkpk p[ Y k ih
                                                                fsqb'uB f;zx @uzB#
                                                                            byBT{
                                BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Go e/
                                S/ t / I r[ o K se EK EK b[ N KD tkb/
           pkbh T[ w o ftu y/ v K B y/ v e/ s/ , wkb vz r oK d/ skJh uoKD tkb/ .
           wksk fgsk dh f;fynk pZ B gb/ , e' w b jEK ;z r ;/ t k ewKD tkb/ .
           BkBe r[ o { d/ fi; dw j' J / doFB, Bkb FoXk d/ d[ X SeKD tkb/ .
           shyD p[ X h u' I fBeb/ gq F B ;[ D e/ , fBeh T[ w o/ jh p{ V k ejKD tkb/ .
                                ;/ t k f;de f;nKDg ;ukZ J h ;de/
                                f;y c[btkVh d/ sKJh wfjekD tkb/.
                                BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
                                S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHHHHH
           BkBe r[ o { dk id' I ;h dhd gkfJnk, r[ o { xo i' r / j' e/ ofj rJ/ ;h.
           ;/tk f;woB dh fijh ;h bkr brh, w'j wkfJnk d/ febQ/ ;G Yfj rJ/ ;h.
           wzB ~ ;dk jh oy fBtKD tb ~, T[uhnK wsK d/ tfjD ;G tfj rJ/ ;h.
           gfjo/dkoh r[o{ xo dh nfijh ehsh (fe) tKr Mr d/ d"yh ;G pfj rJ/ ;h.
                                ngD/ Bkb b? GkJh r[ o dk; ih ~
                                o[ e / ekoi ;G f;o/ uVkD tkb/ .
                                BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
                                S/ t / I r[ o K se EK EK b[ N kD HHHHHHHHHH
           pkd BkBe d/ ;kohnK r[ o { i' s K, g{ o k g{ o k ;h wkD ;fseko ehsk.
           pkpk p[[Yk ih dh jo fJe ;/X sKJh, ;[fBjoh n;{bk d/ ftu ;[wko ehsk.
           e/ t b nkg BjhI ifgnk Bkw pkp/ , EK EK f;yh dk ik gq u ko ehsk.
           skfjU[ pKDh d/ gfjb/ gqekF t/b/ gfjb/ rqzEh bJh r[oK thuko ehsk..
                                r[ o { xo d/ ;/ t e j' r[ o { xo bJh
                                whoh ghoh dh i' s irKD tkb/ .
                                BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
                                S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHH
           fFeSk dheSk ;koh S/ t / I r[ o { ih dh, pkpk p[ Y k ih jE' I ;wgz B j' J h.
           w[rb oki ;zr f;Xk NeoKT[D tkbh, j? ;h ;{M s/ ;wM T[sgzB j'Jh.
           uz r / x' V / s/ uz r h itkBh gk e/ , Bkb r[ o K ;G ;z r s gq ; z B j' J h.
           pz d h-ykB/ iK u' e h b? g[ i / pkpk, jo fJe gkf;U ;h Xz B Xz B j' J h.
                                BkBe r[ o { s' I S/ t / I gksFkj se
                                y[ F h ;GBk dh @uz B # ih gkD tkb/
                                BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
                                S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHH
                                              (19)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                          nes{po 2012

                          nes{po dk Fjhdh e?bzvo
      1 nes{po 1923 JhL ~ pZpo eow f;zx ;w/s                   17 nes{po who wz~ B/ febQk okwo"Dh nzfwqs;o
9 f;zxK B/ u"sk ;kfjp d/ B/V/ pp/bh fty/ nzro/iK Bkb   fty/ 1748 JhL ftZu bZrGr 200 f;Zy Fjhd eo fdZs/
bVfdnK Fjhdh gqkgs ehsh.                               ;B.
      3 nes{ p o 1621 JhL ~ jor'fpzdg[o d/ :[ZX                19 nes{po jtkbdko ;o{g f;zx ih ~ Gkos-
ftZu GkJh iZN{ ih, GkJh efbnkDk ih, GkJh gokrK ih      uhB dh izr ftZu i{MfdnK 1962 JhL ~ Fjhdh gkJh
;w/s eJh f;ZyK B/ FjhdhnK gqkgs ehshnK.                ;h.
      4 nes{ p o jtkbdko do;B f;zx ih fgzv                     20 nes{ p o ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ ;{ow/I
Jhoke (b[fXnkDk) ekofrb dh izr ftZu bVQd/ j'J/         GkJh ihtB f;zx B/ ebw'N d/ ozrV ns/ r[ioK Bkb
1999 JhL ~ Fjhd j' rJ/ ;B.                             bVfdnK 1701 ftZu Fjhdh gqkgs ehsh ;h.
      7 nes{ p o GkJh ;kfjp f;zx dhtkB s/ GkJh                 22 nes{ p o ;0 w/ j o f;z x J/ n o ewKv' }
nB{g f;zx GkJh ;o{g f;zx (g's-d[Bhuzd d/) 1700 JhL
                                 /q                    gfNnkbk, ;zs pbd/t f;zx, ;0 jikok f;zx ~ 1947
~ nBzdg[o ;kfjp fty/ Fjhd j' rJ/ ;B.                   ftZu gkfe;skBh epkfJbhnK B/ Fjhd eo fdZsk ;h.
      8 nes{po GkJh f;zx fSZpo B/ fBowjrVQ fty/                23 nes{po ;{pdko i'frdo f;zx wfjb ebK
                                                                                /
o[;sw ykB s/ gjkVh okfinK Bkb bVfdnK 1700 JhL          (w'rk) B/ Gkos-uhB dh izr ftZu 200 uhBhnK ~ wko
ftZu Fjhdh gqkgs ehsh.                                 e/ 36 ;kEhnK ;w/s 1962 ftZu Fjhd j'J/.
      10 nes{ p o fwgkjh wbehs f;zx fgzv y[od                  24 nes{po ;0 XzBk f;zx pZpo pfjpg[ohJ/ ~
(BtK Ffjo) B/ Gkos-uhB dh izr ftZu 1200 uhBhnK         nzro/}k B/ p/nzs s;hj/ d/ e/ 1923 JhL ~ Fjhd eo
Bkb bVd/ j'J/ 1962 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh.             fdZsk ;h.
      11 nes{po GkJh Bopd f;zx, nkfd 40 f;zxK                  25 nes{ p o F/o/ gzikp d/ tkdko :'X/ GkJh
~ fgzv nkb'tkB (bkj"o) fty/ Xosh ftZu rZv e/ pjkdo     cfsj f;zx ih B/ BkokfJD rVQ (B/V/ nzpkbk) fty/
Fkj B/ 1711 JhL ftZu Fjhd eo fdZsk ;h.                 i{MfdnK 1807 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh.
      12 nes{ p o dFw/; fgsk d/ u"opodko GkJh                  26 nes{po f;gkjh e/tb f;zx e'Nbh EkB f;zx
okw f;zx eFwhoh r'bk bZrD Bkb fBow'jrVQ fty/           (ibzXo) Gkos-uhB dh izr ftZu 10 uhBhnK ~ wko
1700 JhL ftZu Fjhd j' rJ/ ;B.                          e/ 1962 JhL ~ Fjhd j' rJ/ ;B.
      13 nes{po GkJh fjzws f;zx ih (Gshi/-GkJh                 27 nes{po iZEdko GkJh do;B f;zx c/owkB
                                                                              /                         {
pZio f;zx) B/ fBow'jrVQ d/ :[ZX ftZu 1700 JhL ~        B/ 74 fdB bzwh G[y jVskb oZy e/ 1969 JhL ~ Fjhdh
                                                                        Z
Fjhdh gqkgs ehsh.                                      gqkgs ehsh.
      14 nes{ p o GkJh wE[ok f;zx ih (g[Zso GkJh               28 nes{ p o GkJh pNkB f;zx ih fgzv wKE{ik
fdnkbk ih) B/ fBow'jrVQ d/ :[X ftZu bVfdnK 1700
                               Z                       (rVFzeo) ~ nzro/iK B/ p/ns s;hj/ d/ e/ 1914 ftZu
                                                                                    z
JhL ~ 5 f;ZyK ;w/s FjhdhnK gqkgs ehshnK.               Fjhd eo fdZsk ;h.
      15 nes{ p o BkfJe pyskto f;zx B/ gfjb/                   29 nes{ p o BkfJe jogkb f;z x (8 f;Z y
ftFt :[ZX ftZu bVfdnK 1918 JhL ~ Fjhdh gqkgs           o?ihw?N) i/m{tkb (nzfwqs;o) B/ ekofrb dh izr ftZu
                                                             I
ehsh.                                                  1999 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh.
      16 nes{ p o 1762 JhL dh dhtkbh tkb/ fdB                  30 nes{po GkJh eow f;zx, GkJh gqskg f;zx
npdkbh dh gzikj jiko c"i B/ jwbk eoe/ 33 f;zx          ih T[s/ o/brZvh uVQk e/ 1922 JhL ~ gzik ;kfjp fty/
Fjhd eo fdZs/ ;B.                                      Fjhd eo fdZsk ;h.
                                                   (20)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                           nes{po 2012

                      r[ o -sfj B/ ihtB pdb fdZ s k
        fJj xNBk nZi s'I eohp d; ;kb gfjbK dh j?. w?I wikoh Bro fty/ eZgV/ dh d[ekB eodk ;h. ;L joGiB
 f;zx ih, i' dk; d/ uzr/ gqwh ;ZiDK ftu'I ;B, nkgD/ Gshi/ ;[ypho f;zx ~ b? e/ nkJ/. T[j 20 e[ ;kbK dk B"inkB
                           /                                                                             [
 ;h, f;o d/ tkb eZN/ j'J,/ g?oK ftu "ihnK tor/ p{N, d/yD ~ f;ZXk-;kdk gqshs jzdk ;h. ;0 joGiB f;zx efjD
                                                                               [
 bZr,/ @@fJ; ~ d[ekB s/ oZy bU, sB]kj Gkt/I E'VQh d/ fdT[. fJ; dh ;[;kfJNh pj[s ]okp j?, s[jkvh ;zrs ftu
 FkfJd e[M oe g? ikt/.##
        w? T[; pZu/ ;[ypho f;zx ~ ezw s/ oZy fbnk. wro'I ik e/ gsk bZrk fe ;[ypho f;zx fdB ftu 2-3 vZphnK
 f;roNK dhnK gh iKdk ;h s/ j'o th eJh soQK d/ BF/ eodk ;h.
        fwFBoh gqukoe j'D eoe/ jbek pbku"o ns/ BtK Ffjo d/ fJbke/ ftu j'D tkb/ seohpB f}nkdk so
 r[owfs ;wkrwK ftu dk; dh ;N/i ;eZso dh fvT{Nh j[dh ;h. fJe fdB wfjzdg[o Bro fty/ r[owfs ;wkrw
                                                         z
 uZb fojk ;h. dk; r[owfs ;wkrw ftu jk}oh GoB bJh gfotko ;w/s ik fojk ;h ns/ ;[ypho f;zx f;o s/
 ghbk goBk ;ikJh, dk; dh eko ubk fojk ;h. T[j d/yD ~ uzrk r[of;Zy brdk ;h, Gkt/I goB/ d/ j/mK e/; th
 BjhI ;B s/ ihtB ftu th f;ZyK tkbh e'Jh pks BjhI ;h. dk; dh ;N/i s/ fvT{Nh ;h. ;N/i s'I ehosB eo e/ GkJh
 okw f;zx ih @nDyh# fBjzr f;zxK dk iZEk gzvkb s'I pkjo nk fojk ;h. dk; dk gfotko s/ ;[ypho f;zx gzvkb
 d/ nzdo ik oj/ ;B. ;[ypho f;zx d/ ;[do ;i/ e/;eh-goB/ ~ sZe e/ fBjzr f;zx ih B/ ndp s/ ;fseko ;kfjs
                                          z
 M[e e/ ;[ypho f;zx ~ @csfj# p[bkJh.
        ;[ypho f;zx B/ csfj dk itkp sK d/ fdZsk go fJ; d/ Bkb jh T[; d/ nzdo ezpDh fSV rJh. j?I ! w?I sK
 f;roNK ghD tkbk, BFJh s/ gfssl fJj sfj w?~ BjhI w/o/ fJ; ;[do e/;oh pkD/ ~ p[bkJh rJh j?. w?I fJ; csfj
                                                                 z
 ~ s/ e/;oh d;sko/ ~ dkr BjhI bZrD d/tKrk. T[; fdB s'I pknd ;[ypho f;zx B/ BfFnK dk fsnkr eo fdZsk.
 f;Zyh ;o{g XkoB eoe/, nzfwqsgkB eo e/ fwFBoh ebk;K ftu'I ns/ r[owfs ;wkrwK ftu'I r[o{ dh wfs rqfjD ehsh.
 fJ; soQK fJe r[o{ d/ fgnko ftu fGZih o{j B/ fJe wBw[y dk ihtB r[o{ eh csfj okjhI pdb e/ oZy fdZsk. nZieZbQ
 GkJh ;[ypho f;zx ih eo"o Bro fty/ j?v rqEh dh ;/tk fBGk oj/ jB T[j dk; ~ id fJ; xNBk pko/ dZ;d/ jB
                                            Z z
 sK dk; dk ;h; ;fsr[o{ ih d/ gktB uoBK s/ M[e iKdk j?.
                                                 Z
                                                                                       ;0 r[odhg f;zx @dhg#




                                                    (21)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                           nes{po 2012

   r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh-4
10H okr[ XBk;oh                                                         gzBk 660 s'I 695
        XBk;oh XBtz s h ikDhn? GkJh
        ik ;fsr[ o eh eko ewkfJ (gz B k 1419)
        nekbg[oy dh nkosh eoB bJh rkfJnk frnk r[o{ BkBe d/t ih dk ftFt gof;ZX
Fpd @@rrB w? Ekb[HHHH## okr XBk;oh ftu rkfJnk frnk j?. pkeh GrsK d/ nkosh d/ Fpd
th fJ;/ okr ftu jB. fJj XzBtkB okr j? fi; ~ ;[uhnK nkswktK B/ nekbg[oy dh XzBsk            vk0 ;o{g f;zx nbZr
bJh gq:'r ftu fbnKdk j? Gkt/I oki/ wjkokfink bJh fJj n?F, nBzd dk okr j? i' Fkw
t/b/ rkfJnk iKdk j?.
tzBrh
        fJj[ XB[ ny[N[ B fBy[N? B ikfJ g{o? ;fsr[o dhnk fdykfJ
        ng[B/ ;fsr[o eT[ ;d pfb ikJh r[o feogk s/ jfo wzfB t;kJh
        ;/ XBtzs jfoBkfw fbt bkfJ
        r[fo g{o? jfo XB[ gorkf;nk
        jfo feogk s/ t;? wfB nkfJ-ojkT[ (gzBk 663)
        XBk;oh okr dh pDso fJ; goeko j? L-
        no'j L          ; r[ w g B[h ;I
        nto'j L         ;I Bh X g w g r[ o ;
        tkdh L          g                        ;ztkdh        ;
        w[y nzr L       B[h ;, r[ w g, B[h X g, w g r[, o, ;
11H     okr[ i? s ;oh L                                                                     gzBk - 696 s'I 710
         GkJh ekjB f;zx BkGk B/ wjkB e'F ftu fJ; okr d/ ;z;feqs fbysK ftu i? ;qh, i?sf;oh, i:fs;qh nkfd BktK
dk toBD ehsk j?. r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr ~ i?s;oh fbfynk frnk j?. r[o{ ;kfjpkB ftu'I r[o{ okwdk; ih
                           z
ns/ r[o{ noiB d/t ih B/ fJ; ftu pkDh T[ukoh j?. fdB d/ u"E/ gfjo ;w/I rkJ/ ikD tkbk fJj okr ;[ys gqGkt s/
FKsh T[ikro eodk j? s/ wB ~ y/Vk gqdkB eodk j?. jfowzdo ;kfjp fty/ gqubs ehosBh u"ehnK ftu'I fJe u"eh
dk BK fJ; okr s/ j?, Gkt i?s;oh dh u"eh.
tzBrh L
         w/o? jhno? osB[ Bkw[ jfo pf;nk r[fo jkE[ XfoU w/o? wkEk
         iBw iBw e/ febfpy d[y T[so/ r[fo Bkw[ dhU foB[ bkEk
         w/o/ wB Gi[ okwBkw[ ;fG noEk
         r[fo g{o? jfoBkw[ fdqVkfJnk
         fpB[ Bkt? ihtB[ fpoEk-ojkT[ (gzBk 696)
                                                    (22)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         nes{po 2012
okr[ i?s;oh rkT[D dk Yzr fBwB nB[;ko j? L-
no'j L         ; r w/ g Bh ;I.
nto'j L        ;K Bh X[ g w/ r o[ ; .
tkdh L         r             ;ztkdh L      Bh
w[y nzr L      ;, r g, w/ X[ g w/ r, w/ r o[ ;.
12H    okr[ N' v h                                                                       gzBk - 711 s'I 718
        N'vh okr pj[s jh goubs okr j? i' oki dopkoK ftu pj[s wep{b j?. rkfJe fJ; okr dh wdd Bkb
okfinK wjkokfinK dh T[;ss eo d/ pj[s d"bsK gqkgs eod/ ;B. r[o{ rzqE ;kfjp ftu fJ; okr ~ nekb T[;ss
ftu tofsnk frnk j?. Bkwh g[oF fJ; ~ Bkw[ o; bJh gq:'r eod/ jB, fit/I @@jfo fpB[ ofj B ;e? wB[ w/ok## iK
@@wkrT[ dkB[ mke[o Bkw## iK fco @@gqG ih e' Bkw[ wBfj ;kXko? ihn gqkB ;{y fJ;[ wB eT[ posfB J/j jwko?..##
fJ; okr ~ nkw eo e/ fdB d/ d{i/ gfjo ftu rkfJnk iKdk j?.
tzBrh L
        jfo fp;os ;dk y[nkoh
        sk eT[ X'yk ejk fpnkg?
        ik eT[ UN s[jkoh-ojkT[           (gzBk-712)
N'vh okr rkT[D dh ftXh EZb/ doi j? L-
no'j L            ; o[ r[ w/ g X[ Bh ;I.
nto'j L           ;I Bh X[ g w/ r[ o[ ;.
tkdh L            X[            ;ztkdh L         o[
w[y nzr L         X[ HBh ;, o[ r[, o, ;, w/ r[, g w/ r[, o r[, o[ ;
13H okr p?okVh                                                                           gzBk - 719 s'I 720
        fJj okr pj[s g/uhdk s/ ngqubs j?. r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr dh pj[s xN tos'I ehsh rJh j?. r[o{
                                                    z
okwdk; ih B/ fJ; ftu S/ Fpd ns/ r[o{ noiB d/t ih B/ e/tb fJe Fpd ofunk j?. fdB dh ;wkgsh s/ oksoh d/
gqkozG ;w/I fJ; d/ rkfJB dk Y[etK ;wK j?.
                              Z
tzBrh L
        ifg wB jfo fBoziB[ fBozekok
        ;dk ;dk jfo fXnkJhn? ;[ydksk
        ik ek nzs[ B gkoktkok-ojkT[ (gzBk-720)
okr p?okVh fJt/I rkfJnk iKdk j? L-
no'j L            HBh o[ r g, w/ r, w/ X ;I
nto'j L           ;I Bh X g, w/ r, g r, o[ ;.
tkdh L            r             ;ztkdh L         X
w[y nzr L         g X r, w/ X, w/ r, w o[ r, o[ ;.

                                                   (23)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               nes{po 2012


                     f;yK bJh r[ o wfs g/ q o BktK
1H    r[o{ rqE ;kfjp ih s'I fpBK j'o fe;/ d/jXkoh ~ r[o{
             z                                              14H f;Zy tk;s/ ;ko/ fdB jh uzr/ jB. wkV/ uzr/ fdBK
      BjhI wzBDk s/ Bk jh fe;/ nZr/ wZEk N/eDk j?.              dh ftuko BjhI eoBh. ;zroKd, wZf;nk, g{oBwkFh
2H    fFqFNh dk eosk, gkbD tkbk, wko ;eD tkbk                   nkfd fdB e'Jh yk; gftZso BjhI jB, ;r'I pkeh d/
      e/tb tkfjr[o{ jh j?. pqjwK, ftF~ iK fFt nkfd              fdBK tKr jh jB.
      e'Jh tZyohnK FeshnK BjhI.                             15H f;Zy B/ nkg; ftu fwbD ;w/I, tkfjr[o{ ih ek
3H    f;Zy B/ fe;/ w{osh dh g{ik BjhI eoBh. c'N' iK w{osh       ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj jh p[bkT[Dh j?.
      ~ jko gkT[D,/ X{g d/Dk r[of;Zy bJh wBQk j?. r[o{      16H r[opkDh dhnK g'EhnK r[N-fenK nkfd ~ o[wkb ftu
      ;kfjp dhnK c'NnK iK w{oshnK th BjhI pDkT[DhnK
                       /                                        bg/N e/ ;fseko Bkb oZyDk j?.
      ukjh-dhnK. gqubs s;thoK r[o{ ;kfjp dhnK               17H r[opkDh dk gkm eoB ;w/I ekjbh BjhI eoBh.
      n;b s;thoK BjhI jB.                                       fgnko ;fseko Bkb ;wM e/, wB i'V e/ gkm eoBk
4H    f;Zy B/ G[Zb e/ th d/th d/ iroks/ BjhI eokDk.             j?.
5H    f;Zy B/ rzdhnK fgeuoK s'I gqj/i eoBk j? feT[Ife       18H f;Zy tk;s/ nzfwqs t/b/ T[mDk }o{oh j?.
                                                                                         Z
      fJjBK ftu rzd/ ;hB ftykJ/ iKd/ jB nkuoD ~             19H bzro SeD ;w/,I eVkj gqFkd b?D ;w/I ;k~ ekjbh
      yokp eod/ jD. e[FshnK ;oe; s/ j'o y/vK tk;s/              BjhI eoBh ukjhdh.
      e'Jh wBkjh BjhI.                                      20H ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih d/ gzxV/ d/ gkftnK ~ w[mhnK
                                                                           z                {                Z
6H    f;Zy B/ nkgDk Bkw f;zx iK e"o Fpd ;w/s g{ok               GoBhnK fBo'b wZBws j?. fJ;/ soQK ezXK iK EfVnK
      fbyDk j?.                                                 s/ BZe orVBk iK wzih ;kfjp j/m gkDh oZyDk
7H    f;Zy B/ ed/ th, fe;/ fe;w dk BFk, (Fokp, Gzr,             wZBws j?.
      nchw, uo;, szpke{, f;ro/N) nkfd BjhI tosDk.           21H fe;/ wZB[y dk ;fsr[oK d/ gqekF ;w/I ;zrs ftu
8H    f;Zy Xow d/ fto'XhnK s/ gyzvh d/jXkoh r[onK Bkb
                                                 {              rd/bk bk e/ p?mDk ;ys wZBws j?.
      e'Jh ;pzX BjhI oyZD.  /                               22H ehosB eoB ;w/I r[opkDh s'I pkjo dhnK wBxVs
9H    f;Zy tk;s/ rzrk iK j'o fe;/ nBws d/ shoE s/               tkX{ s[eK bk e/ XkoBk bkT[Dh wZBws j?.
      fJFBkB bJh ikDk wBQk j?.                              23H ;zrs ftu fJe tes fJe' rZb j'Dh ukjhdh j?.
10H   f;Zy bVehnk tk;s/ ezieK b?DhnK wBQk jB.                   ehosB iK eEk, tfynkB iK gkm.
11H   f;Zy B/ Bzr/ f;o p}koK ftZu BjhI x[zwDk s/ Bk jh      24H nyzv gkm iK fe;/ j'o soQK d/ gkm t/b/ ez[G, i's
      Bzr/ f;o pkjo fBebDk j?. jo ;w/I d;sko iK                 BkbhJ/o nkfd oZyDk wZBws j?. fJ;/ soQK gkm d/
      uz[Bh Bkb e/; YZe e/ oZyD/ jB.                            Bkb Bkb iK ftu ftu fe;/ j'o pkDh dk gkm oZyDk
12H   f;Zy phphnK B/ fe;/ fe;w dk e'Jh tos BjhI oZyDk.          wZBws j?.
      eotk o"E, g{oBwkFh, wZf;nk nkfd d/ tos oZyDk          25H ;zrs ftu eVkj gqFkd toskT[D s'I gfjbK gzik
      fBo'b wZBws j?.                                           fgnkfonK dk rZck eZY e/ toskT[Dk ukjhdk j?.
13H   f;Zy B/ edh ;okX BjhI eoB/ s/ Bk jh ;okXK ftu             fco skfpnk p?m/ f;zx ~ e"b ftu gk e/ d/Dk ukjhdk
      fjZ;k b?Dk j?.                                            j?.
                                                       (24)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                 nes{po 2012

                           ;[ w B g[ ; se ;wheFk
        fgSb/ wjhB/ 2 ;szpo 2012 ~ byBT{ d/ gzEe eth       p? m k j/ sgsh b' j go T{ g o ;/ o/ s k ub ojk.
;0 fsqb'uB f;zx @uzB# ih dh gzith g[;se @@feoB-T-        r' : k FwK go y[ d py[ d e' J h gfsz r k ib ojk..
nkskp O fJfsjk; p'bdk j?## dh o;w x[zY u[ekJh                   fJe gzikph eftsk ftu uzB ih dh wzio eFh t/y'-
(b'ekogB) ;qh r[o{ f;zx ;Gk nkbwpkr fty/, ntX              fpibh gJh ;h uwedh s/ x{ N jB/ o h oks ;h.
ekbfiJ/N d/ w[y gqpXe ;0 ;opihs f;zx ih ns/ T[BKQ dh
                      z                                    pdZ b th j? ;B Sk rJ/ , B uz B gkJh Mks ;h.
gsBh ;qhwsh ;fszdo e"o ih d/ ;z:[se eo ewbK Bkb         ;kv/ fJ; d"o d/ jo pzd/ dh sVg s/ T[; dh fceo ~ uzB
;zgB j'Jh.                                              ih B/ fJe eftsk ftu fJ; soQK fbfynk j? L-
        fJ; g[;se pko/ ;odko nkswihs f;zx ih (tfoFm          nki nKXh Bos' I eh jo soc e' SkJh j? .
ozr eowh) B/ i' ;wheFk ehsh j? ~ E'Vk ;zfSgs eoe/            Sb egN e/ pkdb' e' ;kE b/ e o nkJh j? . .
g/F ehsk ik fojk j?.                                       ep po; iKJ/ :/ pkdb e' J h efj ;esk BjhI .
                                               ;zgkde   iz r eh fJ; d' } y ;/ e' J h pZ u e/ ofj ;esk BjhI .
nkswihs ih efjzd/ jB HHHHHHHHHHHHH                      uzB ih dh fJ; fceo ~ T[BKQ dh e[M j'o eftsktK ftu th
        g[okD/ tesK s'I jh f;nkfDnk B/ eftsk, okr,      t/fynk ik ;edk j?, fit/I L-
fusqekoh w{osh s/ wzdo ebk (Architecture) ~ ;{Sw :k           nkdwh jh nkdwh e/ y{ B ek fgnk;k :jK,
e'wb ebktK (Fine Arts) dk Bkw fdsk j?. eftsk ~ fJBQK        |? o e:k GkJh ;/ jh GkJh e' Bcos nki j? .
;kohnk ebktK ftu' ;ot'sw wfBnk frnk j?.                   i[ b w' - f;sw e/ d' o w/ dw x[ N ojk fJB;kB ek
        ekft ;zfrqj @@feoB-T-nskpOfJfsjk; p'bdk        fJB;kfBns e/ Bkw go fJB;K e' dfjFs nki j?..
j?## d/ ouBkeko eth fsqbuB f;zx @uzB# w[y o{g ftu fJe
                            '                                    fJ; ;z r q f j ftu f;Z y r[ o { ;kfjpkB ns/ f;Z y
tkue goz g ok d/ eth jB. tkue                                               fJfsjk; s' S[ N e[ M j' o ftF/ n K
gozgok d/ ethnK dhnK eftsktK eth                                            (Subjects) T[s/ th eth dh ebw ubh
d/ w[y s'I ;[DB t/b/ ;'s/ ~ i' nB[Gsh s/
                        q          {                                        j?, fit/I Fjhd/ nkiw Grs f;zx, wk;No
nkBzd gqkgs j[zdk j? T[j nkBzd T[;/                                         skok f;zx, GkJh tho f;zx, okXk ns/
eftsk ~ g[;se ftu gVQB s/ BjhI j[dk, z                                      pz;oh ns/ s[b;h dk; nkfd-e[M j'o ekft
feT[Ife wzu s'I eth dh eftsk ;[DB                                           o{gK :kBh rhs, r}bK w[ese nkfd th
t/b/ eftsk d/ p'bK s'I S[N eth dh                                           t/y/ ik ;ed/ jB.
nkdkJhrh ns/ eftsk g/F eoB dk                                               ni d/ f;yK pko/ fJe fw;ok t/y' L-
Yzr th ;'s/ T[s/ n;o gKd/ jB, idfe
           q                                                                       id' ;B r[ o d[ n ko/ eZ u / ,
g[;se ftu Sgh eftsk, gkme nkgDh                                                         FoXk pj[ s gZ e h ;h
wz B woih Bkb fJe' tkoh eJh                                                          j' J / j[ D r[ o d[ n ko/ gZ e /
eftsktK :k fJe' eftsk eJh eJh                                                        FoXk w[ e rJh ;koh..
Sitting ftu gVdk :k gV ;edk j?                                               g[ ; se feoB-T-nkskp dh fJ;/
ns/ nkgDh ;'u s/ ;wM nB[;ko T;                                              f;ob/ y j/ m Sgh gfjbh eftsk ns/
eftsk ~ ft;sko d/ ;edk j?. fJ;                                              gzikph Gkr ftu fJfsjk; p'bdk j? - d't/
fbjki Bkb tkue gozgok d/ eth uzB                                            eftsktK gVB tkb/ gkmeK d/ ;w/I dk w[b
ih dk fJj ;zfrqj T[BQk, dh eftsk d/                                         T[BQK ~ }o{o fwb/rk - fJj w/oh rkozNh
;{yw noEK ~ ;wMkT[D dh wjZstg{oB                                            j?.uzB ih ~ tXkJh.
eVh pD ;edk j?.                                                                                           nkswihs f;zx
        uzB ih ngDh eftsk ftu Fpd fusq pDKd/ jB -                                                            (ozr eowh)
fit/I                                                                                    Contact : 09335313104

                                                   (25)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                            nes{po 2012
                                                                                         vkH dhg fJzdo f;zx

                 b'V j? pZfunK dk wB ;wMD dh
          gqf;ZX wB'ftfrnkBh Dr. Alfred Adler ~ fe;/     gqkgsh bJh, ;zxoF bJh b'VhId/ wB'pb tk;s/ ihtB
B/ g[fZ Snk fe fJe S'N/ pZu/ ~ ;z;ko fe; soQK dk bZrdk   d/ gfjb/ fdB s'I jh pZu/ d/ nu/sB wB ftu fJj
j't/rk < vkeNo ;kfjp B/ itkp fdZsk fe n;hI ;ko/          fBFkBk j[zdk j? fe T[; B/ fJe nfjw, nksw-Gog{o
nkgDh f}zdrh dh F[onks tZv/ b'eK d/ ;z;ko ftu pj[s
                       {                                 ns/ skesto ihtB ihT[Dk j?. fJj sK jh j' ;edk
ew}'o ns/ S'N/ o{g ftu eod/ jK. fJe pZu/ ~ e[dos         j? i/ T[; d/ o'}kBk d/ nB[Gt T[;~ fjzws ns/ nkswk
dk gfjbk ;[B/jk j? L nkgDh ew}'oh s/ ekp{ gkU,           ftFtk; gqdkB eoB. fJ; bJh }o{oh j? fgnko,
nkgDh j'd wfj;{; eotkU ns/ T[j pD' fiBQK dh j'd
           I                                        I    j"I;bk-nikJh ns/ ;dGktBk.
;z;ko s/ n;onzdk} j't/.                                           fJj b'VK jB fJe pZu/ d/ nksw ftFtk; ~
          pZu/ nkgDh wK e'b p?m e/ o'Nh yk oj/ ;B.       T[GkoB bJh. go i/ j't/ fJ; s'I T[bN sK T[; pZu/ dk
fJe pZu/ B/ fejk fe nZi w?I d; o'NhnK yktKrk sK d{;ok    feodko fe; soQK Bkb gqcbs j'trk. i/ T[; ~ fJj
                                                                                    Z[      /
p'fbnK, go w?I sK nZi thj o'NhnK yk fojk jK. T[jBK       fejk ikt/ fe s{z fe;/ i'rk BjhI, s/oh fe;/ ~ b'V BjhI
dh wK, fi; ~ gsk ;h fe fJj fBZehnK fizdK fJe s'I tZX     iK s{z e[M th pDB d/ ekpb BjhI sK eh T[j nksw
o'Nh BjhI yk ;ed/, p'bh, jK w/o/ pZfuU, fizBhnK wo}h     ftFtk; jk;b eo ;e/rk < T[j pZuk iK sK fpbe[b
o'NhnK ykU. Gkt/I T[; wK e'b wB'ftfrnkB dh e'Jh          e[M eoB d/ ekpb BjhI j't/rk ns/ iK fJ; jZd se
fvroh BjhI ;h go T[ ; B/ pZ f unK dh wB' d Fk ~          jzekfonk pD ikt/rk fe T[; ~ nkgD/ s'I T[go e'Jh
;wMfdnK T[jBK ~ T[sFkjs ehsk.                            BjhI bZr/rk.
          fJe nfXnkge dk wB'ftfrnkBh j'Dk fJ;                     fjNbo dk pugB th f}nkdk ;[yh BjhI ;h.
bJh }o{oh j? fe T[j pZfunK dh ;woZEk ~ ;wMfdnK           fJe E'VKQ -Gog{o pugB bJh T[; ~ ;ko/ ;z;ko dh fiZs
j'fJnk T[BKQ d/ wkBf;e ns/ g{oD ftek; bJh ;jkfJe         s'I xZN e[M th gqtkB BjhI ;h. nkyoh ;w/I id'I T[j
j'D. pugB d/ fdB jo fJB;kB d/ GftZy dh p[fBnkd           nkgD/ pzeo ftu ;h sK th T[; ~ nkgD/ ehs/ s/ Fow
j[d/ jB. pZfunK d/ wB'ftfrnkB pko/ t/ot/ eJh gZyK
  z                                                      Bk nkJh ;r' I T[ j iowB b' e K ~ ;G e[ M bJh
s'I nfjw jD L                                            e;{otko mfjok fojk ;h.
1H        pZfunK dhnK wkBf;e b'VK ~ ;wMD ns/                      e[M b'e fJj ;'ud/ jB fe pZfunK ~ ;G e[M
T[jBK dhnK ;wZf;nktK d/ jZb bJh.                         fdT[ sK i' T[j jw/FK y[F ofjD, fe;/ rZb dh E{VQ Bk
2H        fJe tX u[Ze/ wB[Zy d/ ;[Gkn ns/ ;'u Yzr ~      nkt/. go T[j G[bd/ jB fe f}zdrh fJe jZE d/Dk ns/
pdbDk pj[s n"yk j?, feT[Ife T[;dk fttjko gZe             d{i/ jZE b?D dk BK BjhI ;r'I tzvD dk Bkw j?. fJ;
u[fenk j[zdk j?. fJj nwb f;oc pugB ftu jh                soQK d/ pZu/ f}zdrh dk w[ekpbk eoB d/ ;wZoE BjhI
w[wfeB j?.                                               j[zd/. T[j ;wMd/ jB fe d[BhnK dhnK ;G uh}K s/
3H        fJe uzrh ihtB iku ns/ T[u/ohnK edoK            T[jBK dk jZe j? go f}zdrh dhnK ;ys ;ukJhnK dk
ehwsK ~ f;ykT[D bJh pZu/ d/ fdwkrh o[MkB dk gsk          ;kjwDk eofdnK T[j fpyo iKd/ jB, N[N iKd/ jB.
                                                                                                  Z
j'Dk }o{oh j?.                                           pZfunk ~ Spoon Feeding dh jw/Fk b'V BjhI tX/o/
4H        f}zdrh dk fJe yk; we;d ns/ T[; wzf}b dh        b'V j? j";bk nikJh dh, uzrh nrtkJh dh, sK i'
                                                    (26)
Psoctweb2012
Psoctweb2012
Psoctweb2012
Psoctweb2012
Psoctweb2012
Psoctweb2012
Psoctweb2012
Psoctweb2012

More Related Content

What's hot

Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019
timetableresults
 
Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yatiChief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
sabrangsabrang
 
23july
23july23july
Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
General knowledge In Hindi 5000 Questions
General knowledge In Hindi 5000 QuestionsGeneral knowledge In Hindi 5000 Questions
General knowledge In Hindi 5000 Questions
Imran Khan
 
ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016
ENC
 
ENC Times-March 31,2017
ENC Times-March 31,2017ENC Times-March 31,2017
ENC Times-March 31,2017
ENC
 
ENC Times-March 30,2017
ENC Times-March 30,2017ENC Times-March 30,2017
ENC Times-March 30,2017
ENC
 
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
Manas Rai
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for webPUNJABI SUMAN
 
Udham singh8
Udham singh8Udham singh8
Udham singh8
SECULAR HARYANA
 
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiNcz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiavmahajan1
 
ENC Times December 31,2016
ENC Times December 31,2016ENC Times December 31,2016
ENC Times December 31,2016
ENC
 
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEPOLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
Balkeej Sidhu
 
Loksangharsh Patrika December 2015
Loksangharsh Patrika December 2015Loksangharsh Patrika December 2015
Loksangharsh Patrika December 2015
Randhir Singh Suman
 

What's hot (18)

Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019Revised PSEB TIme Table 2019
Revised PSEB TIme Table 2019
 
Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for web
 
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yatiChief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
 
23july
23july23july
23july
 
Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for web
 
General knowledge In Hindi 5000 Questions
General knowledge In Hindi 5000 QuestionsGeneral knowledge In Hindi 5000 Questions
General knowledge In Hindi 5000 Questions
 
ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016
 
ENC Times-March 31,2017
ENC Times-March 31,2017ENC Times-March 31,2017
ENC Times-March 31,2017
 
ENC Times-March 30,2017
ENC Times-March 30,2017ENC Times-March 30,2017
ENC Times-March 30,2017
 
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
General knowledge hindi 500 QUESTION ANS प्रतियोगी परीक्षाओ के लिये ५००० प्रश...
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for web
 
Shabad
ShabadShabad
Shabad
 
Udham singh8
Udham singh8Udham singh8
Udham singh8
 
101 102
101 102101 102
101 102
 
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiNcz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
 
ENC Times December 31,2016
ENC Times December 31,2016ENC Times December 31,2016
ENC Times December 31,2016
 
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEPOLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
 
Loksangharsh Patrika December 2015
Loksangharsh Patrika December 2015Loksangharsh Patrika December 2015
Loksangharsh Patrika December 2015
 

Psoctweb2012

  • 1.
  • 2.
  • 3. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934 POSTAL REGISTRATION : SSP/LW/NP/353/2012-2014 gzikph ;[wB gz i kph wkf;e ;kb 5 nz e 6 nes{po 2012 BkBeFkjh n;{ $ eZ s e sseok ;z g kde ;z g kdeh 3 ;0 Bfozdo f;zx w'Irk nBw' b ;[ w B 4 ;zgkdeh ;bkjeko e-mail ;fsr[o{ ~ 5 ;0 pqfizdo gkb f;zx r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ 5 ;0 joGiB f;zx gkme fbyd/ jB 6 ypoBkwK ns/ ;orowhnK 7 ;zgkdeh dcso 215$295 @e# ;[GkF wkor pz r kb dk d[ Z X pkdFkj 9 d[rktK byBT{ - 226004 ;/ t k d/ gz [ i pkpk p[ Z Y k ih 11 c'B L 91-522-4047893 ;/ t k dk fFyo ;B pkpk p[ Z Y k ih 12 Email : office@punjabisuman.com editor@punjabisuman.com ikbT[ n? ; h ohs 16 advt@punjabisuman.com w' f JnK ;kE B ikJ/ 17 punjabisuman_media@rediffmail.com ;q h r[ o { rq z E ;kfjp -2 18 http://ww.punjabisuman.com ekft ;[ w B - pkpk pZ [ Y k ih 19 gzikph ;[wB nes{ p o dk Fjhdh e? b z v o 20 gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ r[o-sfj B/ ihtB pdb fdZsk 21 wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4, bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu okrK pko/ ikBekoh-4 22 Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I f;yK bJh r[ o wfs g/ q o BktK 24 gqekfFs ehsk. ;z g kde ;[wB g[;se ;wheFk 25 ;0 Bfozdo f;zx w'Irk ez u B ek:k ;[ w B 26 b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk eh s[;h ikDd/ j' < 27 ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?. f;Z y Xkowe gq F B' I s oh 28 iatkch lqeu LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk nkU gz i kph f;yhJ/ 29 vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat ;[ w B tor gj/ b h - 4 31 y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ] nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'. lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk (1)
  • 4. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 BkBeFkjh ;zws - 544 bwrh mwhw mWJ gurpurb pR k wS sR I gurU rwmdws jI 9 AkqU: kiqik krm kmwvxy dosu n kwhuU jogu] gurg`dI sR I gurU hirikR S n swihb jI 20 AkqU: prmysr qy BuilAW ivAwpin sBy rog] vymuK hoey joqI-joiq sR I gurU hirrwie swihb jI 20 AkqU: rwm qy lgin jnm ivjog] iKn mih kauVy hoie gey ijqVy mwieAw Bo g ] ivcu n ko e I kir skY iks QY ieiqhwsk idhwVy rovih roj] kIqw ikCU n hoveI iliKAw Duir sMjog] brsI bwbw bu`Fw jI (rmdws) 4 AkqU: vfBwgI myrw pRBu imlY qW auqrih siB ibEg] nwnk joV mylw bIV bwbw bu`Fw jI (T`Tw) 6 AkqU: kau pRB rwiK lyih myry swihb bMdI moc] kiqk hovY ShIdI BweI suKdyv isMG, BweI hrijMdr isMG 9 AkqU: swDsMguibnsih sBy soc]9] jnm bwbw bu`Fw jI (k`QUnMgl) 21 AkqU: swkw pMjw swihb 28 AkqU: Gkt L- gowkswk dh :kd s'I y[fz MnK d[Bhnk d/ ;ko/ srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy d[y-eb/F }'o gk b?d/ jB, gowkswk Bkb bzw/ ftS'V/ g? bY N k hwlIfy 1 AkqU: iKd/ jB. fiBQK ozr-swkfFnK dh ]kso gowkswk dh :kd jnm mhwqmw gWDI, SR I lwl bhwdr SwsqrI 2 AkqU: G[bkJh dh j? T[j Gh nkyo d[ydkJh j' iKd/ jB. sd'I d[yh AgrsY n jXMqI 16 AkqU: iht dh nkgDh e'Jh g/F BjhI iKdh. gowkswk nkg fwjo sR I durgw AStmI, 22 AkqU: eId-aul-zuhw (bkrId) 27 AkqU: eo e/ fi; wB[Zy ~ r[o{ dh ;zrs ftZu fwbKdk j? T[; ~ jnm irSI bwlmIk jI 29 AkqU: wkfJnk d/ pzXBK s'I S[vk b?dk j?. I (2)
  • 5. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 pkp/ BkBe d/ ;wkrw ns/ bz r o pkp/ BkBe B/ ug/VK yke/ fijV/ Nhu/ bJh bzro ubkfJnk ;h nZi dk f;Zy T[; Nhu/ s/ fesBk yok j? ftuko eoD dh b'V j?. pkpk BkBe G[fZ ynK ~ bzro y[nkT[dk I ;h n;h xo'c'B s/ ikDekoh eoe/, fe bzro F[o{ j' frnk j? r[od[nko/ iKd/ jK. ;kv/ ’I Xkowe dhtkBK dh ekw:kph bzro ftu brhnK nkN/ dhnK p'ohnK ~ t/y e/ goyh iKdh j? Bk fe J/j t/y e/ fe dhtkB ftu Fkwb j'D tkb/ feZB/ b'eK B/ nkgD/ nkg ~ i'fVnk Bfozdo f;zx w'Irk s/ r[owfs nB[;ko ihtB pshs eoB dk gqD fbnk j?. bzro s'I gfjbK dhtkB jkb ftZu 200 s'I tX pzd/ BjhI bGd/ go bzro jkb iK w?dkB ftu pj[s tZvh frBsh ftZu ;zrsk bzro F[o{ j'D s'I d' xzN/ gfjbK jh EK wZb b?fI dnK jD. pkjo p?m e/ ;zrsK xo/b{ rZbk eodhnK jB, tXhnK fpT[Nh gkobo d/ gs/, egfVnK dhnK d[ekBK, fcbw, NhHthH ;hohnb dh y'i ypo finkdk io{oh jz{dh j?. dhtkB jkb ftu ehosB, ftfynkB ;[DB ftu fe;/ dh e'Jh fdbu;gh BjhI. i/ e'Jh ;[DB dh rZb eo/ s/ itkp fwbdk j? go;'I jh ghHNhH;hH u?Bb s/ ;[fDnk ;h. b'N e/ nkJh ;zrs e'b'I g[S'r/ fe gq'rokw fej' fijk fojk sK BD/Bt/I gqshFs f;ZyK dk itkp fJjh j'trk fe bzro fJ; pko pj{s tZXhnk ;h gBho, yho ns/ ;bkd y[Zbh toskJh rJh, xo tk;s/ th b? nkJ/ / jK. cbkD/ ;/eNo d/ r[od[nko/ dk bzro gfjbK uzrk j[zdk ;h go j[D cbkD/ ;/eNo tkb/ pj{s nZr/ bzx rJ/ B/. gkDh f;o s'I T[Zs/ j' u[Zek j? ns/ goy dh xVh nk rJh j? fe frnkB bzro dk tosktk fet/I ehsk ikt/. pkp/ B/ frnkB b?D bJh nkT[Idh d{odokV/ dh ;zrs bJh bzro ubkfJnk ;h, skeh ;zrs, @@G[Zy/ g/N B j'J/ r'gkbk## nB[;ko nkswk dh fsqgsh frnkB Bkb eod/ j'J/ Foho dh io{os s'I tKMh B ofj ikJ/. nZi fJehjzth ;dh ftu ;zuko ;kXBK dh Gowko j?. ;EkBe f;ZyK ~ bzro d/ pikJ/ frnkB bzro ftZu jh o{uh b?Dh io{oh j?. bzro d{o'I nkJhnK ;zrsK, iksohnK, GZ[y/ rohpK ns/ ;/tkdkoK bJh soihj d/ e/ fsnko ehs/ ikD ns/ ;zrsK ftu frnkB bzro dh sKx g?dk ehsh ikt/. bzro d/ pikJ/ r[oXkwK ~ r[owfs { dh f;yFk dk e/do pBk e/ Xkowe fFyFk fdZsh ikt/ ns/ r[ow[yh ns/ Xkowe ftfdnk dk gqFko j't. bzro I / ~ ekBNhB?Nb B pBQK e/ ;kdk ofynk ikt/. ;/tk GktBk d/ Gog{o Xkowe frnksk ns/ gqukoe jh gqpzXe I ew/NhnK d/ finkdk s'I finkdk w?Ipo pDB i' gquko dk t;hbk fsnko eo ;eD, f;nk;h o{MkD ~ xN ehsk ikt/, sd jh Foho ns/ nkswk d/ bzro dk ;zs[bD pB ;e/rk. gzE dk p/VQk roe eo/ oj/ r[owfs ns/ ofjs s'I jhD/ okiBhse gqpzXek dh gzE ~ b'V BjhI j?. rhsk gqF ns/ fJ;kJh fw;Boh} pkJhpb ;[;kfJNh} dh soi s/ w[cs iK xN ehws b?e/ xo-xo ftu / r[owfs dk ;KMhtkbsk ns/ fJB;kBh GkJhuko/ dk ;zd/F d/D tkbk ;kfjZs gj{zukTD dk tZvk B/Ntoe pBk e/ n;h frnkB bzro tzv ;ed/ jK, i' ;wkrwK s/ fci{b you j' oj/ nopK eo'VK o{g? d/ w[ekpb/ e/tb gzi ch;dh XB Bkb th ehsk ik ;edk j?. pZfunK ~ ;jh ;z;eko ns/ ikDekoh d/D bJh w[ekpb/ eotk e/ fJBkw fdZs/ ikD. r[o{n;EkBK ftu jkb ftu gVQh iK rkJh ik ojh r[opkDh ~ noEK ;w/s fvfiNb fv;gb/ ehsk ikt/ ns/ uzr/ ;kfjZs ~ t/p;kJhN d/ wkXw Bkb gV/Q fbZy/ B'itkBK se gj{ukfJnk ikJ/. jo r[oXkw dh ;p s'I gfjbK fJe t/p;kJhN pDkJh ikJ/. ;[oeFk bJh bZr/ ;hH;hHNhHthH e?wo/ d/ thfvn' s'I ;zrsK dh ;jh o[MkD dk ;ot/ (3)
  • 6. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 th eoke/ pj[frDsh ;zrsK d[nkok FKs fuZs ofje/ sZbhDsk Bkb fdb brke/ ;[D/ iKd/ p'bko/ ns/ okrhnK d/ T[fuzs gq'rokw jh ehs/ ikD.ftdtkB r[owfs d/ frnksk ns/ T[u f;eFk gqkgs ;wki Fk;soh jh r[o{ xo Z d/ tiho fB:[es ehs/ ikD Gb/, T[; bJh gq'cFBb} dh soQK tZvQ/ g?e} nZSh fojkfJF, rZvh nkd dk fJzsikw / / eoBk gt/. nZi gqpXeK dh ;'u fJj j? fe gquko j'tI/ ik B j't,/ tZV/Q tZV/Q ;wkrw eo', bzro dh fJFfsjkopkih I z eoe/ ;zrsK ~ p[bkt' ns/ ;zrsK dk bZyK o[gfJnk you eoe/ tkjtkjh yZN' ns/ f;o'g-feqgkDk tzv tzv e/ oki;h / skes jk;b eo' go r[o{ xo d/ tiho tk;s/ d' uko jiko o{gJ/ wjhB/ b?D tkbk nkdwh fwb ikJ/. fJj ;'u pdbD dh b'V j?. fJ;kJh i' jo ;kb u?ohNh ns/ gquko dh pd'bs nkgDh frBsh brksko tXk oj/ jD T[j BK uouK dhnK wzfibk tXKd/ jB, BK jh T[jBK ~ tZvQ/ bzro jkbK dh b'V j? s/ BK jh uouK ~ r[od[nkfonk dh soQK fpiB/; ekwgb/e; pDkBk g?dk j?. gzEe B/sk fJj ;p eoe/ gquko dh ;jh fdFk Bk I j'D eoe/ nkgD/ pZfunK ~ BF/ ns/ gfss g[D/ tZb Xe/b oj/ jB. nZi pkpk p[Yk ih, GkJh r[odk; ih, GkJh Z wBh f;zx ih, GkJh xBJhnk ih d/ g{ofBnK s/ ubD tkb/ r[of;yK dh b'V j? i' gqpXe ns/ r[o{ d/ tiho pD z e/ gzE ~ uVdh ebk tb b? ik ied/ jD. nBw' b ;[ w B 1- i' wB[Zy fJzfdqnk dk |[bkw j't/ T[; ~ jw/FK ;Pkd g{osh bJh iB/ yD/ dh |[bkwh ;fjBh g?Idh j?. 2- i/jVk wB[Zy gqwkswK d/ doFBK bJh so;/ d[BhnK jw/FK T[; d/ doFB bJh so;dh j?. 3- fit/I gZIe/ cb ftZu M[ek s/ o;hbkgB nk iKdk j? fJt/I ewkJh tkb/ p}[or ftu fBZwqsk s/ fwZms. 4- i/jVk g[oF ;op ihnK T[Zgo dfJnk eodk j? T[; d/ T[s/ jw/FK tkfjr[o{ dfJnk eodk j?. 5- ;z;ko s/ ;[y dh gqkgsh dk ;G s' tvk ;kXB fJj j? fe wB[Zy jo d[yh iht ~ jw/FK ;[y d/t/. 6- i/jVk wB[Zy rqhpK ns/ d[yhnK s/ eo'gh eodk j? T[; T[s/ jw/FK gowkswk dh eo'gh j'dh j?. I 7- i/jVk g[oF gziK ftekoK TZ[s/ ekp{ gk bt/ T[j j}koK p[okJhnK s/ ekp{ gkB d/ ;zwqZE j' iKdk j?. 8- T[sw ns/ B/e g[oF T[j j? fijVk ngB/ d; ezw ftrkV e/ th d{i/ d/ ezw ~ ;tko d/dk j?. Z I 9- BhtK ns/ xNhnk wB[y T[j j? i/jVk nkgD/ ;[y nEtk ;PkoE bJh d{i/ d/ ezw ~ ftrkV d/t. Z / 10- fe;/ GkJhuko/ ftu gkN' gkN' g?dk eoBh sK pVh nk;kB j? go w/b fwbkg eokBk pj[s emB. 11- d[BhnK ftu wB[y bJh Xowh ejkBK fisBk nk;kB j? T[sBk jh T[; bJh Xowh pDBk n"yk j?. Z 12- e'Jh wB[y wkfJnk dk fsnkr FkfJd eo bt/ go wkB dk fsnkr eoBk T[; bJh pj[s n"yk j?. Z 13- thuko fJe ni/jh o'FBh j? fi; Bkb jo uzr/ wzd/ ezw dk Bshik wB[y ~ g?jbK fd; g?dk j?. Z I 14- Fqhoe o'r dk nzs Fqho d/ Bkb jh j' iKdk j? go wB d/ o'r eJh iBw iht d/ Bkb ofjzd/ jB. 15- G/yh T[j j? fi; dk fbpk; T[ib s/ wB w?bk ns/ ;zs T[j j? fi; dk wB gftsq s/ fbpk; ;kdk. Z 16- ;qho eo e/ e'Jh uhi fsnkr d/Bh sK nk;kB j? go wB eo e/ T[; dk fsnkr eoBk pVk n"yk j?. 17- fuZeV u'I pu e/ bzxB dk sqhek ;wMkBk fJbw j?, s/ T[; s'I p/dkx bzx e/ fdykBk nwbh ihtB. 18- ;Pk; w[e ikB s/ wB[y dh i'fs ebk fJ; soQK nb'g j' iKdh j? fit/I s/b w[eB s/ dht/ dh o'FBh. Z Z 19- f}zdrh dk ;wK g{ok j' ikB s/ w's ~ fJ; soQK Nkfbnk BjhI ik ;edk fit/I fdB phs ikB s/ oks ~. 20- gZsMV s'I fgZS'I fpoSK s/ sK w[V jfonktb nk iKdh j? go p[VQkg/ s'I pkdQ i[nkBh BjhI nk ;edh. 21- jZEK g?oK nEtk B/sqK dh ;ko T[jh wBZ[y ikB ;edk j? fi; d/ ngB/ jZE g?o iK B/sq BjhI jB. frnkBh T{Xw f;zx ih e[M b'e B[eskuhBh bJh gVQd/ jB s/ e[M Ffjd dh wZyh tKr o; b?D bJh. (4)
  • 7. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 e-mail r[o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/ ;fsr[ o { ~ 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ FkfJo, eth 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 Guru Nanak Dev : The Poet 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 gow g{iBh: pkpk BkBe ih, eo/ eokJ/ , ;G feS[ ikD? , tkfjr[o{ ih ek ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj.. BkBe ;kfJo fJt efjnk, nk;k, 434 w/oh fgSbh fuZmh fwb rJh j'Dh j? ih. n?seh o[M/ftnK eoe/ "God Himself does everything fuZmh fbZyD ftu d/o j' rJh, fi; bJh fywk ukj[zdk jK ih. or Causes others to do whatever He wills pkpk ih fgSb/ e[S ;w/I s'I eJh f;nkD/ gqukoeK ns/ r[owfs ;kfjs He also knows everything." d/ y/so ftu nkJh u/sBk ;dek, nkg ih dh rZb f;Zy ;zrsK d/ ;'Mh g? So Say Nanak, the poet of the Lord. rJh j? fe FokX pko/ f;Zyh ;kfiF d/ nXhB G'bh-Gkbh iBsk ~ pkjwDK Asa, 434 B/ p/te{c pDkfJnk j? fe ;kb ftu fJ; wjhB/ fwqse ihn Xosh d/ ;k;[ wk;[ , ;G[ ihT[ s[ w kok, B/V/ jzd/ jB. ;' T[BKQ dh b'VK w[skpe egV/, fp;so, GKv/ ns/ ykD dk [ s{ w? I yok fgnkok, ;wkB dkB eo'. i' pkjwD B/ nkg jh tosDK j[dK ;h. z BkBe[ ;kfJo[ J/ t ejs[ j? , ;zrsK ~ fJj ;'Mh g? rJh j? fe fJj b'VK iht nkswk bJh BjhI, ;u/ gotodrkok ! XBk;oh, 660 gzi G{se Foho dhnK b'VK jB. ;' nZi eZb pj[s/ f;Zy fJj G[bK sK BjhI "My breath, flesh and soul-all are Yours. eod/. e[M jB i' B sK r[owfs dh ;'Mh oyd/ jB ns/ B jh ikBDk ukj[d/ z To me You are extremely dear, jB. p; G/vukb nXhB eoh ik oj/ jB. T[BKQ ~ th ;[wfs pyF' ih. O You, the true Povider of All ! jK ;Zu pkpk ih, f;Zy fJj dkB g[B s/ BjhI eod/ go pkjwDk tb'I So says Nanak, the poet. Dhanasri,660 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 gkJ/ vo nXhB fJ; wjhB/ ftu F[G ezw BjhI eod/. i/ ;Zu ftu fJj r[ o { BkBe d/ t L ;Z u d/ n? b kBuh, YI v ' o uh 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 wjhBk wkVk j[zdk j? uzr/ ezw BjhI eohd/ fco sK pkpk ih g[Zso, XhnK Guru Nanak Dev : The proclaimer of Truth 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 3210987654321098765432121098765432109876543210987654321 g?dk j'D dk ezw fJ; wjhB/ e[dosh s"o s/ pzd j'Dk ukjhdk j? fe fJ; ;u eh pkDh BkBe[ nky? , wjhB/ S[Nh. wjhBk wkVk j?. Z ;u[ ;[ D kfJ;h ;u eh p/ b k fsbz r , 723 idfe pkpk ih nkg ih tb'I fdsh f;ZyhnK w[skpe ;wMkT[D dk Nanak utters the world of the True One. pVk :sB eohdk j? fe pkDh nB[;ko fi; fdB ;k~ gqG{ u/s/ nk ikJ/ And proclaims the Truth at the T[j fdB gftsZo. fi; fdB gqG{ ft;o ikJ/ T[j fdB ngftsZo j?. appointment time. i/ nkg ih dh feogk ;dek ;zrsK ~ fJj ;'Mh g? ikJ/ s/ T[j nkgD/ Tilang, 723 y[Fh d/ ezw FokXK ftu jh eoB sK u'jk gZy'I bkG j't/. @@fdB oft ub? , fBf; ;f; ub? FokXK ;w/I ;ko/ poks xo, jbtkJh, p?Iv, Y'b ;;sk fwb/rk. skfoek by gb' f J p}ko dh yohdkoh th uzrh j' ikt/rh feT[fI e ;ko/ d[ekBdko t/jb/ p?m/ w[ e kw[ Ujh J/ e [ j? # # j'Dr/ ns/ nkg dh y[Fh th fwb/rh. BkBek ;u p[ r ' f J f;oh, 64 jK ;Zu pkpk ih, fJe rZb sK dZ;Dh G[b jh frnk nkg ih bJh Z The day and night, sun and mooon, @efb skoD r[o BkBe nkfJnk# rkT[D tkb/ nkg ih dk i'sh i'fs fdt; and the innumerable stars th T[;/ gqGkt nXhB wBkT[d/ jB. j[D ;wM jh bt'I nodk; eh eod/ I shall all pass away. j'Dr/. FkfJd eb:[r ~ skoB tkb/ ~ skoB dk gqpX eod/ jB. nkg z Only God is eternal ih fJBQK ~ ;[wfs p]F' ih. efjzd/ sK jB fe r[o{ ;kfjp dk i'sh i'fs and shall stay for ever," fdt; wBk oj/ jK, go pkeh g[opK s/ bzro ftu ;p}h, dkb s/ goFd/ Nanak tells the truth. Siri, 64 pDkT[Id/ jB. go fJ; g[op s/ g{Vh, yho, eVkj nkfd. ;u[ ej? BkBe[ , p; nkg jh Gbh eo'. @@;pfd ;ku?, w/fb fuoh ftS[zfBnk## nk;k, 439 ;fseko :'r pkpk ih, wodkBk ih, G?D BkBeh ih ns/ wksk fgsk Nanak utters the truth : ih ~ fBwkD/ g[Zso dh cfsj p[bkT[Dh ih. 'The long estrangement of the soul and G[bK u[eK p]F d/DhnK. Z the Supreme Soul can end in their reunion w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com nkg ih dk g[Zso Only through the contemplation @feow# of the True Word. Asa, 439 (5)
  • 8. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH fe fJj r'bvB N?gb d/ o{g ftZu BjhI pbfe jfowzdo d/ I o{g ftu j?. Gkt fiE'I joh dh f;cs ;bkj j[zdh j?. f;Z y h ;o{ g ftu d/ t h g{ i e rkfJe jfowzdo ;kfjp dk Bk r'bvB N?Igb fiBK B/ fgSb/ e[M ;w/I s'I fJe d/th g{ie rkfJe i' fe oZfynk j? T[BKQ B/ e/tb fJ;d/ pkjoh ;o{g ~ jh sZfenk j? d/th-d/tfsnK dh T[;ss ftu rhs ns/ G/Nk rkT[dk j?, I fi; dk noE j? ;'B/ dk wzdo. T[BKQ B/ fJ;dh o{jkBhns ekch gqf;ZX j'fJnk j? go nc;'; dh rZb j? fe T[j f;Zyh ~ BjhI wkfDnK. fejBK tZvk nzso j? joh d/ wzdo s/ ;'B/ ;o{g ftu j?. ;k~ fJ; rZb ftu e'Jh fJsok} BjhI fe dk wzdo efjD ftZu. fiE/ u"th xzN/ gqG{ dh f;cs ;bkj T[j d/th-g{ie j? go fJ; rZb dk wbkb j? fe f;Zyh ;o{g j' ojh j't,/ jo i; rkfJB j[dk j't/ fiE'I e'Jh th nkswk z ftu j[fz dnK T[j d/th g{ie j? idfe f;Zy sK fJe nekb gqG{ dh ngko bhbk d/ ;w[dzo ftu'I u[Gh bkJ/ pr?o BjhI g[oy dk g[ikoh j? ns/ fe;/ d/th_ d/ts/ ftu nk;Ek BjhI ofj ;edh j't/ T[j ;'B/ dk wdzo BjhI e/tb jfowzdo jh oZydk. j' ;edk j?. ;'B/ dk wzdo nfXnkswtkd dh fBFkBh iK fuzskiBe rZb fJj j? fe T[; ~ rkT[fI dnK d/y gfjukD BjhI j' ;edk. go jfowzdo T[; Xow dh ihTIdh [ e/ G'b-Gkb/ f;Zy i' r[owfs s'I g{oh soQK tke BjhI j[zd,/ / ikrdh fw;kb j? i' w[odk o{jK ~ ihtkbB dh ;woZEk oydk r[zwokj j[zd/ jB. T[j fJeZbk jh BjhI pbfe j'o th j? jfo s'I Gkt j? gqG{ gqwkswK i' fe ;Zuk j?, ;dk fEo j?. nB/eK f;Zyh ;o{g ftu d/th Grs jB i' fe ikD/-nBikD/ ;G e[M pBkT[D tkbk j? s/ fJe o; ftnkge j?, s/ fe;/ nfij/ eow eod/ jB fi; Bkb f;Zy Xow d/ fBnko/gB dh Feb s'I ojs j?. ;ky ~ m/; gj[udh j?. ;k~ nfij/ G[bV thoK ~ ;wMkT[D z Z ;' w/oh ;ko/ f;Zy thoK nZr/ th p/Bsh j? fe T[j ns/ T[BKQ s'I r[wokj j' oj/ f;ZyK ~ ;ktXkB ns/ gqGkt w[es z nkg th s/ j'oBK ~ g/oB fe ;qh dopko ;kfjp ;qh jfowzdo q eoB dh b'V j? sK i' f;Zy gzE d/ fBnko/gD ~ ekfJw ;kfjp ~ fbyD iK p'bD bZfrnK ukj/ T[j fJrzfbF j't/ oZfynk ik ;e/. iK e'Jh j'o GkFk ;qh jfowzdo ;kfjp BK jh tofsnk ikt/ -;[oihs f;zx, eg{oEbk Bk fe r'bvB N?gb. tkfjr[o{ Bk eo/ fes/ n?;k Bk j't/ fe I ;qh ro{ BkBe d/t ih dk ;kvh }pkB s/ iK ;kv/ bJh e/tb r'bvB N?gb jh pD e/ I byBT{ nkrwB dk ;EkB ofj ikJ/. fJj e/tb s/ e/tb jfowzdo ;kfjp jh j?. byBT{ d/ g[okB/ t;BheK nB[;ko r[o{ BkBe -ezto fJzdogkb f;zx d/t ih B/ fdbe[FK d/ B/V/ fggok xkN d/ FwFkB ftu v/ok bkfJnk ;h fiZE/ fJe r[od[nkok ;kfjp dh pj[s @@gkgK pkM B j't/ emh, g[okBh ioio fpbfvzr th j? fi; ftu 20-25 ;kb gfjbK w'fJnk ;kE B ikJ/## se ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF th j[dk ;h. fJ; ;EkB z z T[go'es gIesh d/ noE nkg ih ;fG ikDd/ jh s'I r[od[nkok ;kfjp d/ gqpXe th ikD{ jB ns/ ;EkB d/ z j', fe b'V s' tX/oh wkfJnk gkgK s' fpBk xN jh fJemh j[dh j?. ns/ ofj th fJE/ jh iKdh j?. c/o th z wkfbe :kdt gqtko ns/ e?IN{Bw/IN p'ov nkd s'I gVu'b nfXeso b'eh fJ; eow s'I pk} BjhI nkT[d. fJj rb I / eoe/ fJfsjk;e ;EkB dh T[;koh ehsh ikDh ukjhdh j?. th gowkDs j? fe fJj' fijk eow eoB tkbk ftnesh - ofizdo f;zx, byBT{ sK wkB;e s'o s/ ewi'o j? jh go n;h th xN Bjh, r'bvB N?Igb iK jfowzdo ;kfjp pikJ/ T[; ~ Discourage eoB d/ T[; dk T[sFkj ;'uD s/ wip{o j' ikJhdk j? id'I fJj bc} ezBh tXkT[D ftu ;jkfJsk eod/ jK. g?d/ jB fe f;ZyK dk e/doh n;EkB r'bvB N?gb j?. s[;h I I I fJe gzikph erts Gkt/ fJsBh ;[do sK BjhI go z j?okB j' rJ/. ih fJj rZb fpbe[b mhe j?. T[j fJ; bJh fJ; ftF/ s/ ;ekoE pj[s j? fe ozvh sK o/vgk eN b?dh / I (6)
  • 9. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 j? go oz v t/ T[ ; ~ eND BJh d/ I d / . nro e' J h XB ~ tkg; fbnkT[D d/ ;ko/ gfonk; n;b jB. ftnesh r[opkDh s'I ;/X b?e/ nkgDk ;[Xko eoBk th nkT[ n;h nkgDk nZrk ;tkoB bJh gfonk; ukj[zdk j"t/ sK xgb/ pki T[; ~ c/o ;jh gNVh sI' eod/ j'J/ pkDh s'I ;/X bJhJ/. nkT[ ;qh r[o{ BkBe d/ T[skoe/ nkgD/ Bkb obk b?D dk Go;e isB eod/ t ih d/ gftZso j[ew s/ gfjok d/JhJ/, j[ew j?, Bkw jB. e'Jh ftobk jh fJ; ekby s'I pfunk ofj ;edk ig', tzV Se' ns/ Xow dh feos eo', fJ; sh;o/ nkd/ j?. F bJh ;qh r[o{ BkBe d/t ih nk;k dh tko ftu th pzdk sk pzdk, ;oekoK th fJ; e'jV s'I nS{shnK pj[s ;'jDk cowkB eod/ jB. BjhI jB j'o sk j'o nkg'ihFB th Gkt/I GkFD fisB/ i/ w'jkek xo w[j? xo w[fj fgsoh d/fJ woih eo/ go fJ; phwkoh ~ rb'I bkj[D d/ fJS[e BjhI nr? t;s f;tkDhn? fgsoh u'o eo/J jB. feT[ f e T[ j BK ~ ftfds j? nrbh ;oeko tYhnfj jE dbkb e/ w[;ch J/j eo/fJ brGr T[jBk dh j't/rh sK T[jBK B/ th xgb/ jh BkBe nr? ;' fwb? i/ yZN/ xkb/ d/fJ. eoB/ jB. jkb dk gqeoD nkg d/ ;kjwD/ j? ;qh nZBk n;h gkg dk XB fJeZmk eoe/ fisB/ woih dkB jiko/ ih fJe ;Fes b'egkb gk; eotkDk ukj[d/ jB, eohJ/ go ;G fBFcb jB. dkB cbhG{ s sK jh nkg'ihFB tkb/ Gkt/ T[jBK d/ je ftu Bkjo/ sK pV/ j'trk i/ ;Zu/ s/ ;Zu/ Xow dh feos eoKr/. ;kv/ ;kfonk / [ bkT[d/ jB go b'egkb dk ;woED edkfus BjhI d/ t; sK e/tb ns/ e/tb pkp/ nZr/ nodk; jh j? fe eod/. T[j ;k~ ;Zuh s/ ;[uh ;[ws pyFd/ j'J/ Xow dh feos Z fJe ;wf;nk ftd/Fk ftu ekb/ XB dh th j?. eoB dk pb pyFD ns/ ;k~ G[fbnK ~ okj/ gkT[D. T[j J/;/ bJh ;kotiBe BjhI j' gk fojk feT[fI e T[; e?gNB joGiB f;zx, i0 ;eZso ftu ;oekoh nwb/ d/ Bkb Bkb nkg'ihFB d/ B/fsnk byBT{ r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, dk th XB ftd/Fk ftu pj[s j?. jwkw ftu ;ko/ byBT{ BzrI/ jB e'Jh fe;/ ~ e[M efjD bkfJe BjhI j?. T[; dq ' D kukohnk ntkov 2012 gq k gs eosk dk tZy-tZy r[od[nkfonK f;zrko Bro, uzdo Bro, nkFhnkBk, ;BwkB ns/ g[ ; se ftw' u B nkbwpkr fty/ ehosB ;wkrw ehs/ rJ/ fi; ftu ;qh byBT{ , fwsh 2 ;sz p o 2012, nkbwpkr nfwqs;o, b[fXnkDk, fdZbh, po/bh, nkrok, ekBg[o nkd r[od[nko/ fty/ ftF/F ;wkrw ftu ;0 fsob'uB f;zx @uzB# ;EkBK dhnK ;zrsK B/ th fjZ;k fbnk. ehosB ftZu rkJh dh g[Fse @@feoB-T-nkcskp## dk vk0 ;opihs f;zx B/ ik ojh r[opkDh d/ fvfiNb fv;gb/ s/ th ;zrsk B/ o; ftw'uB ehsk ns/ ;0 i'0n?;0 GkNhnK ~ @@d'qDkukohnK wkfDnk. ntkov## fwbD eoe/ ;BwkBs ehsk frnk. fJ; w'e/ s/ ;q h r[ o { s/ r pjkdo ;kfjp gzi wzfibk dFw/F ikso{ fBtk; dk BhIj gZEo th ofynk ;ekbofFg gohSk 2012 frnk. ;wkrw ftZu dopko ;kfjp, ;qh nzfwqs;o d/ ji{oh byBT{, f;Zy :zrw/B} n?;'f;n?;B byBT{ tb'I okrh Gk0 Xowtho f;zx B/ wB'jo ehosB ehsk ns/ wZB/ ;sthI ebk; s'I B'thI ebk;, d;thI s/ pkothI ebk;, gotZB/ ethnK B/ eftsk gkm th ehsk. rqiJFB s'I T[s/ d/ pfunK bJh fsB r[og ftu ;ekbofFg / { / Z { nyz v ehosBh ;wkrw gohSk fwsh 8 Btzpo 2012 ~ eokJh ik ojh j?. uzdo byBT{, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb byBT{ Bro r/N d/ B/V/ nkfc; ftu ckow fwsh 15 neN{po se ns/ nyzv ehosBh iZE/ tb'I fwsh 14, 15 ns/ 16 ;szpo ~ iZwk ehs/ ik ;ed/ jB. (7)
  • 10. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ;kbkBK Xkowe w[ekpb/ byBT{, ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh tb'I nkgD/ 42 t/I ;kbkBk ;wkrw i' fwsh 30 ;szpo, 1 ns/ 2 nes{po ~ r[od[nkok Bkek fjzvbk fty/ j' fojk j? d/ ;zpX ftu fwsh 21, 22 ns/ 23 ;szpo ~ Xkowe w[ekpb/ eokJ/ rJ/ fi; ' ftZu ezm gkm ns/ F[X nodk;, r[Ne/ s'I d/y e/ fBsB/w dk F[X gkm ns/ Xkowe gqFB'soh dk w[ekpbk j'fJnk ns/ j/m fby/ pZfunk B/ gfjbk, d{ik ns/ shik ;EkB fifsnk. fJjBK pZfunk d/ nbktK eB;'bFB fJBkw th 2 nes{po / ~ ;wkrw ftu tzv/ ikDr/. 1- r[ N e/ s' I t/ y e/ fBsB/ w dk F[ X gkm ;hBhno r[og ftu - i{Bhno r[og ftu - i;gqhs e"o gqGi's e"o gowihs f;zx pqjwi's e"o jodhg e"o f;woB e"o 2- ig[ i h ;kfjp dk ez m gkm ns/ nodk; ;hBhno r[og ftu - i{Bhno r[og ftu - goftzdo e"o wfBzdo f;zx nwBdhg e"o r[of;woB e"o soBi's f;zx G[fgzdo f;zx 3- Xkofwe gqFB'soh - ;hBhno r[og ftu - i{Bhno r[og ftu - gqkuh f;zx i;gqhs e"o fBXh :kdt o/F{ w'ohnk jogqhs e"o i/Bfz sek e[wkoh (8)
  • 11. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 pzrkb dk @d[ZX pkdFkj# ;H i'X f;zx ;0 jouoB f;zx fJ; ftu e'Jh ~ w[;bwkB pDk e/ oZy fbnk nfseEBh BjhI fe gzikph Gkt/ ikt/. fJXo'I fJeZm/ j'fJnk B/ I fe;/ fyZs/ ns/ fe;/ Xzd/ ftu fJj c?;bk fbnk fe jwbk j' D , T[ j nkgDh fwjBs, j'D dh ;{os ftu FkfJd pu brB, fBFmk ~ w[y oZyd/ j'J/ Z fBebD dh e'Jh nk; BjhI p/ n z s n" e VK d/ pkti{ d oj/rh s/ n"osK ~ ihId/ ihn ekw:kph dh f;yo s/ g[i/ jB. Z fJBQK w[;bwkBK d/ jZE BjhI fJe gz i kph p}[ o r ebeZ s / bZrD d/Dk, Gkt/I fJBQK s/ s/b tkb/ jB ;odko i'X f;zx, i' fcVe e/ fJBQK ~ ;kVBk Bk pzrkb d/ dZX d/ pkdFkj d/ BK [ gt/ sK fe fJj dfozd,/ fJBQK Bkb ikD/ iKd/ jB. n" o sK dh p/ g sh Bk eo f}bQK fwzNr[woh, ni'e/ ;eD. T[BQK j'o dfZ;nk fe gkfe;skB ftu ;kb 1923 ftu ;odko eow f;zx d/ xo, fgZv d/ e[M dkBFwzd w[;bwkB p}[orK B/ fJBQK row S/ G?DK s/ d' GoktK dk tho, i'X f;zx, d/F d/ pNtko/ ;w/ fynkbh w[;bwkBK ~ ;wMkfJnk fe i/ s[;hI fJj Bhu ezw I 22 tfoQnK dk ;h. fJ; gfotko ~ th pkeh gfotkoK tKr, ehsk sK ;koh T[wo fJ; rZb Bkb ebzes oj'r/ fe pzde { p/jd sebhcK dk ;kjwDk eoBk fgnk. xo dh ;kXkoB Z dh B'e s/ s[;hI fJBQK bkuko s/ p/tZ; n"osK ~ w[;bwkB y/sh jh ;h s/ feXo'I ;;sk nBki fJfsnkfd yohd e/ s/ pDkfJnk j?, s/ fJBQK f;nkfDnK dh rZb dk n;o j'fJnk. bkrb/ fgzvK ftu E'VhQ T[uh ehws s/ t/uDk s/ fJ; soQK T[; Z cb;o{g uko f;nkD/ p}[orK B/ fJ; fJeZm/ j'J/ fjzd{ f;Zy ewkJh s/ ;h ;ko/ gfotko dk fBopkj. ekcb/ ~ ;bkj fdZsh fe FKsh Bkb s[jkv/ ikD dk gqpzX d/; dh nk}kdh s'I gfjbK, jo B"itkB dk row y{B eod/ jK s/ fJ; soQK fJj ;ko/ nkgD/ tZfvnK d/ pDkJ/ j'J/ y'bdk ;h, fe n;hI nzro/}K dh r[bkwh ftu feT[ ojhJ/ s/ Q xoK ~ ftdkfJrh dh seDh d/ e/ fjzd;skB bJh uZb gJ/ [ fJ; bJh EK EK nz r o/ } ;oeko d/ fto[ Z X gq d oFB, ! fJBQK dk fJj ekcbk fgzvK s'I uZb e/ bkj"o se ngfVnk Bkno/pk}h dk p'bpkbk ;h. i'X f;zx th nkgD/ ;kEhnK sK o;s/ ftu eJh EktK s/ c;kdhnK Bkb MVgK j'JhnK s/ Bkb eJh tkoh g[bh; fjok;s ftu fbnk frnk s/ sFZdd fJ; soQK eohp 38 pzd/ wko/ rJ/ s/ fco g[i/ nzfwqs;o d/ Z th ;fjDk fgnk, go wkch BjhI wzrh. ;Ekgs FoBkoEh e?IgK ftu. d/F d/ pNtko/ t/b/, d' j;d/ t;d/ fcofenK ftu fJBQK dh f}zdrh dk fJe BtK ;o fJZEI' F[o{ j'Dk ;h. nkg;h fyu'skD s/ p/ftFtk;h dk nkbw s/ fco nctkjK gsk bZrk fe fwzNr[woh d/ fgzvK d/ eJh gfotko b[fXnkD/ dk p'bpkbk s/ esb'rkos. T[BKQ B/ w?~ nkgDh w[bkeks ik g[i/ jB s/ fJj th nkgD/ G?D-GoktK ;w/s b[fXnkD/ ub/ Z ftZu dZf;nk fe fJBQK jkbksK ftu fgzv d/ ;ko/ gzikph f;Zy rJ/ s/ fBtk; ehsk, T[BKQ S'fNnK S'fNnK wekBK ftu, fijV/ s/ fjzd{ gfotko seohpB 130 xzN/ fgzv d/ r[od[nko/ ftu w[;bwkB ykbh eoe/ gkfe;skB tZb otkBrh gk rJ/ ;B. fJeZso j'J/ e[M pzdeK s/ n;bk th ;h. fJBQK ~ ]po fwbh { xo d/ fBopkj bJh e'Jh ezw-eko sK ukjhdk jh ;h s/ fe bkrb/ fgzvK d/ yo{dh w[;bwkBK dh Bhns fe fjzd{ f;ZyK pkeh gfjbK ofjzd/ FoBkoEhnK B/ dZf;nk fe y/sK ftu T[r/ Z ~ wko fdZsk ikt/, b[N wko eoe/ s/ fJBQK dhnK n"osK XhnK Z j'J/ nkb{ fbnk e/ t/u fdzd/ jK s/ s[;hI th fJjh ezw eo'. (9)
  • 12. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 i'X f;zx j[oK dZf;nk fe fJjh ;'u oZy e/ b[fXnkD/ s'I pkjo d[X d/ Gkn pko/ g[fZ Snk fe s[;hI d[X dk o/N fet/I s?n eod/ Z Z o/b bkJhB d/ Bkb-Bkb bZrd/ y/sK ftu gfjb/ fdB id'I j' sK T[BQK dZf;nK fe ;koh d[ZX dh ;gbkJh ;oeko dh rJ/ sK t/fynk fe fJe w[;bwkB nkgDh wZM b? e/ s[fonk ;Ekgs J/i;h ~ eod/ jK s/ d[X dk o/N wjhB/ dh jo 25 z Z ik fojk ;h. g[SD s/ fe i/ fJj wZM t/uDh j? sK eh bt'r/ Z sohe ~ fBFfus eod/ jK fijVk w[B;o j? ehwsK d/ tkX/ sK itkp ;h fe n;hI sK gkfe;skB ik oj/ jK, i' d/tr/ b?' xkN/ s/ toeoK dhnK T[iosK s/. fJj o/N e/tb ebeZs/ btKr/ s/ fJ; soQK gfjbh wZM ukbh o[gJ/ dh yohd ehsh ftu BjhI pbfe ;ko/ pzrkb ftZu gquZfbs j[zdk j?. s/ T[;/ fdB fJe d'Xh ~ 140 o[gJ/ ftu t/u fdZsh. fco o'} w/oh fdbu;gh ;h fJe fe pzrkb ftu sK b/po fJ; soQK bZGd/ ofjDk fe e'Jh wZM t/uD tkbk fwb ikt/ :{BhnB, toeoK ~ u[e u[e e/ wkbeK Bkb MrVk, fco s/ fJj yohd t/u e'Jh wjhBk Go ubdh ojh. T[gozs jVskbK s/ ezw mZg eokT[D se th iKd/ jB s/ fJ; dk eh gzikp d/ vzro w/fbnK ftu'I wZMk yohd e/ pkehnK tKr, jZb oZfynk j?. fJ; ;odko B/ dZf;nK fe pj[sh b/po ebeZs/ G/iDhnK, F[o{ ehshnK s/ fJZE'I ;pZp pfDnk, fJ; T[Vh;k dh j?, fco w?I T[BKQ dk pj[s fXnkB oZydk jK, E'VhQ ;odko d/ ebeZs/ ikD dk s/ fJe eko'pko dh nkozGsk dk, cokyfdbh Bkb. fJj yo{dh :{BhnB B/sk e[M GVekT[d/ I fi; B/ fJ; d/ f;o s/ tfvnkJh, wkD s/ nwhoh fbnkT[Dh sK jB, go ekw:kp BjhI j' ;e/ j[D se. ;h. fJBQK d/ gfotko ftu fszB bVe/ jB, efjD bZr/ fe ;0 i'X f;zx B/ ebeZs/ nk e/ gfjbK nZm wZMK oZy ;ko/ jh pV/ f;nkD/, gVQ-fby/, cowk podko s/ g{o/ r[of;Zy / e/, d[X dk ezw F[o{ ehsk. fJe S'Nk v/noh ckow pDk e/ Z jB. j[D pZfunK ~ fJj d[X dk ezw g;zd BjhI s/ fdbu;gh Z s/ j"bh-j"bh ezw tXdk frnk. ;kb 1992 ftu fJ; BjhI b?d. gfjbK fJe ;Nhb o'fbzr fwZb th bkJh pZfunK I / ;odko e'b e'Jh 5200 wZMK ;B s/ ebeZs/ ftu fJ; ~ d[X Z B/, go pknd ftu pzd eo fdZsh. fJ; ubd/ xo'rh ezw d/ pkdFkj Bkb ifDnk ikD bZrk. pknd ftu fJj frDsh s'I bkw/Q j' e/ T[BKQ B/ ftZfdne ndkfonK dk fBowkD ehsk pkoK j}ko se g[i rJh s/ T[; ;w/I fJj r[o{ dk f;Zy Gkos Z j?, fi; ftu ekb/i, fJziBhnfozr ;z;Ek, ekwo; ekb/i, ftu ;G s'I tZv/ v/noh ckow tkbk ;h. w?I g[fZ Snk fe fJzB/ w?vheb ftZfdnk s/ w?Biw?N ekb/i dh ;EkgBk ehsh j? s/ / I vzroK dh ;zGkb bJh pVk efmB ezw j't/rk s/ fJj fJj ;kok pVh ;[uisk Bkb uZb fojk j?. fet/I eod/ oj/ j'. f;ZXk itkp fdZsk T[BKQ B/ fejk fe jo fJ; ;odko B/ dZf;nk fe w?I v/noh ckow d/ ezw ~ d; wZMk fgZS/ fJe pzdk oZfynk j?, T[j jh f}zwtko j?. dkDk, / j[D tv/oh T[wo j'D eoe/ pj[s xNk fbnk j? s/ j[D e/tb gZmk, s{Vh y[nkT[D dk, wZM ~ B[jkT[D dk s/ d[X th u'n e/ Z fszB j}ko wZMK jh jB s/ e[b seohpB 465 pzd/ ezw eod/ Z fJeZso eoB tkbh EK, s/ gj[ukT[Dk, nkgD/ ;[gotkJh}o z jB, go nkgD/ nkg ~ fe;/ nkjo Bkb sK i'VBk jh e'b. fJBQK 10 ;[gotkJh}oK T[go fJe tZvk ;[gotkJh}o Z ukjhdk j?. id'I se pzdk ezw eo ;e/. o'} dh d[ZX dh j? s/ fJBQK 10 tZfvnK ;[gotkJh}oK T[Zgo fJe uhc fteoh seohpB 8 bZy o[gJ/ dh j?. ;[gotkJh}o j?. jo toeo ~ ;t/o-Fkw nZXk feb' d[X / Z rZb-rZb ftu, ;0 i'X f;zx tkfjr[o{ dk F[eokBk w[s fdZsk iKdk j?, vzro vkeNo gZe/ oZy/ j'J/ jB sK fe eod/ jB fe fet/I gkfe;skB ftu'I T[iV e/ nkJ/ ;h s/ s[ozs vkeNoh ;jkfJsk fwb ;e/. nekb g[oy B/ fet/I feogk eoe/ fJZEI' se g[juk fdZsk j?. z w/o/ fJe ;tkb d/ itkp ftu i'X f;zx j'oK B/ dZf;nK fJ; dkBh ;[Gkn, f;Zyh ftu gqgesk oZyD tkb/ s/ ikD/ iKd/ Z fe id'I pzd/ dh ;kw pD ikt/ sK ;kok ;kwkB, fJZEI' se fe pzrkb d/ d[X d/ pkdFkj dh ihtB rKEk, pj[s xNBktK Z j'o wZMk th tgkoh, nkg nk e/ d/ iKd/ jB s/ uzrk ftjko Bkb fte;s, go j? fdbu;g s/ f;Zfynk:'r. i/ j't/ sK pk}ko Bkb'I xZN w[b s/ ;kwkB fwb iKdk j?. id'I Z (10)
  • 13. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ;/ t k d/ g[ z i pkpk pZ [ Y k ih f;Zy gozgok ftu ;/tk dk pVk wjZst j?. ;/tk eoB frnkBh dh nt;Ek ~ gj[u. T[j e"D ;B pqjw frnkBh< z / tkb/ ~ ;/te fejk iKdk j?. ;/tk wB[yh jT{w? ~ wko w[ek Z dk itkp jo f;Zy d/ p[ZbK T[go pkpk p[ZYk ;kfjp ih d/ e/ fBowkDsk dh fJzsjk sZe gj[zukT[Idh j?. fiE/ gqG{ o{g BKT[I s/ g{ok j' iKdk j?. nZmK gksFkjhnK d/ o{po{ doFB r[o{ ~ gk b?D T[gozs d[BhnK dhnK swkw y[FhnK jk;b gk b?D tkb/, gzi gksFkjhnK sZe r[orZdh fsbe d/ e/ eo b? D s' I fJbktK ;G s' I tZ v h gq k gsh oZ p h y[ F hnK r[fonkJh o;w ;zgoB eoB tkb/, r[opkDh d/ nEkj ;kro { (FeshnK) gqkgs eo b??Dk j?. s/ ;/tk T[jh eo ;edk j? #u'I nw[b s'I nw[b y}kBk gk b?D tkb/ pqjw frnkBh pkpk Z Z fi; B/ nkgk Gkt fwNk e/ r[o{ dh UN sZeh, T[jdh FoB p[Yk ;kfjp ih jh ;B. fiBQK nkgD/ ihtB ekb ftu wZf;nk Z nkfJnk, dh oks torh e{V dh d[BhnK ftu @nkfd ;Zu,[ i[rkfd ;u[ w/ o k w[ M w/ feS[ BjhI i' feS[ j? ;' s/ o k.. j? Gh ;Zu# dk gqekF j'fJnk sZfenk, soe dbhb Bkb s/ o k s[ M e' ;T[ g s/ fenk bkr? w/ o k.. ;w/I d/ Xkofwe, ;wkfie ns/ okiBhse nkr{nK ~ ;Zu d/ ;G e[M r[o{ d[nko/ nogB eoB tkb/, r[o{ d/t dh okj gJ/ sZfenk, T[BKQ ;kjwD/ jh e[opkBh :[r B/ nzrVkJh Z fweBksk;h S'j Bkb g[oy s'I wjKg[oy pD iKd/ jB. bJh ns/ }[bw ipo ~ cbD s'I o'eD bJh whoh-ghoh dhnK foXhnK-f;XhnK T[BQK d/ d[nko/ yVhnK uoB p'f;nK ~ sbtkoK fwnkBK #u'I pkjo nkJhnK. nkg d/ ;w/I jh f;Zyh so;dhnK jB. nfij/ wjKg[oy r[of;ZyK u'I r[o{ xo d/ w"bh, g;oh s/ wfjeh. fijdh wfje Bkb ;kok pqfjwzv wjkB r[of;Zy fijV/ r[o{ d/ ;/te pD ;/tk bJh jk}o j'J/ wfjfenk, Nfjfenk r[o{ BkBe dk ;/te ;/tk d/ bzw/ g?v/ I ns/ nfijh i/tk fBGkJh fe d[BhnK d/ fJfsjk; #u Bt/ebh sfj eoe/ @@s'jh w'jh w'jh s'jh nzso e?;k## S/ gksFkjhnK ns/ nB"yh j;sh pD/. ihtB d/ tZy-tZy gVktK ftu r[o{ dhnK pyfFFK jk;b eod/ oj/ s/ S/Ve ;/tk s/ f;woB dk BkBe d/ fBowb wkor dhnK tZy-tZy wzf}bK ;o eod/, ;[wb pD e/ fJe BthI g?V SZv rJ/. / ihtB d/ nkyoh gVkn s/ r[of;Zyh dh ;ot-T[u gdth pqjw Z e[btzs e"o BzBh pkpk p[ZYk ih pkpk p[ZYk ih pqjwfrnkBh S'Nh T[wo/ gqG{ okj gSkDh.. p{ZYk j'D dk to gkfJ;h, S/th gksFkjh se s'V fBGkfJnk.. pZfunk ~ r[ow[yh f;ykJh, b'ekJh ~ ;Zuh okj ftykJh.. gqG{ doFB dh sKx ftu ofjzd/, ;/tk f;woB wBQK ftu God/.. r[o{ uoDK ftu fijVk B{o, t;dk T[BQK fjod/ ji{o.. ;zrs ~ ;dk frnkB j? fdZsk, Bkw pkDh u" jfo o; fbsk.. wksk rzrk ih ~ to j? fbZsk, oZph B{o T[BQK gk fbsk.. uoBihs e"o fBozeko i' fBokeko j?, T[; dk BK jh T[Ineko j?. byBT{ gqEw rqzEh rJ/ ;h Ekg/, fBjkb j'J/ Fpd r[o{ gk e/.. BkBe bhB G:' r'fpzd f;T[I, fiT[I gkBh ;zr gkBh.. pkpk p[ZYk pqjw frnkBh, S'Nh T[wo/ gqG[ okj gSkDh.. (11)
  • 14. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ;/ t k dk fFyo ;B pkpk pZ [ Y k ih -godhg f;zx p;ok gfjb/ gksFkj ;kfjp ;qh r[o{ BkBe d/t ih tb'I do;kJh noE Gog{o ;/tk GktBk ns/ nfXnkswe wB'-dFk Bkb gqDkJ/ pkpk p[ZYk ih ~ gqwkswk B/ fizBh bzph T[wo pyFh T[BKQ T[j ;koh jh r[o{ xo bJh fBSkto eo fdZsh. fBZe/ j[fz dnK s'I nkgDh T[wo Bkb'I tZvohnK s/ gqFBtkue / rZbK ;'uD s/ ekoB ;dek jh ;qh r[o{ BkBe d/t ih B/ T[BKQ dk BKn p{Vk s'I p[Yk oZy fdZsk i' fgS'I pkpk p[Yk d/ BKn Bkb Z Z J/Bk gqf;ZX j'fJnk fe b'e fw;kbK d/-d/ e/ rZbK eoB bZr gJ/. fBZfenK j[zfdnK vzro ukofdnK-ukofdnK gfjb/ gksFkfj Bkb pkpk p[Yk ih dh fJj' fijh ;KM gJh fe T[BKQ Z nkgDh j:ksh d/ nkyoh dw sZe r[o{ xo dh ;/tk ~ jh nkgDk wB'oE pDk fbnk. T[BKQ ;fwnK #u b'e pZfunK ~ fBZeh T[wo/ jh ftnkj fsnkrh ns/ wkfJnk ftu T[dk;h ofj e/ eosko ~ gkT[Dk fdzd/ ;B. fJ;/ d'okB id'I pkpk pZ[Yk ih B/ ftnkj Bk jh n;bh ihtB j?. fi; #s/ T[j wzB rJ/ ns/ T[BQK dh eokT[D dk wzB pDk e/ Grsh s/ ;/tk Gkt ftZu ftuofdnK Fkdh pNkb/ d/ B/V/ g?Id/ fgZv nub dh phph fwo':K Bkb r[o{ xo d/ b/y/ f}zdrh brkT[D dk wzB pDkfJnk sK T[BKQ ehsh rJh. d/ fgsk GkJh ;[xk s/ wksk r"oK r[o{ BkBe d/t ih d/ e'b Z fJfsjk; fpnkB eodk j? fe ;zws 1580 d/ cZrD fJ; w[Feb d/ jZb bJh rJ/. r[o{ ;kfjp B/ pkpk p[Yk ih Z dh 15 skohy ~ n?stko tkb/ fdB T[BKQ dk ftnkj j'fJnk. ~ f;Zyh ftZu rqfj;E wkor dh nfjwhns dZ;h s/ c[owkfJnk phph fwo':K ;wok gqhtko Bkb ;pzXs ;h. pokshnK d/ ftZu fe f;Zyh sK rqfj;E ftu jh ouh rJh j?. rqfj;E ftZu ;qh r[o{ BkBe d/t ih g{o/ gqhtko ;w/s Fkfwb j'J. id'I phph / fwo':k gfjbh tkoh ;j[o/ fgzv nkJh sK nkgDh ;Z; s'I gfjbK T[BQK wksk ;[byDh ih d/ g?ohI jZE brkJ/. fJ; s'I Z gfjbK fe pkpk p[Yk ih dh T[wo Go dh xkb-ewkJh s/ Z ;/tk GktBk pko/ f}eo nZr/ tXkJhJ/ T[BKQ d/ fgS'eV pko/ ikBDk th r[of;Zyh d/ tko;K bJh }o{oh j?. gzi r[o{ gksFkj ;kfjpkB ~ r[o-rZdh t/b/ fsbe dh o;w fBGkT[D tkb/ pkpk p[Yk ih dk iBw ;zws 1563 Z #u 7 eZse ~ F[eotko tkb/ fdB nzfwqs t/b/ eZEBrb fty/ { z j'fJnk. T[BKQ d/ fgsk GkJh ;[xk ih ozXktK r's d/ ;B ns/ Z nkg ih dh wksk r"oK ih ;B i' ;zX{ gqhtko ftu'I ;B. nkg (12)
  • 15. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ~ gkT[Dk ns/ fBowkD ;/tk eoBk T[BKQ ftZu Fkfwb ;B. ;zws 1576 ftZu id'I ;qh r[o{ BkBe d/t ih irs ihtK d/ T[Xko bJh T[dk;h #s/ rJ/ sK eoskog[o fty/ T[BQK d/ gqhtko wksk ;[byDh ih, pkpk ;qh uzd ih s/ pkpk bywh dk; Z ns/ ;zrsK dh ;/tk dh f}zwtkoh pkpk p[Yk ;kfjp dh brkJh / Z rJh. fJ; ;w/I pkpk p[Yk ih dh T[wo 13 ;kb dh ;h. r[o{ Z BkBe d/t ih id'I th ;?o eoB fBebd/ sK pkpk pZYk ih [ T[BKQ d/ Bkb jh jzd/ ;B. pkpk p[Yk ih d/ ftnkj s'I ;kb [ Z e[ wro'I T[BKQ dh wksk ns/ d' e[ ;kb fgS'I fgsk ih nekb ubkDk eo rJ/. fJBQK d'jK jh w"fenK #s/ ;qh r[o{ BkBe d/t ih B/ T[BKQ ~ gZr pyFh s/ nodk; ehsh. pkpk pZYk [ ih dk BKn p{Vk oZfynk frnk. pkpk pZYk ih dh pugB ftZu [ ih d/ xo g[so j'J-GkJh ;[Xkoh ih, GkJh fGykoh ih, GkJh Z / wBg;zd y/v @;zs-;zs# y/vDk ;h. fJ; w"e/ T[j ;zs pD e/ wfjwk ih ns/ GkJh GkBk ih. f}eo:'r j? fe pkpk p[Yk Z eEk eoB p?md/ ns/ T[BKQ d/ ;zrh ;kEh ;o's/ pD e/ T[BKQ ih B/ gzi r[o{ gksFkj ~ fsbe dh o;w fBGkJh ns/ T[BKQ dhnK ejkDhnK ;[Dd/. d/ g[so GkJh GkBk ih B/ ;qh r[o{ jfo okJ/ ;kfjp ih ~ r[o{ Z pkpk pZYk ih dh T[wo 12 ;kb j'D ftZu ni/ 6 fdB [ rZdh t/b/ fsbe brkT[D dh o;w fBGkJh. pkpk ih dh pkeh ;B fe vzro ukofdnK T[BQK dk w/b ;qh r[o{ BkBe u"Eh ghVQh #u'I GkJh Mzvk ih B/ ;qh r[o{ jfofeqFB ;kfjp ih d/t ih d/ Bkb j'fJnk. T[BKQ dh fwbDh fgS'I GkJh pkb/ B/ ~ gzithI ghVQh #u'I GkJh r[ofdZsk ih B/ ;qh r[o{ s/r pjkdo r[o{ BkBe d/t ih ~ g[fZ Snk fe nZi s[;hI fJ; pkbe Bkb ih ~ ns/ pkpk ih dh S/thI ghVQh #u'I GkJh okw e"o ih (pkpk pj[s gqtuB ehs/ jB < r[o{ ;kfjp efjD bZr/ GkJh pkbk r[opyF f;zx ih) B/ ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih ~ r[orZdh fJj pkbe ;kvk g{opbk gq/wh j? fJ; d/ e'b nzdo{Bh t/b/ fsbe brkT[D dh o;w fBGkJh. frnkB tkbk dhtk, pZsh-s/b fsnko j? f;oc irkT[D dh pkpk p[Yk ih pV/ goT[gekoh ;[Gkn d/ ;B. nkgD/ Z jh b'V j?. fJfsjk; dh fJj ftbZyD xNBk ;h fe fi; ;EkB #s/ pkpk p[Yk ih dk gfjb/ gks;kfj Bkb gfjbh tkoh Z w/b j'fJnk T[;/ ;EkB #s/ pkpk p[Yk ih dk nzfsw ;;eko Z th ehsk frnk. pkpk p[Yk ih dh r[o{ xo Bkb fJzBh B/Vsk Z j' rJh fe fJj gsk BjhI ;h bZrdk fe T[j xo ed'I j[d/ z jB s/ r[o{ ih e'b ed'I gj[u iKd/ jB. gqtuB ~ g{o/ fXnkB z Bkb ;[DBk ns/ ;zrsK dh ;/tk eoBh jh T[BKQ ~ jw/Fk GkT[dh I ;h. T[BKQ B/ ;koh f}zdrh r[o{ xo #u ftuofdnK 9 gqeko dh ;/tk fBGkJh. fw;kb ti'I r[o{ uoBK ftu ofj e/ MkV{ d/Dk, fbgk-g'uh, gZyh MZbDk, gkDh Y'Dk, p;so X'D,/ bzro dh ;/tk eoBh, y/sh dh feos eoBh, xkj y'd e/ vzroK (13)
  • 16. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 iKdh bzro ns/ v/o/ dh ;/tk s/ nzfwqs t/b/ fpnk;k dfonk s'I ib fbnk e/ ;qh r[o{ nzrd d/t ih ~ fJFBkB-eokT[D dh ;/tk gfjbK pkpk p[ZYk ih jh fBGkT[Id/ j[zd/ ;B. r[o{ nzrd d/t ih B/ r[ow[yh s/ r[opkDh d/ gquko dk ezw th nkg ~ ;"fI gnk s/ pkpk ih B/ nkgD/ fgzv GkDk sbtzvh fty/ fJe gkmFkbk th y'jbh. r[o{ xo tb'I ftuko/ rJ/ fBowkD ekoiK ~ B/go/ uVQkT[D ftu i' pkpk p[Yk ;kfjp ih B/ f;nkDg s/ f;oV Z fdykfJnk T[j th fJfsjk; dk fJe nfjw nzr pD u[ek Z j?. r'fJzdtkb ;kfjp fty/ pkT{bh dh ;/tk, ;zsy;o ;o'to ' dh ;/tk, soB skoB dh BhIj oZyDk, nzfwqs;o dh ;/tk, Bkb'I tZX e/ T[BQK ~ d{finK dk fceo j[dk ;h. ;/tk bJh z eoskog[o ns/ v/ok pkpk BkBe BroK dh BhIj oZyDk, ;qh T[j jw/FK jh sZsgo ofjzd/ ;B. fJe tkoh r[o{ nzrd nekb pzr/ dh fJZN oZyDh, ;qh jor'fpzdg[o ~ t;kT[Dk nkfd [ d/t ih d/ wzB ftZu gfjb/ gksFkfj dh ;kyh fsnko eoB fij/ eJh ;/tk ekoi ;B fiBQK bJh r[o{ ;kfjpkBK B/ pkpk dk ftuko nkfJnk feT[Ife pkpk p[ZYk ih r[o{ xo d/ pZ[Yk ih dh jh f}zwtkoh brkJh. / ;bkjeko ti'I th ;B, ;' T[BKQ dh fvT{Nh fJ; ezw bJh bZr f;Zy fJfsjk; ~ whoh-ghoh XkoB eoB ;pzXh nfjw rJh. pkpk ih d/ efjD #s/ GkJh pkbk ih ~ th fJ; w'V d/D tkb/ ;kfjp ;qh r[o{ jor'fpzd ;kfjp ih ~ r[ow[yh fJfsjk;e ezw bJh i'V fbnk frnkA fJ;/ d"okB jh r[o{ s/ r[o fJfsjk; gVQkT[D dh f}zwtkoh th ;qh r[o{ noiB / nzrd d/t ih B/ g?sh nZyoh dk w{j-w[jKdok ;ztkfonk s/ I z d/t ih B/ nkg ih dh brkJh. nkg ih B/ u"ehnK dh o;w fJ; dk BKn oZfynk r[ow[yh fbgh. fJ; T[gqs g?Vk w'yk z F[o{ ehsh. 1658 ;zws ftZu id'I ;qh r[o{ noiB d/t ih B/ i' r[o{ xo dk f;Zy ;h s/ GkJh pkb/ B/ fJ; ~ nzfsw o{g ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;o{g fsnko eokT[D dk ftuko fdZsk. GkJh nwodk; i' fgS'I shi/ gksFkj pD/, tZbI' fBGkJh ;zrsK Bkb ;KMk ehsk sK ;qh jfowzdo ;kfjp (nzfwqs;o) dh ;/tk ;w/s r[o{ xo d/ ;ko/ ;/tk ekoiK dh f}zwtkoh th / pkpk p[Yk ih d/ ;g[od eo fdZsh. id'I ;koh phV dh fibd Z (14)
  • 17. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 pZM rJh sK r[o{ ih B/ pkpk ih ~ nkfynk fe s[;hI r[o{ ih Bht/I j' e/ ikJhdk j?. e'Jh ftyktk BjhI eohdk, tvZgD r[nk dh pkDh ~ wzih ;kfjp #s/ fpokiwkB eoe/ nkgD/ ;h; s/ e/ ikJhdk j?. fJ; fgZS'I id'I wksk rzrK ih nfs ;XkoD uZe e/ ;qh jfowzdo ;kfjp ftZu b? ub'. nfijk jh j'fJnk. [ sohe/ Bkb pkpk ih e'b g[i/ sK T[j ;qh jor'fpzd ;kfjp Z pkpk ih Bzr/ g?ohI pV/ ;fseko Bkb ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih z tor/ :[rg[oF g[so osB dh n;h; M'bh g[nk e/ nkJ/. z Z dk ;o{g b? e/ s[oB bZr gJ/. ;qh r[o{ noiB d/t ih u"o pkpk p[Yk ih d/ nzfsw doFB eoB ;qh r[o{ BkBe Z eoB bZr/ s/ GkJh r[odk; ih ;zrsK Bkb Fpd gVQB bZr/ d/t ih d/ ;g[so ;qh uzd ih 137 ;kb dh T[wo ftZu th nkJ/ Z ns/ ;zws 1661 ftZu pkpk ih B/ gfjbh tkoh ;qh jfowzdo T[BKQ d/ Bkb r[o{ BkBe d/t ih d/ g'so/ GkJh Xow uzd ih ;kfjp #u ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk gqekF eoe/ j[ewBkwk d/ ;g[so pkpk gktB uzd ns/ pkpk w/jo uzd th ;B. fJ; Z fbnk. w"e/ ;qh r[o{ nzrd d/t ih ns/ ;qh r[o{ nwodk; ih dk pkr r[o{ xo ftZu fJzBh tZvh nfjwhns fwbD d/ pkti{d gqhtko th nkfJnk. fJ; w"e/ pkpk ih B/ nkgD/ ;g[so GkJh Z nkg jw/FK nkgD/ nkg ~ r[o{ xo dk xkjhnK jh ;wMd/ GkBk ih dk jZE r[o{ jor'fpzd ;kfjp ih ~ cVkfJnk s/ ;B. T[BKQ B/ r[o{ xo ~ okik nepo tb'I fdZs/ 84 fgzvK dh p/Bsh ehsh fe fJ; ~ nkgDk dk; pDk e/ uoBK ftZu oZy. ' pVh ekpbhns Bkb d/y o/y ehsh ns/ fJE/ jh phV ftZu fJj th f}eo:'r j? fe GkJh GkBk ih ~ Bkw-nzfwqs r[o{ id'I wksk rzrK ih g{o/ Fkjh mkm Bkb G[Mrh dh dks bJh z BkBe ;kfjp B/ fdZsk ;h. pkpk p[Yk ih ;zws 1688 ftZu Z n;h; b?D nkJ/ sK pkpk ih nkyD bZr/ fe wksk ih w?I sK 14 wZxo ~125 ;kb, fJZe wjhBk uko fdB dh T[wo G'r r[o{ xo dh xkjhnk jK w?~ sK r[o{ dh phV dk okyk ;kwM e/ r[og[oh fgnkBk eo rJ/. T[BKQ dh ;[nk;jhD d/j ~ GkJh bt' s/ dk; ;wM e/ fJj ;/tk fwbdh j?. r[o{ ih B/ s[jkv/ GkBk ih, ;qh r[o{ jor'fpzd ih, GkJh fpXh uzd ih ns/ GkJh Bkb jk;k mZmk ehsk j'trk, T[j ikDh ikD B/, nkg itkp / r[odk; ih B/ w'Yk fdZsk. uzdB dh fuyk fuDh rJh. r[o{ BjhI fdZsk, w/o/ tZb s'o fdZsk. fJj FeshnK r[o{ d/ gk; ih B/ nkg bZeVK fuDhnK s/ GkJh GkBk B/ nrBh G/N ehsh. jh jB. T[j jh ;op FeshwkB jB. fJ; w"e/ r[o{ ih B/ fJeZso b'eK ~ T[gd/F ehsk, @@;[D' ! wkJh GkJh ihU, fit/I pkpk ih B/ ;/tk ewkJh j? fJt/I jh nkg ;/tk ewkU.## wksk ih id'I fBokF j' e/ tkg; r[o{ ih e'b g[i/ sK Z r[o{ ih B/ nkfynk fe g{oD g[oy gk; ikDk j't/ sK nfs (15)
  • 18. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ikbT[ n?;h ohs HHHHHH id' s'I ;z;ko s/ ihtB F[o{ j'fJnk j? T[; t/b/ s' jh wBwoih dhnK ohsk nk u[ehnK g;{ gzShnK ftu ohs fotki nkozG j'J/ jB gzShnK ftu jB fijBK eoe/ tkfjr[o{ ns/ nkgDh u[i ftu dkDk fbnk e/ nkgD/ pfunk ~ y[nkT[D z r[ o { d' B k dh p/ - ndph s/ Bk- irihs f;zx @ikue# dh ohs j?, g;{nK ftu fFeko eoe/ nkgD/ pfunk ~ c[owkBh j[zdh j? fJjBK ohsK ~ y[nkT[D dh ohs j? xk ykT[D tkb/ gF[nk ftu phwko ns/ ;kVBk (ysw eoBk) io{oh j?. ewi'o gF{ ~ Sv e/ nZr/ s[o ikD dh ohs j?. po;ksK d/ gfjbh nz;h ohs j? c/fonK s' gfjbK @@i? wkbk## fdBk ftu gszfrnk d/ b" T[s/ nke/ woB dh ohs j?. p;zs eoBh . eJhnK ~ ;[B e/ j?okBh j'trh fe i? wkbk fJe / o[s ftu GtfonK d/ c[bK ftu pzd j'e/ woB dh ohs j? fJzt ;zgoB ftnkj dh ohfs j?. id'I g[oksB ;w/I ftu ;tzto (y[d { efj bJhJ/ ;kok ;z;ko fJe ohs ftu pzfBnk j'fJnk j? pzd/ to u[DBk) j[d/ ;B T[; ftu i? wkbk s' pkd ftnkj g{oB z B/ th eJh gqeko dhnK ohsK pDkJhnK pj[s ;kohnK wzfBnk iKdk ;h, fco i? wkbk gkT[D tkb/ pZu/ gsh gsBh ;wkfie ohsK jB ns/ pj[s ;kohnK Xkofwe ohsK jB. pD ikd/ ;B s/ ;kv/ f;nkD/ f;Zy nBzd ekoi s'I gfjbK ;wkfie ohsK ne;o pDdhnK ns/ ysw j[dhnK ofjzdhnK z i?wkbk eoe/ fco bKtK eokT[d/ jB. fJe ;tkb fJj j? I jB ns/ eJh pdbdhnK ofjzdhnK jB fit/I gzikp ftu gZNh fe id'I i? wkbk Bkb ftnkj j' jh frnk s/ r[o{ rqE ;kfjp z fonk;s ftu d[bk GZNh tkb/ dk gq;r j? T[; dh fBGkJh Z z e'b eh eoB nkT[dI/ jB. d[ik ;tkb L fizdrh Go T[j i? fJe ohs nZi ;z;ko bJh fsT[jko pD rJh. ns/ ;ko/ ;z;ko wkbk ;kE d/ t / r h :k r[ o { ;kfjp dhnK 4 bktK dk B/ b'jVh ~ pV/ y[Fh Bkb gqtkB eo fbnk ns/ ;ko/ pVh T[gd/F < y[Fh Bkb b'jVh dk fsT[nko wBKT[d/ jB. fJe j'o n?;h ohs ;kv/ ftnkjK ftu g? u[eh j? fe Z ohsK fiBhnk woih pD ikD go edh oZp d/ gfjbk sK oks dh poks oy b?d/ jB. c'oh FkB fdykT[D I fB:w s'I tZvhnK BjhI j' ;edhnK. nro n?;h e'Jh ohs d/ uZeo ftu ;koh oks ikrd/ ofjzd/ jB nrb/ fdB bktK ;z;ko ftu pD iKdh j? fi; Bkb pzd/ ~ tkfjr[o{ G[b iKdk s'I gfjbK BkFsk ofynk j[dk j? s/ bktK s' pknd bzu j[dk z z j't/ sK r[o{ wjkoki B/ pkDh ftu n?;h ohs ~ G[bk d/D dk j?. Bshik fJj fe oks ikrD eoe/ ibdh T[md/ BjhI ns/ c[owkB ehsk j?. G[bkT[Dk s/ S'Nh rb pbfe wjkoki B/ BkFsk d/oh Bkb eod/ jB fco d/oh Bkb jh bktK eokT[D s/ fbfynk j? fe n?;h ohfs ;kV (ibk) d/Dh ukjhdh j?. gj[ud/ jB. pkd ftu o'Nh NkJhw s/ j' ;e/ fJ; tk;s/ rqEh z z :Ek r[otke j? L f;zx ns/ ehosBhnK ~ efjzd/ jB fe @@frnkBh ih p; 15- ikbT[ n? ; h ohfs fis[ w? fgnkok ft;o? . 20 fwzN ftu ftnkj fBgNk fdU## eJh tko n?;k ;[D e/ uzrk BkBe ;kJh Gbh gohs fis[ ;kfjp ;/ s h gs[ oj? . . BjhI brdk fe fiBQK bktK eoe/ pZu/ s/ pZuh dh ;koh dk; ;kohnK ohsh fotkiK d/ fybkc BjhI go ;kv/ fizdrh fBGDh j? T[; ~ fBgNkD bJh nkfynk iKdk j?, ;wki ns/ Xow ftu n?;hnK eJh rbs ohshnK g? u[ehnK wip{oh ftu rqzEh - ehosBhn/ sK ftnkj 20 fwzN ftu jB fiBQK d/ Bkb tkfjr[o{ G[bdk jh BjhI r[o{ dh Bk- fBgNk d/d/ jB go fJ; dk Bshik fJj fBebdk j? fe 15- I c[owkBh ns/ p/-ndph j[dh j? fiIt/ f;Zyh ftu nBzd ekoi z 20 fwzN ftu fBgNkJ/ rJ/ ftnkj 15-20 fdBK ftu sbke fJe pj[s nfjzw wfo:kdk j? go fJ; ftZu pj[s ;kohnK dh B'ps se gj[zu ikd/ jB ns/ 15-20 fdBK ftu ;kok (16)
  • 19. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 foFsk ns/ d' fizdrhnK dk fBgNkok j' iKdk j?. B[e;kB j'o eoBk ukjzdk j? sK T[; ~ nkgD/ p[bK (j'm) Bkb uzwd/ Z [ fe; dk j? < < < < jB i' fe fJe rbs ohs j? feT[eh u'o u[wD Bkb i{mh z j'Dk fJj ukjhdk j? wjkoki B/ fejk fe ;k~ j' iKdh j? ns/ wjkoki d/ fe;/ th ;wkB ~ n;h i{mk eoKr/ n?;hnK ;kohnK ohsK pzd eo d/DhnK ukjhdhnk jB fiBQK sK iok ;'u' wjkoki y[F j'Dr/ fe Boki < nkgD/ T[Zs/ d/ eoe/ foFs/ pDd/ BjhI pbfe fprVd/ jB bktK ftu bkr{ eoe/ d/yDk ukjhdk j? ;k~ ;kvk g/B e'Jh i{mk eoe/ xZN s' xN 2H30 xzN/ brB/ ukjhd/ jB. 1 xzNk bkVk ns/ d/t/ sK eh j'trk. ;k~ ;kvk w'pkJhb i{mk eoe/ d/t/ sK / bkVh ehsoB ;[De/ wB fJekro eoB T[; s'I pknd eh j'trk j'o ;G SZv' nro fJj fgnko ftu jh ehsk iKdk / T[jBK ~ 4 bktK d/ noE fe;/ uzr/ ftdtkB eEktkue e'b'I j? sK eb ~ n;h o[wkbk th u[zw e/ uVkT[D br gtKr/ ;[DtkJ/ ikD. nkyo fJjBK 4 bktK d/ T[gd/F T[s/ jh ;koh fgnko ftu fco b'e xo'I gq;kfd th u[w e/ fbnkT[Dk F[o{ z fizdrh fNeh j[dh j? ns/ i/ fJ; wjkB T[gd/F ~ ibdpkih z eo d/Dr/. eh n;h nkgDh B'eokDh i' o'Nh pDk e/ fdzdh d/ ueZo ftu Bionzdki eo fdsk ikt/ fco B[e;kB sK T[; j't/ T[; dk u[fz wnk gq;kdk yk ;ed/ jK. ;k~ wjkoki dh ;[Gkr i'Vh dk j? fi; dk frqj;s ihtB F[o{ j'D s'I gfjbK ji{oh ftu ;[usk gftZsosk pDk e/ oyDh ukjhdh j? ns/ Z ibdpkih ftu c; iKdk j?. fco T[j ftuko/ fiBQk B/ fJ; ohs ~ th. ibdpkih ftu bktK bJhnK T[j ;koh fizdrh Gi BZ; ftu ikbT[ n?;h ohs HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH jh fpsk fdzd/ jB. j'o n?;hnK eJh ohsK jB i' ;k~ r[o{ xo dh y[Fh fJ; bJh ;k~ fJj' eoBk ukjhdk j? i' r[o{ ;kfjp s' tkMk oydhnK jB. ih B/ nkfynk j?. fe @@ikbT[ n?;h ohs HHHHHHHHHHH j'o th nrb/ nze ftu HHHHHHHHHH n?;hnK eJh ohsK jB i' ;k~ r[o{ dh y[Fh fdtkT[D dh r[o{ dhnK ;zrsK d/ nFhotkd dh T[vhe ftu pikJ/ ;}k fdtk fdzdhnK jB. fit/ nieb fJe ohs pVh nkg ih dk s/ih Bkb c?b ojh j? r[o{ rqzE ;kfjp ih ~ u"o eoBk. irihs f;zx @ikue# fJj eoBk co} s/ skfpnk p?m/ tiho dk j? go nro e'Jh w'fJnK ;kE B ikJ/ e[M to/ gfjbK w? nkgD/ fJe fwZso ~ fwbD frnk. i' r[od[nkok ;kfjp fty/ rqEh dh ;/tk fBGkT[dk ;h. z I FokXK d/ fdB ;B fJeftnesh T[BKQ gk; e[M ykD ghD dk ;wkB e[M egV/, wzMk ns/ fp;so b?e/ nkfJnk p?mk ;h. p; fJe' fid eoh ikJ/ fe w/o/ fgsk ih i' eJh ;kb gfjbK r[}o rJ/ ;B, d/ bJh fJBQK ;wkBk dh nodk; eo/ d/t. w/o/ p?fmnK GkJh ;kfjp B/ ekch ;wMkT[D dk :sB ehsk fe thok fJj b'VK fJ; gzi G[se Foho dhnK ' jB. i' fJE/ jh gziK sZsK ftu ftbhB j' frnk j? nkswk dk fJBQK ;wkB Bkb e'Jh tk;sk BjhI. fJj sK pkjwDK dh ekY j? fJ; okjh T[j fpBK feos (w/jBs) ehfsnK nkgDhnK b'VK g{ohnK eod/ jB. go T[; tho d/ gZb/ e[M th BjhI fgnk. GkJh ;kfjp B/ g'bk fijk w/o/ ezB ftu fejk fJBQK ~ r[owfs okjh ;wM BjhI g?Dh fJj d/;h GkFk ;wM/rk, GkJh ;kfjp T[; ~ p'b,/ @@fbnk GoktK i/ s{z BjhI wzBdk s/ fbnk nodk; eohJ/## go jK fJ; ;wkB d/ Bkb xN' xN fJe iK d' ewo/ dk wekB th d/. wekB s'I fpBK s/ok fgT[ fJj ;wkB b?e/ ;Ve s/ p?mrk. / fJj ;[D e/ T[j pzdk ;'uh g? frnk s/ e[M fuo pkd ;kok ;wkB u[e e/ w[;e[ok e/ tkg; s[o fgnk. T[; Z dh w[;e[okjN T[; ~ e[M ;'Mh g?D dh MbeK d/ ojh ;h. @feow# (17)
  • 20. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ;q h r[ o { rq z E ;kfjp-2 ;qh r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBk ;w/I @ig[# pkDh z ;opftnkge, f;oiBjko ~ ;ps'I fgjbk fbsk frnk. @ig[# ih ;kfjp, ;kfjp ns/ fBoGkT[, fBot?o j?. ;qh r[o{ BkBe d/t ih w[y s'I T[ukfos @X[o eh pkDh# fJj gzi gfdnK dh ouBk j? j? ! fJj fJe okr ofjs pkDh j? ns/ pkDh ftu e'Jh fi; ftu T[; nekb g[oy ojkT[ BjhI j?. i/ eo fJj efjnk ikJ/ fe ig[ ih pkDh fijVk ezbe ofjs, gzju s' [ nihs f;zx, ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk ;ko j? sK e'Jh nfseEBh BjhI z ofjs j? fi;dh d/t, dkBt, byBT j'Jrh. / ;[o Bo, w[fB, iB, gF{ gSh, gT[D, gkDh jh BjhI gqfeqsh pkDh dk e/doh Gkt nekb g[oy (È), wB[y I ns/ nrB se nokXBk eod/ jB ns/ T[j ;p dk ns/ ;wki j?. wB[y ~ T[; ;opftnkge, gowfgsk fgqsgkbe, jo fJe ~ nzB, ib, jtk nkfd fpBK fe;/ gowkswk d/ xo dk tk;h pDkT[D nkoEks @@;funko G/d Gkt s'I brksko d/ ofjnk j?. feT[eh ;p ihn f;Zy## pDkT[D bJh ;[uih ;/X (jfo ek wkor) fdsh s[wko/ ih, ns/ T[j nekb g[oy ;p ihnK ek dkskok rJh j?, fe fet/I nekb g[oy dh gqkgsh bJh ;[DB wBD j?. ns/ gzu dk wkor df;nk frnk j?, Bkb jh gzik yzvk ;'fjbk - ;'fjbk dk Fkpfde noE nBzd, y[Fh okjhI nfXnkswesk pko/ ukBD gKd/I ;uyzv fty/ ik T[;sfs j? ;qh r[o{ rqE ;kfjp ftu ;'fjbk pkDh nzr z gqwkswk dh gqkgsh dZ;h rJh j? ns/ do;kfJnk j? fe 12 (pkoK) s/ nfezs j? ns/ fJ; pkDh ~ fBsB/w o{g gqkgsh r[o gq;kfd (r[o{ feqgk ;dek) jh j' ;edh j?. ftu oks ~ ;'D s'I fgjbK gfVnk ikdk j? fi; ftu T[gozs ;'do f;ob/y j/m pkDh nzfes j?. ;kfjp ;qh r[o{ BkBe d/t ih, r[o{ okw dk; ih ns/ ;qh ;'do dk Fpd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu fsB r[o{ noiB ;kfjp ofus Fpd ;zrqfjs jB. tko tZy tZy EktK s/ ns/ E'V/ i/j/ pdbkt Bkb nkT[dk I fJ; pkDh dk Gkt iht o{gh fJ;sqh i' fe j?. ;p s'I gfjbK ig[ pkDh dh 27 (;skfJthI) gkT[Vh gowkswk s'I ftSVh j'Jh j?, T[; Bkb fwbkg ns/ nzr 6 (S0) s/, d{ih tko ;'do f;ob/y j/m nzr 8 fwbkg s'I pkd T[sgB y/V/ dk gqrkNktk j?. gow fgsk (nm) s/ (e[M pdbkt Bkb) ns/ shih EK nk;k okr gqwkswk Bkb fet/I w/b j'J/ fJ;dh ;/X fJ; pkDh okjh ftu nzr 347 (fsB ;' f;zskbh) s/. fdZsh rJh j?. ;'do f;ob/y tkbh pkDh, fBsB/w dh pkDh j? ns/ fJ; dk rkfJB ;zfXnk ;w/I ehsk iKdk j?. fJj ;q h r[ o { fiz x ;Gk wkBe Bro pkDh th ;qh r[o{ BkBe d/t ih dh feqsh j?. fJ; pkDh nko0vh0n?;0 n'0 byBT{ dk w{b Gkt T[; eosk g[oy (gowkswk) d/ xo (do) io{os wzd r[of;Zy gtkoK d/ pZu/ pZuhnK d/ dh F'Gk dk toDB j?. nkBzd ekoi bJh r[od[nkok ;kfjp tb'I e'Jh G/Nk BjhI T[gozs ;' g[oy ftu T[; wjkB gow g[oy dk bJh iKdh j? ns/ irQk dh th e'Jh G/Nk BjhI j?. toDB ehsk frnk j?, T[j gow fgsk jh ;p s'I tZvk ;wgoe eo' T[sw FeshwkB ns/ ;dhth g[oy j? i' g{oh soK F[sso, z w'0 9415114663 (18)
  • 21. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ekft ;[ w B pkpk p[ Y k ih fsqb'uB f;zx @uzB# byBT{ BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Go e/ S/ t / I r[ o K se EK EK b[ N KD tkb/ pkbh T[ w o ftu y/ v K B y/ v e/ s/ , wkb vz r oK d/ skJh uoKD tkb/ . wksk fgsk dh f;fynk pZ B gb/ , e' w b jEK ;z r ;/ t k ewKD tkb/ . BkBe r[ o { d/ fi; dw j' J / doFB, Bkb FoXk d/ d[ X SeKD tkb/ . shyD p[ X h u' I fBeb/ gq F B ;[ D e/ , fBeh T[ w o/ jh p{ V k ejKD tkb/ . ;/ t k f;de f;nKDg ;ukZ J h ;de/ f;y c[btkVh d/ sKJh wfjekD tkb/. BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/ S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHHHHH BkBe r[ o { dk id' I ;h dhd gkfJnk, r[ o { xo i' r / j' e/ ofj rJ/ ;h. ;/tk f;woB dh fijh ;h bkr brh, w'j wkfJnk d/ febQ/ ;G Yfj rJ/ ;h. wzB ~ ;dk jh oy fBtKD tb ~, T[uhnK wsK d/ tfjD ;G tfj rJ/ ;h. gfjo/dkoh r[o{ xo dh nfijh ehsh (fe) tKr Mr d/ d"yh ;G pfj rJ/ ;h. ngD/ Bkb b? GkJh r[ o dk; ih ~ o[ e / ekoi ;G f;o/ uVkD tkb/ . BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/ S/ t / I r[ o K se EK EK b[ N kD HHHHHHHHHH pkd BkBe d/ ;kohnK r[ o { i' s K, g{ o k g{ o k ;h wkD ;fseko ehsk. pkpk p[[Yk ih dh jo fJe ;/X sKJh, ;[fBjoh n;{bk d/ ftu ;[wko ehsk. e/ t b nkg BjhI ifgnk Bkw pkp/ , EK EK f;yh dk ik gq u ko ehsk. skfjU[ pKDh d/ gfjb/ gqekF t/b/ gfjb/ rqzEh bJh r[oK thuko ehsk.. r[ o { xo d/ ;/ t e j' r[ o { xo bJh whoh ghoh dh i' s irKD tkb/ . BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/ S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHH fFeSk dheSk ;koh S/ t / I r[ o { ih dh, pkpk p[ Y k ih jE' I ;wgz B j' J h. w[rb oki ;zr f;Xk NeoKT[D tkbh, j? ;h ;{M s/ ;wM T[sgzB j'Jh. uz r / x' V / s/ uz r h itkBh gk e/ , Bkb r[ o K ;G ;z r s gq ; z B j' J h. pz d h-ykB/ iK u' e h b? g[ i / pkpk, jo fJe gkf;U ;h Xz B Xz B j' J h. BkBe r[ o { s' I S/ t / I gksFkj se y[ F h ;GBk dh @uz B # ih gkD tkb/ BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/ S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHH (19)
  • 22. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 nes{po dk Fjhdh e?bzvo 1 nes{po 1923 JhL ~ pZpo eow f;zx ;w/s 17 nes{po who wz~ B/ febQk okwo"Dh nzfwqs;o 9 f;zxK B/ u"sk ;kfjp d/ B/V/ pp/bh fty/ nzro/iK Bkb fty/ 1748 JhL ftZu bZrGr 200 f;Zy Fjhd eo fdZs/ bVfdnK Fjhdh gqkgs ehsh. ;B. 3 nes{ p o 1621 JhL ~ jor'fpzdg[o d/ :[ZX 19 nes{po jtkbdko ;o{g f;zx ih ~ Gkos- ftZu GkJh iZN{ ih, GkJh efbnkDk ih, GkJh gokrK ih uhB dh izr ftZu i{MfdnK 1962 JhL ~ Fjhdh gkJh ;w/s eJh f;ZyK B/ FjhdhnK gqkgs ehshnK. ;h. 4 nes{ p o jtkbdko do;B f;zx ih fgzv 20 nes{ p o ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ ;{ow/I Jhoke (b[fXnkDk) ekofrb dh izr ftZu bVQd/ j'J/ GkJh ihtB f;zx B/ ebw'N d/ ozrV ns/ r[ioK Bkb 1999 JhL ~ Fjhd j' rJ/ ;B. bVfdnK 1701 ftZu Fjhdh gqkgs ehsh ;h. 7 nes{ p o GkJh ;kfjp f;zx dhtkB s/ GkJh 22 nes{ p o ;0 w/ j o f;z x J/ n o ewKv' } nB{g f;zx GkJh ;o{g f;zx (g's-d[Bhuzd d/) 1700 JhL /q gfNnkbk, ;zs pbd/t f;zx, ;0 jikok f;zx ~ 1947 ~ nBzdg[o ;kfjp fty/ Fjhd j' rJ/ ;B. ftZu gkfe;skBh epkfJbhnK B/ Fjhd eo fdZsk ;h. 8 nes{po GkJh f;zx fSZpo B/ fBowjrVQ fty/ 23 nes{po ;{pdko i'frdo f;zx wfjb ebK / o[;sw ykB s/ gjkVh okfinK Bkb bVfdnK 1700 JhL (w'rk) B/ Gkos-uhB dh izr ftZu 200 uhBhnK ~ wko ftZu Fjhdh gqkgs ehsh. e/ 36 ;kEhnK ;w/s 1962 ftZu Fjhd j'J/. 10 nes{ p o fwgkjh wbehs f;zx fgzv y[od 24 nes{po ;0 XzBk f;zx pZpo pfjpg[ohJ/ ~ (BtK Ffjo) B/ Gkos-uhB dh izr ftZu 1200 uhBhnK nzro/}k B/ p/nzs s;hj/ d/ e/ 1923 JhL ~ Fjhd eo Bkb bVd/ j'J/ 1962 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh. fdZsk ;h. 11 nes{po GkJh Bopd f;zx, nkfd 40 f;zxK 25 nes{ p o F/o/ gzikp d/ tkdko :'X/ GkJh ~ fgzv nkb'tkB (bkj"o) fty/ Xosh ftZu rZv e/ pjkdo cfsj f;zx ih B/ BkokfJD rVQ (B/V/ nzpkbk) fty/ Fkj B/ 1711 JhL ftZu Fjhd eo fdZsk ;h. i{MfdnK 1807 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh. 12 nes{ p o dFw/; fgsk d/ u"opodko GkJh 26 nes{po f;gkjh e/tb f;zx e'Nbh EkB f;zx okw f;zx eFwhoh r'bk bZrD Bkb fBow'jrVQ fty/ (ibzXo) Gkos-uhB dh izr ftZu 10 uhBhnK ~ wko 1700 JhL ftZu Fjhd j' rJ/ ;B. e/ 1962 JhL ~ Fjhd j' rJ/ ;B. 13 nes{po GkJh fjzws f;zx ih (Gshi/-GkJh 27 nes{po iZEdko GkJh do;B f;zx c/owkB / { pZio f;zx) B/ fBow'jrVQ d/ :[ZX ftZu 1700 JhL ~ B/ 74 fdB bzwh G[y jVskb oZy e/ 1969 JhL ~ Fjhdh Z Fjhdh gqkgs ehsh. gqkgs ehsh. 14 nes{ p o GkJh wE[ok f;zx ih (g[Zso GkJh 28 nes{ p o GkJh pNkB f;zx ih fgzv wKE{ik fdnkbk ih) B/ fBow'jrVQ d/ :[X ftZu bVfdnK 1700 Z (rVFzeo) ~ nzro/iK B/ p/ns s;hj/ d/ e/ 1914 ftZu z JhL ~ 5 f;ZyK ;w/s FjhdhnK gqkgs ehshnK. Fjhd eo fdZsk ;h. 15 nes{ p o BkfJe pyskto f;zx B/ gfjb/ 29 nes{ p o BkfJe jogkb f;z x (8 f;Z y ftFt :[ZX ftZu bVfdnK 1918 JhL ~ Fjhdh gqkgs o?ihw?N) i/m{tkb (nzfwqs;o) B/ ekofrb dh izr ftZu I ehsh. 1999 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh. 16 nes{ p o 1762 JhL dh dhtkbh tkb/ fdB 30 nes{po GkJh eow f;zx, GkJh gqskg f;zx npdkbh dh gzikj jiko c"i B/ jwbk eoe/ 33 f;zx ih T[s/ o/brZvh uVQk e/ 1922 JhL ~ gzik ;kfjp fty/ Fjhd eo fdZs/ ;B. Fjhd eo fdZsk ;h. (20)
  • 23. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 r[ o -sfj B/ ihtB pdb fdZ s k fJj xNBk nZi s'I eohp d; ;kb gfjbK dh j?. w?I wikoh Bro fty/ eZgV/ dh d[ekB eodk ;h. ;L joGiB f;zx ih, i' dk; d/ uzr/ gqwh ;ZiDK ftu'I ;B, nkgD/ Gshi/ ;[ypho f;zx ~ b? e/ nkJ/. T[j 20 e[ ;kbK dk B"inkB / [ ;h, f;o d/ tkb eZN/ j'J,/ g?oK ftu "ihnK tor/ p{N, d/yD ~ f;ZXk-;kdk gqshs jzdk ;h. ;0 joGiB f;zx efjD [ bZr,/ @@fJ; ~ d[ekB s/ oZy bU, sB]kj Gkt/I E'VQh d/ fdT[. fJ; dh ;[;kfJNh pj[s ]okp j?, s[jkvh ;zrs ftu FkfJd e[M oe g? ikt/.## w? T[; pZu/ ;[ypho f;zx ~ ezw s/ oZy fbnk. wro'I ik e/ gsk bZrk fe ;[ypho f;zx fdB ftu 2-3 vZphnK f;roNK dhnK gh iKdk ;h s/ j'o th eJh soQK d/ BF/ eodk ;h. fwFBoh gqukoe j'D eoe/ jbek pbku"o ns/ BtK Ffjo d/ fJbke/ ftu j'D tkb/ seohpB f}nkdk so r[owfs ;wkrwK ftu dk; dh ;N/i ;eZso dh fvT{Nh j[dh ;h. fJe fdB wfjzdg[o Bro fty/ r[owfs ;wkrw z uZb fojk ;h. dk; r[owfs ;wkrw ftu jk}oh GoB bJh gfotko ;w/s ik fojk ;h ns/ ;[ypho f;zx f;o s/ ghbk goBk ;ikJh, dk; dh eko ubk fojk ;h. T[j d/yD ~ uzrk r[of;Zy brdk ;h, Gkt/I goB/ d/ j/mK e/; th BjhI ;B s/ ihtB ftu th f;ZyK tkbh e'Jh pks BjhI ;h. dk; dh ;N/i s/ fvT{Nh ;h. ;N/i s'I ehosB eo e/ GkJh okw f;zx ih @nDyh# fBjzr f;zxK dk iZEk gzvkb s'I pkjo nk fojk ;h. dk; dk gfotko s/ ;[ypho f;zx gzvkb d/ nzdo ik oj/ ;B. ;[ypho f;zx d/ ;[do ;i/ e/;eh-goB/ ~ sZe e/ fBjzr f;zx ih B/ ndp s/ ;fseko ;kfjs z M[e e/ ;[ypho f;zx ~ @csfj# p[bkJh. ;[ypho f;zx B/ csfj dk itkp sK d/ fdZsk go fJ; d/ Bkb jh T[; d/ nzdo ezpDh fSV rJh. j?I ! w?I sK f;roNK ghD tkbk, BFJh s/ gfssl fJj sfj w?~ BjhI w/o/ fJ; ;[do e/;oh pkD/ ~ p[bkJh rJh j?. w?I fJ; csfj z ~ s/ e/;oh d;sko/ ~ dkr BjhI bZrD d/tKrk. T[; fdB s'I pknd ;[ypho f;zx B/ BfFnK dk fsnkr eo fdZsk. f;Zyh ;o{g XkoB eoe/, nzfwqsgkB eo e/ fwFBoh ebk;K ftu'I ns/ r[owfs ;wkrwK ftu'I r[o{ dh wfs rqfjD ehsh. fJ; soQK fJe r[o{ d/ fgnko ftu fGZih o{j B/ fJe wBw[y dk ihtB r[o{ eh csfj okjhI pdb e/ oZy fdZsk. nZieZbQ GkJh ;[ypho f;zx ih eo"o Bro fty/ j?v rqEh dh ;/tk fBGk oj/ jB T[j dk; ~ id fJ; xNBk pko/ dZ;d/ jB Z z sK dk; dk ;h; ;fsr[o{ ih d/ gktB uoBK s/ M[e iKdk j?. Z ;0 r[odhg f;zx @dhg# (21)
  • 24. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh-4 10H okr[ XBk;oh gzBk 660 s'I 695 XBk;oh XBtz s h ikDhn? GkJh ik ;fsr[ o eh eko ewkfJ (gz B k 1419) nekbg[oy dh nkosh eoB bJh rkfJnk frnk r[o{ BkBe d/t ih dk ftFt gof;ZX Fpd @@rrB w? Ekb[HHHH## okr XBk;oh ftu rkfJnk frnk j?. pkeh GrsK d/ nkosh d/ Fpd th fJ;/ okr ftu jB. fJj XzBtkB okr j? fi; ~ ;[uhnK nkswktK B/ nekbg[oy dh XzBsk vk0 ;o{g f;zx nbZr bJh gq:'r ftu fbnKdk j? Gkt/I oki/ wjkokfink bJh fJj n?F, nBzd dk okr j? i' Fkw t/b/ rkfJnk iKdk j?. tzBrh fJj[ XB[ ny[N[ B fBy[N? B ikfJ g{o? ;fsr[o dhnk fdykfJ ng[B/ ;fsr[o eT[ ;d pfb ikJh r[o feogk s/ jfo wzfB t;kJh ;/ XBtzs jfoBkfw fbt bkfJ r[fo g{o? jfo XB[ gorkf;nk jfo feogk s/ t;? wfB nkfJ-ojkT[ (gzBk 663) XBk;oh okr dh pDso fJ; goeko j? L- no'j L ; r[ w g B[h ;I nto'j L ;I Bh X g w g r[ o ; tkdh L g ;ztkdh ; w[y nzr L B[h ;, r[ w g, B[h X g, w g r[, o, ; 11H okr[ i? s ;oh L gzBk - 696 s'I 710 GkJh ekjB f;zx BkGk B/ wjkB e'F ftu fJ; okr d/ ;z;feqs fbysK ftu i? ;qh, i?sf;oh, i:fs;qh nkfd BktK dk toBD ehsk j?. r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr ~ i?s;oh fbfynk frnk j?. r[o{ ;kfjpkB ftu'I r[o{ okwdk; ih z ns/ r[o{ noiB d/t ih B/ fJ; ftu pkDh T[ukoh j?. fdB d/ u"E/ gfjo ;w/I rkJ/ ikD tkbk fJj okr ;[ys gqGkt s/ FKsh T[ikro eodk j? s/ wB ~ y/Vk gqdkB eodk j?. jfowzdo ;kfjp fty/ gqubs ehosBh u"ehnK ftu'I fJe u"eh dk BK fJ; okr s/ j?, Gkt i?s;oh dh u"eh. tzBrh L w/o? jhno? osB[ Bkw[ jfo pf;nk r[fo jkE[ XfoU w/o? wkEk iBw iBw e/ febfpy d[y T[so/ r[fo Bkw[ dhU foB[ bkEk w/o/ wB Gi[ okwBkw[ ;fG noEk r[fo g{o? jfoBkw[ fdqVkfJnk fpB[ Bkt? ihtB[ fpoEk-ojkT[ (gzBk 696) (22)
  • 25. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 okr[ i?s;oh rkT[D dk Yzr fBwB nB[;ko j? L- no'j L ; r w/ g Bh ;I. nto'j L ;K Bh X[ g w/ r o[ ; . tkdh L r ;ztkdh L Bh w[y nzr L ;, r g, w/ X[ g w/ r, w/ r o[ ;. 12H okr[ N' v h gzBk - 711 s'I 718 N'vh okr pj[s jh goubs okr j? i' oki dopkoK ftu pj[s wep{b j?. rkfJe fJ; okr dh wdd Bkb okfinK wjkokfinK dh T[;ss eo d/ pj[s d"bsK gqkgs eod/ ;B. r[o{ rzqE ;kfjp ftu fJ; okr ~ nekb T[;ss ftu tofsnk frnk j?. Bkwh g[oF fJ; ~ Bkw[ o; bJh gq:'r eod/ jB, fit/I @@jfo fpB[ ofj B ;e? wB[ w/ok## iK @@wkrT[ dkB[ mke[o Bkw## iK fco @@gqG ih e' Bkw[ wBfj ;kXko? ihn gqkB ;{y fJ;[ wB eT[ posfB J/j jwko?..## fJ; okr ~ nkw eo e/ fdB d/ d{i/ gfjo ftu rkfJnk iKdk j?. tzBrh L jfo fp;os ;dk y[nkoh sk eT[ X'yk ejk fpnkg? ik eT[ UN s[jkoh-ojkT[ (gzBk-712) N'vh okr rkT[D dh ftXh EZb/ doi j? L- no'j L ; o[ r[ w/ g X[ Bh ;I. nto'j L ;I Bh X[ g w/ r[ o[ ;. tkdh L X[ ;ztkdh L o[ w[y nzr L X[ HBh ;, o[ r[, o, ;, w/ r[, g w/ r[, o r[, o[ ; 13H okr p?okVh gzBk - 719 s'I 720 fJj okr pj[s g/uhdk s/ ngqubs j?. r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr dh pj[s xN tos'I ehsh rJh j?. r[o{ z okwdk; ih B/ fJ; ftu S/ Fpd ns/ r[o{ noiB d/t ih B/ e/tb fJe Fpd ofunk j?. fdB dh ;wkgsh s/ oksoh d/ gqkozG ;w/I fJ; d/ rkfJB dk Y[etK ;wK j?. Z tzBrh L ifg wB jfo fBoziB[ fBozekok ;dk ;dk jfo fXnkJhn? ;[ydksk ik ek nzs[ B gkoktkok-ojkT[ (gzBk-720) okr p?okVh fJt/I rkfJnk iKdk j? L- no'j L HBh o[ r g, w/ r, w/ X ;I nto'j L ;I Bh X g, w/ r, g r, o[ ;. tkdh L r ;ztkdh L X w[y nzr L g X r, w/ X, w/ r, w o[ r, o[ ;. (23)
  • 26. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 f;yK bJh r[ o wfs g/ q o BktK 1H r[o{ rqE ;kfjp ih s'I fpBK j'o fe;/ d/jXkoh ~ r[o{ z 14H f;Zy tk;s/ ;ko/ fdB jh uzr/ jB. wkV/ uzr/ fdBK BjhI wzBDk s/ Bk jh fe;/ nZr/ wZEk N/eDk j?. dh ftuko BjhI eoBh. ;zroKd, wZf;nk, g{oBwkFh 2H fFqFNh dk eosk, gkbD tkbk, wko ;eD tkbk nkfd fdB e'Jh yk; gftZso BjhI jB, ;r'I pkeh d/ e/tb tkfjr[o{ jh j?. pqjwK, ftF~ iK fFt nkfd fdBK tKr jh jB. e'Jh tZyohnK FeshnK BjhI. 15H f;Zy B/ nkg; ftu fwbD ;w/I, tkfjr[o{ ih ek 3H f;Zy B/ fe;/ w{osh dh g{ik BjhI eoBh. c'N' iK w{osh ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj jh p[bkT[Dh j?. ~ jko gkT[D,/ X{g d/Dk r[of;Zy bJh wBQk j?. r[o{ 16H r[opkDh dhnK g'EhnK r[N-fenK nkfd ~ o[wkb ftu ;kfjp dhnK c'NnK iK w{oshnK th BjhI pDkT[DhnK / bg/N e/ ;fseko Bkb oZyDk j?. ukjh-dhnK. gqubs s;thoK r[o{ ;kfjp dhnK 17H r[opkDh dk gkm eoB ;w/I ekjbh BjhI eoBh. n;b s;thoK BjhI jB. fgnko ;fseko Bkb ;wM e/, wB i'V e/ gkm eoBk 4H f;Zy B/ G[Zb e/ th d/th d/ iroks/ BjhI eokDk. j?. 5H f;Zy B/ rzdhnK fgeuoK s'I gqj/i eoBk j? feT[Ife 18H f;Zy tk;s/ nzfwqs t/b/ T[mDk }o{oh j?. Z fJjBK ftu rzd/ ;hB ftykJ/ iKd/ jB nkuoD ~ 19H bzro SeD ;w/,I eVkj gqFkd b?D ;w/I ;k~ ekjbh yokp eod/ jD. e[FshnK ;oe; s/ j'o y/vK tk;s/ BjhI eoBh ukjhdh. e'Jh wBkjh BjhI. 20H ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih d/ gzxV/ d/ gkftnK ~ w[mhnK z { Z 6H f;Zy B/ nkgDk Bkw f;zx iK e"o Fpd ;w/s g{ok GoBhnK fBo'b wZBws j?. fJ;/ soQK ezXK iK EfVnK fbyDk j?. s/ BZe orVBk iK wzih ;kfjp j/m gkDh oZyDk 7H f;Zy B/ ed/ th, fe;/ fe;w dk BFk, (Fokp, Gzr, wZBws j?. nchw, uo;, szpke{, f;ro/N) nkfd BjhI tosDk. 21H fe;/ wZB[y dk ;fsr[oK d/ gqekF ;w/I ;zrs ftu 8H f;Zy Xow d/ fto'XhnK s/ gyzvh d/jXkoh r[onK Bkb { rd/bk bk e/ p?mDk ;ys wZBws j?. e'Jh ;pzX BjhI oyZD. / 22H ehosB eoB ;w/I r[opkDh s'I pkjo dhnK wBxVs 9H f;Zy tk;s/ rzrk iK j'o fe;/ nBws d/ shoE s/ tkX{ s[eK bk e/ XkoBk bkT[Dh wZBws j?. fJFBkB bJh ikDk wBQk j?. 23H ;zrs ftu fJe tes fJe' rZb j'Dh ukjhdh j?. 10H f;Zy bVehnk tk;s/ ezieK b?DhnK wBQk jB. ehosB iK eEk, tfynkB iK gkm. 11H f;Zy B/ Bzr/ f;o p}koK ftZu BjhI x[zwDk s/ Bk jh 24H nyzv gkm iK fe;/ j'o soQK d/ gkm t/b/ ez[G, i's Bzr/ f;o pkjo fBebDk j?. jo ;w/I d;sko iK BkbhJ/o nkfd oZyDk wZBws j?. fJ;/ soQK gkm d/ uz[Bh Bkb e/; YZe e/ oZyD/ jB. Bkb Bkb iK ftu ftu fe;/ j'o pkDh dk gkm oZyDk 12H f;Zy phphnK B/ fe;/ fe;w dk e'Jh tos BjhI oZyDk. wZBws j?. eotk o"E, g{oBwkFh, wZf;nk nkfd d/ tos oZyDk 25H ;zrs ftu eVkj gqFkd toskT[D s'I gfjbK gzik fBo'b wZBws j?. fgnkfonK dk rZck eZY e/ toskT[Dk ukjhdk j?. 13H f;Zy B/ edh ;okX BjhI eoB/ s/ Bk jh ;okXK ftu fco skfpnk p?m/ f;zx ~ e"b ftu gk e/ d/Dk ukjhdk fjZ;k b?Dk j?. j?. (24)
  • 27. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 ;[ w B g[ ; se ;wheFk fgSb/ wjhB/ 2 ;szpo 2012 ~ byBT{ d/ gzEe eth p? m k j/ sgsh b' j go T{ g o ;/ o/ s k ub ojk. ;0 fsqb'uB f;zx @uzB# ih dh gzith g[;se @@feoB-T- r' : k FwK go y[ d py[ d e' J h gfsz r k ib ojk.. nkskp O fJfsjk; p'bdk j?## dh o;w x[zY u[ekJh fJe gzikph eftsk ftu uzB ih dh wzio eFh t/y'- (b'ekogB) ;qh r[o{ f;zx ;Gk nkbwpkr fty/, ntX fpibh gJh ;h uwedh s/ x{ N jB/ o h oks ;h. ekbfiJ/N d/ w[y gqpXe ;0 ;opihs f;zx ih ns/ T[BKQ dh z pdZ b th j? ;B Sk rJ/ , B uz B gkJh Mks ;h. gsBh ;qhwsh ;fszdo e"o ih d/ ;z:[se eo ewbK Bkb ;kv/ fJ; d"o d/ jo pzd/ dh sVg s/ T[; dh fceo ~ uzB ;zgB j'Jh. ih B/ fJe eftsk ftu fJ; soQK fbfynk j? L- fJ; g[;se pko/ ;odko nkswihs f;zx ih (tfoFm nki nKXh Bos' I eh jo soc e' SkJh j? . ozr eowh) B/ i' ;wheFk ehsh j? ~ E'Vk ;zfSgs eoe/ Sb egN e/ pkdb' e' ;kE b/ e o nkJh j? . . g/F ehsk ik fojk j?. ep po; iKJ/ :/ pkdb e' J h efj ;esk BjhI . ;zgkde iz r eh fJ; d' } y ;/ e' J h pZ u e/ ofj ;esk BjhI . nkswihs ih efjzd/ jB HHHHHHHHHHHHH uzB ih dh fJ; fceo ~ T[BKQ dh e[M j'o eftsktK ftu th g[okD/ tesK s'I jh f;nkfDnk B/ eftsk, okr, t/fynk ik ;edk j?, fit/I L- fusqekoh w{osh s/ wzdo ebk (Architecture) ~ ;{Sw :k nkdwh jh nkdwh e/ y{ B ek fgnk;k :jK, e'wb ebktK (Fine Arts) dk Bkw fdsk j?. eftsk ~ fJBQK |? o e:k GkJh ;/ jh GkJh e' Bcos nki j? . ;kohnk ebktK ftu' ;ot'sw wfBnk frnk j?. i[ b w' - f;sw e/ d' o w/ dw x[ N ojk fJB;kB ek ekft ;zfrqj @@feoB-T-nskpOfJfsjk; p'bdk fJB;kfBns e/ Bkw go fJB;K e' dfjFs nki j?.. j?## d/ ouBkeko eth fsqbuB f;zx @uzB# w[y o{g ftu fJe ' fJ; ;z r q f j ftu f;Z y r[ o { ;kfjpkB ns/ f;Z y tkue goz g ok d/ eth jB. tkue fJfsjk; s' S[ N e[ M j' o ftF/ n K gozgok d/ ethnK dhnK eftsktK eth (Subjects) T[s/ th eth dh ebw ubh d/ w[y s'I ;[DB t/b/ ;'s/ ~ i' nB[Gsh s/ q { j?, fit/I Fjhd/ nkiw Grs f;zx, wk;No nkBzd gqkgs j[zdk j? T[j nkBzd T[;/ skok f;zx, GkJh tho f;zx, okXk ns/ eftsk ~ g[;se ftu gVQB s/ BjhI j[dk, z pz;oh ns/ s[b;h dk; nkfd-e[M j'o ekft feT[Ife wzu s'I eth dh eftsk ;[DB o{gK :kBh rhs, r}bK w[ese nkfd th t/b/ eftsk d/ p'bK s'I S[N eth dh t/y/ ik ;ed/ jB. nkdkJhrh ns/ eftsk g/F eoB dk ni d/ f;yK pko/ fJe fw;ok t/y' L- Yzr th ;'s/ T[s/ n;o gKd/ jB, idfe q id' ;B r[ o d[ n ko/ eZ u / , g[;se ftu Sgh eftsk, gkme nkgDh FoXk pj[ s gZ e h ;h wz B woih Bkb fJe' tkoh eJh j' J / j[ D r[ o d[ n ko/ gZ e / eftsktK :k fJe' eftsk eJh eJh FoXk w[ e rJh ;koh.. Sitting ftu gVdk :k gV ;edk j? g[ ; se feoB-T-nkskp dh fJ;/ ns/ nkgDh ;'u s/ ;wM nB[;ko T; f;ob/ y j/ m Sgh gfjbh eftsk ns/ eftsk ~ ft;sko d/ ;edk j?. fJ; gzikph Gkr ftu fJfsjk; p'bdk j? - d't/ fbjki Bkb tkue gozgok d/ eth uzB eftsktK gVB tkb/ gkmeK d/ ;w/I dk w[b ih dk fJj ;zfrqj T[BQk, dh eftsk d/ T[BQK ~ }o{o fwb/rk - fJj w/oh rkozNh ;{yw noEK ~ ;wMkT[D dh wjZstg{oB j?.uzB ih ~ tXkJh. eVh pD ;edk j?. nkswihs f;zx uzB ih ngDh eftsk ftu Fpd fusq pDKd/ jB - (ozr eowh) fit/I Contact : 09335313104 (25)
  • 28. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012 vkH dhg fJzdo f;zx b'V j? pZfunK dk wB ;wMD dh gqf;ZX wB'ftfrnkBh Dr. Alfred Adler ~ fe;/ gqkgsh bJh, ;zxoF bJh b'VhId/ wB'pb tk;s/ ihtB B/ g[fZ Snk fe fJe S'N/ pZu/ ~ ;z;ko fe; soQK dk bZrdk d/ gfjb/ fdB s'I jh pZu/ d/ nu/sB wB ftu fJj j't/rk < vkeNo ;kfjp B/ itkp fdZsk fe n;hI ;ko/ fBFkBk j[zdk j? fe T[; B/ fJe nfjw, nksw-Gog{o nkgDh f}zdrh dh F[onks tZv/ b'eK d/ ;z;ko ftu pj[s { ns/ skesto ihtB ihT[Dk j?. fJj sK jh j' ;edk ew}'o ns/ S'N/ o{g ftu eod/ jK. fJe pZu/ ~ e[dos j? i/ T[; d/ o'}kBk d/ nB[Gt T[;~ fjzws ns/ nkswk dk gfjbk ;[B/jk j? L nkgDh ew}'oh s/ ekp{ gkU, ftFtk; gqdkB eoB. fJ; bJh }o{oh j? fgnko, nkgDh j'd wfj;{; eotkU ns/ T[j pD' fiBQK dh j'd I I j"I;bk-nikJh ns/ ;dGktBk. ;z;ko s/ n;onzdk} j't/. fJj b'VK jB fJe pZu/ d/ nksw ftFtk; ~ pZu/ nkgDh wK e'b p?m e/ o'Nh yk oj/ ;B. T[GkoB bJh. go i/ j't/ fJ; s'I T[bN sK T[; pZu/ dk fJe pZu/ B/ fejk fe nZi w?I d; o'NhnK yktKrk sK d{;ok feodko fe; soQK Bkb gqcbs j'trk. i/ T[; ~ fJj Z[ / p'fbnK, go w?I sK nZi thj o'NhnK yk fojk jK. T[jBK fejk ikt/ fe s{z fe;/ i'rk BjhI, s/oh fe;/ ~ b'V BjhI dh wK, fi; ~ gsk ;h fe fJj fBZehnK fizdK fJe s'I tZX iK s{z e[M th pDB d/ ekpb BjhI sK eh T[j nksw o'Nh BjhI yk ;ed/, p'bh, jK w/o/ pZfuU, fizBhnK wo}h ftFtk; jk;b eo ;e/rk < T[j pZuk iK sK fpbe[b o'NhnK ykU. Gkt/I T[; wK e'b wB'ftfrnkB dh e'Jh e[M eoB d/ ekpb BjhI j't/rk ns/ iK fJ; jZd se fvroh BjhI ;h go T[ ; B/ pZ f unK dh wB' d Fk ~ jzekfonk pD ikt/rk fe T[; ~ nkgD/ s'I T[go e'Jh ;wMfdnK T[jBK ~ T[sFkjs ehsk. BjhI bZr/rk. fJe nfXnkge dk wB'ftfrnkBh j'Dk fJ; fjNbo dk pugB th f}nkdk ;[yh BjhI ;h. bJh }o{oh j? fe T[j pZfunK dh ;woZEk ~ ;wMfdnK fJe E'VKQ -Gog{o pugB bJh T[; ~ ;ko/ ;z;ko dh fiZs j'fJnk T[BKQ d/ wkBf;e ns/ g{oD ftek; bJh ;jkfJe s'I xZN e[M th gqtkB BjhI ;h. nkyoh ;w/I id'I T[j j'D. pugB d/ fdB jo fJB;kB d/ GftZy dh p[fBnkd nkgD/ pzeo ftu ;h sK th T[; ~ nkgD/ ehs/ s/ Fow j[d/ jB. pZfunK d/ wB'ftfrnkB pko/ t/ot/ eJh gZyK z Bk nkJh ;r' I T[ j iowB b' e K ~ ;G e[ M bJh s'I nfjw jD L e;{otko mfjok fojk ;h. 1H pZfunK dhnK wkBf;e b'VK ~ ;wMD ns/ e[M b'e fJj ;'ud/ jB fe pZfunK ~ ;G e[M T[jBK dhnK ;wZf;nktK d/ jZb bJh. fdT[ sK i' T[j jw/FK y[F ofjD, fe;/ rZb dh E{VQ Bk 2H fJe tX u[Ze/ wB[Zy d/ ;[Gkn ns/ ;'u Yzr ~ nkt/. go T[j G[bd/ jB fe f}zdrh fJe jZE d/Dk ns/ pdbDk pj[s n"yk j?, feT[Ife T[;dk fttjko gZe d{i/ jZE b?D dk BK BjhI ;r'I tzvD dk Bkw j?. fJ; u[fenk j[zdk j?. fJj nwb f;oc pugB ftu jh soQK d/ pZu/ f}zdrh dk w[ekpbk eoB d/ ;wZoE BjhI w[wfeB j?. j[zd/. T[j ;wMd/ jB fe d[BhnK dhnK ;G uh}K s/ 3H fJe uzrh ihtB iku ns/ T[u/ohnK edoK T[jBK dk jZe j? go f}zdrh dhnK ;ys ;ukJhnK dk ehwsK ~ f;ykT[D bJh pZu/ d/ fdwkrh o[MkB dk gsk ;kjwDk eofdnK T[j fpyo iKd/ jB, N[N iKd/ jB. Z j'Dk }o{oh j?. pZfunk ~ Spoon Feeding dh jw/Fk b'V BjhI tX/o/ 4H f}zdrh dk fJe yk; we;d ns/ T[; wzf}b dh b'V j? j";bk nikJh dh, uzrh nrtkJh dh, sK i' (26)