Προσεγγίσεις ποιοτικής ανάλυσης .pptx

1. Επιβλέπων καθηγητής: ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: ΧΡΥΣΑΦΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ
Π.Μ.Σ. Παιδαγωγική και Διδακτική Πράξη:
Διοίκηση και επιμόρφωση εκπαιδευτικών
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2022
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ:
«Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων –
Τεχνικές ποικίλων προσεγγίσεων»

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
• ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
• ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ
• ΓΙΑΤΙ ΕΝΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ;
• ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
• ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
• ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ
• ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ
• ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΓΡΑΦΙΑ (PHENOMENOGRAPHY)
• ΑΡΘΡΟ: ΠΗΓΕΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

3. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
ΔΕΣΜΕΥΜΕΝΕΣ
• ανάλυσης λόγου
• ανάλυση συνομιλίας
• αφηγηματική ανάλυση
ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ
• θεματική ανάλυση
• ανάλυση περιεχομένου
• θεμελιωμένη θεωρία

4. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ
Τύπος μελέτης
(θέλω να καταλάβω)
Ερευνητικές προσεγγίσεις
• Θεμελιωμένη θεωρία
Αφηγηματική ανάλυση
Φαινομενογραφία
Ανάλυση περιεχομένου
• Ανάλυση συνομιλίας
Σημειωτική
Ανάλυση λόγου
Εμπειρίες ζωής
συμμετεχόντων
Πώς οι άνθρωποι
κατασκευάζουν και
αναπαριστούν τον
εαυτό τους και τον
κόσμο τους

5. • Κριτική ανάλυση λόγου
• Ανάλυση περιγράμματος
Ανάλυση λόγου
Αφηγηματική ανάλυση
Ανάλυση περιεχομένου
Τα δεδομένα μου
στο πλαίσιο των
σχέσεων εξουσίας
και ισότητας
Τη δυνατότητα
εφαρμογής μιας
έννοιας ή θεωρίας ή
έλεγχος για
ανακαλύψεις άλλων

6. Γιατί ένας ερευνητής να επιλέξει την ποιοτική
έρευνα;
• Η ποιοτική έρευνα είναι ένα πολυσύνθετο πεδίο που χρησιμοποιεί
ποικίλες αναλυτικές τεχνικές για την κατανόηση των πλούσιων
δεδομένων που έχουν συλλεχθεί.
• Η Ποιοτική Έρευνα έχει ως στόχο την διερεύνηση και την σε βάθος
κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων αλλά και της συμπεριφοράς
των ατόμων που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα,
μέσα από την παρατήρηση.
• Μέσω της ποιοτικής μελέτης ενός ζητήματος ο ερευνητής στοχεύει
στην απάντηση ερωτημάτων που ίδιος θέτει και σχετίζονται με το
“πώς” και το “γιατί”.

7. ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ
Περιέχει προκαθορισμένες ενότητες που έχουν κωδικοποιηθεί και
αφορούν ένα συγκεκριμένο ερευνητικό ζήτημα.

8. Πώς προκύπτει ένα περίγραμμα;
• Έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν.
• Από τη φύση του ερευνητικού ερωτήματος.
• Σε συνδυασμό με τις γνώσεις και τη φιλοσοφική οπτική που επιλέγει
ο ερευνητής.

9. ΚΡΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ
Τα αντιληπτικά περιγράμματα που κυρίως έχουν σχέση με την ποιοτική
έρευνα είναι το κριτικό αντιληπτικό περίγραμμα (critical theory paradigm)
και το ερμηνευτικό/σχετικιστικό αντιληπτικό περίγραμμα.
Τα δύο αυτά αντιληπτικά περιγράμματα υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει
αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά ακόμα και αν υπάρχει, δεν θα πρέπει
ο ερευνητής να προσπαθήσει να την κατανοήσει, και αυτό γιατί ο κάθε
άνθρωπος βιώνει και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με ένα μοναδικό
και τελείως προσωπικό τρόπο.
Αυτό λοιπόν που έχει σημασία για εμάς είναι να προσπαθήσουμε να
κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο κάθε συμμετέχων στην έρευνα
μας αντιλαμβάνεται την πραγματικότητά του.
Ευνόητο είναι ότι οι βασικές θέσεις αυτών των δύο περιγραμμάτων
συμπίπτουν με τους βασικούς στόχους της ποιοτικής έρευνας.

10. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
• Η ανάλυση περιγράμματος συνοψίζει τη ρευστότητα της ποιοτικής
έρευνας με διαφορετικές προσεγγίσεις, οι οποίες έχουν όλες κοινά
στοιχεία και φέρουν το ίδιο όνομα.
• Διαφέρει από πολλές άλλες προσεγγίσεις της ποιοτικής ανάλυσης, διότι,
σε αντίθεση με αυτές όπου η στρατηγική που ακολουθείται είναι να
αφήσουμε τους κώδικες να διαμορφωθούν με βάση τα δεδομένα (από
κάτω προς τα πάνω), η στρατηγική με την ανάλυση περιγράμματος
βασίζεται σε μια διαδικασία από πάνω προς τα κάτω, τουλάχιστον στα
πρώτα στάδια.
Η χρήση περιγράμματος συνιστάται να γίνεται εκτενέστερα:
• στην ανάλυση βιβλιογραφίας
• στη μελέτη δεδομένων από συνεντεύξεις
Ο κύριος λόγος γι’ αυτό, είναι το μεγάλο πλήθος πληροφοριών που έχει να
διαχειριστεί ένας ερευνητής. Η διαχείριση του όγκου τους, θα είναι
ευκολότερη αν πρώτα κωδικοποιηθούν.

11. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
• Είναι ένα σύνολο διαδικασιών που μπορούν να εφαρμοστούν σε
οποιοδήποτε μέσο μηνυμάτων. (κείμενο, προφορικός λόγος,
ενέργειες κ.α.) για τον προσδιορισμό του μηνύματος που
μεταδίδεται , ποιος μεταδίδει και σε ποιον. Αφορά τη σημασία και
την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας. Αφορά λέξεις, έννοιες και
ιδέες που μεταδίδονται.
• Η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου δημιουργεί μία δομή
κωδικοποίησης που βασίζεται στην ερμηνεία και την αναγνώριση του
νοήματος σε ένα μήνυμα από τον ερευνητή.
• Η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου, χρησιμοποιείται εκτενώς σε
επαγγέλματα που σχετίζονται με υπηρεσίες μέριμνας, επειδή θέλουν
να αναλύσουν αλληλεπιδράσεις και συναισθηματικές καταστάσεις.

12. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΜΕΣΩ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ
ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
Η Sarah Shannon και η Hsiu-Frang Hsieh νοσηλεύτριες που εξέτασαν τον
τρόπο με τον οποίο εφάρμοσαν την ανάλυση περιεχομένου διάφοροι
ερευνητές, αναφέρουν τρεις προσεγγίσεις:
• Συμβατική ανάλυση περιεχομένου: κωδικοποίηση δεδομένων που
συλλέγονται από τον ερευνητή
• Κατευθυνόμενη ανάλυση περιεχομένου: ξεκινά με μια θεωρητική ή
υποθετική πρόταση και τη χρησιμοποιεί για να κατασκευάσει μια δομή
κωδικοποίησης.
• Αθροιστική ανάλυση περιεχομένου: επιλέγονται λέξεις-κλειδιά από
προηγούμενες έρευνες ή από κείμενο. Στόχο έχει να κατανοήσουμε πως
χρησιμοποιούνται οι λέξεις μέσα στο συγκείμενό τους. Οι ερευνητές-
συγγραφείς λένε ότι «είναι μια προσπάθεια όχι να καταλήξουμε σε ένα
νόημα, αλλά να εξερευνήσουμε τη χρήση».

13. ΧΡΗΣΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
Η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου:
• Αφορά τη σημασία και την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας.
• Αφορά λέξεις, έννοιες και ιδέες που μεταδίδονται.
• Δημιουργεί μία δομή κωδικοποίησης που βασίζεται στην ερμηνεία
και την αναγνώριση του νοήματος σε ένα μήνυμα από τον ερευνητή.

14. Ο Klaus Krippendorf προσδιορίζει τους ακόλουθους τομείς όπου η
ποιοτική ανάλυση περιεχομένου μπορεί να χρησιμοποιηθεί
αποτελεσματικά και τους ονομάζει «τύπους λογικής»
Α) προεκτάσεις:
- Τάσεων: ερευνώνται οι τάσεις που επικρατούν και οι λόγοι που τις
επηρεάζουν.
- Μοτίβων: για να διαπιστωθεί αν δυο σύνολα δεδομένων εμφανίζουν
χαρακτηριστικά που αλληλοεπηρεάζονται.
- Διαφορών: η παρατήρηση χαρακτηριστικών, μέσα από μοτίβα.
Β) καθιέρωση προτύπων για:
- Τον προσδιορισμό χαρακτηριστικών επικοινωνίας.
- Την αξιολόγηση επικοινωνιών: καταδεικνύεται έτσι η πραγματικότητα
της αξιοπιστίας ή η ύπαρξη μεροληψίας.
- Τη διατύπωση κρίσεων.

15. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ
Η Κριτική Ανάλυση Λόγου βλέπει το λόγο ως μια μορφή κοινωνικής
πρακτικής. Η περιγραφή αυτή του λόγου προϋποθέτει μια διαλεκτική
σχέση μεταξύ του λόγου και της κατάστασης, του οργανισμού και της
κοινωνικής δομής που τον διαμορφώνουν. O λόγος διαμορφώνει
κοινωνικές ταυτότητες, βοηθά στην κατασκευή κοινωνικών σχέσεων
μεταξύ των ατόμων, συμβάλλει στην κατασκευή συστημάτων γνώσεων
και πεποιθήσεων, ενώ παράλληλα διαμορφώνεται απ΄ όλα αυτά.
Κάθε κείμενο αντιμετωπίζεται ως φορέας ιδεολογικού περιεχομένου.
Norman Fairclough

16. Ο λόγος είναι δυνατόν να παράγει και να αναπαραγάγει άνισες
σχέσεις εξουσίας μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, κυρίαρχων
ομάδων και μειονοτήτων. «Από τη στιγμή που ο λόγος εμφανίζεται
να είναι ένας σημαντικός μοχλός κοινωνικής αλλαγής μπορεί να
έχει και σημαντικές ιδεολογικές επιδράσεις, με την έννοια ότι είναι
δυνατόν να παράγει και να αναπαραγάγει άνισες σχέσεις εξουσίας
μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, κυρίαρχων ομάδων και
μειονοτήτων μέσω του τόπου αναπαράστασης των πραγμάτων και
της τοποθέτησης των ατόμων απέναντι τους».
Η κριτική ανάλυση ενός κειμένου μπορεί να αποτελέσει πρόκληση
όχι μόνο για το τι περιέχεται σε ένα κείμενο, αλλά και για το τι δεν
περιέχεται. (αποσιώπηση) (Fairclough,1995).

17. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ
Η μεθοδολογική αυτή προσέγγιση εστιάζει την προσοχή της στα τρία
μέρη - λέξεις που απαρτίζουν τον όρο:
α) ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, μεταφέρει πληροφορία, γνώση,
επιθυμία κ. λ. π.
β) η ανάλυση, αποσκοπεί στην αντίληψη των μετεχόντων στην
επικοινωνία για το περιεχόμενο του λόγου.
γ) η κριτική που αποβλέπει στον τρόπο που οι συμμετέχοντες στην
έρευνα, εκφέρουν τον λόγο, τις προσδοκίες και τις σκοπιμότητες
πίσω από το μεταδιδόμενο μήνυμα. Η ανάλυση του υπονοούμενου
μπορεί να μας δώσει αξιόλογα στοιχεία για το τι θεωρείται
αυτονόητο. Μας βοηθά επίσης να αντιληφθούμε το ιδεολογικό
περιεχόμενο του λόγου – κειμένου.

18. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΛ
1. Επιλαμβάνεται των κοινωνικών προβλημάτων
2. Οι σχέσεις δύναμης διαμορφώνονται μέσα από πρακτικές λόγου
(ανισορροπίες κοινωνικής ισχύος)
3. Ο λόγος συνθέτει την κοινωνία και την κουλτούρα
4. Ο λόγος διαμορφώνει ιδεολογικό πεδίο
5. Ο λόγος διέπεται από ιστορικότητα
6. Το κείμενο και το περιβάλλον συνδέονται μέσω της διαμεσολάβησής
τους (κάθε υπό μελέτη κείμενο πρέπει να αναλύεται στο κοινωνικό
περιβάλλον που παράγεται και καταναλώνεται)

19. ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΗ
Θέτει τα ερωτήματα της έρευνας
Επιλέγει τα βιβλία - κείμενα που θα αναλύσει
Προχωρά σε πολλαπλές αναγνώσεις
Ορίζει κριτήρια
Επιλέγει τα κείμενα (κεφάλαια, ενότητες, χωρία) ενταγμένα στο
μέγιστο δυνατό συγκείμενό τους
Αναλύει τα κείμενα
Από το βιβλίο τού Κυριάκου Μπονίδη (Το περιεχόμενο του σχολικού
βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας)

20. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
• Ανάλυση των γλωσσικών πρακτικών.
Η διαδικασία επικεντρώνεται στις διαδικασίες παραγωγής, διανομής και
κατανάλωσης του κειμένου
• Ανάλυση των κειμένων.
Αποβλέπει στην ενδελεχή αναζήτηση των γλωσσικών χαρακτηριστικών
του κειμένου, με τα οποία κατασκευάζονται/αναπαράγονται, από τον
λόγο κοινωνικές πρακτικές. α) Συνεκτικότητα, β) έλεγχος κατά τη γλωσσική
αλληλεπίδραση, γ) ευγένεια, δ) ήθος, ε) η γραμματική, στ) η μεταφορά,
ζ) η δομή του κειμένου, η) η δύναμη των εκφράσεων
• Ανάλυση κοινωνικής πρακτικής.
Επικεντρώνεται στην ανάλυση των ευρύτερων κοινωνικών πρακτικών του
λόγου που συμβάλλουν στην παραγωγή, αναπαραγωγή και μεταβολή των
κοινωνικών σχέσεων και στη μελέτη των μορφών ιδεολογίας.

21. ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ
• ΕΝΝΟΙΑ
Αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ως μια σειρά σημείων και συμβόλων
•ΣΚΟΠΟΣ
Ο εντοπισμός σημείων σε οποιοδήποτε μέσο επικοινωνίας (κείμενο –
εικόνα – ταινία κλπ)

22. ΘΕΜΕΛΙΩΤΕΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗΣ
Ferdinand de Saussure Charles William Morris Umberto Eco Julia Kristeva
Dan Brown
Οι εικονιζόμενοι αλλά και αρκετοί άλλοι θεωρούνται
θεμελιωτές της σημειωτικής. Αξίζει να γίνει αναφορά
στο «Το όνομα του ρόδου» του Eco και «Ο κώδικας
Ντα Βίντσι» του Brown. Έργα που πραγματεύονται
θέματα που άπτονται της σημειωτικής.

23. ΤΥΠΟΙ ΣΗΜΕΙΩΝ
• ΕΙΚΟΝΕΣ
Αναπαραστάσεις πραγματικότητας.
• ΔΕΙΚΤΗΣ
Ένδειξη άλλου πράγματος.
• ΣΥΜΒΟΛΑ
Κατασκευάζονται και συμφωνούνται οι έννοιες τους μέσα σε ένα
κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο.

24. ΣΗΜΑΙΝΟΝ - ΣΗΜΑΙΝΟΜΕΝΟΝ
Για τους αναλυτικούς σκοπούς της σημειωτικής (στην παράδοση του Saussure) κάθε
σημείο αποτελείται από:
• Ένα «σημαίνον» (signifier) - η μορφή που παίρνει το σήμα, και
• Ένα «σημαινόμενο» (signified) - η έννοια που αναπαριστά.
Σήμερα:
• Το σημαίνον ερμηνεύεται ως η υλική (ή φυσική) μορφή του σημείου - είναι κάτι
που μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να αγγίξουμε, να μυρίσουμε ή να
γευτούμε.
• Το σημαινόμενο, από την άλλη πλευρά, είναι μια νοητική κατασκευή - δεν είναι
υλικό αντικείμενο.
Η σχέση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου αναφέρεται συνήθως ως
σημασιοδότηση και αναπαρίσταται στο διάγραμμα του Saussure με ένα διπλό
βέλος.

25. ΔΗΛΩΣΗ - ΣΥΝΔΗΛΩΣΗ
• Δήλωση: Κάθε λέξη, έχει μια σειρά από σημασίες οι οποίες είναι κοινές για
όλους όσους μιλούν τη γλώσσα στην οποία ανήκει αυτή η λέξη.
• Συνδήλωση: Κάθε λέξη ή φράση «κουβαλά» μαζί της μια ολόκληρη σειρά
από συνειρμούς, εντυπώσεις, εικόνες, συναισθήματα κτλ., στοιχεία τα
οποία διαφέρουν από άτομο σε άτομο και είναι ανεξάρτητα ή ακόμη και σε
αντιδιαστολή με τη δηλωτική σημασία μιας λέξης.
Το φαινόμενο της δήλωσης και της συνδήλωσης:
• Το εκμεταλλευόμαστε όλοι στην καθημερινή γλωσσική μας επικοινωνία,
έστω και αν δεν το συνειδητοποιούμε.
• Είναι κατεξοχήν γλωσσικό θέμα, αν και θα μπορούσαμε να το εντοπίσουμε
σε κάθε είδους εικόνα (π.χ. ζωγραφική, κινηματογράφος κτλ.), στις
χειρονομίες, στα διάφορα σχήματα ή χρώματα.

26. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΓΡΑΦΙΑ (PHENOMENOGRAPHY)
• Η φαινομενογραφία, ως ερευνητική μέθοδος, αναφέρεται στη μελέτη των
βιωμάτων των ανθρώπων σε σχέση με ένα φαινόμενο. Αυτή «η εσωτερική
σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στα άτομα και στα φαινόμενα»
(Lindner & Marshall)
• Βασική αρχή της φαινοµενογραφίας είναι η μελέτη του πώς
αντιλαμβανόμαστε κάτι, π.χ. ένα φαινόμενο ή ένα πρόβλημα.
• Σκοπός της έρευνας είναι να εντοπίσει και να καταγράψει τις διαφορές και
τις αποκλίσεις στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε ένα φαινόμενο.
Ενδιαφέρεται δηλ. για την περιγραφή των φαινομένων του κόσμου, όμως
µε τον τρόπο που τα αντιλαμβάνονται κυρίως οι άλλοι.
• Στόχος της είναι να αποκαλύψει και να περιγράψει τις διαφορές στις
αντιλήψεις, ιδιαίτερα μέσα από ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο.
• Στη φαινομενογραφία δεν κάνουμε λόγο ούτε για τον κόσμο ούτε για τον
άνθρωπο, αλλά για τον κόσμο έτσι όπως τον αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος.

27. ΣΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ…
• «Η κυρίαρχη μέθοδος συλλογής δεδομένων είναι η ατομική ημιδομημένη
συνέντευξη. Υπάρχουν όμως φαινομενογραφικές έρευνες, όπου ομαδικές
συνεντεύξεις, παρατηρήσεις, σχέδια, γραπτές απαντήσεις και ιστορικά
ντοκουμέντα έχουν χρησιμοποιηθεί ως κύριες πηγές πληροφόρησης»
(Marton, 1994). O Marton χαρακτηρίζει τη φαινομενογραφική συνέντευξη
ως μια παραγωγική διάδραση, διότι ο συνεντεύκτης και ο
συνεντευξιαζόμενος από κοινού διαμορφώνουν τις εμπειρίες και τις
αντιλήψεις ή με θεραπευτικό διάλογο (Μarton, 1996).
• Η διαδικασία συλλογής του υλικού είναι ανιχνευτική και διερευνητική.
• Ο ερευνητής (συνεντεύκτης) δεν μελετά την δική του γνώση και σκέψη,
αλλά εκείνη των συμμετεχόντων.
• Η συνέντευξη πρέπει να διεξάγεται ως διάλογος.

28. • Οι εμπειρίες, η κατανόηση διαμορφώνονται από κοινού τόσο από τον
συνεντεύκτη όσο και από τον συνεντευξιαζόμενο. Αυτός ο τύπος της
συνέντευξης δεν θα πρέπει να έχει πολλές ερωτήσεις
προκατασκευασμένες, ούτε θα πρέπει πολλές λεπτομέρειες να έχουν
καθοριστεί από πριν. Οι περισσότερες ερωτήσεις ακολουθούν αυτά που
λέει ο συμμετέχων (Μarton).
• Ο ρόλος του συνεντεύκτη είναι να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να
διερευνήσουν και να αποσαφηνίσουν τις ιδέες τους, καθώς
προσπαθούν να τις εκφράσουν.
• Με δεδομένα την έμφαση στην υποκειμενικότητα, την περιγραφή και
την ερμηνεία, οι δυνατότητες για γενικεύσεις είναι περιορισμένες, διότι
δεν αποτελεί πρόθεση του ερευνητή να γενικεύσει τα ευρήματα, μόνο
να αναγνωρίσει και να περιγράψει την ανθρώπινη εμπειρία (Loughland,
Reid & Petocz, 2002).
• Oι Μarton και Booth (1997) παραδέχτηκαν ότι «ο μόνος δρόμος που
έχουμε για να ερευνήσουμε την εμπειρία είναι η ίδια η εμπειρία
εκπεφρασμένη με λόγια ή πράξεις». Εδώ έγκειται η δυναμική της
μάθησης μέσω της εμπειρίας.

29. Sources of Systems Thinking in School Leadership
ΠΗΓΕΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ
• Το άρθρο αναφέρεται σε μια μελέτη που έκαναν οι καθηγητές Heim
Shaked και Chen Schechter και δημοσιεύτηκε στο School Leadership
τον Μάιο του 2016.
• Η έρευνα έγινε σε σχολεία του Ισραήλ, το οποίο δεν επιλέχθηκε
τυχαία αφού λήφθηκαν υπόψη: α) η πολυπλοκότητα των σχολείων και
β) το τεράστιο οικονομικό χάσμα, που υπάρχει στη χώρα, ανάμεσα
στις κοινωνικές τάξεις.

30. ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
• ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Έγινε εντοπισμός βιβλιογραφίας , συγκέντρωση και μελέτη σχετικών κειμένων-άρθρων-
ερευνών.
Επισημάνθηκαν τα σημεία ενδιαφέροντος που αφορούσαν το θέμα της έρευνας.
Αναλυτικά η αναζήτηση αφορούσε:
• το θεωρητικό υπόβαθρο συστημάτων σκέψης
• τα χαρακτηριστικά των συστημάτων σκέψης
• τις πηγές συστημάτων σκέψης και
• συστημική σκέψη και σχολική ηγεσία
Καταγράφηκαν οι προσωπικές απόψεις των ερευνητών
• ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Τέθηκε το ερευνητικό ερώτημα:
«Πηγές Συστημικής Σκέψης στη Σχολική Ηγεσία»

31. • ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ
Για την έρευνα επιλέχθηκαν 63 διευθυντές σχολείων
(πολύ έμπειροι, μεσαίας εμπειρίας και αρχάριοι).
Συνολικά, έγιναν 82 προσωπικές συνεντεύξεις (από κάποιους δόθηκαν
2 συνεντεύξεις σε διάστημα μιας σχ. χρονιάς) και 6 ομάδες εστίασης.
Αν και δεν αναφέρεται ο τρόπος επιλογής των διευθυντών, από
τους ερευνητές δόθηκαν επαρκείς εξηγήσεις για την καταλληλότητα
του δείγματος και τηρήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες σε μια έρευνα
ασφαλιστικές δικλείδες.

32. • ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων και
ομάδων εστίασης. Οι βασικές ερωτήσεις ήταν προσχεδιασμένες, αλλά ο
συνεντεύκτης και οι ομάδες εστίασης ήταν συνομιλητές με τους
συνεντευξιαζόμενους, θέτοντας ερωτήσεις που προέρχονταν από
προηγούμενες απαντήσεις όταν αυτό ήταν δυνατόν. Η συνέντευξη έτσι
είχε σε πολλά σημεία μορφή διαλόγου. Δίνονταν τέλος η δυνατότητα στο
συμμετέχοντα να ακολουθήσει αρκετές φορές αφηγηματική διαδικασία.
Η ανάλυση δεδομένων ήταν μια διαδικασία τεσσάρων σταδίων:
συμπύκνωση, κωδικοποίηση, κατηγοριοποίηση και θεωρητικοποίηση.
Το στάδιο της συμπύκνωσης βασίστηκε στη θεωρία, ενώ το στάδιο της
κωδικοποίησης στα δεδομένα, αφού δεν είχαν τεθεί από τους ερευνητές
εκ των προτέρων κώδικες. Στο τρίτο στάδιο έγινε κατηγοριοποίηση,
προκειμένου να ομαδοποιηθούν οι παρόμοιες εκφράσεις και να
γενικευτούν οι έννοιές τους (αναδυόμενη ανάλυση).

33. • ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Η ποιοτική ανάλυση δεδομένων έδωσε τέσσερις κύριες πηγές σκέψης
συστημάτων σχολικής ηγεσίας:
• διευθυντική εμπειρία
• πρότυπο
• ακαδημαϊκή μελέτη και
• φυσική τάση
Στο τελευταίο στάδιο της ανάλυσης έγινε σύνδεση των θεματικών
ενοτήτων με την ευρύτερη σχετική βιβλιογραφία.

34. • ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ/ΣΥΓΓΡΑΦΗ
Οι ερευνητές παρουσίασαν τόσο τις πεποιθήσεις και τις
αντιλήψεις των συμμετεχόντων στην έρευνα, όσο και τις δικές
τους.
Παρουσίασαν επίσης την κάθε θεματική ενότητα ξεχωριστά
και ανέφεραν την ερμηνεία στην οποία η θεματική ενότητα
καταλήγει δίνοντας παράλληλα κάποιο αντιπροσωπευτικό
παράδειγμα από τις ερευνητικές συνεντεύξεις. Συχνά
επέστρεφαν στο αρχικό υλικό και δανείζονταν κάποια
αντιπροσωπευτική φράση ή αντιπροσωπευτική παρατήρηση
για να καταδείξουν πώς ερμήνευσαν κάτι.

35. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ
Η παρούσα μελέτη:
• Είναι η πρώτη έρευνα για πηγές συστημικής σκέψης στις σχολικές
ηγεσίες.
• Τα ευρήματα, συλλέχθηκαν σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και η
διαπολιτισμική τους εγκυρότητα δεν έχει αποδειχθεί.
• Θα πρέπει να αναπαραχθεί και αλλού, σε διάφορα πλαίσια,
επιτρέποντας τη γενίκευση των ευρημάτων σε ευρύτερο πληθυσμό
και τεκμηριώνοντάς τα, ώστε να έχουν διεθνή ισχύ.
• Συζήτησε τις πηγές συστημικής σκέψης στη σχολική ηγεσία,
ανεξάρτητα από τα στάδια στην αναπτυξιακή της διαδικασία.
Είναι σημαντικό να διερευνηθεί και η αναπτυξιακή διαδικασία τής
συστημικής σκέψης των σχολικών ηγετών, σε σχέση με την σταδιοδρομία
των.

36. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
• Η άμεση διδασκαλία της συστημικής σκέψης θα πρέπει να
περιλαμβάνει ευκαιρίες για ενοποιητική μάθηση των υποψήφιων
διευθυντών σχολείων στη σχολική ηγεσία.
• Είναι επωφελές να προστεθεί μια επαγγελματική εμπειρία πρακτικής
άσκησης σε προγράμματα προετοιμασίας διευθυντών, η οποία θα
στοχεύει στο να παρέχει εκπαίδευση διαχείρισης θεμάτων, μέσω της
συστημικής σκέψης στη σχολική ηγεσία.
• Πρέπει να υπάρξει βελτιστοποίηση της διαδικασίας επιλογής νέων
διευθυντών και να ληφθεί υπόψη η διευθυντική εμπειρία των
υποψηφίων, αφού διευρύνει την ικανότητα του υποψηφίου να
αποδίδει στο επίπεδο της συστημικής σκέψης στη σχολική ηγεσία.
• Οι αρχάριοι διευθυντές σχολείων χρειάζονται καθοδήγηση.
Ο μέντορας, ως πρότυπο, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της
συστημικής σκέψης ενός αρχάριου διευθυντή.

37. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Ίσαρη Φ., Πουρκος Μ. (2015) Ποιοτική Μεθοδολογία Έρευνας - Εφαρμογές στην Ψυχολογία και
στην Εκπαίδευση, Σύνδεσμος ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών www.kallipos.gr
• Γ. Τσιώλης (2018) Θεματική ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Στο Γ. Ζαϊμάκης (επιμ.), Ερευνητικές
διαδρομές στις Κοινωνικές Επιστήμες. Θεωρητικές-Μεθοδολογικές συμβολές και μελέτες
περίπτωσης
• Γ. Τσιώλης (2014) Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική έρευνα. Αθήνα: Κριτική.
• Γ. Τσιώλης: Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων: διλήμματα, δυνατότητες, διαδικασίες. Στο Γ.
Πυργιωτάκης & Χρ. Θεοφιλίδης (επιμ.) Ερευνητική Μεθοδολογία στις Κοινωνικές Επιστήμες και στην
Εκπαίδευση. Συμβολή στην επιστημολογική θεωρία και την ερευνητική πράξη. Αθήνα: Πεδίο. 2015.
Σελ. 473-498.
• Georgiou, S. N. (2007). Parental involvement: Beyond demographics. International Journal about
Parents in Education, 1(0), 59-62.
• Issari, P. (2002). The human person as communion and otherness (Unpublished doctoral dissertation).
University of California, Los Angeles.
• Shaked H., Schechter C., Sources of Systems Thinking in School Leadership Article in Journal of
School Leadership May 2016
See discussions, stats, and author profiles for this publication at:
https://www.researchgate.net/publication/330571839