multidisciplinair overzicht van de juridische obstakels bij de aanleg en exploitatie van warmtenetten

1. Lunchseminarie - Warmtenetten: hoe juridische
valkuilen vermijden?
3 mei 2016 – Brussel
Bert Van Weerdt & Jens Debièvre

2. 1. De begrippen warmtenet en warmte
 Warmtenet
 Heet water of stoom wordt getransporteerd d.m.v. geïsoleerde
waterpijpleidingen tot aan gebruikers
 Gebruikers
 Consumenten / woningen
 Bedrijven / landbouw
 Publieke sectoren (openbare gebouwen, zwembaden, …)
 Stadsverwarming: de distributie van thermische energie in de vorm
van stoom of warm water vanuit een centrale productie-installatie
via een netwerk dat verbonden is met meerdere gebouwen of
locaties, voor het verwarmen ruimten of processen (artikel 1.1.3,
113°/1 van het Energiedecreet)
2

3. 1. De begrippen warmtenet en warmte
 Warmte
 Warmte < energiebron
 Groene warmte (artikel 1.1.3, 59° Energiedecreet): “warmte die
geproduceerd is uit een hernieuwbare energiebron”
– Zon, biomassa, biogas, …
 Restwarmte: bijproduct
– Elektriciteitsproductie (warmtekrachtkoppeling)
– Industrieel productieproces / afvalverbranding
3

4. 2. Onderdelen van een warmtenet
 Warmtebron
 Hulpinstallatie
 Fluctuerende warmtevraag
 Back-up
 Netwerk
 Transport- en distributienetwerk
 Scheiding: overdrachtstation (warmtewisselaar)
 Afnemers
4

5. 2. Onderdelen van een warmtenet
5

6. 3. Groeiend belang
 Warmtenet Kuurne-Harelbeke
 Restwarmte van een afvalverbrandingscentrale (restwarmte)
 Buizencircuit voor de verwarming van nieuwe woonwijken
 Aansluitingen voorzien tegen eind 2016
6

7. 3. Groeiend belang
 Blue Gate Antwerpen
 Herontwikkeling brownfield
 Duurzaam bedrijventerrein
 Verwarming + warm water industriegebouwen via warmtenet
 Gas – biomassa (groene warmte)
7

8. 4. Voor- en nadelen t.a.v. individuele
verbrandingsinstallaties
 Voordelen
 Minder schadelijke uitstoot (CO2, …) - geen CO-vergiftiging
 Minder afhankelijk van import van fossiele brandstoffen
 Transport van warmte (warm water/stoom) minder gevaarlijk
voor mens & milieu dan fossiele brandstoffen
 Gebruik lokale energiebronnen (afval, biomassa, geothermische
warmte, …)
 Minder afhankelijk van elektriciteitsnet (bij elektrische
verwarming)
 Ontbreken gasnetwerk
 Geen specifieke regulering
8

9. 4. Voor- en nadelen t.a.v. individuele
verbrandingsinstallaties
 Nadelen
 Juridische obstakels
 Ruimtelijke inpasbaarheid (ondergrondse innames door andere
leidingen, …)
 Enkel voor nieuwe projecten?
 Warmteverlies bij grotere afstanden – enkel lokaal verbruik
 Investeringskosten
 Gesloten distributienetten
 Geen specifieke regulering
9

10. 5. Mogelijke juridische obstakels bij de
aanleg/exploitatie van een warmtenet
 Verwerving van zakelijke rechten op onroerende
goederen
 Stedenbouwkundige of milieuvergunning voor de
aanleg/exploitatie van een warmtenet
 Energiewetgeving
 Subsidies voor aanleg van warmtenet in een
bedrijventerrein
 Contractuele aspecten
10

11. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Installatie op eigen terreinen
 Vestigen van een zakelijk recht op onroerende goederen
van derden
 Zekerheid omtrent de duur van ‘gebruiksrecht’
 Zekerheid omtrent eigendom van de leidingen
 Vgl. windturbines / zonnepanelen
 Koop/verkoop (verwerven eigendomsrecht)
 Aankoop deel ondergrond waarin leidingen komen te liggen
 Horizontale eigendomssplitsing
11

12. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Onteigening
 Indien een overheid betrokken is bij de aanleg van een
warmtenet
 ‘Gedeeltelijke’ onteigening, gedeelte van de ondergrond
 Administratieve / gerechtelijke procedure
 Onteigeningsvergoeding
 Aard van de inneming
 Diepte inneming
 Waardevermindering
12

13. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Opstalrecht
 Zakelijk recht om constructies op andermans goed te plaatsen
 Maximaal 50 jaar (hernieuwbaar)
 Niet alleen voor ‘opstallen’, maar ook ‘onderstallen’
 Cass. 28 november 1969: “iemand kan eigenaar zijn van een
onderbouw zonder eigenaar te zijn van de grond”
 leidingen
 Verzaken aan recht van natrekking = opstalovereenkomst
 Gedurende looptijd van opstalovereenkomst vindt geen
natrekking plaats
 Uitzondering: openbaar domein-opstallen
 Openbaar domein: bestemming van openbaar nut (= warmtenet?)
13

14. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Erfdienstbaarheid tot algemeen nut
 Gevestigd door of krachtens de wet
 Geen vergoeding, tenzij bepaald in de wet
 (quasi-)onteigening: rol van het ‘verleggingsrecht’
 Artikel 11 van de Gaswet: recht om gasinstallaties op te richten
onder, op of boven private gronden
 Artikel 4.1.23 van het Energiedecreet: wettelijke
erfdienstbaarheden voor netbeheerders (elektrische leidingen)
 Geen wettelijke regeling voor warmtenetten
14

15. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Privaatrechtelijke erfdienstbaarheid
 Artikel 686 B.W.
 Gebruiks- en genotsrecht
 Erfdienstbaarheid op de ondergrond
 Lijdend erf: onroerend goed waarop een leiding/warmtenet wordt
aangelegd
 Bepaalde/onbepaalde duur
 Geen natrekking
 Recht van uitweg (artikel 682 B.W.)
 Cass. 1 maart 1996: ook voor onroerend goed dat wil aansluiten op
een nutsleiding
15

16. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Zakelijke rechten op het openbaar domein
 Mogelijkheid bevestigd in Cass. 18 mei 2007
 Artikel 191 Gemeentedecreet: “gemeenten kunnen zakelijke
rechten vestigen op openbare domeingoederen”
 Precair en herroepelijk
 Recht van opstal
 Domeinconcessie (RvS 21 juni 1994, nr. 48.082):
 “een concessie waarbij door middel van een overeenkomst de
overheid een persoon het recht verleent om een gedeelte van het
openbaar domein tijdelijk en op een wijze die het recht van andere
uitsluit in gebruik te nemen en die om redenen ontleend aan het
openbaar belang éénzijdig kan worden herroepen”
16

17. 6. Verwerving van zakelijke rechten
 Zakelijke rechten op het openbaar domein (vervolg)
 Geen wettelijke regeling voor warmtenetten i.t.t.
 Wet van 17 januari 1938 geeft aan gemeenten, verenigen van
gemeenten, concessiehouders, … recht om leidingen (gas/water)
aan te leggen en onderhouden onder wegen
 Artikel 4.1.27 van het Energiedecreet
– Gebruik openbaar domein gas- en elektriciteitsleidingen
17

18. 7. Aanleg warmtenet: stedenbouwkundige
vergunning vereist?
 Vrijstellingsbesluit 2010 (Besluit Vl. Reg. 16 juli 2010)
 Gebruikelijke ondergrondse constructies en aansluitingen
vrijgesteld (niet voor de rooilijn of in achteruitbouwstrook)
 Woningen (artikel 2.1, 1°)
 Andere gebouwen (artikel 3.1, 1°) + industriegebied (artikel 4.1)
– Binnen een straal van 30 meter van een gebouw
 Openbaar domein (artikel 10, 4°)
 NIET: landbouwgebied, …
18

19. 7. Aanleg warmtenet: stedenbouwkundige
vergunning vereist?
 Verenigbaarheid bestemmingsvoorschriften
 Woongebied / industriegebied / zone voor
gemeenschapsvoorzieningen
 Andere bestemmingsgebieden?
 Artikel 4.4.7, § 2 VCRO
– Afwijkingsmogelijkheid van bestemmingsvoorschriften voor
handelingen van algemeen belang met beperkte ruimtelijke
impact
– Besluit Vl. Reg. Van 5 mei 2000: ondergrondse leidingen voor
het ‘openbaar net’ + bijhorende infrastructuur (pompen /
overslagstation)
19

20. 8. Exploitatie warmtenet: milieuvergunning?
 Rubriek 39.7 van Bijlage 1 VLAREM I: industriële
installaties voor transport van stoom en warm water
(uitgezonderd de transportleidingen) met een totaal
vermogen van:
 10 t.e.m. 200 kW klasse 2
 Meer dan 200 kW klasse 1
20

21. 9. Energiewetgeving
 Aansluitingsverplichting
 Decreet 18 november 2011: “De voorgestelde wijziging van het
Energiedecreet maakt het daarom mogelijk dat gebouwen in
straten, wijken of gebieden waar men kiest voor een warmtenet
[…] ook meegeteld kunnen worden als aansluitbare gebouwen.
Daardoor verdwijnt de druk om aan de aansluitbaarheids-
verplichtingen te voldoen door in deze zones een aardgasnet
aan te leggen.”
 Ontsloten wooneenheid/gebouw: “gelegen langs een openbare
weg waar een warmtenet aanwezig is” (artikel 1.1.3, 96° van het
Energiedecreet)
21

22. 9. Energiewetgeving
 Groenewarmtecertificaat
 Productie van 1000 kWh warmte uit hernieuwbare
energiebronnen (artikel 1.1.3, 61° van het Energiedecreet)
 Artikel 7.2.1 van het Energiedecreet: de Vlaamse Regering kan
een systeem van groenewarmtecertificaten instellen
 “Hernieuwbare energiebronnen kunnen niet alleen aangewend
worden voor de productie van elektriciteit, maar ook voor de
productie van warmte. Van deze mogelijkheid wordt momenteel
in Vlaanderen onvoldoende gebruik gemaakt. Om de productie
en het gebruik van deze groene warmte te stimuleren, kan de
Vlaamse Regering een systeem van groenewarmtecertificaten
invoeren, naar analogie met het systeem van
groenestroomcertificaten.” (MvT Energiedecreet)
22

23. 9. Energiewetgeving
 Warmtekrachtcertificaat
 Toegekend aan een productie-installatie die een hoeveelheid
primaire energiebesparing heeft gerealiseerd door gebruik te
maken van kwalitatieve warmtekrachtkoppeling ten opzichte van
een moderne referentiecentrale en een moderne referentieketel
(artikel 1.1.3, 135° van het Energiedecreet)
 Warmtekrachtinstallatie = 1 proces waarbij thermische warmte +
elektrische/mechanische energie wordt opgewekt (artikel 1.1.3,
136° van het Energiedecreet)
23

24. 9. Energiewetgeving
 Warmtekrachtcertificaat (vervolg)
 Startdatum voor 1 januari 2013
 1 certificaat voor 1000 kWh
 Startdatum vanaf 1 januari 2013
 1 certificaat voor 1000 kWh x bandingsfactor
 Minimumprijs per certificaat
 In dienst voor 1 januari 2010 EUR 27
 In dienst vanaf 1 januari 2010 EUR 27
 In dienst vanaf 1 januari 2012 EUR 31
24

25. 9. Energiewetgeving
 Individuele warmtemeter / efficiënt warmtenet
 Artikel 7.8.1 van het Energiedecreet
 Decreet van 14 maart 2014
 Individuele warmtemeter / warmwatermeter
 Tegen 31 december 2016: individuele meters in appartementen
 Vl. Reg. kan nadere regels bepalen voor uitbating van een
warmtenet
 RL 2012/27/EU: efficiënt stadsverwarmingssysteem: ten minste
50% hernieuwbare energie, 50% afvalwarmte, 75% warmte uit
warmtekrachtkoppeling of 50% uit een combinatie
25

26. 10. Subsidies voor aanleg van warmtenet in
een bedrijventerrein
 Decreet van 13 juli 2012 ruimtelijke economie
 Steun voor (her)aanleg bedrijventerreinen
 Besluit Vl. Reg. Van 24 mei 2013
 Subsidie infrastructuurwerken, wegen, ecologische
investeringen, aanleg/uitbreiding warmtenet
 Voorwaarde: CO2-neutraliteit
 CO2 neutraal elektriciteitsverbruik of compensatie
 Voor elk project waarvoor subsidie wordt aangevraagd,
moet een CO2-neutraliteitsplan worden opgesteld
26

27. 10. Subsidies voor aanleg van warmtenet in
een bedrijventerrein
 CO2-neutraliteitsplan
 Maatregelen die de ontwikkelaar neemt om de CO2-neutraliteit
van het bedrijventerrein te waarborgen
 Aanduiding van de nieuwe kavels waarop de verplichting van
CO2-neutraliteit geldt
 Clausules in overeenkomst waarbij kavel wordt verkocht aan
onderneming
 Vb. verplichte installatie PV-installaties
 Vb.: verplichte aansluiting of warmtenet voor afname warmte of
warm water (rendabiliteit)
 CO2-neutraliteit: verbruik groene stroom / aankoop
emissiekredieten
 Warmtenet: efficiëntie groenestroomproductie (vb. bio-massa)
27

28. 11. Contractuele aspecten
 Geen wettelijke regeling die leveranciers / producent /
vervoerder / gebruiker rechten toekent of verplichtingen
oplegt
 Uitgangspunt: contractuele vrijheid
 Regelgeving voor liberalisering Europese interne markt
elektriciteit / aardgas n.v.t. op warmtenetten
 Geen onafhankelijke distributienetbeheerders
 Gesloten netwerk
 Verticaal geïntegreerde ondernemingen - monopolies
 Marktprijs?
28

29. 11. Contractuele aspecten
 ‘Ontvlechting’ mogelijk en/of wensbaar?
 Warmtenetten afhankelijk van lokale situatie
 Warmte moeilijk transporteerbaar
 Duitse mededingingsautoriteit: risico op synergieverliezen
 Redelijke prijs voor levering warmte
 Verplichte aansluiting op warmtenet?
 Vgl. aardgas- en stookoliemarkt
 ‘niet meer dan anders’-clausule
 Na aansluiting weinig concurrentie – lange duur contracten
 Contractuele kostenescalatieclausules
 Prijsontwikkeling andere brandstoffen
 Wettelijk toezicht?
29

30. 12. Toekomstige decretale regeling?
 Bevoegdheid
 Gewesten bevoegd voor de aanleg en exploitatie van
warmtenetten
 Artikel 6, § 1, VII, eerste lid, d) BWHI: “netten van
warmtevoorziening op afstand”
 Groene warmte (bevoegdheid hernieuwbare energie, artikel 6, § 1,
VII, eerste lid, f) BWHI)
 Sociale warmtetarieven (federale bevoegdheid)
30

31. 12. Toekomstige decretale regeling?
 Vlaams Regeerakkoord
 Uitwerken van een kader voor “openbare warmtenetwerken”
 Opmaak warmte-atlas tegen eind 2016
 beoordeling van het potentieel voor efficiënte stadsverwarming
(artikel 14 RL 2012/27/EU)
 In kaart brengen warmtebronnen / restwarmte
 Beleidsnota Minister Energie
 Uitwerken beleidskader
31

32. 13. Nederlands voorbeeld: Warmtewet
 Compromis tussen tegenstrijdige belangen
 Warmteleveranciers
 Voldoende afnemers
 Financiële haalbaarheid warmtenet
 Consumenten
 Keuzevrijheid
 Juridische bescherming
 Wet van 17 juni 2013 ‘Warmtewet’
 Geen keuzerecht
 Aardgas of warmtenet
32

33. 13. Nederlands voorbeeld: Warmtewet
 Vergunningsplicht (artikel 11)
 Verboden zonder vergunning warmte te leveren aan verbruikers
 Verplichtingen voor vergunninghouder
 “betrouwbare levering van warmte tegen redelijke voorwaarden en
met inachtneming van een goede kwaliteit van dienstverlening”
 Uitzondering: kleine netwerken / eigen gebruik
 Vergunning kan worden ingetrokken
 Voorwaarde: levering van warmte komt niet in het gedrang
 Overname warmteleveringsplicht / alternatieve aansluiting
33

34. 13. Nederlands voorbeeld: Warmtewet
 Warmteprijs (artikel 2)
 Maximumprijs
 Vastgesteld door overheidsorgaan
 “gebaseerd op de integrale kosten die een verbruiker zou moeten
maken voor het verkrijgen van dezelfde hoeveelheid warmte bij het
gebruik van gas als energiebron”
 Gebruiksafhankelijk deel en gebruiksonafhankelijk deel
 Geen ruimte voor differentiatie kostprijs individueel project
 Redelijke kosten voor het ter beschikking stellen van de
warmtewisselaar
 Tarief voor de meting van het warmteverbruik
 Aansluitingsbijdrage (contractueel)
 Maximaal bedrag (berekening in artikel 5)
34

35. Vragen
© Lydian, mei 2016. Deze uiteenzetting geeft algemene inlichtingen en verstrekt geen enkel advies

36. Contact details
36
Jens DEBIEVRE
Partner
Real Estate, Environment &
Regulatory
+32 2 787 90 65
jens.debievre@lydian.be
Bert VAN WEERDT
Associate
Real Estate, Environment &
Regulatory
+32 2 787 90 66
bert.vanweerdt@lydian.be

37. 37
•Tour & Taxis
•Havenlaan 86c b113
•1000 Brussels
•T +32 2 787 90 00
•F +32 2 787 90 99
Brussels Office
• Arenbergstraat 23
• 2000 Antwerp
• T +32 3 304 90 00
• F +32 3 304 90 19
Antwerp Office
• Thonissenlaan 75
• 3500 Hasselt
• T +32 11 26 00 50
• F +32 11 26 00 59
Hasselt Office

38. Stay in touch and join us at LinkedIn
info@lydian.be
www.lydian.be