Psoctweb20123. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934 POSTAL REGISTRATION : SSP/LW/NP/353/2012-2014
gzikph ;[wB
gz i kph wkf;e
;kb 5 nz e 6
nes{po 2012
BkBeFkjh n;{ $ eZ s e sseok
;z g kde ;z g kdeh 3
;0 Bfozdo f;zx w'Irk nBw' b ;[ w B 4
;zgkdeh ;bkjeko e-mail ;fsr[o{ ~ 5
;0 pqfizdo gkb f;zx r[ o { BkBe d/ t L nkgD/ pko/ 5
;0 joGiB f;zx gkme fbyd/ jB 6
ypoBkwK ns/ ;orowhnK 7
;zgkdeh dcso
215$295 @e# ;[GkF wkor
pz r kb dk d[ Z X pkdFkj 9
d[rktK byBT{ - 226004 ;/ t k d/ gz [ i pkpk p[ Z Y k ih 11
c'B L 91-522-4047893 ;/ t k dk fFyo ;B pkpk p[ Z Y k ih 12
Email : office@punjabisuman.com
editor@punjabisuman.com
ikbT[ n? ; h ohs 16
advt@punjabisuman.com w' f JnK ;kE B ikJ/ 17
punjabisuman_media@rediffmail.com ;q h r[ o { rq z E ;kfjp -2 18
http://ww.punjabisuman.com
ekft ;[ w B - pkpk pZ [ Y k ih 19
gzikph ;[wB nes{ p o dk Fjhdh e? b z v o 20
gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ r[o-sfj B/ ihtB pdb fdZsk 21
wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4,
bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I ;q h r[ o { rq z E ;kfjp ftu okrK pko/ ikBekoh-4 22
Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295
@e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I f;yK bJh r[ o wfs g/ q o BktK 24
gqekfFs ehsk.
;z g kde ;[wB g[;se ;wheFk 25
;0 Bfozdo f;zx w'Irk ez u B ek:k ;[ w B 26
b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk eh s[;h ikDd/ j' < 27
;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?.
f;Z y Xkowe gq F B' I s oh 28
iatkch lqeu
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk
nkU gz i kph f;yhJ/ 29
vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat ;[ w B tor gj/ b h - 4 31
y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ]
nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'.
lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk
(1)
4. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
BkBeFkjh ;zws - 544
bwrh mwhw mWJ gurpurb
pR k wS sR I gurU rwmdws jI 9 AkqU:
kiqik krm kmwvxy dosu n kwhuU jogu]
gurg`dI sR I gurU hirikR S n swihb jI 20 AkqU:
prmysr qy BuilAW ivAwpin sBy rog] vymuK hoey
joqI-joiq sR I gurU hirrwie swihb jI 20 AkqU:
rwm qy lgin jnm ivjog] iKn mih kauVy hoie gey
ijqVy mwieAw Bo g ] ivcu n ko e I kir skY iks QY ieiqhwsk idhwVy
rovih roj] kIqw ikCU n hoveI iliKAw Duir sMjog] brsI bwbw bu`Fw jI (rmdws) 4 AkqU:
vfBwgI myrw pRBu imlY qW auqrih siB ibEg] nwnk joV mylw bIV bwbw bu`Fw jI (T`Tw) 6 AkqU:
kau pRB rwiK lyih myry swihb bMdI moc] kiqk hovY ShIdI BweI suKdyv isMG, BweI hrijMdr isMG 9 AkqU:
swDsMguibnsih sBy soc]9] jnm bwbw bu`Fw jI (k`QUnMgl) 21 AkqU:
swkw pMjw swihb 28 AkqU:
Gkt L- gowkswk dh :kd s'I y[fz MnK d[Bhnk d/ ;ko/ srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy
d[y-eb/F }'o gk b?d/ jB, gowkswk Bkb bzw/ ftS'V/ g? bY N k hwlIfy 1 AkqU:
iKd/ jB. fiBQK ozr-swkfFnK dh ]kso gowkswk dh :kd jnm mhwqmw gWDI, SR I lwl bhwdr SwsqrI 2 AkqU:
G[bkJh dh j? T[j Gh nkyo d[ydkJh j' iKd/ jB. sd'I d[yh AgrsY n jXMqI 16 AkqU:
iht dh nkgDh e'Jh g/F BjhI iKdh. gowkswk nkg fwjo sR I durgw AStmI, 22 AkqU:
eId-aul-zuhw (bkrId) 27 AkqU:
eo e/ fi; wB[Zy ~ r[o{ dh ;zrs ftZu fwbKdk j? T[; ~
jnm irSI bwlmIk jI 29 AkqU:
wkfJnk d/ pzXBK s'I S[vk b?dk j?.
I
(2)
5. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
pkp/ BkBe d/ ;wkrw ns/ bz r o
pkp/ BkBe B/ ug/VK yke/ fijV/ Nhu/ bJh bzro ubkfJnk ;h nZi dk f;Zy T[;
Nhu/ s/ fesBk yok j? ftuko eoD dh b'V j?. pkpk BkBe G[fZ ynK ~ bzro y[nkT[dk I
;h n;h xo'c'B s/ ikDekoh eoe/, fe bzro F[o{ j' frnk j? r[od[nko/ iKd/ jK. ;kv/
’I
Xkowe dhtkBK dh ekw:kph bzro ftu brhnK nkN/ dhnK p'ohnK ~ t/y e/ goyh iKdh
j? Bk fe J/j t/y e/ fe dhtkB ftu Fkwb j'D tkb/ feZB/ b'eK B/ nkgD/ nkg ~ i'fVnk Bfozdo f;zx w'Irk
s/ r[owfs nB[;ko ihtB pshs eoB dk gqD fbnk j?.
bzro s'I gfjbK dhtkB jkb ftZu 200 s'I tX pzd/ BjhI bGd/ go bzro jkb iK w?dkB ftu pj[s tZvh
frBsh ftZu ;zrsk bzro F[o{ j'D s'I d' xzN/ gfjbK jh EK wZb b?fI dnK jD. pkjo p?m e/ ;zrsK xo/b{ rZbk
eodhnK jB, tXhnK fpT[Nh gkobo d/ gs/, egfVnK dhnK d[ekBK, fcbw, NhHthH ;hohnb dh y'i ypo finkdk
io{oh jz{dh j?. dhtkB jkb ftu ehosB, ftfynkB ;[DB ftu fe;/ dh e'Jh fdbu;gh BjhI. i/ e'Jh ;[DB dh
rZb eo/ s/ itkp fwbdk j? go;'I jh ghHNhH;hH u?Bb s/ ;[fDnk ;h.
b'N e/ nkJh ;zrs e'b'I g[S'r/ fe gq'rokw fej' fijk fojk sK BD/Bt/I gqshFs f;ZyK dk itkp fJjh
j'trk fe bzro fJ; pko pj{s tZXhnk ;h gBho, yho ns/ ;bkd y[Zbh toskJh rJh, xo tk;s/ th b? nkJ/
/
jK. cbkD/ ;/eNo d/ r[od[nko/ dk bzro gfjbK uzrk j[zdk ;h go j[D cbkD/ ;/eNo tkb/ pj{s nZr/ bzx
rJ/ B/.
gkDh f;o s'I T[Zs/ j' u[Zek j? ns/ goy dh xVh nk rJh j? fe frnkB bzro dk tosktk fet/I ehsk
ikt/. pkp/ B/ frnkB b?D bJh nkT[Idh d{odokV/ dh ;zrs bJh bzro ubkfJnk ;h, skeh ;zrs, @@G[Zy/ g/N
B j'J/ r'gkbk## nB[;ko nkswk dh fsqgsh frnkB Bkb eod/ j'J/ Foho dh io{os s'I tKMh B ofj ikJ/.
nZi fJehjzth ;dh ftu ;zuko ;kXBK dh Gowko j?. ;EkBe f;ZyK ~ bzro d/ pikJ/ frnkB bzro
ftZu jh o{uh b?Dh io{oh j?. bzro d{o'I nkJhnK ;zrsK, iksohnK, GZ[y/ rohpK ns/ ;/tkdkoK bJh soihj d/
e/ fsnko ehs/ ikD ns/ ;zrsK ftu frnkB bzro dh sKx g?dk ehsh ikt/. bzro d/ pikJ/ r[oXkwK ~ r[owfs
{
dh f;yFk dk e/do pBk e/ Xkowe fFyFk fdZsh ikt/ ns/ r[ow[yh ns/ Xkowe ftfdnk dk gqFko j't. bzro
I /
~ ekBNhB?Nb B pBQK e/ ;kdk ofynk ikt/. ;/tk GktBk d/ Gog{o Xkowe frnksk ns/ gqukoe jh gqpzXe
I
ew/NhnK d/ finkdk s'I finkdk w?Ipo pDB i' gquko dk t;hbk fsnko eo ;eD, f;nk;h o{MkD ~ xN
ehsk ikt/, sd jh Foho ns/ nkswk d/ bzro dk ;zs[bD pB ;e/rk. gzE dk p/VQk roe eo/ oj/ r[owfs
ns/ ofjs s'I jhD/ okiBhse gqpzXek dh gzE ~ b'V BjhI j?.
rhsk gqF ns/ fJ;kJh fw;Boh} pkJhpb ;[;kfJNh} dh soi s/ w[cs iK xN ehws b?e/ xo-xo ftu
/
r[owfs dk ;KMhtkbsk ns/ fJB;kBh GkJhuko/ dk ;zd/F d/D tkbk ;kfjZs gj{zukTD dk tZvk B/Ntoe pBk
e/ n;h frnkB bzro tzv ;ed/ jK, i' ;wkrwK s/ fci{b you j' oj/ nopK eo'VK o{g? d/ w[ekpb/ e/tb gzi
ch;dh XB Bkb th ehsk ik ;edk j?. pZfunK ~ ;jh ;z;eko ns/ ikDekoh d/D bJh w[ekpb/ eotk e/ fJBkw
fdZs/ ikD.
r[o{n;EkBK ftu jkb ftu gVQh iK rkJh ik ojh r[opkDh ~ noEK ;w/s fvfiNb fv;gb/ ehsk ikt/
ns/ uzr/ ;kfjZs ~ t/p;kJhN d/ wkXw Bkb gV/Q fbZy/ B'itkBK se gj{ukfJnk ikJ/. jo r[oXkw dh ;p s'I gfjbK
fJe t/p;kJhN pDkJh ikJ/. ;[oeFk bJh bZr/ ;hH;hHNhHthH e?wo/ d/ thfvn' s'I ;zrsK dh ;jh o[MkD dk ;ot/
(3)
6. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
th eoke/ pj[frDsh ;zrsK d[nkok FKs fuZs ofje/ sZbhDsk Bkb fdb brke/ ;[D/ iKd/ p'bko/ ns/ okrhnK
d/ T[fuzs gq'rokw jh ehs/ ikD.ftdtkB r[owfs d/ frnksk ns/ T[u f;eFk gqkgs ;wki Fk;soh jh r[o{ xo
Z
d/ tiho fB:[es ehs/ ikD Gb/, T[; bJh gq'cFBb} dh soQK tZvQ/ g?e} nZSh fojkfJF, rZvh nkd dk fJzsikw
/ /
eoBk gt/. nZi gqpXeK dh ;'u fJj j? fe gquko j'tI/ ik B j't,/ tZV/Q tZV/Q ;wkrw eo', bzro dh fJFfsjkopkih
I z
eoe/ ;zrsK ~ p[bkt' ns/ ;zrsK dk bZyK o[gfJnk you eoe/ tkjtkjh yZN' ns/ f;o'g-feqgkDk tzv tzv e/ oki;h
/
skes jk;b eo' go r[o{ xo d/ tiho tk;s/ d' uko jiko o{gJ/ wjhB/ b?D tkbk nkdwh fwb ikJ/.
fJj ;'u pdbD dh b'V j?. fJ;kJh i' jo ;kb u?ohNh ns/ gquko dh pd'bs nkgDh frBsh brksko tXk
oj/ jD T[j BK uouK dhnK wzfibk tXKd/ jB, BK jh T[jBK ~ tZvQ/ bzro jkbK dh b'V j? s/ BK jh uouK
~ r[od[nkfonk dh soQK fpiB/; ekwgb/e; pDkBk g?dk j?. gzEe B/sk fJj ;p eoe/ gquko dh ;jh fdFk Bk
I
j'D eoe/ nkgD/ pZfunK ~ BF/ ns/ gfss g[D/ tZb Xe/b oj/ jB. nZi pkpk p[Yk ih, GkJh r[odk; ih, GkJh
Z
wBh f;zx ih, GkJh xBJhnk ih d/ g{ofBnK s/ ubD tkb/ r[of;yK dh b'V j? i' gqpXe ns/ r[o{ d/ tiho pD
z
e/ gzE ~ uVdh ebk tb b? ik ied/ jD.
nBw' b ;[ w B
1- i' wB[Zy fJzfdqnk dk |[bkw j't/ T[; ~ jw/FK ;Pkd g{osh bJh iB/ yD/ dh |[bkwh ;fjBh g?Idh j?.
2- i/jVk wB[Zy gqwkswK d/ doFBK bJh so;/ d[BhnK jw/FK T[; d/ doFB bJh so;dh j?.
3- fit/I gZIe/ cb ftZu M[ek s/ o;hbkgB nk iKdk j? fJt/I ewkJh tkb/ p}[or ftu fBZwqsk s/ fwZms.
4- i/jVk g[oF ;op ihnK T[Zgo dfJnk eodk j? T[; d/ T[s/ jw/FK tkfjr[o{ dfJnk eodk j?.
5- ;z;ko s/ ;[y dh gqkgsh dk ;G s' tvk ;kXB fJj j? fe wB[Zy jo d[yh iht ~ jw/FK ;[y d/t/.
6- i/jVk wB[Zy rqhpK ns/ d[yhnK s/ eo'gh eodk j? T[; T[s/ jw/FK gowkswk dh eo'gh j'dh j?.
I
7- i/jVk g[oF gziK ftekoK TZ[s/ ekp{ gk bt/ T[j j}koK p[okJhnK s/ ekp{ gkB d/ ;zwqZE j' iKdk j?.
8- T[sw ns/ B/e g[oF T[j j? fijVk ngB/ d; ezw ftrkV e/ th d{i/ d/ ezw ~ ;tko d/dk j?.
Z I
9- BhtK ns/ xNhnk wB[y T[j j? i/jVk nkgD/ ;[y nEtk ;PkoE bJh d{i/ d/ ezw ~ ftrkV d/t.
Z /
10- fe;/ GkJhuko/ ftu gkN' gkN' g?dk eoBh sK pVh nk;kB j? go w/b fwbkg eokBk pj[s emB.
11- d[BhnK ftu wB[y bJh Xowh ejkBK fisBk nk;kB j? T[sBk jh T[; bJh Xowh pDBk n"yk j?.
Z
12- e'Jh wB[y wkfJnk dk fsnkr FkfJd eo bt/ go wkB dk fsnkr eoBk T[; bJh pj[s n"yk j?.
Z
13- thuko fJe ni/jh o'FBh j? fi; Bkb jo uzr/ wzd/ ezw dk Bshik wB[y ~ g?jbK fd; g?dk j?.
Z I
14- Fqhoe o'r dk nzs Fqho d/ Bkb jh j' iKdk j? go wB d/ o'r eJh iBw iht d/ Bkb ofjzd/ jB.
15- G/yh T[j j? fi; dk fbpk; T[ib s/ wB w?bk ns/ ;zs T[j j? fi; dk wB gftsq s/ fbpk; ;kdk.
Z
16- ;qho eo e/ e'Jh uhi fsnkr d/Bh sK nk;kB j? go wB eo e/ T[; dk fsnkr eoBk pVk n"yk j?.
17- fuZeV u'I pu e/ bzxB dk sqhek ;wMkBk fJbw j?, s/ T[; s'I p/dkx bzx e/ fdykBk nwbh ihtB.
18- ;Pk; w[e ikB s/ wB[y dh i'fs ebk fJ; soQK nb'g j' iKdh j? fit/I s/b w[eB s/ dht/ dh o'FBh.
Z Z
19- f}zdrh dk ;wK g{ok j' ikB s/ w's ~ fJ; soQK Nkfbnk BjhI ik ;edk fit/I fdB phs ikB s/ oks ~.
20- gZsMV s'I fgZS'I fpoSK s/ sK w[V jfonktb nk iKdh j? go p[VQkg/ s'I pkdQ i[nkBh BjhI nk ;edh.
21- jZEK g?oK nEtk B/sqK dh ;ko T[jh wBZ[y ikB ;edk j? fi; d/ ngB/ jZE g?o iK B/sq BjhI jB.
frnkBh T{Xw f;zx ih
e[M b'e B[eskuhBh bJh gVQd/ jB s/ e[M Ffjd dh wZyh tKr o; b?D bJh.
(4)
7. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
e-mail r[o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/
;fsr[ o { ~
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ FkfJo, eth
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
Guru Nanak Dev : The Poet
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
gow g{iBh: pkpk BkBe ih, eo/ eokJ/ , ;G feS[ ikD? ,
tkfjr[o{ ih ek ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj.. BkBe ;kfJo fJt efjnk, nk;k, 434
w/oh fgSbh fuZmh fwb rJh j'Dh j? ih. n?seh o[M/ftnK eoe/ "God Himself does everything
fuZmh fbZyD ftu d/o j' rJh, fi; bJh fywk ukj[zdk jK ih. or Causes others to do whatever He wills
pkpk ih fgSb/ e[S ;w/I s'I eJh f;nkD/ gqukoeK ns/ r[owfs ;kfjs He also knows everything."
d/ y/so ftu nkJh u/sBk ;dek, nkg ih dh rZb f;Zy ;zrsK d/ ;'Mh g? So Say Nanak, the poet of the Lord.
rJh j? fe FokX pko/ f;Zyh ;kfiF d/ nXhB G'bh-Gkbh iBsk ~ pkjwDK Asa, 434
B/ p/te{c pDkfJnk j? fe ;kb ftu fJ; wjhB/ fwqse ihn Xosh d/ ;k;[ wk;[ , ;G[ ihT[ s[ w kok,
B/V/ jzd/ jB. ;' T[BKQ dh b'VK w[skpe egV/, fp;so, GKv/ ns/ ykD dk
[ s{ w? I yok fgnkok,
;wkB dkB eo'. i' pkjwD B/ nkg jh tosDK j[dK ;h. z BkBe[ ;kfJo[ J/ t ejs[ j? ,
;zrsK ~ fJj ;'Mh g? rJh j? fe fJj b'VK iht nkswk bJh BjhI, ;u/ gotodrkok ! XBk;oh, 660
gzi G{se Foho dhnK b'VK jB. ;' nZi eZb pj[s/ f;Zy fJj G[bK sK BjhI "My breath, flesh and soul-all are Yours.
eod/. e[M jB i' B sK r[owfs dh ;'Mh oyd/ jB ns/ B jh ikBDk ukj[d/ z To me You are extremely dear,
jB. p; G/vukb nXhB eoh ik oj/ jB. T[BKQ ~ th ;[wfs pyF' ih. O You, the true Povider of All !
jK ;Zu pkpk ih, f;Zy fJj dkB g[B s/ BjhI eod/ go pkjwDk tb'I So says Nanak, the poet. Dhanasri,660
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
gkJ/ vo nXhB fJ; wjhB/ ftu F[G ezw BjhI eod/. i/ ;Zu ftu fJj r[ o { BkBe d/ t L ;Z u d/ n? b kBuh, YI v ' o uh
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
wjhBk wkVk j[zdk j? uzr/ ezw BjhI eohd/ fco sK pkpk ih g[Zso, XhnK Guru Nanak Dev : The proclaimer of Truth
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
3210987654321098765432121098765432109876543210987654321
g?dk j'D dk ezw fJ; wjhB/ e[dosh s"o s/ pzd j'Dk ukjhdk j? fe fJ; ;u eh pkDh BkBe[ nky? ,
wjhB/ S[Nh. wjhBk wkVk j?.
Z ;u[ ;[ D kfJ;h ;u eh p/ b k fsbz r , 723
idfe pkpk ih nkg ih tb'I fdsh f;ZyhnK w[skpe ;wMkT[D dk Nanak utters the world of the True One.
pVk :sB eohdk j? fe pkDh nB[;ko fi; fdB ;k~ gqG{ u/s/ nk ikJ/ And proclaims the Truth at the
T[j fdB gftsZo. fi; fdB gqG{ ft;o ikJ/ T[j fdB ngftsZo j?. appointment time.
i/ nkg ih dh feogk ;dek ;zrsK ~ fJj ;'Mh g? ikJ/ s/ T[j nkgD/ Tilang, 723
y[Fh d/ ezw FokXK ftu jh eoB sK u'jk gZy'I bkG j't/. @@fdB oft ub? , fBf; ;f; ub?
FokXK ;w/I ;ko/ poks xo, jbtkJh, p?Iv, Y'b ;;sk fwb/rk. skfoek by gb' f J
p}ko dh yohdkoh th uzrh j' ikt/rh feT[fI e ;ko/ d[ekBdko t/jb/ p?m/ w[ e kw[ Ujh J/ e [ j? # #
j'Dr/ ns/ nkg dh y[Fh th fwb/rh. BkBek ;u p[ r ' f J f;oh, 64
jK ;Zu pkpk ih, fJe rZb sK dZ;Dh G[b jh frnk nkg ih bJh
Z The day and night, sun and mooon,
@efb skoD r[o BkBe nkfJnk# rkT[D tkb/ nkg ih dk i'sh i'fs fdt; and the innumerable stars
th T[;/ gqGkt nXhB wBkT[d/ jB. j[D ;wM jh bt'I nodk; eh eod/
I shall all pass away.
j'Dr/. FkfJd eb:[r ~ skoB tkb/ ~ skoB dk gqpX eod/ jB. nkg
z Only God is eternal
ih fJBQK ~ ;[wfs p]F' ih. efjzd/ sK jB fe r[o{ ;kfjp dk i'sh i'fs and shall stay for ever,"
fdt; wBk oj/ jK, go pkeh g[opK s/ bzro ftu ;p}h, dkb s/ goFd/ Nanak tells the truth. Siri, 64
pDkT[Id/ jB. go fJ; g[op s/ g{Vh, yho, eVkj nkfd. ;u[ ej? BkBe[ ,
p; nkg jh Gbh eo'. @@;pfd ;ku?, w/fb fuoh ftS[zfBnk## nk;k, 439
;fseko :'r pkpk ih, wodkBk ih, G?D BkBeh ih ns/ wksk fgsk Nanak utters the truth :
ih ~ fBwkD/ g[Zso dh cfsj p[bkT[Dh ih. 'The long estrangement of the soul and
G[bK u[eK p]F d/DhnK.
Z the Supreme Soul can end in their reunion
w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com nkg ih dk g[Zso Only through the contemplation
@feow# of the True Word. Asa, 439
(5)
8. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH fe fJj r'bvB N?gb d/ o{g ftZu BjhI pbfe jfowzdo d/
I
o{g ftu j?. Gkt fiE'I joh dh f;cs ;bkj j[zdh j?.
f;Z y h ;o{ g ftu d/ t h g{ i e rkfJe
jfowzdo ;kfjp dk Bk r'bvB N?Igb fiBK B/
fgSb/ e[M ;w/I s'I fJe d/th g{ie rkfJe i' fe
oZfynk j? T[BKQ B/ e/tb fJ;d/ pkjoh ;o{g ~ jh sZfenk j?
d/th-d/tfsnK dh T[;ss ftu rhs ns/ G/Nk rkT[dk j?, I
fi; dk noE j? ;'B/ dk wzdo. T[BKQ B/ fJ;dh o{jkBhns
ekch gqf;ZX j'fJnk j? go nc;'; dh rZb j? fe T[j f;Zyh
~ BjhI wkfDnK. fejBK tZvk nzso j? joh d/ wzdo s/ ;'B/
;o{g ftu j?. ;k~ fJ; rZb ftu e'Jh fJsok} BjhI fe
dk wzdo efjD ftZu. fiE/ u"th xzN/ gqG{ dh f;cs ;bkj
T[j d/th-g{ie j? go fJ; rZb dk wbkb j? fe f;Zyh ;o{g
j' ojh j't,/ jo i; rkfJB j[dk j't/ fiE'I e'Jh th nkswk
z
ftu j[fz dnK T[j d/th g{ie j? idfe f;Zy sK fJe nekb
gqG{ dh ngko bhbk d/ ;w[dzo ftu'I u[Gh bkJ/ pr?o BjhI
g[oy dk g[ikoh j? ns/ fe;/ d/th_ d/ts/ ftu nk;Ek BjhI
ofj ;edh j't/ T[j ;'B/ dk wdzo BjhI e/tb jfowzdo jh
oZydk.
j' ;edk j?. ;'B/ dk wzdo nfXnkswtkd dh fBFkBh iK
fuzskiBe rZb fJj j? fe T[; ~ rkT[fI dnK d/y
gfjukD BjhI j' ;edk. go jfowzdo T[; Xow dh ihTIdh [
e/ G'b-Gkb/ f;Zy i' r[owfs s'I g{oh soQK tke BjhI j[zd,/
/
ikrdh fw;kb j? i' w[odk o{jK ~ ihtkbB dh ;woZEk oydk
r[zwokj j[zd/ jB. T[j fJeZbk jh BjhI pbfe j'o th
j? jfo s'I Gkt j? gqG{ gqwkswK i' fe ;Zuk j?, ;dk fEo j?.
nB/eK f;Zyh ;o{g ftu d/th Grs jB i' fe ikD/-nBikD/
;G e[M pBkT[D tkbk j? s/ fJe o; ftnkge j?, s/ fe;/
nfij/ eow eod/ jB fi; Bkb f;Zy Xow d/ fBnko/gB dh
Feb s'I ojs j?.
;ky ~ m/; gj[udh j?. ;k~ nfij/ G[bV thoK ~ ;wMkT[D
z Z
;' w/oh ;ko/ f;Zy thoK nZr/ th p/Bsh j? fe T[j
ns/ T[BKQ s'I r[wokj j' oj/ f;ZyK ~ ;ktXkB ns/ gqGkt w[es
z
nkg th s/ j'oBK ~ g/oB fe ;qh dopko ;kfjp ;qh jfowzdo
q
eoB dh b'V j? sK i' f;Zy gzE d/ fBnko/gD ~ ekfJw
;kfjp ~ fbyD iK p'bD bZfrnK ukj/ T[j fJrzfbF j't/
oZfynk ik ;e/.
iK e'Jh j'o GkFk ;qh jfowzdo ;kfjp BK jh tofsnk ikt/
-;[oihs f;zx, eg{oEbk
Bk fe r'bvB N?gb. tkfjr[o{ Bk eo/ fes/ n?;k Bk j't/ fe
I
;qh ro{ BkBe d/t ih dk ;kvh }pkB s/ iK ;kv/ bJh e/tb r'bvB N?gb jh pD e/
I
byBT{ nkrwB dk ;EkB ofj ikJ/. fJj e/tb s/ e/tb jfowzdo ;kfjp jh j?.
byBT{ d/ g[okB/ t;BheK nB[;ko r[o{ BkBe -ezto fJzdogkb f;zx
d/t ih B/ fdbe[FK d/ B/V/ fggok xkN d/ FwFkB ftu
v/ok bkfJnk ;h fiZE/ fJe r[od[nkok ;kfjp dh pj[s
@@gkgK pkM B j't/ emh,
g[okBh ioio fpbfvzr th j? fi; ftu 20-25 ;kb gfjbK w'fJnk ;kE B ikJ/##
se ;qh r[o{ rqE ;kfjp dk gqekF th j[dk ;h. fJ; ;EkB
z z T[go'es gIesh d/ noE nkg ih ;fG ikDd/ jh
s'I r[od[nkok ;kfjp d/ gqpXe th ikD{ jB ns/ ;EkB d/
z j', fe b'V s' tX/oh wkfJnk gkgK s' fpBk xN jh
fJemh j[dh j?. ns/ ofj th fJE/ jh iKdh j?. c/o th
z
wkfbe :kdt gqtko ns/ e?IN{Bw/IN p'ov nkd s'I gVu'b
nfXeso b'eh fJ; eow s'I pk} BjhI nkT[d. fJj rb
I /
eoe/ fJfsjk;e ;EkB dh T[;koh ehsh ikDh ukjhdh j?. th gowkDs j? fe fJj' fijk eow eoB tkbk ftnesh
- ofizdo f;zx, byBT{ sK wkB;e s'o s/ ewi'o j? jh go n;h th xN Bjh,
r'bvB N?Igb iK jfowzdo ;kfjp pikJ/ T[; ~ Discourage eoB d/ T[; dk T[sFkj
;'uD s/ wip{o j' ikJhdk j? id'I fJj bc} ezBh tXkT[D ftu ;jkfJsk eod/ jK.
g?d/ jB fe f;ZyK dk e/doh n;EkB r'bvB N?gb j?. s[;h
I I I fJe gzikph erts Gkt/ fJsBh ;[do sK BjhI go
z
j?okB j' rJ/. ih fJj rZb fpbe[b mhe j?. T[j fJ; bJh fJ; ftF/ s/ ;ekoE pj[s j? fe ozvh sK o/vgk eN b?dh
/ I
(6)
9. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
j? go oz v t/ T[ ; ~ eND BJh d/ I d / . nro e' J h XB ~ tkg; fbnkT[D d/ ;ko/ gfonk; n;b jB.
ftnesh r[opkDh s'I ;/X b?e/ nkgDk ;[Xko eoBk th nkT[ n;h nkgDk nZrk ;tkoB bJh gfonk;
ukj[zdk j"t/ sK xgb/ pki T[; ~ c/o ;jh gNVh sI' eod/ j'J/ pkDh s'I ;/X bJhJ/. nkT[ ;qh r[o{ BkBe d/
T[skoe/ nkgD/ Bkb obk b?D dk Go;e isB eod/ t ih d/ gftZso j[ew s/ gfjok d/JhJ/, j[ew j?, Bkw
jB. e'Jh ftobk jh fJ; ekby s'I pfunk ofj ;edk ig', tzV Se' ns/ Xow dh feos eo', fJ; sh;o/ nkd/
j?. F bJh ;qh r[o{ BkBe d/t ih nk;k dh tko ftu th
pzdk sk pzdk, ;oekoK th fJ; e'jV s'I nS{shnK pj[s ;'jDk cowkB eod/ jB.
BjhI jB j'o sk j'o nkg'ihFB th Gkt/I GkFD fisB/ i/ w'jkek xo w[j? xo w[fj fgsoh d/fJ
woih eo/ go fJ; phwkoh ~ rb'I bkj[D d/ fJS[e BjhI nr? t;s f;tkDhn? fgsoh u'o eo/J
jB. feT[ f e T[ j BK ~ ftfds j? nrbh ;oeko tYhnfj jE dbkb e/ w[;ch J/j eo/fJ
brGr T[jBk dh j't/rh sK T[jBK B/ th xgb/ jh BkBe nr? ;' fwb? i/ yZN/ xkb/ d/fJ.
eoB/ jB. jkb dk gqeoD nkg d/ ;kjwD/ j? ;qh nZBk n;h gkg dk XB fJeZmk eoe/ fisB/ woih dkB
jiko/ ih fJe ;Fes b'egkb gk; eotkDk ukj[d/ jB, eohJ/ go ;G fBFcb jB. dkB cbhG{ s sK jh
nkg'ihFB tkb/ Gkt/ T[jBK d/ je ftu Bkjo/ sK pV/ j'trk i/ ;Zu/ s/ ;Zu/ Xow dh feos eoKr/. ;kv/ ;kfonk
/ [
bkT[d/ jB go b'egkb dk ;woED edkfus BjhI d/ t; sK e/tb ns/ e/tb pkp/ nZr/ nodk; jh j? fe
eod/. T[j ;k~ ;Zuh s/ ;[uh ;[ws pyFd/ j'J/ Xow dh feos
Z
fJe ;wf;nk ftd/Fk ftu ekb/ XB dh th j?. eoB dk pb pyFD ns/ ;k~ G[fbnK ~ okj/ gkT[D.
T[j J/;/ bJh ;kotiBe BjhI j' gk fojk feT[fI e T[; e?gNB joGiB f;zx, i0 ;eZso
ftu ;oekoh nwb/ d/ Bkb Bkb nkg'ihFB d/ B/fsnk byBT{ r[od[nkok gqpzXe ew/Nh,
dk th XB ftd/Fk ftu pj[s j?. jwkw ftu ;ko/ byBT{
BzrI/ jB e'Jh fe;/ ~ e[M efjD bkfJe BjhI j?. T[;
dq ' D kukohnk ntkov 2012 gq k gs eosk dk tZy-tZy r[od[nkfonK f;zrko Bro, uzdo Bro, nkFhnkBk,
;BwkB ns/ g[ ; se ftw' u B nkbwpkr fty/ ehosB ;wkrw ehs/ rJ/ fi; ftu ;qh
byBT{ , fwsh 2 ;sz p o 2012, nkbwpkr nfwqs;o, b[fXnkDk, fdZbh, po/bh, nkrok, ekBg[o nkd
r[od[nko/ fty/ ftF/F ;wkrw ftu ;0 fsob'uB f;zx @uzB# ;EkBK dhnK ;zrsK B/ th fjZ;k fbnk. ehosB ftZu rkJh
dh g[Fse @@feoB-T-nkcskp## dk vk0 ;opihs f;zx B/ ik ojh r[opkDh d/ fvfiNb fv;gb/ s/ th ;zrsk B/ o;
ftw'uB ehsk ns/ ;0 i'0n?;0 GkNhnK ~ @@d'qDkukohnK wkfDnk.
ntkov## fwbD eoe/ ;BwkBs ehsk frnk. fJ; w'e/ s/ ;q h r[ o { s/ r pjkdo ;kfjp
gzi wzfibk dFw/F ikso{ fBtk; dk BhIj gZEo th ofynk ;ekbofFg gohSk 2012
frnk. ;wkrw ftZu dopko ;kfjp, ;qh nzfwqs;o d/ ji{oh byBT{, f;Zy :zrw/B} n?;'f;n?;B byBT{ tb'I
okrh Gk0 Xowtho f;zx B/ wB'jo ehosB ehsk ns/ wZB/ ;sthI ebk; s'I B'thI ebk;, d;thI s/ pkothI ebk;,
gotZB/ ethnK B/ eftsk gkm th ehsk. rqiJFB s'I T[s/ d/ pfunK bJh fsB r[og ftu ;ekbofFg
/ { / Z {
nyz v ehosBh ;wkrw gohSk fwsh 8 Btzpo 2012 ~ eokJh ik ojh j?. uzdo
byBT{, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb byBT{ Bro r/N d/ B/V/ nkfc; ftu ckow fwsh 15 neN{po se
ns/ nyzv ehosBh iZE/ tb'I fwsh 14, 15 ns/ 16 ;szpo ~ iZwk ehs/ ik ;ed/ jB.
(7)
10. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
;kbkBK Xkowe w[ekpb/
byBT{, ;qh ;[ywBh ;kfjp ;/tk ;[;kfJNh tb'I nkgD/ 42 t/I ;kbkBk ;wkrw i' fwsh 30 ;szpo, 1 ns/ 2 nes{po
~ r[od[nkok Bkek fjzvbk fty/ j' fojk j? d/ ;zpX ftu fwsh 21, 22 ns/ 23 ;szpo ~ Xkowe w[ekpb/ eokJ/ rJ/ fi;
'
ftZu ezm gkm ns/ F[X nodk;, r[Ne/ s'I d/y e/ fBsB/w dk F[X gkm ns/ Xkowe gqFB'soh dk w[ekpbk j'fJnk ns/
j/m fby/ pZfunk B/ gfjbk, d{ik ns/ shik ;EkB fifsnk. fJjBK pZfunk d/ nbktK eB;'bFB fJBkw th 2 nes{po
/
~ ;wkrw ftu tzv/ ikDr/.
1- r[ N e/ s' I t/ y e/ fBsB/ w dk F[ X gkm
;hBhno r[og ftu - i{Bhno r[og ftu -
i;gqhs e"o gqGi's e"o gowihs f;zx pqjwi's e"o jodhg e"o f;woB e"o
2- ig[ i h ;kfjp dk ez m gkm ns/ nodk;
;hBhno r[og ftu - i{Bhno r[og ftu -
goftzdo e"o wfBzdo f;zx nwBdhg e"o r[of;woB e"o soBi's f;zx G[fgzdo f;zx
3- Xkofwe gqFB'soh -
;hBhno r[og ftu - i{Bhno r[og ftu -
gqkuh f;zx i;gqhs e"o fBXh :kdt o/F{ w'ohnk jogqhs e"o i/Bfz sek e[wkoh
(8)
11. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
pzrkb dk @d[ZX pkdFkj# ;H i'X f;zx ;0 jouoB f;zx
fJ; ftu e'Jh ~ w[;bwkB pDk e/ oZy fbnk
nfseEBh BjhI fe gzikph Gkt/ ikt/. fJXo'I fJeZm/ j'fJnk B/
I fe;/ fyZs/ ns/ fe;/ Xzd/ ftu fJj c?;bk fbnk fe jwbk
j' D , T[ j nkgDh fwjBs, j'D dh ;{os ftu FkfJd pu
brB, fBFmk ~ w[y oZyd/ j'J/
Z fBebD dh e'Jh nk; BjhI
p/ n z s n" e VK d/ pkti{ d oj/rh s/ n"osK ~ ihId/ ihn
ekw:kph dh f;yo s/ g[i/ jB.
Z fJBQK w[;bwkBK d/ jZE BjhI
fJe gz i kph p}[ o r ebeZ s / bZrD d/Dk, Gkt/I fJBQK s/ s/b
tkb/ jB ;odko i'X f;zx, i' fcVe e/ fJBQK ~ ;kVBk Bk
pzrkb d/ dZX d/ pkdFkj d/ BK
[ gt/ sK fe fJj dfozd,/ fJBQK
Bkb ikD/ iKd/ jB. n" o sK dh p/ g sh Bk eo
f}bQK fwzNr[woh, ni'e/ ;eD. T[BQK j'o dfZ;nk fe
gkfe;skB ftu ;kb 1923 ftu ;odko eow f;zx d/ xo, fgZv d/ e[M dkBFwzd w[;bwkB p}[orK B/ fJBQK row
S/ G?DK s/ d' GoktK dk tho, i'X f;zx, d/F d/ pNtko/ ;w/ fynkbh w[;bwkBK ~ ;wMkfJnk fe i/ s[;hI fJj Bhu ezw
I 22 tfoQnK dk ;h. fJ; gfotko ~ th pkeh gfotkoK tKr, ehsk sK ;koh T[wo fJ; rZb Bkb ebzes oj'r/ fe pzde {
p/jd sebhcK dk ;kjwDk eoBk fgnk. xo dh ;kXkoB
Z dh B'e s/ s[;hI fJBQK bkuko s/ p/tZ; n"osK ~ w[;bwkB
y/sh jh ;h s/ feXo'I ;;sk nBki fJfsnkfd yohd e/ s/ pDkfJnk j?, s/ fJBQK f;nkfDnK dh rZb dk n;o j'fJnk.
bkrb/ fgzvK ftu E'VhQ T[uh ehws s/ t/uDk s/ fJ; soQK T[;
Z cb;o{g uko f;nkD/ p}[orK B/ fJ; fJeZm/ j'J/ fjzd{ f;Zy
ewkJh s/ ;h ;ko/ gfotko dk fBopkj. ekcb/ ~ ;bkj fdZsh fe FKsh Bkb s[jkv/ ikD dk gqpzX
d/; dh nk}kdh s'I gfjbK, jo B"itkB dk row y{B eod/ jK s/ fJ; soQK fJj ;ko/ nkgD/ tZfvnK d/ pDkJ/ j'J/
y'bdk ;h, fe n;hI nzro/}K dh r[bkwh ftu feT[ ojhJ/ s/
Q xoK ~ ftdkfJrh dh seDh d/ e/ fjzd;skB bJh uZb gJ/
[
fJ; bJh EK EK nz r o/ } ;oeko d/ fto[ Z X gq d oFB, ! fJBQK dk fJj ekcbk fgzvK s'I uZb e/ bkj"o se ngfVnk
Bkno/pk}h dk p'bpkbk ;h. i'X f;zx th nkgD/ ;kEhnK sK o;s/ ftu eJh EktK s/ c;kdhnK Bkb MVgK j'JhnK s/
Bkb eJh tkoh g[bh; fjok;s ftu fbnk frnk s/ sFZdd fJ; soQK eohp 38 pzd/ wko/ rJ/ s/ fco g[i/ nzfwqs;o d/
Z
th ;fjDk fgnk, go wkch BjhI wzrh. ;Ekgs FoBkoEh e?IgK ftu.
d/F d/ pNtko/ t/b/, d' j;d/ t;d/ fcofenK ftu fJBQK dh f}zdrh dk fJe BtK ;o fJZEI' F[o{ j'Dk ;h.
nkg;h fyu'skD s/ p/ftFtk;h dk nkbw s/ fco nctkjK gsk bZrk fe fwzNr[woh d/ fgzvK d/ eJh gfotko b[fXnkD/
dk p'bpkbk s/ esb'rkos. T[BKQ B/ w?~ nkgDh w[bkeks ik g[i/ jB s/ fJj th nkgD/ G?D-GoktK ;w/s b[fXnkD/ ub/
Z
ftZu dZf;nk fe fJBQK jkbksK ftu fgzv d/ ;ko/ gzikph f;Zy rJ/ s/ fBtk; ehsk, T[BKQ S'fNnK S'fNnK wekBK ftu, fijV/
s/ fjzd{ gfotko seohpB 130 xzN/ fgzv d/ r[od[nko/ ftu w[;bwkB ykbh eoe/ gkfe;skB tZb otkBrh gk rJ/ ;B.
fJeZso j'J/ e[M pzdeK s/ n;bk th ;h. fJBQK ~ ]po fwbh
{ xo d/ fBopkj bJh e'Jh ezw-eko sK ukjhdk jh ;h s/
fe bkrb/ fgzvK d/ yo{dh w[;bwkBK dh Bhns fe fjzd{ f;ZyK pkeh gfjbK ofjzd/ FoBkoEhnK B/ dZf;nk fe y/sK ftu T[r/ Z
~ wko fdZsk ikt/, b[N wko eoe/ s/ fJBQK dhnK n"osK XhnK
Z j'J/ nkb{ fbnk e/ t/u fdzd/ jK s/ s[;hI th fJjh ezw eo'.
(9)
12. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
i'X f;zx j[oK dZf;nk fe fJjh ;'u oZy e/ b[fXnkD/ s'I pkjo d[X d/ Gkn pko/ g[fZ Snk fe s[;hI d[X dk o/N fet/I s?n eod/
Z Z
o/b bkJhB d/ Bkb-Bkb bZrd/ y/sK ftu gfjb/ fdB id'I j' sK T[BQK dZf;nK fe ;koh d[ZX dh ;gbkJh ;oeko dh
rJ/ sK t/fynk fe fJe w[;bwkB nkgDh wZM b? e/ s[fonk ;Ekgs J/i;h ~ eod/ jK s/ d[X dk o/N wjhB/ dh jo 25
z Z
ik fojk ;h. g[SD s/ fe i/ fJj wZM t/uDh j? sK eh bt'r/
Z sohe ~ fBFfus eod/ jK fijVk w[B;o j? ehwsK d/ tkX/
sK itkp ;h fe n;hI sK gkfe;skB ik oj/ jK, i' d/tr/ b?' xkN/ s/ toeoK dhnK T[iosK s/. fJj o/N e/tb ebeZs/
btKr/ s/ fJ; soQK gfjbh wZM ukbh o[gJ/ dh yohd ehsh ftu BjhI pbfe ;ko/ pzrkb ftZu gquZfbs j[zdk j?.
s/ T[;/ fdB fJe d'Xh ~ 140 o[gJ/ ftu t/u fdZsh. fco o'} w/oh fdbu;gh ;h fJe fe pzrkb ftu sK b/po
fJ; soQK bZGd/ ofjDk fe e'Jh wZM t/uD tkbk fwb ikt/ :{BhnB, toeoK ~ u[e u[e e/ wkbeK Bkb MrVk, fco
s/ fJj yohd t/u e'Jh wjhBk Go ubdh ojh. T[gozs jVskbK s/ ezw mZg eokT[D se th iKd/ jB s/ fJ; dk eh
gzikp d/ vzro w/fbnK ftu'I wZMk yohd e/ pkehnK tKr, jZb oZfynk j?. fJ; ;odko B/ dZf;nK fe pj[sh b/po
ebeZs/ G/iDhnK, F[o{ ehshnK s/ fJZE'I ;pZp pfDnk, fJ; T[Vh;k dh j?, fco w?I T[BKQ dk pj[s fXnkB oZydk jK, E'VhQ
;odko d/ ebeZs/ ikD dk s/ fJe eko'pko dh nkozGsk dk, cokyfdbh Bkb. fJj yo{dh :{BhnB B/sk e[M GVekT[d/ I
fi; B/ fJ; d/ f;o s/ tfvnkJh, wkD s/ nwhoh fbnkT[Dh sK jB, go ekw:kp BjhI j' ;e/ j[D se.
;h. fJBQK d/ gfotko ftu fszB bVe/ jB, efjD bZr/ fe
;0 i'X f;zx B/ ebeZs/ nk e/ gfjbK nZm wZMK oZy ;ko/ jh pV/ f;nkD/, gVQ-fby/, cowk podko s/ g{o/ r[of;Zy
/
e/, d[X dk ezw F[o{ ehsk. fJe S'Nk v/noh ckow pDk e/
Z jB. j[D pZfunK ~ fJj d[X dk ezw g;zd BjhI s/ fdbu;gh
Z
s/ j"bh-j"bh ezw tXdk frnk. ;kb 1992 ftu fJ; BjhI b?d. gfjbK fJe ;Nhb o'fbzr fwZb th bkJh pZfunK
I /
;odko e'b e'Jh 5200 wZMK ;B s/ ebeZs/ ftu fJ; ~ d[X Z B/, go pknd ftu pzd eo fdZsh. fJ; ubd/ xo'rh ezw
d/ pkdFkj Bkb ifDnk ikD bZrk. pknd ftu fJj frDsh s'I bkw/Q j' e/ T[BKQ B/ ftZfdne ndkfonK dk fBowkD ehsk
pkoK j}ko se g[i rJh s/ T[; ;w/I fJj r[o{ dk f;Zy Gkos
Z j?, fi; ftu ekb/i, fJziBhnfozr ;z;Ek, ekwo; ekb/i,
ftu ;G s'I tZv/ v/noh ckow tkbk ;h. w?I g[fZ Snk fe fJzB/ w?vheb ftZfdnk s/ w?Biw?N ekb/i dh ;EkgBk ehsh j? s/
/ I
vzroK dh ;zGkb bJh pVk efmB ezw j't/rk s/ fJj fJj ;kok pVh ;[uisk Bkb uZb fojk j?.
fet/I eod/ oj/ j'. f;ZXk itkp fdZsk T[BKQ B/ fejk fe jo fJ; ;odko B/ dZf;nk fe w?I v/noh ckow d/ ezw ~
d; wZMk fgZS/ fJe pzdk oZfynk j?, T[j jh f}zwtko j?. dkDk,
/ j[D tv/oh T[wo j'D eoe/ pj[s xNk fbnk j? s/ j[D e/tb
gZmk, s{Vh y[nkT[D dk, wZM ~ B[jkT[D dk s/ d[X th u'n e/
Z fszB j}ko wZMK jh jB s/ e[b seohpB 465 pzd/ ezw eod/
Z
fJeZso eoB tkbh EK, s/ gj[ukT[Dk, nkgD/ ;[gotkJh}o
z jB, go nkgD/ nkg ~ fe;/ nkjo Bkb sK i'VBk jh
e'b. fJBQK 10 ;[gotkJh}oK T[go fJe tZvk ;[gotkJh}o
Z ukjhdk j?. id'I se pzdk ezw eo ;e/. o'} dh d[ZX dh
j? s/ fJBQK 10 tZfvnK ;[gotkJh}oK T[Zgo fJe uhc fteoh seohpB 8 bZy o[gJ/ dh j?.
;[gotkJh}o j?. jo toeo ~ ;t/o-Fkw nZXk feb' d[X
/ Z rZb-rZb ftu, ;0 i'X f;zx tkfjr[o{ dk F[eokBk
w[s fdZsk iKdk j?, vzro vkeNo gZe/ oZy/ j'J/ jB sK fe eod/ jB fe fet/I gkfe;skB ftu'I T[iV e/ nkJ/ ;h s/
s[ozs vkeNoh ;jkfJsk fwb ;e/. nekb g[oy B/ fet/I feogk eoe/ fJZEI' se g[juk fdZsk j?.
z
w/o/ fJe ;tkb d/ itkp ftu i'X f;zx j'oK B/ dZf;nK fJ; dkBh ;[Gkn, f;Zyh ftu gqgesk oZyD tkb/ s/ ikD/ iKd/
Z
fe id'I pzd/ dh ;kw pD ikt/ sK ;kok ;kwkB, fJZEI' se fe pzrkb d/ d[X d/ pkdFkj dh ihtB rKEk, pj[s xNBktK
Z
j'o wZMk th tgkoh, nkg nk e/ d/ iKd/ jB s/ uzrk ftjko Bkb fte;s, go j? fdbu;g s/ f;Zfynk:'r.
i/ j't/ sK pk}ko Bkb'I xZN w[b s/ ;kwkB fwb iKdk j?. id'I
Z
(10)
13. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
;/ t k d/ g[ z i pkpk pZ [ Y k ih
f;Zy gozgok ftu ;/tk dk pVk wjZst j?. ;/tk eoB frnkBh dh nt;Ek ~ gj[u. T[j e"D ;B pqjw frnkBh<
z /
tkb/ ~ ;/te fejk iKdk j?. ;/tk wB[yh jT{w? ~ wko w[ek
Z dk itkp jo f;Zy d/ p[ZbK T[go pkpk p[ZYk ;kfjp ih d/
e/ fBowkDsk dh fJzsjk sZe gj[zukT[Idh j?. fiE/ gqG{ o{g BKT[I s/ g{ok j' iKdk j?. nZmK gksFkjhnK d/ o{po{ doFB
r[o{ ~ gk b?D T[gozs d[BhnK dhnK swkw y[FhnK jk;b gk b?D tkb/, gzi gksFkjhnK sZe r[orZdh fsbe d/ e/
eo b? D s' I fJbktK ;G s' I tZ v h gq k gsh oZ p h y[ F hnK r[fonkJh o;w ;zgoB eoB tkb/, r[opkDh d/ nEkj ;kro
{
(FeshnK) gqkgs eo b??Dk j?. s/ ;/tk T[jh eo ;edk j? #u'I nw[b s'I nw[b y}kBk gk b?D tkb/ pqjw frnkBh pkpk
Z Z
fi; B/ nkgk Gkt fwNk e/ r[o{ dh UN sZeh, T[jdh FoB p[Yk ;kfjp ih jh ;B. fiBQK nkgD/ ihtB ekb ftu wZf;nk
Z
nkfJnk, dh oks torh e{V dh d[BhnK ftu @nkfd ;Zu,[ i[rkfd ;u[
w/ o k w[ M w/ feS[ BjhI i' feS[ j? ;' s/ o k.. j? Gh ;Zu# dk gqekF j'fJnk sZfenk, soe dbhb Bkb
s/ o k s[ M e' ;T[ g s/ fenk bkr? w/ o k.. ;w/I d/ Xkofwe, ;wkfie ns/ okiBhse nkr{nK ~ ;Zu d/
;G e[M r[o{ d[nko/ nogB eoB tkb/, r[o{ d/t dh okj gJ/ sZfenk, T[BKQ ;kjwD/ jh e[opkBh :[r B/ nzrVkJh
Z
fweBksk;h S'j Bkb g[oy s'I wjKg[oy pD iKd/ jB. bJh ns/ }[bw ipo ~ cbD s'I o'eD bJh whoh-ghoh dhnK
foXhnK-f;XhnK T[BQK d/ d[nko/ yVhnK uoB p'f;nK ~ sbtkoK fwnkBK #u'I pkjo nkJhnK. nkg d/ ;w/I jh f;Zyh
so;dhnK jB. nfij/ wjKg[oy r[of;ZyK u'I r[o{ xo d/ w"bh, g;oh s/ wfjeh. fijdh wfje Bkb ;kok pqfjwzv
wjkB r[of;Zy fijV/ r[o{ d/ ;/te pD ;/tk bJh jk}o j'J/ wfjfenk, Nfjfenk r[o{ BkBe dk ;/te ;/tk d/ bzw/ g?v/ I
ns/ nfijh i/tk fBGkJh fe d[BhnK d/ fJfsjk; #u Bt/ebh sfj eoe/ @@s'jh w'jh w'jh s'jh nzso e?;k## S/ gksFkjhnK
ns/ nB"yh j;sh pD/. ihtB d/ tZy-tZy gVktK ftu r[o{ dhnK pyfFFK jk;b eod/ oj/ s/ S/Ve ;/tk s/ f;woB dk
BkBe d/ fBowb wkor dhnK tZy-tZy wzf}bK ;o eod/, ;[wb pD e/ fJe BthI g?V SZv rJ/.
/
ihtB d/ nkyoh gVkn s/ r[of;Zyh dh ;ot-T[u gdth pqjw
Z e[btzs e"o BzBh
pkpk p[ZYk ih
pkpk p[ZYk ih pqjwfrnkBh S'Nh T[wo/ gqG{ okj gSkDh..
p{ZYk j'D dk to gkfJ;h, S/th gksFkjh se s'V fBGkfJnk..
pZfunk ~ r[ow[yh f;ykJh, b'ekJh ~ ;Zuh okj ftykJh..
gqG{ doFB dh sKx ftu ofjzd/, ;/tk f;woB wBQK ftu God/..
r[o{ uoDK ftu fijVk B{o, t;dk T[BQK fjod/ ji{o..
;zrs ~ ;dk frnkB j? fdZsk, Bkw pkDh u" jfo o; fbsk..
wksk rzrk ih ~ to j? fbZsk, oZph B{o T[BQK gk fbsk.. uoBihs e"o
fBozeko i' fBokeko j?, T[; dk BK jh T[Ineko j?. byBT{
gqEw rqzEh rJ/ ;h Ekg/, fBjkb j'J/ Fpd r[o{ gk e/..
BkBe bhB G:' r'fpzd f;T[I, fiT[I gkBh ;zr gkBh..
pkpk p[ZYk pqjw frnkBh, S'Nh T[wo/ gqG[ okj gSkDh..
(11)
14. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
;/ t k dk fFyo ;B pkpk pZ [ Y k ih -godhg f;zx p;ok
gfjb/ gksFkj ;kfjp ;qh r[o{ BkBe d/t ih tb'I
do;kJh noE Gog{o ;/tk GktBk ns/ nfXnkswe wB'-dFk
Bkb gqDkJ/ pkpk p[ZYk ih ~ gqwkswk B/ fizBh bzph T[wo
pyFh T[BKQ T[j ;koh jh r[o{ xo bJh fBSkto eo fdZsh.
fBZe/ j[fz dnK s'I nkgDh T[wo Bkb'I tZvohnK s/ gqFBtkue
/
rZbK ;'uD s/ ekoB ;dek jh ;qh r[o{ BkBe d/t ih B/ T[BKQ
dk BKn p{Vk s'I p[Yk oZy fdZsk i' fgS'I pkpk p[Yk d/ BKn Bkb
Z Z
J/Bk gqf;ZX j'fJnk fe b'e fw;kbK d/-d/ e/ rZbK eoB bZr
gJ/. fBZfenK j[zfdnK vzro ukofdnK-ukofdnK gfjb/
gksFkfj Bkb pkpk p[Yk ih dh fJj' fijh ;KM gJh fe T[BKQ
Z
nkgDh j:ksh d/ nkyoh dw sZe r[o{ xo dh ;/tk ~ jh
nkgDk wB'oE pDk fbnk.
T[BKQ ;fwnK #u b'e pZfunK ~ fBZeh T[wo/ jh ftnkj fsnkrh ns/ wkfJnk ftu T[dk;h ofj e/ eosko ~ gkT[Dk
fdzd/ ;B. fJ;/ d'okB id'I pkpk pZ[Yk ih B/ ftnkj Bk jh n;bh ihtB j?. fi; #s/ T[j wzB rJ/ ns/ T[BQK dh
eokT[D dk wzB pDk e/ Grsh s/ ;/tk Gkt ftZu ftuofdnK Fkdh pNkb/ d/ B/V/ g?Id/ fgZv nub dh phph fwo':K Bkb
r[o{ xo d/ b/y/ f}zdrh brkT[D dk wzB pDkfJnk sK T[BKQ ehsh rJh.
d/ fgsk GkJh ;[xk s/ wksk r"oK r[o{ BkBe d/t ih d/ e'b
Z fJfsjk; fpnkB eodk j? fe ;zws 1580 d/ cZrD
fJ; w[Feb d/ jZb bJh rJ/. r[o{ ;kfjp B/ pkpk p[Yk ih Z dh 15 skohy ~ n?stko tkb/ fdB T[BKQ dk ftnkj j'fJnk.
~ f;Zyh ftZu rqfj;E wkor dh nfjwhns dZ;h s/ c[owkfJnk phph fwo':K ;wok gqhtko Bkb ;pzXs ;h. pokshnK d/ ftZu
fe f;Zyh sK rqfj;E ftu jh ouh rJh j?. rqfj;E ftZu ;qh r[o{ BkBe d/t ih g{o/ gqhtko ;w/s Fkfwb j'J. id'I phph
/
fwo':k gfjbh tkoh ;j[o/ fgzv nkJh sK nkgDh ;Z; s'I
gfjbK T[BQK wksk ;[byDh ih d/ g?ohI jZE brkJ/. fJ; s'I
Z
gfjbK fe pkpk p[Yk ih dh T[wo Go dh xkb-ewkJh s/
Z
;/tk GktBk pko/ f}eo nZr/ tXkJhJ/ T[BKQ d/ fgS'eV pko/
ikBDk th r[of;Zyh d/ tko;K bJh }o{oh j?.
gzi r[o{ gksFkj ;kfjpkB ~ r[o-rZdh t/b/ fsbe
dh o;w fBGkT[D tkb/ pkpk p[Yk ih dk iBw ;zws 1563
Z
#u 7 eZse ~ F[eotko tkb/ fdB nzfwqs t/b/ eZEBrb fty/
{ z
j'fJnk. T[BKQ d/ fgsk GkJh ;[xk ih ozXktK r's d/ ;B ns/
Z
nkg ih dh wksk r"oK ih ;B i' ;zX{ gqhtko ftu'I ;B. nkg
(12)
15. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
~ gkT[Dk ns/ fBowkD ;/tk eoBk T[BKQ ftZu Fkfwb ;B.
;zws 1576 ftZu id'I ;qh r[o{ BkBe d/t ih irs ihtK d/
T[Xko bJh T[dk;h #s/ rJ/ sK eoskog[o fty/ T[BQK d/
gqhtko wksk ;[byDh ih, pkpk ;qh uzd ih s/ pkpk bywh dk;
Z
ns/ ;zrsK dh ;/tk dh f}zwtkoh pkpk p[Yk ;kfjp dh brkJh
/ Z
rJh. fJ; ;w/I pkpk p[Yk ih dh T[wo 13 ;kb dh ;h. r[o{
Z
BkBe d/t ih id'I th ;?o eoB fBebd/ sK pkpk pZYk ih [
T[BKQ d/ Bkb jh jzd/ ;B. pkpk p[Yk ih d/ ftnkj s'I ;kb
[ Z
e[ wro'I T[BKQ dh wksk ns/ d' e[ ;kb fgS'I fgsk ih nekb
ubkDk eo rJ/. fJBQK d'jK jh w"fenK #s/ ;qh r[o{ BkBe
d/t ih B/ T[BKQ ~ gZr pyFh s/ nodk; ehsh. pkpk pZYk [
ih dk BKn p{Vk oZfynk frnk. pkpk pZYk ih dh pugB ftZu
[ ih d/ xo g[so j'J-GkJh ;[Xkoh ih, GkJh fGykoh ih, GkJh
Z /
wBg;zd y/v @;zs-;zs# y/vDk ;h. fJ; w"e/ T[j ;zs pD e/ wfjwk ih ns/ GkJh GkBk ih. f}eo:'r j? fe pkpk p[Yk Z
eEk eoB p?md/ ns/ T[BKQ d/ ;zrh ;kEh ;o's/ pD e/ T[BKQ ih B/ gzi r[o{ gksFkj ~ fsbe dh o;w fBGkJh ns/ T[BKQ
dhnK ejkDhnK ;[Dd/. d/ g[so GkJh GkBk ih B/ ;qh r[o{ jfo okJ/ ;kfjp ih ~ r[o{
Z
pkpk pZYk ih dh T[wo 12 ;kb j'D ftZu ni/ 6 fdB
[ rZdh t/b/ fsbe brkT[D dh o;w fBGkJh. pkpk ih dh
pkeh ;B fe vzro ukofdnK T[BQK dk w/b ;qh r[o{ BkBe u"Eh ghVQh #u'I GkJh Mzvk ih B/ ;qh r[o{ jfofeqFB ;kfjp ih
d/t ih d/ Bkb j'fJnk. T[BKQ dh fwbDh fgS'I GkJh pkb/ B/ ~ gzithI ghVQh #u'I GkJh r[ofdZsk ih B/ ;qh r[o{ s/r pjkdo
r[o{ BkBe d/t ih ~ g[fZ Snk fe nZi s[;hI fJ; pkbe Bkb ih ~ ns/ pkpk ih dh S/thI ghVQh #u'I GkJh okw e"o ih (pkpk
pj[s gqtuB ehs/ jB < r[o{ ;kfjp efjD bZr/ GkJh pkbk r[opyF f;zx ih) B/ ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih ~ r[orZdh
fJj pkbe ;kvk g{opbk gq/wh j? fJ; d/ e'b nzdo{Bh t/b/ fsbe brkT[D dh o;w fBGkJh.
frnkB tkbk dhtk, pZsh-s/b fsnko j? f;oc irkT[D dh pkpk p[Yk ih pV/ goT[gekoh ;[Gkn d/ ;B. nkgD/
Z
jh b'V j?. fJfsjk; dh fJj ftbZyD xNBk ;h fe fi;
;EkB #s/ pkpk p[Yk ih dk gfjb/ gks;kfj Bkb gfjbh tkoh
Z
w/b j'fJnk T[;/ ;EkB #s/ pkpk p[Yk ih dk nzfsw ;;eko
Z
th ehsk frnk. pkpk p[Yk ih dh r[o{ xo Bkb fJzBh B/Vsk
Z
j' rJh fe fJj gsk BjhI ;h bZrdk fe T[j xo ed'I j[d/ z
jB s/ r[o{ ih e'b ed'I gj[u iKd/ jB. gqtuB ~ g{o/ fXnkB
z
Bkb ;[DBk ns/ ;zrsK dh ;/tk eoBh jh T[BKQ ~ jw/Fk GkT[dh
I
;h. T[BKQ B/ ;koh f}zdrh r[o{ xo #u ftuofdnK 9 gqeko
dh ;/tk fBGkJh. fw;kb ti'I r[o{ uoBK ftu ofj e/ MkV{
d/Dk, fbgk-g'uh, gZyh MZbDk, gkDh Y'Dk, p;so X'D,/ bzro
dh ;/tk eoBh, y/sh dh feos eoBh, xkj y'd e/ vzroK
(13)
16. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
iKdh bzro ns/ v/o/ dh ;/tk s/ nzfwqs t/b/ fpnk;k dfonk
s'I ib fbnk e/ ;qh r[o{ nzrd d/t ih ~ fJFBkB-eokT[D
dh ;/tk gfjbK pkpk p[ZYk ih jh fBGkT[Id/ j[zd/ ;B. r[o{
nzrd d/t ih B/ r[ow[yh s/ r[opkDh d/ gquko dk ezw th
nkg ~ ;"fI gnk s/ pkpk ih B/ nkgD/ fgzv GkDk sbtzvh fty/
fJe gkmFkbk th y'jbh.
r[o{ xo tb'I ftuko/ rJ/ fBowkD ekoiK ~ B/go/
uVQkT[D ftu i' pkpk p[Yk ;kfjp ih B/ f;nkDg s/ f;oV
Z
fdykfJnk T[j th fJfsjk; dk fJe nfjw nzr pD u[ek Z
j?. r'fJzdtkb ;kfjp fty/ pkT{bh dh ;/tk, ;zsy;o ;o'to
'
dh ;/tk, soB skoB dh BhIj oZyDk, nzfwqs;o dh ;/tk,
Bkb'I tZX e/ T[BQK ~ d{finK dk fceo j[dk ;h. ;/tk bJh
z eoskog[o ns/ v/ok pkpk BkBe BroK dh BhIj oZyDk, ;qh
T[j jw/FK jh sZsgo ofjzd/ ;B. fJe tkoh r[o{ nzrd nekb pzr/ dh fJZN oZyDh, ;qh jor'fpzdg[o ~ t;kT[Dk nkfd
[
d/t ih d/ wzB ftZu gfjb/ gksFkfj dh ;kyh fsnko eoB fij/ eJh ;/tk ekoi ;B fiBQK bJh r[o{ ;kfjpkBK B/ pkpk
dk ftuko nkfJnk feT[Ife pkpk p[ZYk ih r[o{ xo d/ pZ[Yk ih dh jh f}zwtkoh brkJh.
/
;bkjeko ti'I th ;B, ;' T[BKQ dh fvT{Nh fJ; ezw bJh bZr f;Zy fJfsjk; ~ whoh-ghoh XkoB eoB ;pzXh nfjw
rJh. pkpk ih d/ efjD #s/ GkJh pkbk ih ~ th fJ; w'V d/D tkb/ ;kfjp ;qh r[o{ jor'fpzd ;kfjp ih ~ r[ow[yh
fJfsjk;e ezw bJh i'V fbnk frnkA fJ;/ d"okB jh r[o{ s/ r[o fJfsjk; gVQkT[D dh f}zwtkoh th ;qh r[o{ noiB
/
nzrd d/t ih B/ g?sh nZyoh dk w{j-w[jKdok ;ztkfonk s/
I z d/t ih B/ nkg ih dh brkJh. nkg ih B/ u"ehnK dh o;w
fJ; dk BKn oZfynk r[ow[yh fbgh. fJ; T[gqs g?Vk w'yk
z F[o{ ehsh. 1658 ;zws ftZu id'I ;qh r[o{ noiB d/t ih B/
i' r[o{ xo dk f;Zy ;h s/ GkJh pkb/ B/ fJ; ~ nzfsw o{g ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk ;o{g fsnko eokT[D dk ftuko
fdZsk. GkJh nwodk; i' fgS'I shi/ gksFkj pD/, tZbI' fBGkJh ;zrsK Bkb ;KMk ehsk sK ;qh jfowzdo ;kfjp (nzfwqs;o)
dh ;/tk ;w/s r[o{ xo d/ ;ko/ ;/tk ekoiK dh f}zwtkoh th
/
pkpk p[Yk ih d/ ;g[od eo fdZsh. id'I ;koh phV dh fibd
Z
(14)
17. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
pZM rJh sK r[o{ ih B/ pkpk ih ~ nkfynk fe s[;hI r[o{ ih Bht/I j' e/ ikJhdk j?. e'Jh ftyktk BjhI eohdk, tvZgD r[nk
dh pkDh ~ wzih ;kfjp #s/ fpokiwkB eoe/ nkgD/ ;h; s/ e/ ikJhdk j?. fJ; fgZS'I id'I wksk rzrK ih nfs ;XkoD
uZe e/ ;qh jfowzdo ;kfjp ftZu b? ub'. nfijk jh j'fJnk.
[ sohe/ Bkb pkpk ih e'b g[i/ sK T[j ;qh jor'fpzd ;kfjp
Z
pkpk ih Bzr/ g?ohI pV/ ;fseko Bkb ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih
z tor/ :[rg[oF g[so osB dh n;h; M'bh g[nk e/ nkJ/.
z Z
dk ;o{g b? e/ s[oB bZr gJ/. ;qh r[o{ noiB d/t ih u"o pkpk p[Yk ih d/ nzfsw doFB eoB ;qh r[o{ BkBe
Z
eoB bZr/ s/ GkJh r[odk; ih ;zrsK Bkb Fpd gVQB bZr/ d/t ih d/ ;g[so ;qh uzd ih 137 ;kb dh T[wo ftZu th nkJ/
Z
ns/ ;zws 1661 ftZu pkpk ih B/ gfjbh tkoh ;qh jfowzdo T[BKQ d/ Bkb r[o{ BkBe d/t ih d/ g'so/ GkJh Xow uzd ih
;kfjp #u ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dk gqekF eoe/ j[ewBkwk d/ ;g[so pkpk gktB uzd ns/ pkpk w/jo uzd th ;B. fJ;
Z
fbnk. w"e/ ;qh r[o{ nzrd d/t ih ns/ ;qh r[o{ nwodk; ih dk pkr
r[o{ xo ftZu fJzBh tZvh nfjwhns fwbD d/ pkti{d gqhtko th nkfJnk. fJ; w"e/ pkpk ih B/ nkgD/ ;g[so GkJh
Z
nkg jw/FK nkgD/ nkg ~ r[o{ xo dk xkjhnK jh ;wMd/ GkBk ih dk jZE r[o{ jor'fpzd ;kfjp ih ~ cVkfJnk s/
;B. T[BKQ B/ r[o{ xo ~ okik nepo tb'I fdZs/ 84 fgzvK dh p/Bsh ehsh fe fJ; ~ nkgDk dk; pDk e/ uoBK ftZu oZy. '
pVh ekpbhns Bkb d/y o/y ehsh ns/ fJE/ jh phV ftZu fJj th f}eo:'r j? fe GkJh GkBk ih ~ Bkw-nzfwqs r[o{
id'I wksk rzrK ih g{o/ Fkjh mkm Bkb G[Mrh dh dks bJh
z BkBe ;kfjp B/ fdZsk ;h. pkpk p[Yk ih ;zws 1688 ftZu
Z
n;h; b?D nkJ/ sK pkpk ih nkyD bZr/ fe wksk ih w?I sK 14 wZxo ~125 ;kb, fJZe wjhBk uko fdB dh T[wo G'r
r[o{ xo dh xkjhnk jK w?~ sK r[o{ dh phV dk okyk ;kwM e/ r[og[oh fgnkBk eo rJ/. T[BKQ dh ;[nk;jhD d/j ~ GkJh
bt' s/ dk; ;wM e/ fJj ;/tk fwbdh j?. r[o{ ih B/ s[jkv/ GkBk ih, ;qh r[o{ jor'fpzd ih, GkJh fpXh uzd ih ns/ GkJh
Bkb jk;k mZmk ehsk j'trk, T[j ikDh ikD B/, nkg itkp
/ r[odk; ih B/ w'Yk fdZsk. uzdB dh fuyk fuDh rJh. r[o{
BjhI fdZsk, w/o/ tZb s'o fdZsk. fJj FeshnK r[o{ d/ gk; ih B/ nkg bZeVK fuDhnK s/ GkJh GkBk B/ nrBh G/N ehsh.
jh jB. T[j jh ;op FeshwkB jB. fJ; w"e/ r[o{ ih B/ fJeZso b'eK ~ T[gd/F ehsk, @@;[D' !
wkJh GkJh ihU, fit/I pkpk ih B/ ;/tk ewkJh j? fJt/I jh nkg
;/tk ewkU.##
wksk ih id'I fBokF j' e/ tkg; r[o{ ih e'b g[i/ sK
Z
r[o{ ih B/ nkfynk fe g{oD g[oy gk; ikDk j't/ sK nfs
(15)
18. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
ikbT[ n?;h ohs HHHHHH
id' s'I ;z;ko s/ ihtB F[o{ j'fJnk j? T[; t/b/ s' jh wBwoih dhnK ohsk nk u[ehnK
g;{ gzShnK ftu ohs fotki nkozG j'J/ jB gzShnK ftu jB fijBK eoe/ tkfjr[o{ ns/
nkgDh u[i ftu dkDk fbnk e/ nkgD/ pfunk ~ y[nkT[D
z r[ o { d' B k dh p/ - ndph s/ Bk-
irihs f;zx @ikue#
dh ohs j?, g;{nK ftu fFeko eoe/ nkgD/ pfunk ~ c[owkBh j[zdh j? fJjBK ohsK ~
y[nkT[D dh ohs j? xk ykT[D tkb/ gF[nk ftu phwko ns/ ;kVBk (ysw eoBk) io{oh j?.
ewi'o gF{ ~ Sv e/ nZr/ s[o ikD dh ohs j?. po;ksK d/ gfjbh nz;h ohs j? c/fonK s' gfjbK @@i? wkbk##
fdBk ftu gszfrnk d/ b" T[s/ nke/ woB dh ohs j?. p;zs eoBh . eJhnK ~ ;[B e/ j?okBh j'trh fe i? wkbk fJe
/
o[s ftu GtfonK d/ c[bK ftu pzd j'e/ woB dh ohs j? fJzt ;zgoB ftnkj dh ohfs j?. id'I g[oksB ;w/I ftu ;tzto (y[d
{
efj bJhJ/ ;kok ;z;ko fJe ohs ftu pzfBnk j'fJnk j? pzd/ to u[DBk) j[d/ ;B T[; ftu i? wkbk s' pkd ftnkj g{oB
z
B/ th eJh gqeko dhnK ohsK pDkJhnK pj[s ;kohnK wzfBnk iKdk ;h, fco i? wkbk gkT[D tkb/ pZu/ gsh gsBh
;wkfie ohsK jB ns/ pj[s ;kohnK Xkofwe ohsK jB. pD ikd/ ;B s/ ;kv/ f;nkD/ f;Zy nBzd ekoi s'I gfjbK
;wkfie ohsK ne;o pDdhnK ns/ ysw j[dhnK ofjzdhnK
z i?wkbk eoe/ fco bKtK eokT[d/ jB. fJe ;tkb fJj j?
I
jB ns/ eJh pdbdhnK ofjzdhnK jB fit/I gzikp ftu gZNh fe id'I i? wkbk Bkb ftnkj j' jh frnk s/ r[o{ rqE ;kfjp
z
fonk;s ftu d[bk GZNh tkb/ dk gq;r j? T[; dh fBGkJh
Z z e'b eh eoB nkT[dI/ jB. d[ik ;tkb L fizdrh Go T[j i?
fJe ohs nZi ;z;ko bJh fsT[jko pD rJh. ns/ ;ko/ ;z;ko wkbk ;kE d/ t / r h :k r[ o { ;kfjp dhnK 4 bktK dk
B/ b'jVh ~ pV/ y[Fh Bkb gqtkB eo fbnk ns/ ;ko/ pVh T[gd/F <
y[Fh Bkb b'jVh dk fsT[nko wBKT[d/ jB. fJe j'o n?;h ohs ;kv/ ftnkjK ftu g? u[eh j? fe
Z
ohsK fiBhnk woih pD ikD go edh oZp d/ gfjbk sK oks dh poks oy b?d/ jB. c'oh FkB fdykT[D
I
fB:w s'I tZvhnK BjhI j' ;edhnK. nro n?;h e'Jh ohs d/ uZeo ftu ;koh oks ikrd/ ofjzd/ jB nrb/ fdB bktK
;z;ko ftu pD iKdh j? fi; Bkb pzd/ ~ tkfjr[o{ G[b iKdk s'I gfjbK BkFsk ofynk j[dk j? s/ bktK s' pknd bzu j[dk
z z
j't/ sK r[o{ wjkoki B/ pkDh ftu n?;h ohs ~ G[bk d/D dk j?. Bshik fJj fe oks ikrD eoe/ ibdh T[md/ BjhI ns/
c[owkB ehsk j?. G[bkT[Dk s/ S'Nh rb pbfe wjkoki B/ BkFsk d/oh Bkb eod/ jB fco d/oh Bkb jh bktK eokT[D
s/ fbfynk j? fe n?;h ohfs ;kV (ibk) d/Dh ukjhdh j?. gj[ud/ jB. pkd ftu o'Nh NkJhw s/ j' ;e/ fJ; tk;s/ rqEh
z z
:Ek r[otke j? L f;zx ns/ ehosBhnK ~ efjzd/ jB fe @@frnkBh ih p; 15-
ikbT[ n? ; h ohfs fis[ w? fgnkok ft;o? . 20 fwzN ftu ftnkj fBgNk fdU## eJh tko n?;k ;[D e/ uzrk
BkBe ;kJh Gbh gohs fis[ ;kfjp ;/ s h gs[ oj? . . BjhI brdk fe fiBQK bktK eoe/ pZu/ s/ pZuh dh ;koh
dk; ;kohnK ohsh fotkiK d/ fybkc BjhI go ;kv/ fizdrh fBGDh j? T[; ~ fBgNkD bJh nkfynk iKdk j?,
;wki ns/ Xow ftu n?;hnK eJh rbs ohshnK g? u[ehnK wip{oh ftu rqzEh - ehosBhn/ sK ftnkj 20 fwzN ftu
jB fiBQK d/ Bkb tkfjr[o{ G[bdk jh BjhI r[o{ dh Bk- fBgNk d/d/ jB go fJ; dk Bshik fJj fBebdk j? fe 15-
I
c[owkBh ns/ p/-ndph j[dh j? fiIt/ f;Zyh ftu nBzd ekoi
z 20 fwzN ftu fBgNkJ/ rJ/ ftnkj 15-20 fdBK ftu sbke
fJe pj[s nfjzw wfo:kdk j? go fJ; ftZu pj[s ;kohnK dh B'ps se gj[zu ikd/ jB ns/ 15-20 fdBK ftu ;kok
(16)
19. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
foFsk ns/ d' fizdrhnK dk fBgNkok j' iKdk j?. B[e;kB j'o eoBk ukjzdk j? sK T[; ~ nkgD/ p[bK (j'm) Bkb uzwd/
Z [
fe; dk j? < < < < jB i' fe fJe rbs ohs j? feT[eh u'o u[wD Bkb i{mh
z
j'Dk fJj ukjhdk j? wjkoki B/ fejk fe ;k~ j' iKdh j? ns/ wjkoki d/ fe;/ th ;wkB ~ n;h i{mk eoKr/
n?;hnK ;kohnK ohsK pzd eo d/DhnK ukjhdhnk jB fiBQK sK iok ;'u' wjkoki y[F j'Dr/ fe Boki < nkgD/ T[Zs/
d/ eoe/ foFs/ pDd/ BjhI pbfe fprVd/ jB bktK ftu bkr{ eoe/ d/yDk ukjhdk j? ;k~ ;kvk g/B e'Jh i{mk eoe/
xZN s' xN 2H30 xzN/ brB/ ukjhd/ jB. 1 xzNk bkVk ns/ d/t/ sK eh j'trk. ;k~ ;kvk w'pkJhb i{mk eoe/ d/t/ sK
/
bkVh ehsoB ;[De/ wB fJekro eoB T[; s'I pknd eh j'trk j'o ;G SZv' nro fJj fgnko ftu jh ehsk iKdk
/
T[jBK ~ 4 bktK d/ noE fe;/ uzr/ ftdtkB eEktkue e'b'I j? sK eb ~ n;h o[wkbk th u[zw e/ uVkT[D br gtKr/
;[DtkJ/ ikD. nkyo fJjBK 4 bktK d/ T[gd/F T[s/ jh ;koh fgnko ftu fco b'e xo'I gq;kfd th u[w e/ fbnkT[Dk F[o{
z
fizdrh fNeh j[dh j? ns/ i/ fJ; wjkB T[gd/F ~ ibdpkih
z eo d/Dr/. eh n;h nkgDh B'eokDh i' o'Nh pDk e/ fdzdh
d/ ueZo ftu Bionzdki eo fdsk ikt/ fco B[e;kB sK T[; j't/ T[; dk u[fz wnk gq;kdk yk ;ed/ jK. ;k~ wjkoki dh
;[Gkr i'Vh dk j? fi; dk frqj;s ihtB F[o{ j'D s'I gfjbK ji{oh ftu ;[usk gftZsosk pDk e/ oyDh ukjhdh j? ns/
Z
ibdpkih ftu c; iKdk j?. fco T[j ftuko/ fiBQk B/ fJ; ohs ~ th.
ibdpkih ftu bktK bJhnK T[j ;koh fizdrh Gi BZ; ftu ikbT[ n?;h ohs HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
jh fpsk fdzd/ jB. j'o n?;hnK eJh ohsK jB i' ;k~ r[o{ xo dh y[Fh
fJ; bJh ;k~ fJj' eoBk ukjhdk j? i' r[o{ ;kfjp s' tkMk oydhnK jB.
ih B/ nkfynk j?. fe @@ikbT[ n?;h ohs HHHHHHHHHHH j'o th nrb/ nze ftu HHHHHHHHHH
n?;hnK eJh ohsK jB i' ;k~ r[o{ dh y[Fh fdtkT[D dh r[o{ dhnK ;zrsK d/ nFhotkd dh T[vhe ftu
pikJ/ ;}k fdtk fdzdhnK jB. fit/ nieb fJe ohs pVh nkg ih dk
s/ih Bkb c?b ojh j? r[o{ rqzE ;kfjp ih ~ u"o eoBk. irihs f;zx @ikue#
fJj eoBk co} s/ skfpnk p?m/ tiho dk j? go nro e'Jh
w'fJnK ;kE B ikJ/
e[M to/ gfjbK w? nkgD/ fJe fwZso ~ fwbD frnk. i' r[od[nkok ;kfjp fty/ rqEh dh ;/tk fBGkT[dk ;h.
z I
FokXK d/ fdB ;B fJeftnesh T[BKQ gk; e[M ykD ghD dk ;wkB e[M egV/, wzMk ns/ fp;so b?e/ nkfJnk p?mk
;h. p; fJe' fid eoh ikJ/ fe w/o/ fgsk ih i' eJh ;kb gfjbK r[}o rJ/ ;B, d/ bJh fJBQK ;wkBk dh nodk;
eo/ d/t. w/o/ p?fmnK GkJh ;kfjp B/ ekch ;wMkT[D dk :sB ehsk fe thok fJj b'VK fJ; gzi G[se Foho dhnK
'
jB. i' fJE/ jh gziK sZsK ftu ftbhB j' frnk j? nkswk dk fJBQK ;wkB Bkb e'Jh tk;sk BjhI. fJj sK pkjwDK
dh ekY j? fJ; okjh T[j fpBK feos (w/jBs) ehfsnK nkgDhnK b'VK g{ohnK eod/ jB. go T[; tho d/ gZb/
e[M th BjhI fgnk. GkJh ;kfjp B/ g'bk fijk w/o/ ezB ftu fejk fJBQK ~ r[owfs okjh ;wM BjhI g?Dh fJj d/;h
GkFk ;wM/rk, GkJh ;kfjp T[; ~ p'b,/ @@fbnk GoktK i/ s{z BjhI wzBdk s/ fbnk nodk; eohJ/## go jK fJ; ;wkB
d/ Bkb xN' xN fJe iK d' ewo/ dk wekB th d/. wekB s'I fpBK s/ok fgT[ fJj ;wkB b?e/ ;Ve s/ p?mrk. /
fJj ;[D e/ T[j pzdk ;'uh g? frnk s/ e[M fuo pkd ;kok ;wkB u[e e/ w[;e[ok e/ tkg; s[o fgnk. T[;
Z
dh w[;e[okjN T[; ~ e[M ;'Mh g?D dh MbeK d/ ojh ;h.
@feow#
(17)
20. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
;q h r[ o { rq z E ;kfjp-2
;qh r[o{ rqE ;kfjp dh ;zgkdBk ;w/I @ig[# pkDh
z ;opftnkge, f;oiBjko
~ ;ps'I fgjbk fbsk frnk. @ig[# ih ;kfjp, ;kfjp ns/ fBoGkT[, fBot?o j?.
;qh r[o{ BkBe d/t ih w[y s'I T[ukfos @X[o eh pkDh# fJj gzi gfdnK dh ouBk j?
j? ! fJj fJe okr ofjs pkDh j? ns/ pkDh ftu e'Jh fi; ftu T[; nekb g[oy
ojkT[ BjhI j?. i/ eo fJj efjnk ikJ/ fe ig[ ih pkDh fijVk ezbe ofjs, gzju s' [ nihs f;zx,
;qh r[o{ rqE ;kfjp dk ;ko j? sK e'Jh nfseEBh BjhI
z ofjs j? fi;dh d/t, dkBt, byBT
j'Jrh.
/ ;[o Bo, w[fB, iB, gF{ gSh, gT[D, gkDh jh BjhI gqfeqsh
pkDh dk e/doh Gkt nekb g[oy (È), wB[y
I ns/ nrB se nokXBk eod/ jB ns/ T[j ;p dk
ns/ ;wki j?. wB[y ~ T[; ;opftnkge, gowfgsk fgqsgkbe, jo fJe ~ nzB, ib, jtk nkfd fpBK fe;/
gowkswk d/ xo dk tk;h pDkT[D nkoEks @@;funko G/d Gkt s'I brksko d/ ofjnk j?. feT[eh ;p ihn
f;Zy## pDkT[D bJh ;[uih ;/X (jfo ek wkor) fdsh s[wko/ ih, ns/ T[j nekb g[oy ;p ihnK ek dkskok
rJh j?, fe fet/I nekb g[oy dh gqkgsh bJh ;[DB wBD j?.
ns/ gzu dk wkor df;nk frnk j?, Bkb jh gzik yzvk ;'fjbk - ;'fjbk dk Fkpfde noE nBzd, y[Fh
okjhI nfXnkswesk pko/ ukBD gKd/I ;uyzv fty/ ik T[;sfs j? ;qh r[o{ rqE ;kfjp ftu ;'fjbk pkDh nzr
z
gqwkswk dh gqkgsh dZ;h rJh j? ns/ do;kfJnk j? fe 12 (pkoK) s/ nfezs j? ns/ fJ; pkDh ~ fBsB/w o{g
gqkgsh r[o gq;kfd (r[o{ feqgk ;dek) jh j' ;edh j?. ftu oks ~ ;'D s'I fgjbK gfVnk ikdk j? fi; ftu
T[gozs ;'do f;ob/y j/m pkDh nzfes j?. ;kfjp ;qh r[o{ BkBe d/t ih, r[o{ okw dk; ih ns/ ;qh
;'do dk Fpd ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ftu fsB r[o{ noiB ;kfjp ofus Fpd ;zrqfjs jB.
tko tZy tZy EktK s/ ns/ E'V/ i/j/ pdbkt Bkb nkT[dk I fJ; pkDh dk Gkt iht o{gh fJ;sqh i' fe
j?. ;p s'I gfjbK ig[ pkDh dh 27 (;skfJthI) gkT[Vh gowkswk s'I ftSVh j'Jh j?, T[; Bkb fwbkg ns/
nzr 6 (S0) s/, d{ih tko ;'do f;ob/y j/m nzr 8 fwbkg s'I pkd T[sgB y/V/ dk gqrkNktk j?. gow fgsk
(nm) s/ (e[M pdbkt Bkb) ns/ shih EK nk;k okr gqwkswk Bkb fet/I w/b j'J/ fJ;dh ;/X fJ; pkDh okjh
ftu nzr 347 (fsB ;' f;zskbh) s/. fdZsh rJh j?.
;'do f;ob/y tkbh pkDh, fBsB/w dh pkDh j?
ns/ fJ; dk rkfJB ;zfXnk ;w/I ehsk iKdk j?. fJj ;q h r[ o { fiz x ;Gk wkBe Bro
pkDh th ;qh r[o{ BkBe d/t ih dh feqsh j?. fJ; pkDh nko0vh0n?;0 n'0 byBT{
dk w{b Gkt T[; eosk g[oy (gowkswk) d/ xo (do) io{os wzd r[of;Zy gtkoK d/ pZu/ pZuhnK d/
dh F'Gk dk toDB j?. nkBzd ekoi bJh r[od[nkok ;kfjp tb'I e'Jh G/Nk BjhI
T[gozs ;' g[oy ftu T[; wjkB gow g[oy dk bJh iKdh j? ns/ irQk dh th e'Jh G/Nk BjhI j?.
toDB ehsk frnk j?, T[j gow fgsk jh ;p s'I tZvk ;wgoe eo'
T[sw FeshwkB ns/ ;dhth g[oy j? i' g{oh soK F[sso, z w'0 9415114663
(18)
21. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
ekft ;[ w B pkpk p[ Y k ih
fsqb'uB f;zx @uzB#
byBT{
BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Go e/
S/ t / I r[ o K se EK EK b[ N KD tkb/
pkbh T[ w o ftu y/ v K B y/ v e/ s/ , wkb vz r oK d/ skJh uoKD tkb/ .
wksk fgsk dh f;fynk pZ B gb/ , e' w b jEK ;z r ;/ t k ewKD tkb/ .
BkBe r[ o { d/ fi; dw j' J / doFB, Bkb FoXk d/ d[ X SeKD tkb/ .
shyD p[ X h u' I fBeb/ gq F B ;[ D e/ , fBeh T[ w o/ jh p{ V k ejKD tkb/ .
;/ t k f;de f;nKDg ;ukZ J h ;de/
f;y c[btkVh d/ sKJh wfjekD tkb/.
BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHHHHH
BkBe r[ o { dk id' I ;h dhd gkfJnk, r[ o { xo i' r / j' e/ ofj rJ/ ;h.
;/tk f;woB dh fijh ;h bkr brh, w'j wkfJnk d/ febQ/ ;G Yfj rJ/ ;h.
wzB ~ ;dk jh oy fBtKD tb ~, T[uhnK wsK d/ tfjD ;G tfj rJ/ ;h.
gfjo/dkoh r[o{ xo dh nfijh ehsh (fe) tKr Mr d/ d"yh ;G pfj rJ/ ;h.
ngD/ Bkb b? GkJh r[ o dk; ih ~
o[ e / ekoi ;G f;o/ uVkD tkb/ .
BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
S/ t / I r[ o K se EK EK b[ N kD HHHHHHHHHH
pkd BkBe d/ ;kohnK r[ o { i' s K, g{ o k g{ o k ;h wkD ;fseko ehsk.
pkpk p[[Yk ih dh jo fJe ;/X sKJh, ;[fBjoh n;{bk d/ ftu ;[wko ehsk.
e/ t b nkg BjhI ifgnk Bkw pkp/ , EK EK f;yh dk ik gq u ko ehsk.
skfjU[ pKDh d/ gfjb/ gqekF t/b/ gfjb/ rqzEh bJh r[oK thuko ehsk..
r[ o { xo d/ ;/ t e j' r[ o { xo bJh
whoh ghoh dh i' s irKD tkb/ .
BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHH
fFeSk dheSk ;koh S/ t / I r[ o { ih dh, pkpk p[ Y k ih jE' I ;wgz B j' J h.
w[rb oki ;zr f;Xk NeoKT[D tkbh, j? ;h ;{M s/ ;wM T[sgzB j'Jh.
uz r / x' V / s/ uz r h itkBh gk e/ , Bkb r[ o K ;G ;z r s gq ; z B j' J h.
pz d h-ykB/ iK u' e h b? g[ i / pkpk, jo fJe gkf;U ;h Xz B Xz B j' J h.
BkBe r[ o { s' I S/ t / I gksFkj se
y[ F h ;GBk dh @uz B # ih gkD tkb/
BkBe r[ o { s' I w/ j oK dh M' b Goe/
S/t/I r[oK se EK EK b[NkD HHHHHHHHHHH
(19)
22. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
nes{po dk Fjhdh e?bzvo
1 nes{po 1923 JhL ~ pZpo eow f;zx ;w/s 17 nes{po who wz~ B/ febQk okwo"Dh nzfwqs;o
9 f;zxK B/ u"sk ;kfjp d/ B/V/ pp/bh fty/ nzro/iK Bkb fty/ 1748 JhL ftZu bZrGr 200 f;Zy Fjhd eo fdZs/
bVfdnK Fjhdh gqkgs ehsh. ;B.
3 nes{ p o 1621 JhL ~ jor'fpzdg[o d/ :[ZX 19 nes{po jtkbdko ;o{g f;zx ih ~ Gkos-
ftZu GkJh iZN{ ih, GkJh efbnkDk ih, GkJh gokrK ih uhB dh izr ftZu i{MfdnK 1962 JhL ~ Fjhdh gkJh
;w/s eJh f;ZyK B/ FjhdhnK gqkgs ehshnK. ;h.
4 nes{ p o jtkbdko do;B f;zx ih fgzv 20 nes{ p o ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ ;{ow/I
Jhoke (b[fXnkDk) ekofrb dh izr ftZu bVQd/ j'J/ GkJh ihtB f;zx B/ ebw'N d/ ozrV ns/ r[ioK Bkb
1999 JhL ~ Fjhd j' rJ/ ;B. bVfdnK 1701 ftZu Fjhdh gqkgs ehsh ;h.
7 nes{ p o GkJh ;kfjp f;zx dhtkB s/ GkJh 22 nes{ p o ;0 w/ j o f;z x J/ n o ewKv' }
nB{g f;zx GkJh ;o{g f;zx (g's-d[Bhuzd d/) 1700 JhL
/q gfNnkbk, ;zs pbd/t f;zx, ;0 jikok f;zx ~ 1947
~ nBzdg[o ;kfjp fty/ Fjhd j' rJ/ ;B. ftZu gkfe;skBh epkfJbhnK B/ Fjhd eo fdZsk ;h.
8 nes{po GkJh f;zx fSZpo B/ fBowjrVQ fty/ 23 nes{po ;{pdko i'frdo f;zx wfjb ebK
/
o[;sw ykB s/ gjkVh okfinK Bkb bVfdnK 1700 JhL (w'rk) B/ Gkos-uhB dh izr ftZu 200 uhBhnK ~ wko
ftZu Fjhdh gqkgs ehsh. e/ 36 ;kEhnK ;w/s 1962 ftZu Fjhd j'J/.
10 nes{ p o fwgkjh wbehs f;zx fgzv y[od 24 nes{po ;0 XzBk f;zx pZpo pfjpg[ohJ/ ~
(BtK Ffjo) B/ Gkos-uhB dh izr ftZu 1200 uhBhnK nzro/}k B/ p/nzs s;hj/ d/ e/ 1923 JhL ~ Fjhd eo
Bkb bVd/ j'J/ 1962 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh. fdZsk ;h.
11 nes{po GkJh Bopd f;zx, nkfd 40 f;zxK 25 nes{ p o F/o/ gzikp d/ tkdko :'X/ GkJh
~ fgzv nkb'tkB (bkj"o) fty/ Xosh ftZu rZv e/ pjkdo cfsj f;zx ih B/ BkokfJD rVQ (B/V/ nzpkbk) fty/
Fkj B/ 1711 JhL ftZu Fjhd eo fdZsk ;h. i{MfdnK 1807 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh.
12 nes{ p o dFw/; fgsk d/ u"opodko GkJh 26 nes{po f;gkjh e/tb f;zx e'Nbh EkB f;zx
okw f;zx eFwhoh r'bk bZrD Bkb fBow'jrVQ fty/ (ibzXo) Gkos-uhB dh izr ftZu 10 uhBhnK ~ wko
1700 JhL ftZu Fjhd j' rJ/ ;B. e/ 1962 JhL ~ Fjhd j' rJ/ ;B.
13 nes{po GkJh fjzws f;zx ih (Gshi/-GkJh 27 nes{po iZEdko GkJh do;B f;zx c/owkB
/ {
pZio f;zx) B/ fBow'jrVQ d/ :[ZX ftZu 1700 JhL ~ B/ 74 fdB bzwh G[y jVskb oZy e/ 1969 JhL ~ Fjhdh
Z
Fjhdh gqkgs ehsh. gqkgs ehsh.
14 nes{ p o GkJh wE[ok f;zx ih (g[Zso GkJh 28 nes{ p o GkJh pNkB f;zx ih fgzv wKE{ik
fdnkbk ih) B/ fBow'jrVQ d/ :[X ftZu bVfdnK 1700
Z (rVFzeo) ~ nzro/iK B/ p/ns s;hj/ d/ e/ 1914 ftZu
z
JhL ~ 5 f;ZyK ;w/s FjhdhnK gqkgs ehshnK. Fjhd eo fdZsk ;h.
15 nes{ p o BkfJe pyskto f;zx B/ gfjb/ 29 nes{ p o BkfJe jogkb f;z x (8 f;Z y
ftFt :[ZX ftZu bVfdnK 1918 JhL ~ Fjhdh gqkgs o?ihw?N) i/m{tkb (nzfwqs;o) B/ ekofrb dh izr ftZu
I
ehsh. 1999 JhL ~ Fjhdh gqkgs ehsh.
16 nes{ p o 1762 JhL dh dhtkbh tkb/ fdB 30 nes{po GkJh eow f;zx, GkJh gqskg f;zx
npdkbh dh gzikj jiko c"i B/ jwbk eoe/ 33 f;zx ih T[s/ o/brZvh uVQk e/ 1922 JhL ~ gzik ;kfjp fty/
Fjhd eo fdZs/ ;B. Fjhd eo fdZsk ;h.
(20)
23. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
r[ o -sfj B/ ihtB pdb fdZ s k
fJj xNBk nZi s'I eohp d; ;kb gfjbK dh j?. w?I wikoh Bro fty/ eZgV/ dh d[ekB eodk ;h. ;L joGiB
f;zx ih, i' dk; d/ uzr/ gqwh ;ZiDK ftu'I ;B, nkgD/ Gshi/ ;[ypho f;zx ~ b? e/ nkJ/. T[j 20 e[ ;kbK dk B"inkB
/ [
;h, f;o d/ tkb eZN/ j'J,/ g?oK ftu "ihnK tor/ p{N, d/yD ~ f;ZXk-;kdk gqshs jzdk ;h. ;0 joGiB f;zx efjD
[
bZr,/ @@fJ; ~ d[ekB s/ oZy bU, sB]kj Gkt/I E'VQh d/ fdT[. fJ; dh ;[;kfJNh pj[s ]okp j?, s[jkvh ;zrs ftu
FkfJd e[M oe g? ikt/.##
w? T[; pZu/ ;[ypho f;zx ~ ezw s/ oZy fbnk. wro'I ik e/ gsk bZrk fe ;[ypho f;zx fdB ftu 2-3 vZphnK
f;roNK dhnK gh iKdk ;h s/ j'o th eJh soQK d/ BF/ eodk ;h.
fwFBoh gqukoe j'D eoe/ jbek pbku"o ns/ BtK Ffjo d/ fJbke/ ftu j'D tkb/ seohpB f}nkdk so
r[owfs ;wkrwK ftu dk; dh ;N/i ;eZso dh fvT{Nh j[dh ;h. fJe fdB wfjzdg[o Bro fty/ r[owfs ;wkrw
z
uZb fojk ;h. dk; r[owfs ;wkrw ftu jk}oh GoB bJh gfotko ;w/s ik fojk ;h ns/ ;[ypho f;zx f;o s/
ghbk goBk ;ikJh, dk; dh eko ubk fojk ;h. T[j d/yD ~ uzrk r[of;Zy brdk ;h, Gkt/I goB/ d/ j/mK e/; th
BjhI ;B s/ ihtB ftu th f;ZyK tkbh e'Jh pks BjhI ;h. dk; dh ;N/i s/ fvT{Nh ;h. ;N/i s'I ehosB eo e/ GkJh
okw f;zx ih @nDyh# fBjzr f;zxK dk iZEk gzvkb s'I pkjo nk fojk ;h. dk; dk gfotko s/ ;[ypho f;zx gzvkb
d/ nzdo ik oj/ ;B. ;[ypho f;zx d/ ;[do ;i/ e/;eh-goB/ ~ sZe e/ fBjzr f;zx ih B/ ndp s/ ;fseko ;kfjs
z
M[e e/ ;[ypho f;zx ~ @csfj# p[bkJh.
;[ypho f;zx B/ csfj dk itkp sK d/ fdZsk go fJ; d/ Bkb jh T[; d/ nzdo ezpDh fSV rJh. j?I ! w?I sK
f;roNK ghD tkbk, BFJh s/ gfssl fJj sfj w?~ BjhI w/o/ fJ; ;[do e/;oh pkD/ ~ p[bkJh rJh j?. w?I fJ; csfj
z
~ s/ e/;oh d;sko/ ~ dkr BjhI bZrD d/tKrk. T[; fdB s'I pknd ;[ypho f;zx B/ BfFnK dk fsnkr eo fdZsk.
f;Zyh ;o{g XkoB eoe/, nzfwqsgkB eo e/ fwFBoh ebk;K ftu'I ns/ r[owfs ;wkrwK ftu'I r[o{ dh wfs rqfjD ehsh.
fJ; soQK fJe r[o{ d/ fgnko ftu fGZih o{j B/ fJe wBw[y dk ihtB r[o{ eh csfj okjhI pdb e/ oZy fdZsk. nZieZbQ
GkJh ;[ypho f;zx ih eo"o Bro fty/ j?v rqEh dh ;/tk fBGk oj/ jB T[j dk; ~ id fJ; xNBk pko/ dZ;d/ jB
Z z
sK dk; dk ;h; ;fsr[o{ ih d/ gktB uoBK s/ M[e iKdk j?.
Z
;0 r[odhg f;zx @dhg#
(21)
24. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh-4
10H okr[ XBk;oh gzBk 660 s'I 695
XBk;oh XBtz s h ikDhn? GkJh
ik ;fsr[ o eh eko ewkfJ (gz B k 1419)
nekbg[oy dh nkosh eoB bJh rkfJnk frnk r[o{ BkBe d/t ih dk ftFt gof;ZX
Fpd @@rrB w? Ekb[HHHH## okr XBk;oh ftu rkfJnk frnk j?. pkeh GrsK d/ nkosh d/ Fpd
th fJ;/ okr ftu jB. fJj XzBtkB okr j? fi; ~ ;[uhnK nkswktK B/ nekbg[oy dh XzBsk vk0 ;o{g f;zx nbZr
bJh gq:'r ftu fbnKdk j? Gkt/I oki/ wjkokfink bJh fJj n?F, nBzd dk okr j? i' Fkw
t/b/ rkfJnk iKdk j?.
tzBrh
fJj[ XB[ ny[N[ B fBy[N? B ikfJ g{o? ;fsr[o dhnk fdykfJ
ng[B/ ;fsr[o eT[ ;d pfb ikJh r[o feogk s/ jfo wzfB t;kJh
;/ XBtzs jfoBkfw fbt bkfJ
r[fo g{o? jfo XB[ gorkf;nk
jfo feogk s/ t;? wfB nkfJ-ojkT[ (gzBk 663)
XBk;oh okr dh pDso fJ; goeko j? L-
no'j L ; r[ w g B[h ;I
nto'j L ;I Bh X g w g r[ o ;
tkdh L g ;ztkdh ;
w[y nzr L B[h ;, r[ w g, B[h X g, w g r[, o, ;
11H okr[ i? s ;oh L gzBk - 696 s'I 710
GkJh ekjB f;zx BkGk B/ wjkB e'F ftu fJ; okr d/ ;z;feqs fbysK ftu i? ;qh, i?sf;oh, i:fs;qh nkfd BktK
dk toBD ehsk j?. r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr ~ i?s;oh fbfynk frnk j?. r[o{ ;kfjpkB ftu'I r[o{ okwdk; ih
z
ns/ r[o{ noiB d/t ih B/ fJ; ftu pkDh T[ukoh j?. fdB d/ u"E/ gfjo ;w/I rkJ/ ikD tkbk fJj okr ;[ys gqGkt s/
FKsh T[ikro eodk j? s/ wB ~ y/Vk gqdkB eodk j?. jfowzdo ;kfjp fty/ gqubs ehosBh u"ehnK ftu'I fJe u"eh
dk BK fJ; okr s/ j?, Gkt i?s;oh dh u"eh.
tzBrh L
w/o? jhno? osB[ Bkw[ jfo pf;nk r[fo jkE[ XfoU w/o? wkEk
iBw iBw e/ febfpy d[y T[so/ r[fo Bkw[ dhU foB[ bkEk
w/o/ wB Gi[ okwBkw[ ;fG noEk
r[fo g{o? jfoBkw[ fdqVkfJnk
fpB[ Bkt? ihtB[ fpoEk-ojkT[ (gzBk 696)
(22)
25. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
okr[ i?s;oh rkT[D dk Yzr fBwB nB[;ko j? L-
no'j L ; r w/ g Bh ;I.
nto'j L ;K Bh X[ g w/ r o[ ; .
tkdh L r ;ztkdh L Bh
w[y nzr L ;, r g, w/ X[ g w/ r, w/ r o[ ;.
12H okr[ N' v h gzBk - 711 s'I 718
N'vh okr pj[s jh goubs okr j? i' oki dopkoK ftu pj[s wep{b j?. rkfJe fJ; okr dh wdd Bkb
okfinK wjkokfinK dh T[;ss eo d/ pj[s d"bsK gqkgs eod/ ;B. r[o{ rzqE ;kfjp ftu fJ; okr ~ nekb T[;ss
ftu tofsnk frnk j?. Bkwh g[oF fJ; ~ Bkw[ o; bJh gq:'r eod/ jB, fit/I @@jfo fpB[ ofj B ;e? wB[ w/ok## iK
@@wkrT[ dkB[ mke[o Bkw## iK fco @@gqG ih e' Bkw[ wBfj ;kXko? ihn gqkB ;{y fJ;[ wB eT[ posfB J/j jwko?..##
fJ; okr ~ nkw eo e/ fdB d/ d{i/ gfjo ftu rkfJnk iKdk j?.
tzBrh L
jfo fp;os ;dk y[nkoh
sk eT[ X'yk ejk fpnkg?
ik eT[ UN s[jkoh-ojkT[ (gzBk-712)
N'vh okr rkT[D dh ftXh EZb/ doi j? L-
no'j L ; o[ r[ w/ g X[ Bh ;I.
nto'j L ;I Bh X[ g w/ r[ o[ ;.
tkdh L X[ ;ztkdh L o[
w[y nzr L X[ HBh ;, o[ r[, o, ;, w/ r[, g w/ r[, o r[, o[ ;
13H okr p?okVh gzBk - 719 s'I 720
fJj okr pj[s g/uhdk s/ ngqubs j?. r[o{ rqE ;kfjp ftu fJ; okr dh pj[s xN tos'I ehsh rJh j?. r[o{
z
okwdk; ih B/ fJ; ftu S/ Fpd ns/ r[o{ noiB d/t ih B/ e/tb fJe Fpd ofunk j?. fdB dh ;wkgsh s/ oksoh d/
gqkozG ;w/I fJ; d/ rkfJB dk Y[etK ;wK j?.
Z
tzBrh L
ifg wB jfo fBoziB[ fBozekok
;dk ;dk jfo fXnkJhn? ;[ydksk
ik ek nzs[ B gkoktkok-ojkT[ (gzBk-720)
okr p?okVh fJt/I rkfJnk iKdk j? L-
no'j L HBh o[ r g, w/ r, w/ X ;I
nto'j L ;I Bh X g, w/ r, g r, o[ ;.
tkdh L r ;ztkdh L X
w[y nzr L g X r, w/ X, w/ r, w o[ r, o[ ;.
(23)
26. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
f;yK bJh r[ o wfs g/ q o BktK
1H r[o{ rqE ;kfjp ih s'I fpBK j'o fe;/ d/jXkoh ~ r[o{
z 14H f;Zy tk;s/ ;ko/ fdB jh uzr/ jB. wkV/ uzr/ fdBK
BjhI wzBDk s/ Bk jh fe;/ nZr/ wZEk N/eDk j?. dh ftuko BjhI eoBh. ;zroKd, wZf;nk, g{oBwkFh
2H fFqFNh dk eosk, gkbD tkbk, wko ;eD tkbk nkfd fdB e'Jh yk; gftZso BjhI jB, ;r'I pkeh d/
e/tb tkfjr[o{ jh j?. pqjwK, ftF~ iK fFt nkfd fdBK tKr jh jB.
e'Jh tZyohnK FeshnK BjhI. 15H f;Zy B/ nkg; ftu fwbD ;w/I, tkfjr[o{ ih ek
3H f;Zy B/ fe;/ w{osh dh g{ik BjhI eoBh. c'N' iK w{osh ykb;k, tkfjr[o{ ih eh csfj jh p[bkT[Dh j?.
~ jko gkT[D,/ X{g d/Dk r[of;Zy bJh wBQk j?. r[o{ 16H r[opkDh dhnK g'EhnK r[N-fenK nkfd ~ o[wkb ftu
;kfjp dhnK c'NnK iK w{oshnK th BjhI pDkT[DhnK
/ bg/N e/ ;fseko Bkb oZyDk j?.
ukjh-dhnK. gqubs s;thoK r[o{ ;kfjp dhnK 17H r[opkDh dk gkm eoB ;w/I ekjbh BjhI eoBh.
n;b s;thoK BjhI jB. fgnko ;fseko Bkb ;wM e/, wB i'V e/ gkm eoBk
4H f;Zy B/ G[Zb e/ th d/th d/ iroks/ BjhI eokDk. j?.
5H f;Zy B/ rzdhnK fgeuoK s'I gqj/i eoBk j? feT[Ife 18H f;Zy tk;s/ nzfwqs t/b/ T[mDk }o{oh j?.
Z
fJjBK ftu rzd/ ;hB ftykJ/ iKd/ jB nkuoD ~ 19H bzro SeD ;w/,I eVkj gqFkd b?D ;w/I ;k~ ekjbh
yokp eod/ jD. e[FshnK ;oe; s/ j'o y/vK tk;s/ BjhI eoBh ukjhdh.
e'Jh wBkjh BjhI. 20H ;qh r[o{ rqE ;kfjp ih d/ gzxV/ d/ gkftnK ~ w[mhnK
z { Z
6H f;Zy B/ nkgDk Bkw f;zx iK e"o Fpd ;w/s g{ok GoBhnK fBo'b wZBws j?. fJ;/ soQK ezXK iK EfVnK
fbyDk j?. s/ BZe orVBk iK wzih ;kfjp j/m gkDh oZyDk
7H f;Zy B/ ed/ th, fe;/ fe;w dk BFk, (Fokp, Gzr, wZBws j?.
nchw, uo;, szpke{, f;ro/N) nkfd BjhI tosDk. 21H fe;/ wZB[y dk ;fsr[oK d/ gqekF ;w/I ;zrs ftu
8H f;Zy Xow d/ fto'XhnK s/ gyzvh d/jXkoh r[onK Bkb
{ rd/bk bk e/ p?mDk ;ys wZBws j?.
e'Jh ;pzX BjhI oyZD. / 22H ehosB eoB ;w/I r[opkDh s'I pkjo dhnK wBxVs
9H f;Zy tk;s/ rzrk iK j'o fe;/ nBws d/ shoE s/ tkX{ s[eK bk e/ XkoBk bkT[Dh wZBws j?.
fJFBkB bJh ikDk wBQk j?. 23H ;zrs ftu fJe tes fJe' rZb j'Dh ukjhdh j?.
10H f;Zy bVehnk tk;s/ ezieK b?DhnK wBQk jB. ehosB iK eEk, tfynkB iK gkm.
11H f;Zy B/ Bzr/ f;o p}koK ftZu BjhI x[zwDk s/ Bk jh 24H nyzv gkm iK fe;/ j'o soQK d/ gkm t/b/ ez[G, i's
Bzr/ f;o pkjo fBebDk j?. jo ;w/I d;sko iK BkbhJ/o nkfd oZyDk wZBws j?. fJ;/ soQK gkm d/
uz[Bh Bkb e/; YZe e/ oZyD/ jB. Bkb Bkb iK ftu ftu fe;/ j'o pkDh dk gkm oZyDk
12H f;Zy phphnK B/ fe;/ fe;w dk e'Jh tos BjhI oZyDk. wZBws j?.
eotk o"E, g{oBwkFh, wZf;nk nkfd d/ tos oZyDk 25H ;zrs ftu eVkj gqFkd toskT[D s'I gfjbK gzik
fBo'b wZBws j?. fgnkfonK dk rZck eZY e/ toskT[Dk ukjhdk j?.
13H f;Zy B/ edh ;okX BjhI eoB/ s/ Bk jh ;okXK ftu fco skfpnk p?m/ f;zx ~ e"b ftu gk e/ d/Dk ukjhdk
fjZ;k b?Dk j?. j?.
(24)
27. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
;[ w B g[ ; se ;wheFk
fgSb/ wjhB/ 2 ;szpo 2012 ~ byBT{ d/ gzEe eth p? m k j/ sgsh b' j go T{ g o ;/ o/ s k ub ojk.
;0 fsqb'uB f;zx @uzB# ih dh gzith g[;se @@feoB-T- r' : k FwK go y[ d py[ d e' J h gfsz r k ib ojk..
nkskp O fJfsjk; p'bdk j?## dh o;w x[zY u[ekJh fJe gzikph eftsk ftu uzB ih dh wzio eFh t/y'-
(b'ekogB) ;qh r[o{ f;zx ;Gk nkbwpkr fty/, ntX fpibh gJh ;h uwedh s/ x{ N jB/ o h oks ;h.
ekbfiJ/N d/ w[y gqpXe ;0 ;opihs f;zx ih ns/ T[BKQ dh
z pdZ b th j? ;B Sk rJ/ , B uz B gkJh Mks ;h.
gsBh ;qhwsh ;fszdo e"o ih d/ ;z:[se eo ewbK Bkb ;kv/ fJ; d"o d/ jo pzd/ dh sVg s/ T[; dh fceo ~ uzB
;zgB j'Jh. ih B/ fJe eftsk ftu fJ; soQK fbfynk j? L-
fJ; g[;se pko/ ;odko nkswihs f;zx ih (tfoFm nki nKXh Bos' I eh jo soc e' SkJh j? .
ozr eowh) B/ i' ;wheFk ehsh j? ~ E'Vk ;zfSgs eoe/ Sb egN e/ pkdb' e' ;kE b/ e o nkJh j? . .
g/F ehsk ik fojk j?. ep po; iKJ/ :/ pkdb e' J h efj ;esk BjhI .
;zgkde iz r eh fJ; d' } y ;/ e' J h pZ u e/ ofj ;esk BjhI .
nkswihs ih efjzd/ jB HHHHHHHHHHHHH uzB ih dh fJ; fceo ~ T[BKQ dh e[M j'o eftsktK ftu th
g[okD/ tesK s'I jh f;nkfDnk B/ eftsk, okr, t/fynk ik ;edk j?, fit/I L-
fusqekoh w{osh s/ wzdo ebk (Architecture) ~ ;{Sw :k nkdwh jh nkdwh e/ y{ B ek fgnk;k :jK,
e'wb ebktK (Fine Arts) dk Bkw fdsk j?. eftsk ~ fJBQK |? o e:k GkJh ;/ jh GkJh e' Bcos nki j? .
;kohnk ebktK ftu' ;ot'sw wfBnk frnk j?. i[ b w' - f;sw e/ d' o w/ dw x[ N ojk fJB;kB ek
ekft ;zfrqj @@feoB-T-nskpOfJfsjk; p'bdk fJB;kfBns e/ Bkw go fJB;K e' dfjFs nki j?..
j?## d/ ouBkeko eth fsqbuB f;zx @uzB# w[y o{g ftu fJe
' fJ; ;z r q f j ftu f;Z y r[ o { ;kfjpkB ns/ f;Z y
tkue goz g ok d/ eth jB. tkue fJfsjk; s' S[ N e[ M j' o ftF/ n K
gozgok d/ ethnK dhnK eftsktK eth (Subjects) T[s/ th eth dh ebw ubh
d/ w[y s'I ;[DB t/b/ ;'s/ ~ i' nB[Gsh s/
q { j?, fit/I Fjhd/ nkiw Grs f;zx, wk;No
nkBzd gqkgs j[zdk j? T[j nkBzd T[;/ skok f;zx, GkJh tho f;zx, okXk ns/
eftsk ~ g[;se ftu gVQB s/ BjhI j[dk, z pz;oh ns/ s[b;h dk; nkfd-e[M j'o ekft
feT[Ife wzu s'I eth dh eftsk ;[DB o{gK :kBh rhs, r}bK w[ese nkfd th
t/b/ eftsk d/ p'bK s'I S[N eth dh t/y/ ik ;ed/ jB.
nkdkJhrh ns/ eftsk g/F eoB dk ni d/ f;yK pko/ fJe fw;ok t/y' L-
Yzr th ;'s/ T[s/ n;o gKd/ jB, idfe
q id' ;B r[ o d[ n ko/ eZ u / ,
g[;se ftu Sgh eftsk, gkme nkgDh FoXk pj[ s gZ e h ;h
wz B woih Bkb fJe' tkoh eJh j' J / j[ D r[ o d[ n ko/ gZ e /
eftsktK :k fJe' eftsk eJh eJh FoXk w[ e rJh ;koh..
Sitting ftu gVdk :k gV ;edk j? g[ ; se feoB-T-nkskp dh fJ;/
ns/ nkgDh ;'u s/ ;wM nB[;ko T; f;ob/ y j/ m Sgh gfjbh eftsk ns/
eftsk ~ ft;sko d/ ;edk j?. fJ; gzikph Gkr ftu fJfsjk; p'bdk j? - d't/
fbjki Bkb tkue gozgok d/ eth uzB eftsktK gVB tkb/ gkmeK d/ ;w/I dk w[b
ih dk fJj ;zfrqj T[BQk, dh eftsk d/ T[BQK ~ }o{o fwb/rk - fJj w/oh rkozNh
;{yw noEK ~ ;wMkT[D dh wjZstg{oB j?.uzB ih ~ tXkJh.
eVh pD ;edk j?. nkswihs f;zx
uzB ih ngDh eftsk ftu Fpd fusq pDKd/ jB - (ozr eowh)
fit/I Contact : 09335313104
(25)
28. gzikph ;[wB wkf;e nes{po 2012
vkH dhg fJzdo f;zx
b'V j? pZfunK dk wB ;wMD dh
gqf;ZX wB'ftfrnkBh Dr. Alfred Adler ~ fe;/ gqkgsh bJh, ;zxoF bJh b'VhId/ wB'pb tk;s/ ihtB
B/ g[fZ Snk fe fJe S'N/ pZu/ ~ ;z;ko fe; soQK dk bZrdk d/ gfjb/ fdB s'I jh pZu/ d/ nu/sB wB ftu fJj
j't/rk < vkeNo ;kfjp B/ itkp fdZsk fe n;hI ;ko/ fBFkBk j[zdk j? fe T[; B/ fJe nfjw, nksw-Gog{o
nkgDh f}zdrh dh F[onks tZv/ b'eK d/ ;z;ko ftu pj[s
{ ns/ skesto ihtB ihT[Dk j?. fJj sK jh j' ;edk
ew}'o ns/ S'N/ o{g ftu eod/ jK. fJe pZu/ ~ e[dos j? i/ T[; d/ o'}kBk d/ nB[Gt T[;~ fjzws ns/ nkswk
dk gfjbk ;[B/jk j? L nkgDh ew}'oh s/ ekp{ gkU, ftFtk; gqdkB eoB. fJ; bJh }o{oh j? fgnko,
nkgDh j'd wfj;{; eotkU ns/ T[j pD' fiBQK dh j'd
I I j"I;bk-nikJh ns/ ;dGktBk.
;z;ko s/ n;onzdk} j't/. fJj b'VK jB fJe pZu/ d/ nksw ftFtk; ~
pZu/ nkgDh wK e'b p?m e/ o'Nh yk oj/ ;B. T[GkoB bJh. go i/ j't/ fJ; s'I T[bN sK T[; pZu/ dk
fJe pZu/ B/ fejk fe nZi w?I d; o'NhnK yktKrk sK d{;ok feodko fe; soQK Bkb gqcbs j'trk. i/ T[; ~ fJj
Z[ /
p'fbnK, go w?I sK nZi thj o'NhnK yk fojk jK. T[jBK fejk ikt/ fe s{z fe;/ i'rk BjhI, s/oh fe;/ ~ b'V BjhI
dh wK, fi; ~ gsk ;h fe fJj fBZehnK fizdK fJe s'I tZX iK s{z e[M th pDB d/ ekpb BjhI sK eh T[j nksw
o'Nh BjhI yk ;ed/, p'bh, jK w/o/ pZfuU, fizBhnK wo}h ftFtk; jk;b eo ;e/rk < T[j pZuk iK sK fpbe[b
o'NhnK ykU. Gkt/I T[; wK e'b wB'ftfrnkB dh e'Jh e[M eoB d/ ekpb BjhI j't/rk ns/ iK fJ; jZd se
fvroh BjhI ;h go T[ ; B/ pZ f unK dh wB' d Fk ~ jzekfonk pD ikt/rk fe T[; ~ nkgD/ s'I T[go e'Jh
;wMfdnK T[jBK ~ T[sFkjs ehsk. BjhI bZr/rk.
fJe nfXnkge dk wB'ftfrnkBh j'Dk fJ; fjNbo dk pugB th f}nkdk ;[yh BjhI ;h.
bJh }o{oh j? fe T[j pZfunK dh ;woZEk ~ ;wMfdnK fJe E'VKQ -Gog{o pugB bJh T[; ~ ;ko/ ;z;ko dh fiZs
j'fJnk T[BKQ d/ wkBf;e ns/ g{oD ftek; bJh ;jkfJe s'I xZN e[M th gqtkB BjhI ;h. nkyoh ;w/I id'I T[j
j'D. pugB d/ fdB jo fJB;kB d/ GftZy dh p[fBnkd nkgD/ pzeo ftu ;h sK th T[; ~ nkgD/ ehs/ s/ Fow
j[d/ jB. pZfunK d/ wB'ftfrnkB pko/ t/ot/ eJh gZyK
z Bk nkJh ;r' I T[ j iowB b' e K ~ ;G e[ M bJh
s'I nfjw jD L e;{otko mfjok fojk ;h.
1H pZfunK dhnK wkBf;e b'VK ~ ;wMD ns/ e[M b'e fJj ;'ud/ jB fe pZfunK ~ ;G e[M
T[jBK dhnK ;wZf;nktK d/ jZb bJh. fdT[ sK i' T[j jw/FK y[F ofjD, fe;/ rZb dh E{VQ Bk
2H fJe tX u[Ze/ wB[Zy d/ ;[Gkn ns/ ;'u Yzr ~ nkt/. go T[j G[bd/ jB fe f}zdrh fJe jZE d/Dk ns/
pdbDk pj[s n"yk j?, feT[Ife T[;dk fttjko gZe d{i/ jZE b?D dk BK BjhI ;r'I tzvD dk Bkw j?. fJ;
u[fenk j[zdk j?. fJj nwb f;oc pugB ftu jh soQK d/ pZu/ f}zdrh dk w[ekpbk eoB d/ ;wZoE BjhI
w[wfeB j?. j[zd/. T[j ;wMd/ jB fe d[BhnK dhnK ;G uh}K s/
3H fJe uzrh ihtB iku ns/ T[u/ohnK edoK T[jBK dk jZe j? go f}zdrh dhnK ;ys ;ukJhnK dk
ehwsK ~ f;ykT[D bJh pZu/ d/ fdwkrh o[MkB dk gsk ;kjwDk eofdnK T[j fpyo iKd/ jB, N[N iKd/ jB.
Z
j'Dk }o{oh j?. pZfunk ~ Spoon Feeding dh jw/Fk b'V BjhI tX/o/
4H f}zdrh dk fJe yk; we;d ns/ T[; wzf}b dh b'V j? j";bk nikJh dh, uzrh nrtkJh dh, sK i'
(26)