SlideShare a Scribd company logo

Powiatowy informator o_produktach_lokalnych_i_tradycyjny

•
•
P
podkarpackie_smaki
1 of 44
Download to read offline
POWIATOWY INFORMATOR O PRODUKTACH LOKALNYCH I TRADYCYJNYCH Powiat Ropczycko-Sędziszowski Ropczyce 2013
Wstęp ozwijanie lokalnej tożsamości kulturowej oraz zachowa- Odpowiednio przygotowany posiłek towarzyszył człowiekonie lokalnych obrzędów i zwyczajów od zapomnienia, wi we wszystkich etapach życia od narodzin, uroczystego chrztu, staje się nakazem chwili. W dobie informatyzacji, szyb- narzeczeństwa i zaślubin, hucznych w naszym kraju imienin, aż kiej wymiany informacji, unifikacji języka, odchodzi się od lokal- po ostatnią chwilę, kiedy żałobników podejmowano na stypie. nych symboli, nazw i znaczeń. Praktyka „starych” krajów Unii Wszystkim tym etapom towarzyszył odpowiedni wystrój wyniEuropejskiej wskazuje, że tak być wcale nie musi. Dla przykładu kający z okoliczności oraz roku kalendarzowego i liturgicznego. warto odnotować kilka przykładów z tradycyjnych narodowych Mamy więc na przestrzeni roku tzw. „droby” zapustne, wystrój kuchni. Tajniki kuchni francuskiej to magiczne wręcz sposoby wielkanocny z pisankami, palmami, barankami z cukru, ale przygotowywania i serwowania wywarów oraz sosów, a także dań i  kwiaty z bibuły. Latem dostrzec jeszcze można na pagórkach z jagnięciny, dzikiego ptactwa, ryb śródziemnomorskich. Znane są ogień „sobótek” na św. Jana, w każdym zakątku regionu przygowyroby z francuskiej wołowiny, pasztety, dania z łososia i krewe- towuje się wieńce dożynkowe na podziękowanie za zbiory, a ich tek św. Jakuba. Belgijskie z kolei dania to nie tylko frytki, piwo prezentacja stanowi prawdziwe teatrum. Korowodom weselnym czy owoce morza, ale tradycyjny królik w wiśniowym piwie. Grecy ciągle towarzyszą bramy z przebierańcami, a scenki weselne zaskakują turystę owocami morza, ale i całą gamą ziół, warzyw odgrywane są jeszcze w wielu regionach przez amatorskie grupy i owoców, miodem i syropem z  winogrona. Zaskakującą dla teatralne. Jesień to kiszenie ogórków i kapusty oraz raj dla przyprzybysza jest tradycyjna kuchnia włoska, chociaż znawcy twier- gotowujących konfitury na zimę oraz grzybiarzy. Okres bożonarodzą, że nie ma jednolitego wzorca dla kuchni włoskiej. Niemal dzeniowy to z kolei choinka z całą oprawą kulturową, śpiew kolęd, każdy włoski region ma własną tradycję kulinarną, w zależności ciągle żywa tradycja zespołów kolędniczych. od położenia geograficznego. Północna Italia słynie z obfitości mięs, ziemniaków, polenty (potrawy ludowej sporządzanej z mąki Od pradziejów towarzyszyły człowiekowi narzędzia i  sprzękasztanowej lub z mąki kukurydzianej z dodatkiem sera i sosów), ty domowe wytwarzane ze surowców pozyskiwanych niemal zaś na południu rozprzestrzeniły się owoce morza, makarony na własnym obejściu. W naszym regionie przetrwały plecioni cytrusy. Można by tak mnożyć przykłady, ale czy nasz region nie ki z łozy, słomy, trawy i wikliny. Liczne są nadal wyroby słynie z pierogów, bigosu, odpowiednio przygotowanego smalcu, z drzewa jak masielnice, łyżki, miotły, opałki, koszyki, fragmenty pamuły (rodzaj zupy), żurku lub barszczu z uszkami i solo, kaszy uprzęży końskiej, wyroby kowalskie, świece gromniczne z pszczejaglanej z suszonymi owocami, kompotów z suszek, kołaczy i wiej- lego wosku, zanikają niestety drewniane czy gliniane zabawki. skiego chleba. Inne regiony Polski bogate są w wyroby z baraniny (Podhale), gęsiny (Kujawy i Pomorze), nudelzupa i kluski śląskie Okolice Ropczyc - wsie w gminach Iwierzyce, Ostrów, Sędzi(Śląsk), kutia (dawne Kresy Rzeczypospolitej), kartacze (Suwalsz- szów Małopolski, Ropczyce i Ostrów, stanowiące obecnie obszar czyzna) itp. Można wręcz mówić o dziedzictwie kulinarnym jako powiatu ropczycko-sędziszowskiego, to obszary zasiedlone części niematerialnego dziedzictwa kulturowego poszczególnych „z  dziada pradziada”. Przychodzący do miejscowości w  ramach krajów i  regionów. W  staraniu o dziedzictwo na Uniwersytecie ożenku czy zamążpójścia dość szybko asymilowali się z „miejFrançois Rabelais w Tours (środkowa Francja) powstał, założony scowymi”, ubogacając jednocześnie lokalne zwyczaje tradycją w 2001 roku Europejski Instytut Historii i Kultury Wyżywienia. przynoszone z miejsca urodzenia. Mimo niezbyt wielkiego obszaW ramach instytutu prowadzi się badania i kształci studentów ru jaki zajmuje powiat, w każdej niemal miejscowości daje się w takich krajach jak Francja, Hiszpania, Włochy czy Belgia. Efek- wyróżnić odrębności w gwarze, wystroju, kuchni i zwyczajach. tem prac instytutu jest wniosek o wpisanie kuchni francuskiej na Wiele z nich kultywowanych jest tylko w konkretnych rodzinach listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. z okazji świąt religijnych bądź z  okazji uroczystości rodzinnych. Z niektórymi grupy i organizacje społeczne, szkoły lub wspólnoty parafialne, wychodzą na zewnątrz – do publiczności. Do najbar- R 2
dziej znanych należą obrzędy weselne, chodzenie z bekusem i  śmieciami, wspomniane już grupy kolędnicze, misteria Męki Pańskiej, straże grobowe kultywowane w Ochotniczych Strażach Pożarnych, przygotowywanie pączków w tłusty czwartek itp. Funkcjonujące jeszcze wiejskie kapele odtwarzają dawną muzykę ludową. Oznaką lokalnej, wciąż kultywowanej tradycji są miejscowe wyroby sztuki kulinarnej, o czym już była mowa. Potrawy przygotowuje się głównie w zaciszu domowym, dla rodziny, ale w wielu przypadkach ich propagowaniem zajmują się panie z licznych na obszarze powiatu Kół Gospodyń Wiejskich. W  ramach organizowanych pokazów i degustacji gospodynie starają się, by tradycyjne jadła i napitki nie zostały zapomniane. Przygotowywane potrawy i przetwory na różne imprezy stają do konkursów kulinarnych, co jeszcze mocniej podkreśla ich specyfikę. Bogaty kulturowo obszar to ubiory codzienne i odświętne w  poszczególnych wsiach dawnego i współczesnego powiatu. Wydawać by się mogło, że króluje w ropczyckiem strój krakowski lub rzeszowski, ale na skutek naturalnego przepływu ludowych artystów i wymiany doświadczeń, przenikają elementy stroju lasowiackiego i przeworskiego. Nieśmiało wyodrębniają się lokalne ubiory jak np. z Wielopolszczyzny, okolic Kamionki czy Niedźwiady. Nawet drobny element stroju, jego kolor, liczba czy szerokość pasów, ilość i rozkład cekinów, nakrycie głowy czy obuwie itp. powodują odrębność. Wiele elementów lokalnej tradycji odpłynęło w niebyt wraz z odchodzącymi twórcami i odtwórcami. Ważnym dla kolejnych pokoleń jest zachowanie tego, co jeszcze udaje się opisać, sfotografować, zebrać we wspomnienia. Temu ma służyć powołanie do życia Powiatowego Centrum Produktu Lokalnego i Tradycyjnego. Formą realizacji są prezentacje, targi, pokazy i konkursy. Ambicją organizatorów wspomnianego Centrum jest popularyzacja wśród społeczności powiatu ropczycko-sędziszowskiego wiedzy na temat produktów lokalnych i tradycyjnych. Wartością dodaną będzie promowanie tychże produktów w  regionie i na zewnątrz. Władysław Tabasz
O projekcie „System wsparcia i promocji produktu lokalnego i tradycyjnego przez Powiat Ropczycko-Sędziszowski” słów kilka … łównym celem projektu realizowanego przez Powiat Ropczycko-Sędziszowski we współpracy partnerskiej z  Centrum Kultury w Ropczycach oraz Zespołem Szkół Agro-Technicznych w Ropczycach, w ramach którego powstała niniejsza publikacja, jest popularyzacja wśród społeczności powiatu ropczycko-sędziszowskiego tematyki związanej z  produktami lokalnymi i tradycyjnymi oraz wypromowanie tychże produktów na terenie Podkarpacia. W ramach niniejszego projektu realizowanego od 1 stycznia 2013 r. miało miejsce kilka ciekawych przedsięwzięć. W wyniku ogłoszonego konkursu na logo Produktu Lokalnego Powiatu Ropczycko-Sędziszowskiego wyłoniony został projekt autorstwa Dominika Fica. Kolejnym ważnym działaniem było wyłonienie grupy 15 produktów z zakresu kulinariów i rękodzieła, którym nadany został tytuł produktu lokalnego, w konsekwencji czego uzyskały one możliwość używania loga do celów marketingowo-promocyjnych. Ważnym wydarzeniem promocyjnym było zorganizowanie I Powiatowego Jarmarku Produktów Lokalnych i Tradycyjnych w Domu Kultury w Niedźwiadzie w dniu 30 czerwca 2013 r., na którym zaprezentowała się większość produktów zgłoszonych do konkursu. Jarmark uatrakcyjniły pokazy kulinarne w wykonaniu uczniów Zespołu Szkół Agro-Technicznych w Ropczycach i  występy artystyczne. Oprócz powyższych działań lokalni wytwórcy mogli skorzystać również z innych form wsparcia, jak szkolenia z  zakresu prowadzenia własnej działalności gospodarczej oraz autopromocji, czy wyjazd na Targi Rzemiosła i Przedsiębiorczości „Agrobieszczady” w Lesku. Organizatorzy projektu liczą, że duży wkład w promocję kulturalnego i kulinarnego dziedzictwa oraz aktywizację lokalnych wytwórców wniesie działalność Powiatowego Centrum Produktu Lokalnego i Tradycyjnego z siedzibą w Zespole Szkół Agro-Technicznych. Wszystkich zainteresowanych tą tematyką oraz działalnością Centrum organizatorzy zapraszają na stronę www.produkt-lokalny.spropczyce.pl, na której sukcesywnie zamieszczane będą aktualne informacje i fotografie. Wyrazy uznania i podziękowania należą się tym wszystkim osobom, G 4 które zaangażowały się w realizację projektu, a w szczególności tym, którzy zgłosili produkty lokalne, zaprezentowali swoje prace i wyroby kulinarne, podzielili się fotografiami czy przepisami. „I Powiatowy Jarmark Produktów Lokalnych i Tradycyjnych” 30 czerwca 2013 r. Dom Kultury w Niedźwiadzie – wręczenie certyfikatów produktu lokalnego przez Starostę Powiatu Stanisława Ziemińskiego. O inicjatywie realizacji projektu wypowiedział się gospodarz powiatu – Starosta Stanisław Ziemiński stwierdzając m.in., że powiat ropczycko – sędziszowski to teren bogaty w kulturę i  tradycję, w tym tradycje kulinarne. Nie brakuje tu lokalnych twórców i artystów, dzięki którym dziedzictwo kulturowe jest zachowywane i pielęgnowane. Niestety mimo dużego potencjału kulturowo – przyrodniczego, wzmocnionego różnorodnością produktów lokalnych, można zauważyć pewne zaniedbania związane z promocją dziedzictwa kulturowego, w tym lokalnych tradycji i produktów. Brakuje efektywnej i skoordynowanej promocji takich wyrobów. Nasz projekt i zaplanowane w nim działania, w  tym niniejsza publikacja są próbą stworzenia efektywnego systemu identyfikacji, wsparcia i promocji lokalnych produktów
i ich wytwórców, a także sposobem na zwiększenie świadomości społecznej w zakresie roli produktów tradycyjnych i lokalnych w kształtowaniu tożsamości lokalnej. Jest to ważne, gdyż już od dłuższego czasu obserwuje się wzrost zainteresowania zdrową żywnością, w tym opartą na lokalnych tradycjach. Mamy nadzieję, że działania Powiatu Ropczycko – Sędziszowskiego zmierzające do popularyzacji wśród lokalnych społeczności tematyki związanej z produktami lokalnymi i tradycyjnymi, wypromowania tychże produktów na terenie Podkarpacia oraz zaktywizowania lokalnych wytwórców, stanowić będą ważny element zwiększenia atrakcyjności turystycznej i ożywienia gospodarczego naszego regionu. Opinia Wicestarosty Doroty Strzyż jest niemniej przychylna, a czytamy w niej m.in.: Drodzy Czytelnicy! Oddajemy do Państwa rąk publikację, w której znajdziecie informacje o  produktach lokalnych i tradycyjnych z terenu powiatu ropczycko – sędziszowskiego. To przede wszystkim wyroby kulinarne, przyrządzane wg starych przepisów i receptur, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, które niejednej osobie przypomną smaki pamiętne z kuchni naszych babć. Potrawy te do dzisiejszego dnia są przyrządzane przez mieszkańców naszego regionu, choć niekiedy funkcjonują w nowocześniejszej „udoskonalonej” formie. Produkty lokalne to jednak nie tylko kulinaria, ale również produkty reprezentujące inne dziedziny wytwórczości ludzkiej: rękodzieło, rzemiosło i  działalność artystyczną. W niniejszej publikacji odnajdą Państwo i tego rodzaju produkty. Serdecznie gratuluję wyróżnienia wszystkim wytwórcom produktów lokalnych, przedstawionym w niniejszej publikacji. Mam nadzieję, że lista produktów lokalnych, które otrzymają prawo posługiwania się specjalnie stworzonym w ramach projektu logiem produktu lokalnego, będzie się sukcesywnie powiększać, m.in. dzięki działalności Powiatowego Centrum Produktu Lokalnego i Tradycyjnego w Ropczycach. Jestem przekonana, że zawarte w publikacji informacje przyczynią się do popularyzacji tematyki dziedzictwa kulturowego i kulinarnego, promowania lokalnej przedsiębiorczości, a także ułatwią dostęp do opisanych w niej produktów lokalnych i tradycyjnych. Życzymy wielu miłych chwil spędzonych przy lekturze Informatora. Komentarzy do niniejszej publikacji udzielili: Halina Bursztyńska, literaturoznawca, nauczyciel akademicki, prof. dr hab. wykładowca w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Elżbieta Kosydar, europejska instruktorka florystyki, autorka wystaw aranżacji kwiatowych, wykładowca florystyki i  autorka publikacji poświęconych zasadom tworzenia kompozycji kwiatowych. Władysław Tabasz, socjolog i historyk, regionalista, badacz i autor wielu opracowań o aktywności społecznej i gospodarczej ludności zamieszkującej region ropczycki, prof. nadzw. dr  hab., wykładowca w Staropolskiej Szkole Wyższej w Kielcach. Magdalena Tabasz-Mazur, animator kultury, choreograf, pracownik Gminnego Ośrodka Kultury i Wypoczynku w Wielopolu Skrzyńskim. Wioletta Walczyk-Weselak, technolog żywności i żywienia, z zawodu nauczyciel gastronomii, z zamiłowania pasjonat wszystkiego co związane kulinariami, kuchnią regionalną, tradycyjnymi przysmakami, dziedzictwem kulinarnym, sztuką serwowania potraw. Antoni Wnuk, twórca i przedsiębiorca w zakresie wyrobów wikliniarskich, prezes Korporacji Wikliniarskiej Rudnik n. Sanem. Kontynuator rodzinnej tradycji uprawy i przetwarzania wikliny, zapoczątkowanej w Rudniku przez hr. Hompesza w drugiej połowie XIX wieku Grażyna Woźny, kustosz w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ropczycach, zaangażowana w organizacji zbiorów określanych wspólną nazwą „Ropczycana”, współtwórca Uniwersytetu III Wieku w Ropczycach, doktorant w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej 5
Produkty Lokalne Ziemi Ropczycko-Sędziszowskiej z zakresu kulinariów i rękodzieła Produkty zostały wybrane w ramach Konkursu pn. „Produkty Lokalne Ziemi Ropczycko – Sędziszowskiej”, 23 kwietnia 2013 - kategoria Rękodzieło, 24 kwietnia 2013 r. kategoria Kulinaria KULINARIA: • Borkowskie kiszone ziemniaki – Michał Balasa z Borku Wielkiego RĘKODZIEŁO: • Pisanki ludowe drapane – Halina Komórek z Glinika • Smalec zapustny • Zdobienia artystyczne- kowalstwo • Pierogi oszukańce • Poezja • Rzadkie ziemniaki z kudroniem • Kwiaty z bibuły • Zdżarska pamuła z borówek • Plecione wyroby ze słomy i traw • Kołacz + szyszki weselne • Gorset do stroju ludowego • PKWN – Polski Koniak Wyrabiany Nocą • Rodzinna Kapela „Kurasie” – Klub Seniora Broniszów – OSP Broniszów – K.G.W. Zagorzyce – Kinga Rokosz ze Zdżar – Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Zagorzanki” – Stowarzyszenie „Brzezinianki” – Stanisław Kopala z Ropczyc – Sławomira Marciniec z Broniszowa – Bożena Motyka z Ropczyc – Maria Niemiec z Kamionki – Irena Przybyła ze Szkodnej • Chleb Swojski Brzeziński – Barbara Święch-Bober z Brzezin Logo produktu lokalnego opracowane przez Dominika Fica 6 Finaliści konkursu na logo produktu lokalnego, od lewej Dominik Fic (zwycięzca), Krzysztof Depa, Mateusz Surman oraz przedstawiciele Powiatu Ropczycko-Sędziszowskiego, od prawej Starosta Stanisław Ziemiński, Sylwia Borowska, Członek Zarządu Jerzy Łyszczak.
Pisanki ludowe drapane Halina Komórek, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie ani Halina Komórek zajmuje się wykonywaniem pisanek od około 25 lat. Wykonywane są one tradycyjną metodą ręcznego wydrapywania, która dzięki umiejętnościom manualnym autorki pozwala na tworzenie pięknych, unikalnych wzorów. Pisanki wykonywane są głównie z jaj kurzych. Po wybarwieniu, nożykiem introligatorskim „drapane” są różne skomplikowane wzory, często inspirowane naturą, otoczeniem, odzwierciedlające ogromną pomysłowość i talent autorki. Na koniec tworzona jest wydmuszka. Czas zdobienia jednego jajka zależy od jego wielkości i stopnia skomplikowania wzoru, wynosząc od godziny do 8h. Pani Halina w okresie przedświątecznym wykonuje wiele pisanek, głównie dla rodziny, znajomych, są one również ozdobą wielkanocnych kiermaszów, jarmarków, prezentowane są na różnych lokalnych i regionalnych konkursach, a  nawet za granicą. W 1994 r. za pośrednictwem Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie jej pisanki otrzymał Papież Jan Paweł II. Od tej pory pisanki pani Haliny rozchodziły się już w różne strony świata. P Pani Halina Komórek organizuje również warsztaty robienia pisanek w lokalnych miejscowościach: Gliniku, Broniszowie, Wielopolu Skrzyńskim. Zwyczaj drapania Pisanek w Gliniku istniał od bardzo dawna. Jednak tradycja powoli zanika. Oprócz pisanek drapanych wykonywane są jeszcze pisanki techniką batikową i oklejania. Pisanki Pani Haliny są na tym terenie powszechnie znane i rozpoznawane. Komentarz mgr Magdaleny Tabasz-Mazur Twórczyni z Glinika nawiązuje do bardzo starego zwyczaju sporządzania barwionych jajek. Zwyczaj ten pochodzi ze starożytnej Mezopotamii. Przyjęło się w kulturze wielu narodów, że jajko to symbol zdrowia i płodności, zaś obrazy w postaci malowideł, drapanek, wytrawień itp. technik są obrazem duszy artystycznej twórcy pisanek. Cechą charakterystyczną zdobień Pani Haliny Komórek jest symetria w obrazie. Tradycje zdobienia pisanek w  regionie ropczyckim dokumentował już w końcu XIX wieku etnograf Seweryn Udziela.
Rodzinna Kapela „Kurasie” Lubzina, gmina Ropczyce odzinna Kapela Kurasie z Lubziny to jedna z najstarszych kapel ludowych na Rzeszowszczyźnie. Została założona w lutym 1950r. we wsi Brzezówka przez Władysława Kamińskiego (1892-1979) – ojca grającej seniorki Pani Albiny Kuraś. Kapela już od niemal 65 lat rozsławia gminę Ropczyce, powiat ropczycko-sędziszowski i cały region rzeszowski w różnych zakątkach naszego kraju, jak i za granicą, biorąc udział w różnorodnych festiwalach, konkursach, przeglądach, zdobywając wiele nagród i wyróżnień. Z Władysławem Kamińskim brała udział w  „Spotkaniach muzykujących rodzin” organizowanych w latach 70 i 80 XX wieku we Wrocławiu i nagrała szereg utworów dla Archiwum Programu II Polskiego Radia. Do najbardziej znaczących nagród i odznaczeń należą: Nagroda Artystyczna im. Jana Pocka (1982), Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2005, 2010), I miejsce w Przeglądzie Kapel w Dynowie (2007), III miejsce na Festiwalu Kapel i Śpiewaków w Dynowie nad Wisłą (2012), Złoty Krzyż Zasługi (1988), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2005), Srebrny Medal „Zasłużony kulturze Gloria Artis” (2010), Nagroda im. Oskara Kolberga (2013). Kapela najbardziej ceni sobie spotkanie z Papieżem Janem Pawłem II podczas wizyty w Watykanie w 1992 r. oraz udział w Spotkaniach Muzykujących Rodzin odbywających się we Wrocławiu, Dobrym Mieście, Zgorzelcu, Oławie. R Kapela „Kurasie” może pochwalić się bardzo bogatym repertuarem, grając muzykę radosną, żywiołową, zapamiętaną z najstarszych wesel i zabaw, odzwierciedlającą lokalne tradycje muzyczne. Kapela wykonuje także widowiska obrzędowe np. „Ostatki”, „Dożynki”, „Hej kolęda”, do których Albina Kuraś zebrała melodie i teksty, opracowała scenariusze. Kapela „Kurasie” jest bardzo ceniona, znana i popularna w lokalnym środowisku, uświetniając swoją obecnością różne uroczystości, imprezy folklorystyczne, koncerty itp. 8 Obecny skład zespołu: 1. Albina Kuraś – skrzypce, śpiew 2. Henryk Kuraś – cymbały 3. Jolanta Bieniek - skrzypce 4. Iwona Kot – II skrzypce 5. Tomasz Mudryk - klarnet 6. Danuta Sąsiadek – skrzypce (sekund) 7. Bogusław Kamiński - klarnet 8. Krystyna Czernia – kontrabas 9. Zofia Teresa Mudryk - akordeon 10. Zygmunt Wilczyński – śpiew Kapela „Kurasie” w 2013 roku z okazji otrzymania Nagrody im. Oskara Kolberga nagrała i wydała trzecią płytę.
Komentarz mgr Grażyny Woźny: Dorobek muzyczny Rodziny Kurasiów należy uznać za swoistą skarbnicę kultury ziemi ropczyckiej, w której zgromadzono setki tekstów pieśni ludowych, często zapomnianych, bo przekazywanych z pokolenia na pokolenia w formie ustnej. Dzięki ich nowej adaptacji stały się one podstawą repertuaru muzycznego tej rodziny, podobnie jak piosenki i przyśpiewki autorstwa pani Albiny Kuraś. Ich szczególna wartość ukryta jest w zapisie słownym, w którym odnajdujemy mądrość ludową i porzekadła wyrażone przepiękną gwarą. Istotne są także liczne odniesienia do życia codziennego i religijnego lubzińskiej społeczności (W Lubzinie jest piękny dom, Kościółek z deszczułek, Urwoł się postronek), w których właśnie pojawiają się motywy z życia lokalnej społeczności i wyrażenia gwarowe. To wyjątkowa kapela, której twórczość jest ważnym elementem i przejawem kultury duchowej naszej małej ojczyzny oraz dumą ziemi ropczyckiej i Podkarpacia. 9
Kowalstwo artystyczne Stanisław Kopala, Ropczyce tanisław Kopala jest absolwentem Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Sędziszowie Małopolskim ze specjalnością metaloplastyka. Od 2001 r. prowadzi własną kuźnię w Ropczycach. Należy do Stowarzyszenia Kowali Polskich z siedzibą w Wojciechowie. Jeden z inicjatorów Jarmarku Kowalskiego w Ropczycach - cyklicznej imprezy, w której uczestniczą artyści kowale z kraju i z zagranicy (Węgry, Słowacja, Ukraina). Kustosz Galerii Kowalstwa w  Centrum Kultury w Ropczycach. Bierze udział w konkursach, jarmarkach, zjazdach kowali o  zasięgu krajowym i międzynarodowym. Zdobywca wielu nagród i wyróżnień. Pochodzi z Niedźwiady w gminie Ropczyce, miejscowości o głęboko zakorzenionych tradycjach kowalstwa. To stąd wywodzą się mistrzowie kowalstwa Stanisław Czaja z żoną Emilią i Stanisław Mądro, od których Stanisław Kopala się uczył i wzorował. Ich wyroby były rozpoznawalne przez jakość wykonania , zdobnictwo, ornamentykę. W Niedźwiadzie działało kiedyś 17 kuźni, do dzisiejszego dnia funkcjonują jeszcze trzy. Stanisław Kopala kontynuuje tradycje kowalstwa artystycznego, szczególnie w zakresie zdobnictwa. Najczęściej projektuje i tworzy elementy wystroju wnętrz – świeczniki, kraty, balustrady, zestawy kominkowe, zawiasy, lampy, ale również bramy i ogrodzenia. Do wykonania prac używa stali, miedzi, mosiądzu, białego srebra. Egzemplarze są unikatowe, wyróżniają się bogatymi, charakterystycznymi zdobieniami i wysoką jakością wykonania, są rozpoznawalne w tym regionie i poza nim. Kowalstwo artystyczne jest ogromną pasją Pana Stanisława Kopali, co odzwierciedlają piękne i  oryginalne przedmioty jego autorstwa. S Komentarz prof. nadzw. dra hab. Władysława Tabasza: Stanisław Kopala to twórca pasjonat. Wyróżnia tego artystę to, że nie korzysta z gotowych (przemysłowych) elementów, a wszystkie detale wykuwa ręcznie. Dzięki temu każdy wytwór jest niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju. Prace S. Kopali zdobią ściany Galerii Kowalstwa w ropczyckim Centrum Kultury, ale także zabytkowe kościoły i kaplice oraz prywatne domy w kraju i zagranicą, Tradycje kowalskie S. Kopala wyniósł z rodzinnej Niedźwiady, bogatej w kuźnie i samorodne talenty kowalskie. Artysta bierze udział w zagranicznych spotkaniach i warsztatach, skąd czerpie wartościowe wzory. Jest współorganizatorem cyklicznej imprezy o zasięgu międzynarodowym pod nazwą „Jarmark Kowalski – Kowaliada” w Ropczycach. 10
Poezja Sławomira Marciniec, Broniszów, gmina Wielopole Skrz. utorka pochodzi z Broniszowa, od wielu lat zajmuje się działalnością poetycką. Wiersze, krótkie opowiadania oraz humoreski zaczęła pisać w dzieciństwie, ale pierwszy tom został wydany dopiero w 2000 roku pt. Słowem malowane. Spod jej pióra wyszły również następujące tomiki poetyckie: W matni (2003), …a z nich największa jest Miłość (2005), Jesienny samodział (2009). W 2008 r. w uznaniu jej zasług w dziedzinie propagowania kultury, została uhonorowana przez Czytelników miesięcznika Głosu Powiatu „Złotym Głosem” w kategorii Człowiek Kultury. W roku 2009 za zasługi w działalności literackiej i artystycznej otrzymała dyplom Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W roku 2010 wydawnictwo Hubners Who is Who w Polsce = uznanie i komunikacja, zamieściło jej biogram. W 2012 r. z okazji Jubileuszu 650-lecia Ropczyc Pani Sławomira została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi przez Prezydenta RP. Na wydanie oczekuje nowelka pt. Naszyjnik księżniczki Raul oraz tomik następnych wierszy, które poruszają tematykę zapomnianych tradycji, zawodów, a także dziedzictwa kulinarnego. Twórczość tych ostatnich ma na celu ocalić od zapomnienia słowa, których używano w nazewnictwie przedmiotów i zdarzeń. Oprócz wierszy do działalności artystycznej pani Sławomiry należy doliczyć wykonywanie sztandarów, szycie strojów ludowych i teatralnych, malowanie obrazów, tworzenie dekoracji przestrzennych, ołtarzy, wieńców dożynkowych, scen do przedstawień, odtwarzanie starych pieśni i uczestnictwo w grupie śpiewającej (biesiadnej z Broniszowa). A Komentarz prof. dr hab. Haliny Bursztyńskiej: Wiersze Sławomiry Marciniec poświęcone są głównie problematyce egzystencjalnej odnoszącej się w sposób szczególny do miejsca urodzenia i zamieszkania. Są szczere, proste i naturalne. Ich intymność i prywatność są głęboko zakorzenione w podglebiu psychicznego wnętrza twórczyni jako głos jej wewnętrznych monologów. Zarazem są przykładem opisywania świata w taki sposób, który ma na uwadze przekazywanie czytelnikowi komunikatu o nim samym. O kapuście Kapusto, kapusto tak ci się przyglądam, Coś ty mi nie bardzo pięknie dziś wyglądasz. Czy cię słońce grzeje, czy bardzo deszcz moczy? Nie mogę ci spojrzeć szczerze, prosto w oczy. I choć ci wyrosła przeogromna głowa, To ty jesteś smutna do płaczu gotowa. A niektóre głowy co na grzędzie stały, Od czegoś to one nawet popękały, I tak mi się zdaje, i tak myślę sobie Że cię wprost zapytam: kapusto, co tobie? Oj moja gosposiu, oj gdybyś wiedziała, To byś razem ze mną głośno zapłakała. Kiedyś to ja byłam wśród warzyw królowa Pełna w witaminy była moja głowa Rosłam w warzywniku w pięknym Soplicowie, Jadali mnie chłopi, jadali królowie. Na polskim zagonie jak kraj piękny cały, Na grzędach równiutko w liściach głowy stały, A gdy przyszła jesień w beczkach pod kamieniem, Dobierałam smaku, potrawą marzeniem. Gotowana często z boczkiem i słoniną, Byłam lekarstwem, ważną witaminą. Surówki, pierożki, potraw lista długa, I smak taki Polski: to moja zasługa. Kiedy przyszły czasy wspólnej Europy, Przestały mnie lubić nasze polskie chłopy. Na stołach króluje wyniosła brukselka Pekińska, i włoska ach odmiana wszelka. O poczciwej głowie co z rozpaczy pęka Zapomnieli ludzie, stąd moja udręka. Na Polskim zagonie miejsca dla mnie nie ma, Ponoć taniej rodzi wielka chińska ziemia. Ach nasza kapusto przestań już się żalić, Możemy dla ciebie dziś święto ustalić, Byś nam zawsze rosła, dobrze smakowała, I na polskich stołach na zawsze została. 11
Kwiaty z bibuły Bożena Motyka, Ropczyce wiaty, jak i ozdoby z bibuły, które wykonuje Pani Bożena Motyka, są odzwierciedleniem żywych kwiatów i roślin. Jej prace zachwycają swoim pięknem, precyzją wykonania, odzwierciedleniem szczegółów, kolorów, świadczą o  ogromnym talencie i zdolnościach manualnych autorki. Tradycja wyrabiania kwiatów i ozdób z bibuły jest w tych okolicach bardzo stara. W rodzinnym domu Pani Bożeny, jak i wśród innych mieszkańców wyrabiało się wiele kwiatów i  ozdób z bibuły, które potem ustawiano w wazonach, szczególnie w okresach jesiennozimo- K wych. Kobiety zdobiły nimi też obrusy, kapliczki, domy, groby na cmentarzu, przydrożne krzyże. Inspiracje do tworzenia swoich produktów Pani Bożena czerpie z przyrody, otoczenia, a dzięki swojej pomysłowości i umiejętnościom spod jej rąk wychodzą piękne ozdoby, kwiaty i bukiety, które można spotkać nie tylko w prywatnych domach , ale teżw różnych instytucjach. Wyrabianiem kwiatów z bibuły zajmuje się od dziecka. Swoje umiejętności nabyła obserwując znajomych, sąsiadki. Do wykonania kwiatów potrzebne są bibuła zwykła, krepina, druciki metalowe, klej. Komentarz mgr inż. Elżbiety Kosydar: Wydawać by się mogło, że do wykonania kwiatów z bibuły wystarczy tylko mieć kilka arkuszy bibuły lub papieru, nożyczki, cienki drut, akwarele, ołówek i linijkę. Jednak przede wszystkim potrzebne jest serce do tej jakże misternej twórczości oraz wrodzony talent, który wykazuje twórczyni Bożena Motyka z Ropczyc. Jej kwiaty do złudzenia przypominają żywe rośliny, a bogactwo barw jakby co najmniej uzupełniało matkę naturę. Zaletą tej twórczości jest niewysoki koszt i szybkość w ozdobieniu wybranego wnętrza lub otoczenia. Twórczyni kontynuuje tradycje rodzinne, jednocześnie wzbogacając zakres zdobień, o czym świadczą papierowe imitacje kwiatów egzotycznych, nie uprawianych w okolicach Ropczyc. 12
Plecione wyroby ze słomy i traw Maria Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów ani Maria Niemiec od wielu lat wnosi duży wkład w podtrzymywanie wiekowych tradycji ludowych, m.in. poprzez wykonywanie plecionych wyrobów ze słomy i traw. Słoma i trawy są materiałami, z których można stworzyć piękne i przydatne rękodzieła, takie jak kapelusze, koszyczki oraz zabawki dla dzieci. Materiałem na plecionkę jest słoma żytnia lub owsiana oraz różne rodzaje traw. Wykorzystywany splot nazywany jest od ilości użytych tresek, np. na cztery, na sześć itd. Tworząc kapelusz czy koszyczek plecionkę zszywa się do siebie igłą i mocną nitką formując kształt jaki zamierza się osiągnąć. Zwyczaj wytwarzania przedmiotów z traw i słomy istniał w tym regionie od bardzo dawna. Kapelusze słomiane były kiedyś używane na co dzień. Dzisiaj służą jako część stroju ludowego w zespołach tanecznych i innych inscenizacjach folklorystycznych. Słomiany kapelusz jest ważną częścią stroju ludowego naszego regionu. Koszyk zrobiony ze słomy był kiedyś na co dzień używany przez kobiety. Noszono w nim święconkę w Wielką Sobotę do kościoła, chodzono na targ po zakupy lub jedzenie dla zapracowanego na polu męża. Dzisiaj jest ekologiczną alternatywą dla plastikowych siatek na zakupy, bazą na piękne suche bukiety, ale przede wszystkim pamiątka naszej przeszłości. Z traw można wykonać proste, ale piękne zabawki dla dzieci, które różnią się swoją niepowtarzalnością od tych dostępnych w  sklepach. Dużą ich zaletą jest ekologicz- P ność oraz to że można je wykonać razem z dzieckiem, ucząc się i bawiąc jednocześnie. Na takich zabawkach wychowywały się starsze pokolenia miejscowej ludności na wsi. Wspólne tworzenie takich zabawek oraz wspólna zabawa zawiązywały więzi i tworzyły przyjaźnie. Dokładny proces plecenia kapeluszy, koszyczków i tworzenia zabawek został udokumentowany na filmie przez Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej w 2011r. Komentarz Antoniego Wnuka z Rudnika n. Sanem: Plecionkarstwo to sposób na bezkosztową w zasadzie formę organizowania sobie narzędzi, naczyń i odzieży. Już od czasów prehistorycznych (paleolit) człowiek umiał wykorzystywać naturalne surowce do sporządzania potrzebnych przedmiotów. Mówimy w związku z tym o okresie tzw. kulturze zbieracko-myśliwskiej. W dobie współczesnej wyposażenie z surowców naturalnych, w tym plecionek wyparły produkty z plastiku, szkła i sztucznie wytwarzanych włókien. Jednakże historia zatoczyła koło i znowu mamy do czynienia z produktami określanymi jako ekologiczne. Twórczość Marii Niemiec z Kamionki doskonale wpisuje się w staranie człowieka, by być bliżej ziemi, bliżej natury, w zgodzie z naturalnymi prawami przyrody. Kosze, koszyki, koszyczki, fragmenty odzieży (kapelusze, buty) produkowane ze słomy i  innych surowców, odzyskują swoje naturalne miejsce w naszych domach i  gospodarstwach. Niestety ubywa rękodzielników i artystów z tego obszaru. Tacy twórcy jak Maria Niemiec stanowią ostoję tradycji, nie tylko lokalnej. 13
Gorset do stroju ludowego Irena Przybyła, Szkodna, gmina SędziszówMłp. ani Irena jest mieszkanką Szkodnej, aktywnie działa w  Stowarzyszeniu „Szkodnianki”, a jej pasją jest rękodzieło, w tym wyszywanie gorsetów. Interesuje ją też bibułkarstwo, koronkarstwo. Pierwsze gorsety zaczęła wyszywać w latach młodości, m.in. dla swojej córki, a przez następne lata rozwijała swoje umiejętności. Gorsety, które wyszywa Pani Irena, były kiedyś noszone przez tutejsze kobiety. Dawniej mieszkanki same je wyszywały, ozdabiały. Noszone były przede wszystkim podczas świąt Wielkiej Nocy, Bożego Ciała, innych ważnych kościelnych uroczystości, P procesji, jak również jako strój weselny. Pani Irena podtrzymuje tradycję wyszywania gorsetów, prezentując swoje piękne wyroby na konkursach, wystawach rękodzieła itp. Produkt cieszy się coraz większą popularnością, jest chętnie noszony przez dzieci, dorosłych na większych uroczystościach typu festyny, dożynki itp. Gorsety Pani Ireny są bardzo pięknie, misternie wykonane, zachowują dawne wzory i zdobienia. Opis gorsetu: aksamit kolorowy, koraliki, cekiny, nici i wstążka, kołnierzyki szydełkowe z białych nici. Stworzenie jednego gorsetu zajmuje Pani Irenie około jednego tygodnia. Komentarz mgr Magdaleny Tabasz-Mazur: Gorsety zdobione mają niezbyt długą historię na Rzeszowszczyźnie. Strój upowszechnił się dopiero pod koniec XIX wieku. Zawsze były szyte z aksamitu, sznurowane lub zapinane na haftki z niewielkimi zachodzącymi na siebie tackami, tak jak to prezentuje Pani Irena Przybyła ze Szkodnej. Wykonywano gorsety na bazie tkaniny o różnej barwie, ale rzeszowskie były zawsze z czarnej tkaniny. Tej zasady trzyma się twórczyni ze Szkodnej. Gorsety zdobiono raz skromnie z naszywanymi na krawędziach i brzegach metalowymi sznureczkami z niewielką ilością cekinów. Kiedy indziej zdobione były bogato, z cekinami wielokolorowymi i koralikami wypełniającymi haft o dużych rozmiarach. Irena Przybyła uprawia hafciarstwo gorsetowe z wykorzystaniem głównie motywów kwiatowych, co powoduje konieczność użycia także haftu płaskiego i jest bardzo pracochłonne.
Chleb swojski brzeziński Barbara Święch – Bober, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi bowe, dodaje mąkę, zostawia w ciepłym miejscu do fermentahleb swojski brzeziński był produktem przygotowanym cji i  wytwarzanym od wielu pokoleń w rodzinie państwa -- następnie dodaje się Święchów– od prababki, przez babkę, matkę aż do dnia mąkę, sól, drożdże dzisiejszego. Jego skład i sposób pieczenia był przekazywany i  wyrabia ciasto; gdy z pokolenia na pokolenie. Chleb jest powszechnie znany na terenie ciasto nie klei się do Brzezin i okolic. Wg Pani Barbary, niemożliwe jest, aby dokładny ręki odstawiane jest do skład i sposób wytwarzania tego produktu były przez kogokolwiek wyrośnięcia w ciepłe powielany na terenie kraju. miejsce i przykrywane Charakterystyka chleba: kształt prostokątny, długość bochenka -- ciasto wykłada się do ok. 27-30 cm, wysokość ok. 10cm. Wierzchnia część bochenka jest małych prostokątnych w kolorze od jasnego do ciemnobrązowego, spód i boki przypieblaszek, smaruje tłuszczone w kolorze jasnego brązu – na przekroju miękisz jasno – szary. czem i czeka by podroSkórka smaczna, chrupiąca, miękisz sprężysty i pulchny. Zapach sło charakterystyczny dla swojskiego chleba. Pieczony w piecu piekar-- chleb piecze się w piecu piekarskim opalanym drewnem prze skim, opalanym drewnem. ok. 1,5 godz. C Składniki: mąka pszenna, mąka żytnia, drożdże, sól, cukier, woda, tłuszcz Produkty pochodzą z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Proces powstawania chleba swojskiego brzezińskiego: -- rozczyn robi się dzień wcześniej w dzieży drewnianej -- niewielką ilość mąki żytniej zalewa się ciepłą wodą, dodaje skórkę chleba i odstawia do ciepłego pomieszczenia; w tym czasie następuje fermentacja -- przygotowany zakwas służy do wyrabiania ciasta chlebowego, do zakwaszania kolejnego wypieku najczęściej wykorzystywane są resztki poprzedniego ciasta -- w niewielkiej ilości ciepłej wody rozpuszcza się ciasto chle- Babcia Pani Barbary piekła chleb raz na tydzień, na tzw.” dynku” co powodowało że chleb miał twardszą i spieczoną skórkę, teraz pieczony jest w małych blaszkach, dzięki czemu zachowuje kruchą skórkę i ładny kształt. Chleb swojski brzeziński został wpisany 14 kwietnia 2011r. na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Pani Barbara Święch-Bober już od wielu lat zajmuje się odtwarzaniem starych receptur i przepisów, dzięki czemu przyczynia do zachowywania tradycyjnych zwyczajów kulinarnych oraz pielęgnowania dziedzictwa kulturowego. W roku 2012 otrzymała Odznakę Honorową „Za zasługi dla turystyki” m.in. za promowanie produktów tradycyjnych w turystyce. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Tajemnica tego chleba to; zakwas przygotowany z zachowanego surowego ciasta z poprzedniego pieczenia, mąki z lokalnego przerobu oraz „serce gospodyń” włożone w jego przygotowanie. Według przekazu najstarszych mieszkanek Brzezin gwarantem udanego wypieku chleba było odmawianie „godzinek” podczas miesienia ciasta, które jednocześnie były miernikiem czasu wyrabiania. 15
Zagorzycki kołacz weselny z szyszkami weselnymi Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Zagorzanki”, Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. towarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Zagorzycach Dolnych „Zagorzanki” powstało w marcu 2009 roku i  od tego czasu aktywnie działa m.in. na rzecz integracji i aktywizacji lokalnej społeczności, pielęgnowania zwyczajów i tradycji kulinarnych regionu. W stowarzyszeniu działa ponad 30 pań. Kołacz był prototypem tortu weselnego. Był elementem obowiązkowym w dawnych obrzędach weselnych Zagorzyc. Miał znaczenie magiczne, ponieważ zdobiące go szyszki w różnych kształtach zapewniały parze młodej dostatek. Na terenie Zagorzyc bardzo popularny. Został odtworzony, podobnie jak szyszki weselne, na potrzeby widowiska „Zagorzyckie Wesele”. Był pieczony z  okazji przedstawień i  konkursów (wyróżnienie w  Górnie w 2011r, I miejsce w Lesku 2011r). Obecny w zagorzyckich przyśpiewkach weselnych „Zawitoj że kołocyku rumiany”. Kołacz musiał być „ustrojony” na wesele. Otoczony wokół wieńcem z  ziela (mirt, bukszpan, barwinek). Sam środek zajmowały jabłka nabite na kołeczkach, wokół nich wpięte były szyszki weselne w różnych kształtach (zwierząt domowych, drobiu i  zboża) na zdobionych zielem i wstążkami kołkach, jak również pierniczki w kształcie serc, gwiazd i księżyca. Przed „podaniem” chroni się kołacz przed „złym wzrokiem” serwetą, bądź „koroną”. S Kołacz weselny zagorzycki Skład surowcowy: 1kg mąki 0,5 l mleka 15 dag drożdży szczypta soli 15 dag stopionego masła 30 dag cukru 15 żółtek laska wanilii, można dodać otartą skórkę z cytryny wiśnie smażone Wykonanie; Przygotować rozczyn: z ¼ mąki ,ciepłego mleka i drożdżypostawić w ciepłym miejscu, aż podwoi swoją objętość. Roztopić masło. Przesiać resztę mąki i dodać do rozczynu. Dodać resztę 16 składników: żółtka, cukier, roztopione masło, sól. Dokładnie wymieszać, wbijając ręką powietrze, dobrze wyrobione ciasto powinno odstawać od ręki. Dodać wiśnie i wymieszać dokładnie. Odstawić do wyrośnięcia. Gdy ciasto podwoi swą objętość, można go wyłożyć do okrągłej formy, po paru minutach, gdy podrośnie, dekorujemy brzeg ciasta warkoczem z ciasta bez dodatku cukru. Posmarować obficie rozbitym jajem i upiec w piecu chlebowym. Szyszki weselne. Ten związany z weselem wypiek, był pieczony przez Swaszkę; „A NASA Swastusia tak się postarała, sysek nam napiekła, cało wieś zasłała”. Obrzucała ona nimi gości weselnych po wyjściu z kościoła, a także napotykane w drodze z kościoła do „domu weselnego” osoby, zwłaszcza dzieci. Były to drożdżowe bułeczki, ich wygląd i smak zależał również od zdolności i zasobności piekącej. Bywało i tak, że zamiast bułeczek rzucano pokrojonym plackiem drożdżowym. Jednakże najczęściej szyszki w Zagorzycach miały kształt supełków, ptaszków, lub małych chałek. Szyszki weselne zagorzyckie Skład surowcowy: 1 kg mąki 20 dag masła 20 dag cukru 4 jaja+ jedno do smarowania 8 dag drożdży 2 szklanka mleka 1 szklanka śmietany szczypta soli Wykonanie: Rozrobić drożdże z mlekiem i częścią mąki. Wyrośnięty rozczyn połączyć z pozostałymi składnikami i wyrobić ciasto. Po wyrośnięciu wałkować i kroić na paski o grubości do 1,5-2 cm, następnie formować supełki, z supełków po odpowiednim nacięciu można formować różne ptaszki. Także z trzech wałeczków można upleść chałeczkę, po odpowiednim nacięciu powstanie kłos zboża, można formować także zwierzątka za pomocą foremek do ciastek. Ułożyć na przygotowanej odpowiednio blasze, po lekkim wyrośnięciu posmarować jajem i upiec.
Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Kołacz to w większości krajów słowiańskich jedno z najważniejszych ciast obrzędowych związanych z wiejskim weselem. Region Podkarpacki reprezentuje „Rzeszowski kołacz weselny”, który został wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych 14 czerwca 2006 r. Historia i tradycja „Zagorzyckiego kołacza weselnego” jest głęboko zakorzeniona w obrzędach ludowych, do dziś funkcjonuje w pamięci najstarszych mieszkańców Zagorzyc oraz jest ciągle żywa np. w weselnych przyśpiewkach . Niestety samo ciasto w obrzędach weselnych zastąpione zostało, jak wszędzie, weselnym tortem. Cechą charakterystyczną kołacza z Zagorzyc jest dodatek do jasnego, słodkiego, drożdżowego ciasta - wiśni (świeżych lub z syropu) pochodzących z okolicznych sadów. 17
Rzadkie ziemniaki z kudroniem Koło Gospodyń Wiejskich Zagorzyce Górne, gmina Sędziszów Młp. oło Gospodyń Wiejskich w Zagorzycach Górnych powstało 1977 roku i od tego czasu wnosi duży wkład w zachowanie i pielęgnowanie tradycji kulinarnych tego regionu. Panie często uczestniczą w różnych konkursach, pokazach warsztatach. KGW liczy obecnie ok. 50 członkiń. K Rzadkie ziemniaki z kudroniem to rodzaj zupy, łatwej i szybkiej do przyrządzenia, o charakterystycznym smaku i specyficznym zapachu. Kudroń, potoczna nazwa bluszczyka kurdybanka, to roślina powszechnie występująca, porastająca łąki, ogrody, przydrożne rowy, traktowana jako zioło, chociaż nierzadko również jako chwast. W Zagorzycach Górnych dawniej bardzo popularne, używane jako przyprawa do zup. Do dziś stosowane jest przez niektóre gospodynie domowe. Zupa ta zajęła I miejsce na Festiwalu Podkarpackich Smaków w Górnie w 2007 r. Składniki: 0,5kg ziemniaków, 1,5 l wody, 2 łyżki bluszczyku kurdybanku, 1 marchewka, 2 łyżki śmietany kwaśnej, ½ dużej cebuli 1 łyżka mąki pszennej, masło, pieprz i sól do smaku. Wykonanie: Ziemniaki, cebulę i marchew krajamy w kostkę, wrzucamy do wody, gotujemy doprawiając pieprzem i solą (do smaku). Pod koniec gotowania dajemy pokrojony kudroń. Na sam koniec podbijamy śmietaną z zasmażoną mąką. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Natka pietruszki nie od zawsze gościła na polskich stołach jako dodatek do zup i rosołów! Natkę dostaliśmy w pakiecie z włoszczyzną w prezencie od Królowej Bony – przed natką był on – KUDROŃ. Jeszcze na początku XIX wieku był jedna z najpopularniejszych przypraw w kuchni chłopskiej, stosowany tak jak obecnie natka pietruszki czy zielony koperek, obecnie całkiem zapomniany. Bluszczyk kurdybanek (lokalnie kudroń) –ulubieniec naszych pra-prababek, rosnący prawie wszędzie chwast posiadający właściwości lecznicze, ale również specyficzny korzenny lekko gorzki smak. Zwany też ziołem Jana III Sobieskiego, gdyż zabrał je ze sobą jako lek na odsiecz wiedeńską w 1683 r. 18
Smalec zapustny Klub Seniora - Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie lub Seniora w Broniszowie powstał w 2012 r., 730 lat od pierwszych zapisów dotyczących tej wsi w kronikach Wawelskich. Klub liczy ok. 30 członków, jednak na spotkania integracyjne przychodzi znacznie więcej osób. Głównym celem istnienia klubu jest propagowanie i kontynuowanie dawnych tradycji kulinarnych i kulturalnych tj. dożynki, zapusty, dzień seniora, koncerty okolicznościowe z uwzględnieniem pieśni starych i tematycznych (np. weselnych), a także inscenizacje wyskubków, kolędników, drobów, zmówin, kiszenie kapusty, oczepin. Właśnie podczas takich spotkań wyciągane zostają zapomniane, stare przepisy na tradycyjne jadło jak np. smalec zapustny. Dlaczego smalec zapustny? Otóż w dawnych czasach, kiedy nie było dostępu do chłodziarek i lodówek, wyroby mięsne, głównie z wieprzowiny, sporządzało się jesienią, jak już było zimno. Wystarczało wtedy jedzenia przez okres Świąt Bożego Narodzenia, styczeń i luty, aż do Środy Popielcowej i Wielkiego Postu. Post istotnie był wielki, bo nawet garnki wyparzano, żeby nie było ani grama tłuszczu, który można było jeść dopiero w Niedzielę Wielkanocną. Po jesiennym „biciu” świni często zostawał smalec, który do Wielkie Niedzieli byłby już stary i niesmaczny, więc przyrządzano go w specjalny sposób, z użyciem wielu przypraw, ziół i zjadano jeszcze przed Popielcem. Używanie różnych ziół ułatwiało trawienie, poprawiało smak, a także pozwalało dłużej zachować przydatność do spożycia. K Przepis pochodzi ze zbiorów Marii Świętoń, mieszkanki Broniszowa, a Maria z kolei przejęła go od swojej matki, Wiktorii. Smalec od niepamiętnych czasów wytwarzany przez mieszkańców miejscowości Broniszów i Niedźwiada Składniki smalcu zapustnego: -1 kg słoniny wieprzowej drobno krojonej, - garść zmiksowanych: orzechów włoskich, migdałów, słonecznika łuskanego, -2 średniej wielkości cebule -majeranek, -czosnek, -papryka, -pieprz, -sól, -lubczyk, Wykonanie: Usmażyć słoninę na różowy kolor, oddzielnie na odrobinie smalcu usmażyć dwie cebule i następnie połączyć ze słoniną. Doprowadzić do wrzenia i smażyć jeszcze ok. 1 min. Zestawić z ognia, żeby słonina z cebulą przestały się smażyć. Do gorącego wrzucić płaską łyżeczkę majeranku, garść zmiksowanych nasion, doprawić lubczykiem, czosnkiem, papryką solą i pieprzem do smaku wg uznania, dobrze wymieszać. Jak smalec będzie stygnąć, ścinać się, trzeba kilka razy przemieszać go, aby zachować jednakową konsystencję i nie dopuścić do osiadania na dnie grubszych składników. Gotowy smalec trzymać w chłodnym miejscu. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Smalec, świeże razowe pieczywo na zakwasie i kiszony ogórek – to doskonałe połączenie, genialne wręcz w swojej prostocie i chociaż trudno tu o finezję smaku to właśnie to trio święci tryumfy jako przystawka w najlepszych restauracjach serwujących polskie jadło. Trudno wykazać regionalizm smalcu, który jest tak samo popularny we wszystkich regionach Polski, ale warto podkreślić wyjątkowy smak Smalcu Zapustnego z Broniszowa. Zapewne zawdzięczamy go dość oryginalnej recepturze, która zakłada dodatek orzechów włoskich, migdałów i szeregu przypraw w tym lubczyku. 19
Pierogi oszukańce Ochotnicza Straż Pożarna Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie SP funkcjonuje w Broniszowie już ponad 50 lat, angażując się m.in. w przedsięwzięcia kulturalne . Często zdarza się, że żony, siostry czy narzeczone strażaków na ich święto przygotowują różne dania i posiłki, wyszukują przy tym przepisy na takie potrawy, które pomimo upływu czasu zachowały atrakcyjność, są smaczne, a składniki są znane i dostępne powszechnie w gospodarstwach domowych. Strażacy także uczestniczą fizycznie w tych kulinarnych „ćwiczeniach” i to oni wybrali pierogi oszukańce jako produkt godny prezentacji, z uwagi na swój smak i niepowtarzalność. O Składniki na farsz: -20 dkg mięsa gotowanego (drobiowe, wieprzowe lub inne), -10 dkg kaszy wiejskiej, jęczmiennej drobnej -5-7 grzybów suszonych -1 duża cebula -zioła wg uznania np. majeranek, lubczyk świeży -sól, pieprz. Ciasto pierogowe: 1 kg mąki, 3 jajka, woda „ile zabierze” Pierogi oszukańce są potrawą, w których farsz jest wieloskładnikowy, ma być jednak tak dobrany aby smakiem przypominał wykwintne mięso, a wyglądem popularnego pieroga. Jak wskazuje nazwa „oszukańce”, kasza, grzyby i przyprawy mają oszukać 100%-wy farsz mięsny. Ciasto na pierogi sporządzane w tradycyjny sposób. Przepis na te pierogi stworzony został przez Marię Świętoń, znaną w latach 50-tych XXw., głównie na terenie ziemi ropczycko-sędziszowskiej, instruktorkę gotowania i pieczenia. Pierogi oszukańce przyrządzane są w tym regionie na spotkania Kół Gospodyń Wiejskich, Ochotniczej Straży Pożarnej, spotkania Klubu Seniora, różne biesiady itp. Wykonanie: Mięso zmielić, cebulę drobno pokroić, przesmażyć na patelni, grzyby ugotować i zmielić (ewentualnie posiekać), wszystkie składniki połączyć, wyrobić farsz, ulepić pierogi i ugotować, wyjmować jak wypłyną na powierzchnię. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Zapytamy o typową polską potrawę przeciętny Polak odpowie, że pierogi , bigos , żur … Tymczasem to nie do końca tak. Ojczyzną pierogów są Chiny, do Europy sprowadził je Marco Polo, a do Polski dotarły w XIII w. dzięki biskupowi Jackowi Odrowążowi. Samo słowo „pierogi” gości w kuchni polskiej od XVII wieku i do dziś zajmuje w niej poczesne miejsce. Szczycimy się znakomitymi pierogami z przeróżnymi nadzieniami, głównie mięsnymi, z kapusty ,grzybów, twarogu i sezonowych owoców. „Pierogi oszukańce” z Broniszowa są bardzo oryginale i charakterystyczne ze względu na swój smak i skład surowcowy. Farsz przygotowuje się w ten sposób by smakiem przypomniał mięso, natomiast wykonuje się go z dużo tańszych surowców: kaszy , grzybów, ziół i przypraw (mięso stanowi tylko niewielki dodatek). 20
Zdżarska pamuła z borówek Kinga Rokosz, Zdżary, gmina Ostrów amuła z borówek to zupa charakteryzująca się delikatnym smakiem, niepowtarzalnym aromatem oraz intensywną barwą. Może być podawana z ziemniakami o lekko chrupiącej skórce, wypiekanymi w piekarniku. P Składniki: 2 szklanki borówek (mogą być mrożone lub ze słoika) 1 litr wody, ½ szklanki słodkiej śmietanki, 1-2 łyżki mąki pszennej, cukier – do smaku Wykonanie: Zagotować wodę z cukrem, na wrzący syrop wrzucić borówki świeże lub mrożone. Gotować ok. 10 minut. Sporządzić zawiesinę z mąki i śmietanki, wlewać do gotującego się kompotu, ciągle mieszając, zagotować. Pamułę można podawać z pieczonymi ziemniakami, pieczywem, grzankami na gorąco lub na zimno. Zdżary to miejscowość otoczona lasami, które obfitują w  borówki, w tym w odmiany bardzo cenione pod względem wartości odżywczej oraz właściwości lecznicze. Z przekazów starszych członków rodziny Pani Kingi wynika, że wśród odwiedzających tą wioskę gości największą atrakcją było wspólne zbieranie borówek. Natomiast spożywanie pamuły borówkowej ze spieczonymi ziemniakami należało do wielkich rarytasów. Obecnie zupy owocowe zyskują na popularności, jednak zdżarska pamuła z  borówek jest unikatową potrawą, zasługującą na szczególne uznanie. Kinga Rokosz- uczennica Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego w Zespole Szkół Agro – Technicznych w Ropczycach. Pasjonuje się kulinariami, szczególnie tradycyjnymi polskimi potrawami. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Pamułą zwano na Podkarpaciu wszelkiego rodzaju zupy owocowe. „Gotowano je zarówno ze świeżych owoców, jak i z suszu. Pamułę spożywano z kartoflami” (W. Gaj – Piotrowski, Kultura materialna ludu z okolic Rozwadowa, Rzeszów 1975). Zdżarska pamuła z borówek zasługuje na uznanie ze względu na typowy lokalny charakter i funkcjonowanie w świadomości mieszkańców powiatu - Żdżar jako regionu obfitującego w najlepsze borówki. 21
Borkowskie kiszone ziemniaki Michał Balasa, Borek Wielki, gmina Sędziszów Młp. orkowskie kiszone ziemniaki to tradycyjna potrawa chłopska, wywodząca się z okolic Borku Wielkiego. Jest to rodzaj gęstej, pożywnej zupy gotowanej z kiszonych ziemniaków z dodatkiem grochu i słoniny. W domu rodzinnym Pana Michała Balasy często przyrządzana i bardzo lubiana. B Składniki: Ziemniaki 3-4 szt, 100 g słoniny, groch „amerykon” ½ szklanki, 3 szklanki wody ( zakwas na barszcz biały lub woda z ogórków kiszonych – w przypadku gdyby ziemniaki były za mało ukwaszone ) sól, pieprz, majeranek Pochodzenie produktu z regionu potwierdzają najstarsi mieszkańcy wsi Borek Wielki. Występuje też na terenie miejscowości Boreczek, Kamionka, Ruda. Wykonywana przez gospodynie pielęgnujące tradycje ludowe. Potrawa swoją historią sięga dziejów lassowiackich. Należy jednak podkreślić, że tradycja kiszenia ziemniaków powoli zanika. Sposób wykonania : Ziemniaki obrać, pokroić w kostkę zalać ciepłą wodą i odstawić na 24 godziny w ciepłe miejsce (oznaką dobrze ukwaszonych jest kwaskowaty zapach i piana na powierzchni ). Po upływie doby odcedzić ziemniaki i zalać świeżą wodą, ugotować. Dobrze ukwaszone ziemniaki po ugotowaniu są szkliste, twarde i mają kwaskowy smak.W przypadku zbyt małej kwasowości, pod koniec gotowania do ziemniaków dodać zakwasu na barszcz biały. Fasolę zaleć wodą i odstawić do namoczenia na 12 godzin. Następnie ugotować i dodać do ugotowanych ziemniaków. Słoninę pokroić w drobną kostkę i usmażyć na rumiano połączyć z potrawą. Doprawić do smaku solą, pieprzem i majerankiem. Kiszone ziemniaki wchodziły w skład dania konkursowego, prezentowanego przez Michała Balasę – ucznia Zespołu Szkół Agro-Technicznych z Ropczyc, które zdobyło I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie Kulinarnym „Tradycyjne produkty – Nowoczesna Kuchnia Polska” (Warszawa, 2012 r.). Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Kiszenie ziemniaków to technika wywodząca się z kuchni lassowiackiej, przeniknęła do kuchni północnej części naszego powiatu, gdzie do dziś w domach kultywujących ludowe tradycje przygotowuje się potrawy o nazwach „kapusta ziemniaczana” lub „kapusta krzepcana”. 22
Nalewka PKWN- Polski Koniak Wyrabiany Nocą Stowarzyszenie „Brzezinianki”, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie towarzyszenie „Brzezinianki” we wrześniu 2012 r. obchodziło uroczyście 10-lecie swojego istnienia. Wszystkie członkinie Stowarzyszenia prowadzą aktywną działalność społeczną, organizują warsztaty, biorą udział w różnych konkursach i biesiadach, wnosząc duży wkład w zachowanie i pielęgnowanie tradycji kulturowych i kulinarnych. S Nalewka PKWN od wielu lat związana jest z Brzezinami. Gościła na stołach zarówno w trudnych, jak i wesołych okolicznościach. Oryginalna receptura nalewki pochodzi z okresu międzywojennego i była przekazywana z ojca na syna. Smakosze tego trunku twierdzą, że „ma magiczną moc i poprawia samopoczucie, rozjaśnia umysły”. Nalewka prezentowana była m.in. na Międzynarodowym Konkursie Jadła Tradycyjnego w Broniszowie, Wielopolskiej Biesiadzie „Myśliwsko-Winnej”. Wg tradycyjnej przedwojennej receptury składniki nalewki to: cukier, żyto (zraszanie żyta, by zakiełkowało), woda, śliwki suszone lub świeże. Wykonanie: Zacier z cukru, wody i kiełkowanego żyta. Czas dojrzewania zacieru to 14 dni w temperaturze pokojowej. Następnie wytworzony spirytus wlewano do owoców, dodając wody i cukru. Tak przygotowana nalewka leżakowała około 5-6 miesięcy. Obecnie ze względu na obowiązujące przepisy prawa twórczynie stosują spirytus oferowany w sieciach handlowych, ale musi być w najlepszym gatunku. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: „(…) Pijcie gorzołeczkę, pojadajcie chleba, kochajcie dziewczyny pójdziecie do nieba(…) – te słowa ludowej przyśpiewki rozsławionej przez Kapelę Kurasie w prosty sposób, podkreślają znaczenie mocnych trunków w życiu lokalnej społeczności. I nie ma w tym nic zdrożnego. W opinii najstarszych mieszkańców tradycje brzezińskich bimbrowników sięgają czasów rozbiorów i kwitło to rzemiosło, aż do okresu międzywojennego. Samogony z naszego powiatu głównie z okolic Niedźwiady, Małej, Broniszowa, Łączek Kucharskich czy Brzezin zyskały sławę ze względu na swą moc i technikę wykonania, gwarantującą powtarzalną jakość tych przednich trunków. 23
Inne produkty zgłoszone do konkursu w kategorii „Kulinaria”: Kiełbasa swojska brzezińska Ludwik Święch, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi iełbasa ma kształt pętli średniej, ułożona w spirale. Pomarszczona łupka, w przekroju widok zmielonego mięsa. Długość pętli ok. 30cm, średnica jelit naturalnych wieprzowych 20-30mm. Barwa osłonki naturalnej od jasnego do ciemnego brązu. Na przekroju lekko różowa. Konsystencja zbita, łamie się z charakterystycznym trzaskiem. Kiełbasa charakteryzuje się wyjątkowym zapachem uzyskanym dzięki tradycyjnej metodzie wędzenia. W smaku wyczuwalny czosnek. K Składniki: - mięso wieprzowe - pieprz - sól - czosnek - woda - jajka - cukier Produkty pochodzą z własnej uprawy lub hodowli. Kiełbasa swojska brzezińska jest produktem przygotowanym i wytwarzanym od wielu pokoleń w rodzinie Święchów. Jej receptura przekazywana była z pokolenia na pokolenie, a obecnie kontynuowana przez Pana Ludwika wraz z rodziną. Kiełbasa swojska brzezińska wpisana jest do Leksykonu Podkarpackich Smaków. 17 grudnia 2009r. została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 24 Poniższy tekst pochodzi z treści wpisu kiełbasy swojskiej brzezińskiej na Listę Produktów Tradycyjnych: „W dawnych czasach świniobicie odbywało się zazwyczaj raz w  roku, a wyroby wędliniarskie były spożywane tylko przy szczególnych okazjach. Przygotowywano wówczas kiełbasy, kaszanki, salceson, szynkę, boczek i studzieninę. Jak opowiada jeden z mieszkańców wsi Brzeziny do wyrobu kiełbasy używano przede wszystkim mięsa z łopatek, przodów i boczków. Zmielone mięso mieszano z rozgniecionym czosnkiem, pieprzem, solą i cukrem. Dodawano wodę, słoninę oraz aby uzyskać bardziej luźną konsystencję – jajka. Wszystkie składniki należało dobrze wymieszać, aż do momentu, gdy mięsna masa będzie „odstawać od ręki”. Tak przygotowaną masą napełniano jelita, które następnie układano w spiralę, wieszano na leszczynowych kołkach i umieszczano w wędzarni. Kiełbasę wędzono do uzyskania pożądanego wyglądu, to znaczy aż skórka odpowiednio się pomarszczy i będzie w  dotyku „skrzypiąca”. Po wyjęciu z wędzarni, jeszcze ciepłą kiełbasę, układano na płaskiej powierzchni, aby tłuszcz równo się rozłożył. Kiełbasę wykorzystywano w wielu obrzędach ludowych, np. wkładano ją w Wielką Sobotę do kosza ze święconką. Była również spożywana podczas imprez rodzinnych, między innymi na weselach…”
Borówczanka Stanisław Zięba, Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie apój alkoholowy o mocno czerwonej, podbiegającej pod fiolet, barwie. Zapach aromatyczny, borówkowy. Smak słodki. Owoce borówki amerykańskiej pochodzą z własnej plantacji Pana Stanisława. Borówczanka produkowana jest przez niego hobbystycznie, na użytek własny i odwiedzających gości. N Składniki: --świeże owoce borówki amerykańskiej --spirytus --cukier Nalewka orzechowa Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Szkodnianki”, Szkodna, gmina Sędziszów Młp. Barwa nalewki: ciemnozielona. Przepis przechodzi z pokolenia na pokolenie i jest obecny do dziś. Nalewka orzechowa cieszy się dużą popularnością, często używana jest jako lekarstwo na problemy żołądkowe. Nalewka zdobyła I miejsce podczas Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów” w Lesku w 2010 r. Składniki: - orzechy - cukier - alkohol 70% Wino gronowe Adam Galas, Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie Wino wyrabiane jest z gron winorośli z własnej winnicy. Receptura wytwarzania wina jest bardzo stara i wykorzystywana od wielu lat przez Pana Adama. Składniki; - sok z gron winnych - dwutlenek siarki - drożdże winne Propolis Adam Galas, Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie ropolis to lekarstwo stosowane do bezpośredniego spożycia lub smarowania zewnętrznego, w literaturze pszczelarskiej zwany siódmym cudem świata. Propolis ma zdolność regenerowania i odbudowywania utraconych tkanek. Stosowany od dawna w gospodarstwach domowych jako lek na różne schorzenia. Pan Adam prezentował już swój produkt m.in. na warsztatach zanikających zawodów organizowanych na terenie powiatu. P Składniki: --kit pszczeli --spirytus 99 % 25
Pacafoły – kulki ziemniaczane na mleku Michał Balasa, Borek Wielki, gmina Sędziszów Młp. luski gotowane na mleku z surowych, tartych ziemniaków. Potrawa najczęściej gotowana na przednówku. Kluski ziemniaczane występują na terenie całego powiatu ropczycko-sędziszowskiego pod różnymi, charakterystycznymi nazwami: kacafoły, kacapoły, a w Borku i jego okolicach – pacafoły. Różnią się nieznacznie kształtem, wielkością, sposobem wykończenia, sposobem podania. Te z Borku wyróżnia to, że są gotowane na mleku i podawane w formie zupy. Często podawane na kolacje. K Składniki: - ziemniaki - mleko - sól - pieprz Kiełbasa swojska w smalcu Łukasz Kot, Cierpisz, gmina Sędziszów Młp. iełbasa o charakterystycznym czosnkowym smaku. Wędzona jest w olszowym dymie z dodatkiem jałowca. Po włożeniu do słoika zalewana jest gorącym smalcem. Kiełbasa ta wyrabiana jest w sposób naturalny i tradycyjny. Receptura podawana jest z ojca na syna. Produkt znany w powiecie. K Składniki: - mięso wieprzowe - sól - pieprz - czosnek - słonina - cebula Chleb pieczony na denku Łukasz Kot, Cierpisz, gmina Sędziszów Młp. hleb swojski żytni na zakwasie produkowany metodą domową. Pieczony w tradycyjnym piecu ceglanym opalanym drewnem sosnowym. Bochenek waży ok. 3 kg. Związek produktu z regionem potwierdzają najstarsi mieszkańcy Cierpisza. Tradycyjny chleb z Cierpisza jest tylko żytni, dlatego że ogólnodostępnym surowcem na mąkę było żyto z powodu mało urodzajnych gleb. C 26 Składniki: - mąka żytnia - maślanka (lub serwatka) - drożdże - sól
Kruszonka z jabłkami smażonymi Urszula Charchut, Koło Gospodyń Wiejskich Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. harakterystyczną cechą produktu jest ciasto koloru kremowego i smażone jabłka antonówki. Przepis ten odnaleziono w starym zeszycie z przepisami kucharki wiejskiej, która wykonywała wypieki w powojennych latach na wiejskich weselach. Aromatyczne ciasto łatwe do wykonania, surowce dostępne i tanie. Podawać można na ciepło i na zimno. Kruszonka z jabłkami zajęła I miejsce w konkursie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów” w Lesku w 2009 r. C Składniki: - mąka - jajka -masło i smalec - sól - cukier - jabłka antonówki Maca Janina Stręk, Koło Gospodyń Wiejskich Sielec Podlasek, gmina Iwierzyce rodukt piekarniczy, chrupki, o złotym kolorze, pieczony w specjalnej formie, bardzo smaczny. Może leżakować ok. 1miesiąca. Wytwarzany od dawna przez gospodynie z tego regionu, dla potrzeb domowych, ale również na różne okazje typu festiwale, konkursy, jarmarki w gminie Iwierzyce i poza nią. Podczas „Festiwalu Podkarpackich Smaków” w Górnie w 2009 r. został uznany za najsmaczniejszy produkt w kategorii wyroby piekarnicze. P Składniki: - mąka pszenna - kminek - sól - śmietana - ser biały (czasem używany jest też żółty) Prozioki zagorzyckie (męcuchy) Katarzyna Róg, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Zagorzanki”, Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. rozioki zagorzyckie to prostokątne placki pieczone na kuchennej blasze. Kolor blady, złoto-brązowy. Było to bardzo popularne pieczywo, które uzupełniało codzienny jadłospis, zwłaszcza w sytuacjach braku chleba. Do dzisiejszego dnia sporządzane przez gospodynie domowe, jednak często z  użyciem nie stosowanych wcześniej produktów (jaja, cukier, olej). P Składniki: - mąka pszenna - maślanka lub kwaśne mleko - sól - soda (proza)
Chlebuś na denku Maria Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów hleb żytni, na zakwasie, pieczony na denku w piecu opalanym drzewem. Umiejętność pieczenia tradycyjnego wiejskiego chleba jest w rodzinie Marii przekazywana z pokolenia na pokolenie. Smak i jakość chleba wypiekanego w tradycyjnym piecu chlebowym opalanym drewnem jest niepowtarzalny. Chleb towarzyszy wszystkim uroczystościom rodzinnym tj. wesela, chrzty, imieniny itp. Jest też obecny na rodzinnym stole Państwa Niemców na co dzień. Darowany sąsiadom, czy znajomym znany jest również przez szerszą lokalną wspólnotę. Ponadto bochny tego chleba wykorzystywane są przy wieńcach dożynkowych. C Składniki: - kwaśne mleko swojskie - woda - drożdże, - mąka żytnia Chleb wiejski „Brzeziński” Stowarzyszenie „Brzezinianki”, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie hleb wytwarzany jest naturalną metodą. Najpierw robiony jest zakwas z mąki żytniej (w glinianym naczyniu). Po wyrobieniu masy chlebowej w drewnianej dzieżce, pieczony jest w piecu chlebowym, opalanym drewnem jałowo-olszowym. Chleb nie kruszy się i nawet po tygodniu zachowuje swoją świeżość. Chleb Brzeziński związany jest od pokoleń z Brzezinami. Receptura pieczenia chleba była przekazywana z pokolenia na pokolenie. C Składniki: - mąka żytnia - mąka pszenna - drożdże - woda - sól - mak do dekoracji Chleb na zakwasie z dynią i słonecznikiem Barbara Święch-Bober, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie hleb prostokątny o zarumienionej skórce, kształtu prostokątnego. Przygotowywany i wytwarzany od wielu lat w  rodzinie Święchów, skład chleba i sposób jego pieczenia był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Pieczony w piecu piekarskim, opalanym drewnem. Chleb w 2011 r. w Lesku zdobył I nagrodę w konkursie „Nasze kulinarne dziedzictwo – Smaki Regionów”. C 28 Składniki: - mąka pszenna - mąka żytnia - drożdże - sól - woda - tłuszcz - ziarna: słonecznik, dynia, siemię lniane, płatki owsiane, otręby pszenne.
Pierogi z bobem – „Pierogi Dziadka Władka” Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Szkodnianki”, Szkodna, gmina Sędziszów Młp. rodukt cieszy się popularnością i jest chętnie degustowany podczas różnych festynów, jarmarków, targów, imprez charytatywnych organizowanych na terenie powiatu i województwa. Pierogi zdobyły I miejsce podczas Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów” w Lesku w 2009 r. P Przepis na te pierogi jest znany od pokoleń i do dzisiejszego dnia jest wykorzystywany. Charakterystyka pierogów– jasne ciasto, farsz w kolorze zielonym, smaczne i syte o łagodnym smaku. Wszystkie surowce są naturalne, lokalnie dostępne, pochodzą z  własnych gospodarstw domowych. Składniki: Ciasto - mąka - jajka - mleko - sól Farsz - zielony bób - przyprawy Kacapoły glinickie Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Gliniczanki”, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie. acapoły to niewielkie okrągłe kluski ziemniaczane, z nadzieniem lub bez. Mają charakterystyczny zapach ziemniaków, barwę zazwyczaj szarą, są bardzo smaczne zarówno świeże jak i odgrzewane. Kacapoły wykonywane są z tartych surowych ziemniaków, mogą być nadziewane serem lub gotowane na mleku. Kacapoły to danie obiadowe przyrządzane przez cały rok, okraszone cebulką i skwarkami ze słoniny i Kacapoły na terenie Glinika sporządzało się od bardzo dawna, cieszyły się one zawsze dużą popularnością, co wynikało m.in. z lokalnej dostępności produktów. K Skadniki: - starte surowe ziemniaki - mąka - jajko - sól do smaku 29
Studzielina Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Gliniczanki”, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie tudzielina to potrawa o charakterystycznej konsystencji (galareta), przezroczystej barwie, z rozdrobnionymi kawałkami mięsa oraz drobno pokrojonymi jarzynami, o bardzo przyjemnym zapachu i wyczuwalnym smaku przypraw. Studzielina jest bardzo popularną przystawką na różne przyjęcia. S Przyrządzana na terenie Glinika od dawna, związana z tutejszymi tradycjami kulinarnymi. Składniki: - nóżki wieprzowe - kawałki mięsa wieprzowego - warzywa - przyprawy Kapusta Babuni Bronisława Sypień, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Nawsianki”, Nawsie, gmina Wielopole Skrzyńskie apusta wykonana z młodej białej kapusty. Królowała ona na nawsiańskich stołach od wiosny do jesieni od niepamiętnych czasów. Kapusta prezentowana na Międzynarodowym Konkursie Jadła Tradycyjnego w Broniszowie, Dożynkach Gminnych w Broniszowie. K Składniki: - kapusta młoda biała - woda - masło - marchew - koper - śmietana - sól - ocet Pierogi z surowymi ziemniakami i boczkiem Bronisława Sypień, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Nawsianki”, Nawsie, gmina Wielopole Skrzyńskie ierogi wykonane z maki pszennej. Farsz sporządzony z surowych ziemniaków przesmażonych na boczku, okraszane cebulką i boczkiem. Pierogi te były kiedyś podstawowym daniem nawsiańskiej kuchni, przepis ten ma około 100 lat jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Pierogi prezentowane były na Międzynarodowym Konkursie Jadła Tradycyjnego w Broniszowie, targach regionalnych w Lesku, „Ziemniaczanych Harcach” w Straszydlu w gminie Lubenia. P 30 Składniki: - ziemniaki - boczek - cebula - przyprawy - mąka - woda - jajko
Inne produkty zgłoszone do konkursu w kategorii „Rękodzieło”: Quillingowe ozdoby wielkanocne Beata Maś, Będziemyśl, gmina Sędziszów Młp. uillingowe ozdoby wykonywane są z małych papierowych elementów, ich tworzenie jest bardzo pracochłonne, wymaga dużej precyzji i zdolności manualnych. Spod rąk Pani Beaty już od ok. 10 lat wychodzą przepiękne przedmioty i ozdoby, które zdobią wielkanocne stoły rodziny i znajomych. Jej niepowtarzalne produkty goszczą też na lokalnych kiermaszach i wystawach. Q Pisanka kraszanka oklejanka Genowefa Wrona, Glinik, gmina Wielopole Skrz. isanki wykonywane są z wydmuszek oklejanych bibułką z naklejonymi drobnymi elementami z bibuły. Bibułkarstwo ma na tym terenie bardzo długą tradycję. Oprócz kwiatów, wytwarzane były ozdoby świąteczne, w tym wielkanocne. Pani Genowefa wykonując swoje pisanki czerpie z bogatej historii i możliwości bibuły, a dzięki swojej wyobraźni i dużemu talentowi nadaje swoim pracom wyjątkowy i niepowtarzalny charakter. Jej pisanki zdobyły II miejsce w kategorii „Koszyk Jajek Wielkanocnych” w Konkursie Wielkanocnym w Grodzisku Dolnym w 2012r. P Palma Wielkanocna Genowefa Wrona, Glinik, gmina Wielopole Skrz. ykonywana z kwiatostanu trzciny udekorowanego kwiatami i innymi elementami z  bibuły. Bardzo kolorowa i  lekka. Pani Genowefa swoje palmy i inne wyroby z bibuły prezentuje podczas licznych kiermaszy i wystaw organizowanych przez placówki kulturalne na terenie Podkarpacia. W 31
Lalka „Sędziszowianka” Władysława Wrona, Sędziszów Młp. alki wykonywane z naturalnych materiałów, drewna, sizalu. Sizal to włókno wykorzystywane od wielu lat m.in. w rolnictwie, ale także do tworzenia różnych ozdób, plecionek, makram itp. Pani Władysława wykonuje swoje lalki z ogromna pasją, każda jest niepowtarzalna, ma indywidualny charakter, pomysły czerpie ze swojej wyobraźni. Lalki prezentowane są na kiermaszach, wystawach, jarmarkach, targach rękodzielniczych na terenie kraju, jak również w publikacjach i innych mediach. Produkt zdobył wyróżnienie w konkursie „Sztukmistrz z Podkarpacia 2012”. L Wyroby koronkowe – filiżanka z podstawką, serwetka Bernadeta Zając, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie iliżanka wykonana z bawełnianych kolorowych nici, usztywniona i uformowana. Serwetka wykonana szydełkiem z nici bawełnianych, usztywniona krochmalem. Koronki znane są od dawnych czasów, a ich zastosowanie ma charakter zarówno użytkowy (firany, serwety, kołnierzyki do sukien, falbanki), jak i dekoracyjny (kwiaty, aniołki, wazony, filiżanki,itp.). W wyrobach Pani Bernadety dostrzec można wielką pasję, talent, precyzję. Jej koronki wiele razy gościły na lokalnych i regionalnych kiermaszach, wystawach, m.in. w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie. F Haft Richelieu, haft pełny Stefania Grzech, Czarna Sędziszowska, gmina Sędziszów Młp. erwety, bieżniki wykonywane są na płótnie białym kordonkiem, również w białym kolorze, z wykorzystaniem ściegu dzierganego, dziurkowanego oraz tzw. pajączków. W jej produktach dominują motywy kwiatowe i  roślinne. Inspiracją dla Pani Stefanii jest piękno lokalnej przyrody, bogactwo lasów, łąk. Jej wyroby są prezentowane na lokalnych wystawach, zdobią mieszkania znajomych i rodziny. S 32
Kowalstwo artystyczne Krzysztof Wojnarowski, Mała, gmina Ropczyce an Krzysztof reprezentuje bogatą tradycję kowalstwa, która od wielu lat funkcjonuje na terenie ziemi ropczycko-sędziszowskiej, w szczególności miejscowości Mała, Niedźwiada. Jego prace wyróżniają się oryginalnymi zdobieniami, o charakterze ludowym. Tradycyjnymi metodami wykonuje piękne przedmioty: róże, świeczniki, zawiasy itp. Jest uczestnikiem różnorodnych. konkursów kowalskich, jarmarków, targów. P Rzeźby ludowe Albina Kuraś, Lubzina, gmina Ropczyce zeźby wykonywane są z drzewa lipowego, prostymi nożami, dłutem, czyszczone papierem ściernym i szkłem, nie lakierowane. Rzeźby nawiązują do polskiej wsi, tradycji ludowych, strojów ludowych. Inspiracją do tworzenia rzeźb są zapamiętane osoby i prace gospodarskie wykonywane na wsi regionu ropczycko-sędziszowskiego. Rzeźby są unikatowe, wiele osób z całego kraju, w tym Papież Jan Paweł II, zostało nimi obdarowanych przez Panią Albinę. R Figurki ptaków, zwierząt z naturalnych surowców Jadwiga Skiba, Ropczyce ani Jadwiga tworzy swoje niepowtarzalne figurki i rzeźby z różnorodnych surowców: igieł, szyszek, słomy, siana, mchu, łupin orzechów, kory, włóczek , guzików, koralików, a także kleju i plasteliny. Swoimi wyrobami obdarowuje znajomych, solenizantów, jubilatów, dekoruje nimi stoiska wystawiennicze Koła Gospodyń Wiejskich, przez co są one powszechnie znane w lokalnym środowisku. P 33
Ikony Barbara Ptaszek, Broniszów, gmina Wielopole Skrz. ani Barbara już od wielu lat wykonuje soje piękne ikony, które znane są okolicznym mieszkańcom. Do tworzenia swoich prac używa desek lipowych, sosnowych. Wykonywane są techniką jajową, gruntowane kredą, klejem. Przedstawiają tradycyjne motywy religijne. P Strój regionalny Sławomira Marciniec, Broniszów, gmina Wielopole Skrz. trój złożony z gorsetu, bluzki, spódnicy, fartucha, posiadający ogólne cechy stroju rzeszowskiego z elementami charakterystycznymi dla wsi Broniszów: spódnica naszyta trzema kolorami taśmy, gorset wyszyty unikalnym, nie występującym w innych miejscowościach wzorem, fartuch biały. Stroje szyte dla grupy biesiadnej z Broniszowa, wykonującej stare pieśni i piosenki, od ballad do utworów z lat 70- tych XX w. S 34
Pisanka batikowa Maria Łach , Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. roces tworzenia pisanek metodą batikową obejmuje kilka etapów: nanoszenie wzoru na jajko woskiem pszczelim za pomocą szpilki, następnie farbowanie jaj (wywar z łupin cebuli, żyta, kory dębu), a na koniec zmywanie wosku. Tradycja wykonywania pisanek batikowych związana jest z tym regionem i  przekazywana z pokolenia na pokolenie. Do ich wytwarzania używane są naturalne produkty. Pisanki Pani Marii prezentowane są na różnych wystawach i corocznych kiermaszach wielkanocnych. P Pisanka batikowa Kinga Cebulska, Glinik, gmina Wielopole Skrz. radycja wykonywania pisanek batikowych jest w Gliniku bardzo stara i do dziś kontynuowana, związana ze Świętami Wielkanocnymi. Pani Kinga prezentuje swoje pisanki na licznych kiermaszach, wystawach , konkursach w kraju i za granicą. Prowadziła warsztaty tworzenia pisanek w domu kultury w Rzeszowie w 2011r. i Kolbuszowej w 2012r. T Rzeźba w różnych materiałach Augustyn Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów zeźby wykonywane przez Pana Augustyna stanowią elementy dekoracyjne (np. postacie w szopkach Bożonarodzeniowych, lampki nocne), ale też służą praktycznie (np. poidełka w pasiece). Rzeźby z różnego rodzaju pni, korzeni były kultywowane w rodzinie Pana Augustyna od pokoleń, są rozpoznawalne w tym regionie i cieszą się dużym uznaniem wśród mieszkańców i przyjezdnych gości. R 35
Ul pszczeli ozdobny „Dworek” Augustyn Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów l typu leżakowego 15-sto ramkowy z półnadstawką. Wykonywany z drewna sosnowego. Całość obudowana drewnianym zdobnictwem nawiązującym do architektury dworków z XVIII i XIX wieku. U Pan Augustyn stara się odtworzyć starą tradycję budowania uli i produkcji miodu wg dawnych metod. Pszczelarstwo było na tym terenie bardzo popularne. Ule zdobią otoczenie domu Pana Augustyna i przyciągają wielu oglądających. Sutasz haft Magdalena Bieszcz, Skrzyszów, gmina Ostrów utasz to rodzaj haftu ręcznego, do którego wykorzystuje się sznurki sutasz, nici monofilowe (bardzo cienkie, przeźroczyste), cienką igłę do zszycia sutaszu oraz koralików, filc lub skórka do podklejenia, klej, nożyczki, drobne koraliki szklane lub z naturalnych kamieni, perły, kryształy, minerały. Technika ta jest bardzo pracochłonna. Zrobienie kolczyków zajmuje 2-3 godz. Pani Magdalena pomysły na wzory czerpie z własnej wyobraźni. S 36
Produkty z terenu powiatu ropczycko-sędziszowskiego wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wszystkie teksty pochodzą z treści wpisów na Listę Produktów Tradycyjnych, które dostępne są na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi http://www.minrol.gov.pl -- Chleb sędziszowski żytni, wpis z 18.05.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Chleb sędziszowski żytni nie zmienił swojego smaku i wyglądu od wieków. Nie kruszy się podczas krojenia, a ze względu na starą niezmienioną recepturę wytwarzania ma nie tylko wyjątkowy smak, ale także wspaniały wygląd i długo zachowuje świeżość. -- Chleb swojski brzeziński, wpis z 14.04.2011 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Więcej na temat chleba na str. 15 -- Serowiec sędziszowski, wpis z 25.04.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Prostokątny placek, z wierzchu polany polewą czekoladową lub polukrowany. Na przekroju wąski, trójkolorowy prostokąt. Od spodu warstwa kruchego ciasta o barwie słomkowo-żółtej, lekko przypieczonego, pośrodku kremowo-żółta masa serowa z widocznymi, równomiernie rozmieszczonymi bakaliami (rodzynkami, skórką pomarańczową), z wierzchu biały lukier lub ciemna polewa czekoladowa -- Sędziszowskie ciasto z jagodami, wpis z 25.04.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Prostokątny placek z jagodami i kruszonką na wierzchu. Na przekroju wąski prostokąt z widocznymi trzema warstwami: na spodzie dosyć gruba warstwa ciasta drożdżowego, na nim warstwa jagód, na wierzchu kremowa, delikatnie przypieczona kruszonka. -- Makowiec sędziszowski, wpis z 25.04.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Złotobrązowe, podłużne ciasto w kształcie wałka. Z zewnątrz oblane białym lukrem. Na przekroju elipsa kremowo-żółta z ciemną, szeroką spiralą makowo-bakaliową. Słodki smak ciasta drożdżowego i maku, zapach ciasta drożdżowego i bakalii. -- Kiełbasa swojska brzezińska, wpis z 17.12.2009 r. w kategorii produkty mięsne. Więcej na temat kiełbasy na str. 24 -- Razowe pierogi z Wiercan, wpis z 19.12.2008 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Pierogi o owalnym, elipsowatym kształcie, w zależności od nadzienia ciasto z widocznymi kawałkami sera białego lub kapusty. Wg tradycji pszenicę najpierw suszyło się na patelni w specjalnych blaszkach, potem mieliło w żarnach na mąkę, a następnie przesiewało się przez sito i w nieckach drewnianych zarabiało ciasto. Do mąki dodawało się jeszcze jajko, sól oraz wodę i w ten sposób zarabiało się ciasto. Następnie wałkowało się je na stolnicy lub urywało kawałek, czasem ciasto wykrawane było od garnka, aby zmieściła się jak największa ilość farszu. -- Pieczone pierogi św. Jacka, wpis z 19.08.2010 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Pierogi św. Jacka pieczone są we wsi Nockowa od początku jej istnienia. Z pierogami związana jest legenda opowiadająca o Jacku Odrowążu idącym na misję na Ruś Kijowską, który odwiedził wieś Nockową i nauczył jej mieszkańców przygotowywać pierogi. Mają one kształt półkrążków z ząbkowaną koronką, na przekroju widoczny farsz (kapustno-grzybowy). -- Studzionka bobowo-serowa, wpis z 19.08.2010r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Studzionka była produktem najczęściej przygotowywanym i spożywanym w czasie prac polowych, a zwłaszcza podczas sianokosów. Śpiewano o niej ludowe przyśpiewki. Studzionka bobowo-serowa przygotowywana jest z twarogu z mleka krowiego i bobu. 37
-- Ser kornaka w zalewie ziołowej, wpis z 19.08.2010 r. w kategorii produkty mleczne. Przygotowuje się z odcedzonego twarogu z dodatkiem soli. Następnie wyrabia się kulki i suszy. Podsuszone kulki układa się w słoju lub garnku kamiennym i przekłada listkami bluszczyku. Następnie przygotowuje się zalewę ziołową. Na patelni praży się kminek wraz z czerwoną papryką. Do przypraw wlewa się olej słonecznikowy i wszystko podgrzewa. Tak przygotowaną ziołową zalewę wlewa się do słoja z kulkami z sera, szczelnie zamyka i odstawia w chłodne miejsce. Ser ma wygląd kremowych, gładkich, lekko lśniących kulek. -- Gruszki w syropie miodowym, wpis z 14.04.2011 r. w kategorii warzywa i owoce. Przygotowanie gruszek w syropie miodowym rozpoczynano od rozpuszczenia miodu w wodzie i gotowaniu go. Następnie oczyszczone i ugotowane do miękkości gruszki zalewano syropem. Gruszki przelewano kilkakrotnie gorącym syropem, potem układano w dużych słojach i znów zalewano wrzącym syropem tak, aby wszystkie były w nim zanurzone. Gruszki w syropie miodowym zazwyczaj spożywano na podwieczorek, deser lub używano ich jako dodatek do ciast, a uzyskany syrop dodawano do herbaty, szczególnie zimą. -- Ryba pyrowa, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Ryba pyrowa to rodzaj pasztetu rybno-ziemniaczanego. Do jej przyrządzenia używane są surowe ziemniaki, ryby słodkowodne lub morskie (wędzone lub świeże), cebula, jajka, bułka tarta oraz sól i pieprz. Na początku rybę i cebulę należy posiekać, połączyć z tartymi ziemniakami z jajkiem, tartą bułką oraz przyprawami, wymieszać i włożyć do natłuszczonego naczynia lub formy. Formy zazwyczaj są prostokątne, choć część mieszkańców piecze w specjalnych żeliwnych formach w kształcie ryby. -- Fujarki pastusze, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Dawniej fujarki pastusze to po prostu nabite na cienki patyk leszczynowy bób oraz pieczarki, pieczone nad ogniskiem przez pasterzy pilnujących zwierząt. Z czasem tą prostą przekąskę zaczęto urozmaicać i obecnie fujarki pastusze jest to rodzaj pasztecików nadziewanych farszem składającym się z  posiekanych i  przesmażonych: pieczarek, cebuli oraz bobu. Farsz zawijany jest w płaty ciasta, uformowane w kształcie niewielkiej rurki. -- Niedźwiedź chłopski, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Pasztet z mięsa zajęczego lub króliczego z wiórkami ziemniaków, z posypką z kminku, szyszkojagód, nasion dyni / przyozdobiony kminkiem, szyszkojagodami. Przepis na niedźwiedzia chłopskiego jest dość prosty. Mięso królicze lub zajęcze należy zmielić, zmieszać z surowymi, tartymi ziemniakami (przelanymi wrzącym mlekiem i odsączonymi), jajkiem, drobno posiekaną cebulą i przyprawami, tj. solą, pieprzem, jałowcem. Dobrze wyrobioną masę przekłada się do formy prostokątnej albo w kształcie niedźwiedzia i piecze. -- Siemieniaki orzechowe, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Są to popularne w Nockowej ciastka przygotowywane z posiekanych orzechów włoskich, siemienia lnianego i miodu. Ich tradycja sięga bardzo dawnych czasów. Dawniej czasem zamiast orzechów dodawano wysuszone, dojrzałe nasiona buku. Lista Produktów Tradycyjnych służy wyłącznie zbieraniu i rozpowszechnianiu informacji związanych z wytwarzaniem produktów tradycyjnych. Z wpisem produktu na Listę nie jest związana ochrona nazwy oraz kontrola zgodności produkcji z zadeklarowaną metodą wytwarzania. Wniosek o wpis na Listę składa się do właściwego miejscowo marszałka województwa, który dokonuje jego oceny. Pozytywnie zweryfikowane wnioski przesyłane są do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który dokonuje wpisu. Na Listę Produktów Tradycyjnych mogą zostać wpisane produkty, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych, tzn. wykorzystywanych od co najmniej 25 lat, metod produkcji, stanowiące element dziedzictwa kulturowego regionu, w  którym są wytwarzane oraz będące elementem tożsamości społeczności lokalnej. Z terenu powiatu ropczycko-sędziszowskiego najwięcej produktów zarejestrowało Koło Gospodyń Wiejskich w Nockowej (pieczone pierogi św. Jacka, studzianka bobowo-serowa, ser kornaka w zalewie ziołowej, gruszki w syropie miodowym, ryba pyrowa, fujarki pastusze, niedźwiedź chłopski, siemieniaki orzechowe). 38
„Realizacja projektu w obiektywie” Komisja Konkursowa podczas pracy, od lewej: Władysław Tabasz, Wioletta Walczyk-Weselak, Elżbieta Kosydar Prezentacje produktów podczas Konkursu na Produkty Lokalne Ziemi Ropczycko-Sędziszowskiej, w kategorii Rękodzieło, dnia 23.04.2013 r. oraz w kategorii Kulinaria, dnia 24.04.2013 r.
„I Powiatowy Jarmark Produktów Lokalnych i Tradycyjnych”, 30 czerwca 2013 r. Dom Kultury w Niedźwiadzie
Powiatowy informator o_produktach_lokalnych_i_tradycyjny
Powiatowy informator o_produktach_lokalnych_i_tradycyjny

Recommended

Interactive ppt
Interactive pptInteractive ppt
Interactive pptnadaalkhatabi
 
Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020
Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020
Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020LGDPRYM11
 
Dozynki 2017
Dozynki 2017Dozynki 2017
Dozynki 2017poranny24
 
Produse Traditionale Poloneze I
Produse Traditionale Poloneze IProduse Traditionale Poloneze I
Produse Traditionale Poloneze IAlianta INFONET
 
Koziegłowy, kolasa mateusz
Koziegłowy, kolasa mateuszKoziegłowy, kolasa mateusz
Koziegłowy, kolasa mateuszMateusz Kolasa
 
Przewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdf
Przewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdfPrzewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdf
Przewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdfWroclaw
 
Od pola na wrocławski Stół.pdf
Od pola na wrocławski Stół.pdfOd pola na wrocławski Stół.pdf
Od pola na wrocławski Stół.pdfWroclaw
 
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIKSprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIKMałopolski Instytut Kultury
 

Recommended

Interactive ppt
Interactive pptInteractive ppt
Interactive pptnadaalkhatabi
 
Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020
Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020
Gazeta “Do Rzeczy” Nr 5/2020LGDPRYM11
 
Dozynki 2017
Dozynki 2017Dozynki 2017
Dozynki 2017poranny24
 
Produse Traditionale Poloneze I
Produse Traditionale Poloneze IProduse Traditionale Poloneze I
Produse Traditionale Poloneze IAlianta INFONET
 
Koziegłowy, kolasa mateusz
Koziegłowy, kolasa mateuszKoziegłowy, kolasa mateusz
Koziegłowy, kolasa mateuszMateusz Kolasa
 
Przewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdf
Przewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdfPrzewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdf
Przewodnik kulinarny- Od pola na wrocławski stół.pdfWroclaw
 
Od pola na wrocławski Stół.pdf
Od pola na wrocławski Stół.pdfOd pola na wrocławski Stół.pdf
Od pola na wrocławski Stół.pdfWroclaw
 
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIKSprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIK
Sprawozdanie z realizacji budżetu 2010 MIKMałopolski Instytut Kultury
 
1
11
1p_nemo
 
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...Zozolek
 
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne Małopolski Instytut Kultury
 
Oferta wycieczka szkolna 1
Oferta wycieczka szkolna 1Oferta wycieczka szkolna 1
Oferta wycieczka szkolna 1Paweł Stefaniak
 
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".Wroclaw
 
Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016
Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016
Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016Małopolski Instytut Kultury
 
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014Iwona Zalewska - Lech
 
Prezentacja niematerialne
Prezentacja niematerialnePrezentacja niematerialne
Prezentacja niematerialnehaniaop
 
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016LGDPRYM11
 
Dobry smak poznaniaka
Dobry smak poznaniakaDobry smak poznaniaka
Dobry smak poznaniakaKasia Nowaczek
 
Kultura hiszpańskojęzyczna
Kultura hiszpańskojęzycznaKultura hiszpańskojęzyczna
Kultura hiszpańskojęzycznahiszpanski2lo
 
Slaskie Smaki
Slaskie SmakiSlaskie Smaki
Slaskie Smakishafagra
 
Polskie tradycje i kultura
Polskie tradycje i kulturaPolskie tradycje i kultura
Polskie tradycje i kulturamarzen
 
Metodológia tvorby ekomúzeí
Metodológia tvorby ekomúzeíMetodológia tvorby ekomúzeí
Metodológia tvorby ekomúzeíFénix Snina
 
Nowa
NowaNowa
Nowaguest657bd4
 
Nowa
NowaNowa
Nowaenauczyciel
 
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)nikeander
 
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowaECKiW
 
Informator dla przedszkoli i klas 1-3
Informator dla przedszkoli i klas 1-3Informator dla przedszkoli i klas 1-3
Informator dla przedszkoli i klas 1-3MuzeumBydgoszcz
 
Plac Handelka Wystawcy
Plac Handelka WystawcyPlac Handelka Wystawcy
Plac Handelka WystawcyHandelek
 
Folder Podkarpackie Smaki
Folder Podkarpackie SmakiFolder Podkarpackie Smaki
Folder Podkarpackie Smakipodkarpackie_smaki
 
Folder klaster podkarpackie smaki członkowie
Folder klaster podkarpackie smaki członkowieFolder klaster podkarpackie smaki członkowie
Folder klaster podkarpackie smaki członkowiepodkarpackie_smaki
 

More Related Content

Similar to Powiatowy informator o_produktach_lokalnych_i_tradycyjny

Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...Zozolek
 
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne Małopolski Instytut Kultury
 
Oferta wycieczka szkolna 1
Oferta wycieczka szkolna 1Oferta wycieczka szkolna 1
Oferta wycieczka szkolna 1Paweł Stefaniak
 
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".Wroclaw
 
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014Iwona Zalewska - Lech
 
Prezentacja niematerialne
Prezentacja niematerialnePrezentacja niematerialne
Prezentacja niematerialnehaniaop
 
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016LGDPRYM11
 
Kultura hiszpańskojęzyczna
Kultura hiszpańskojęzycznaKultura hiszpańskojęzyczna
Kultura hiszpańskojęzycznahiszpanski2lo
 
Slaskie Smaki
Slaskie SmakiSlaskie Smaki
Slaskie Smakishafagra
 
Polskie tradycje i kultura
Polskie tradycje i kulturaPolskie tradycje i kultura
Polskie tradycje i kulturamarzen
 
Metodológia tvorby ekomúzeí
Metodológia tvorby ekomúzeíMetodológia tvorby ekomúzeí
Metodológia tvorby ekomúzeíFénix Snina
 
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)nikeander
 
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowaECKiW
 
Informator dla przedszkoli i klas 1-3
Informator dla przedszkoli i klas 1-3Informator dla przedszkoli i klas 1-3
Informator dla przedszkoli i klas 1-3MuzeumBydgoszcz
 
Plac Handelka Wystawcy
Plac Handelka WystawcyPlac Handelka Wystawcy
Plac Handelka WystawcyHandelek
 

Similar to Powiatowy informator o_produktach_lokalnych_i_tradycyjny (20)

1
11
1
 
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
Izba Regionalna W Publicznej Szkole Podstawowej Im. StanisłAwa Rosponda W ż...
 
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
XIII Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego (2011). Sprawozdanie merytoryczne
 
Oferta wycieczka szkolna 1
Oferta wycieczka szkolna 1Oferta wycieczka szkolna 1
Oferta wycieczka szkolna 1
 
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
„Europa na widelcu” ebook: „112 najlepszych przepisów szefów kuchni".
 
Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016
Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016
Sprawozdanie - Dni Dziedzictwa 2016
 
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
Prezentacja Comenius Meeting: European Fruit Museum, 2014
 
Prezentacja niematerialne
Prezentacja niematerialnePrezentacja niematerialne
Prezentacja niematerialne
 
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
Gazeta "Do Rzeczy" Nr.1 2016
 
Dobry smak poznaniaka
Dobry smak poznaniakaDobry smak poznaniaka
Dobry smak poznaniaka
 
Kultura hiszpańskojęzyczna
Kultura hiszpańskojęzycznaKultura hiszpańskojęzyczna
Kultura hiszpańskojęzyczna
 
Slaskie Smaki
Slaskie SmakiSlaskie Smaki
Slaskie Smaki
 
Polskie tradycje i kultura
Polskie tradycje i kulturaPolskie tradycje i kultura
Polskie tradycje i kultura
 
Metodológia tvorby ekomúzeí
Metodológia tvorby ekomúzeíMetodológia tvorby ekomúzeí
Metodológia tvorby ekomúzeí
 
Nowa
NowaNowa
Nowa
 
Nowa
NowaNowa
Nowa
 
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
Luzino PięKna Wieś Kaszubska (Prezentacja Oryginal.)
 
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
"Roskoszne Wilno" - publikacja projektowa
 
Informator dla przedszkoli i klas 1-3
Informator dla przedszkoli i klas 1-3Informator dla przedszkoli i klas 1-3
Informator dla przedszkoli i klas 1-3
 
Plac Handelka Wystawcy
Plac Handelka WystawcyPlac Handelka Wystawcy
Plac Handelka Wystawcy
 

More from podkarpackie_smaki

Folder klaster podkarpackie smaki członkowie
Folder klaster podkarpackie smaki członkowieFolder klaster podkarpackie smaki członkowie
Folder klaster podkarpackie smaki członkowiepodkarpackie_smaki
 
Książka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiej
Książka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiejKsiążka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiej
Książka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiejpodkarpackie_smaki
 
Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz...
Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz... Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz...
Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz...podkarpackie_smaki
 
Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012
Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012 Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012
Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012podkarpackie_smaki
 

More from podkarpackie_smaki (7)

Folder Podkarpackie Smaki
Folder Podkarpackie SmakiFolder Podkarpackie Smaki
Folder Podkarpackie Smaki
 
Folder klaster podkarpackie smaki członkowie
Folder klaster podkarpackie smaki członkowieFolder klaster podkarpackie smaki członkowie
Folder klaster podkarpackie smaki członkowie
 
Przepisy Pilzno
Przepisy PilznoPrzepisy Pilzno
Przepisy Pilzno
 
Książka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiej
Książka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiejKsiążka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiej
Książka. tradycyjna kuchnia ziemi strzyżowskiej
 
Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz...
Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz... Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz...
Kulinarne opowieści czyli wędrówki po smakach województwa podkarpackiego, rz...
 
Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012
Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012 Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012
Produkty tradycyjne powiatu mieleckiego, mielec 2012
 
Podkarpacki szlak winnic
Podkarpacki szlak winnic Podkarpacki szlak winnic
Podkarpacki szlak winnic
 

Powiatowy informator o_produktach_lokalnych_i_tradycyjny

  • 1.
  • 2.
  • 3. POWIATOWY INFORMATOR O PRODUKTACH LOKALNYCH I TRADYCYJNYCH Powiat Ropczycko-Sędziszowski Ropczyce 2013
  • 4. Wstęp ozwijanie lokalnej tożsamości kulturowej oraz zachowa- Odpowiednio przygotowany posiłek towarzyszył człowiekonie lokalnych obrzędów i zwyczajów od zapomnienia, wi we wszystkich etapach życia od narodzin, uroczystego chrztu, staje się nakazem chwili. W dobie informatyzacji, szyb- narzeczeństwa i zaślubin, hucznych w naszym kraju imienin, aż kiej wymiany informacji, unifikacji języka, odchodzi się od lokal- po ostatnią chwilę, kiedy żałobników podejmowano na stypie. nych symboli, nazw i znaczeń. Praktyka „starych” krajów Unii Wszystkim tym etapom towarzyszył odpowiedni wystrój wyniEuropejskiej wskazuje, że tak być wcale nie musi. Dla przykładu kający z okoliczności oraz roku kalendarzowego i liturgicznego. warto odnotować kilka przykładów z tradycyjnych narodowych Mamy więc na przestrzeni roku tzw. „droby” zapustne, wystrój kuchni. Tajniki kuchni francuskiej to magiczne wręcz sposoby wielkanocny z pisankami, palmami, barankami z cukru, ale przygotowywania i serwowania wywarów oraz sosów, a także dań i  kwiaty z bibuły. Latem dostrzec jeszcze można na pagórkach z jagnięciny, dzikiego ptactwa, ryb śródziemnomorskich. Znane są ogień „sobótek” na św. Jana, w każdym zakątku regionu przygowyroby z francuskiej wołowiny, pasztety, dania z łososia i krewe- towuje się wieńce dożynkowe na podziękowanie za zbiory, a ich tek św. Jakuba. Belgijskie z kolei dania to nie tylko frytki, piwo prezentacja stanowi prawdziwe teatrum. Korowodom weselnym czy owoce morza, ale tradycyjny królik w wiśniowym piwie. Grecy ciągle towarzyszą bramy z przebierańcami, a scenki weselne zaskakują turystę owocami morza, ale i całą gamą ziół, warzyw odgrywane są jeszcze w wielu regionach przez amatorskie grupy i owoców, miodem i syropem z  winogrona. Zaskakującą dla teatralne. Jesień to kiszenie ogórków i kapusty oraz raj dla przyprzybysza jest tradycyjna kuchnia włoska, chociaż znawcy twier- gotowujących konfitury na zimę oraz grzybiarzy. Okres bożonarodzą, że nie ma jednolitego wzorca dla kuchni włoskiej. Niemal dzeniowy to z kolei choinka z całą oprawą kulturową, śpiew kolęd, każdy włoski region ma własną tradycję kulinarną, w zależności ciągle żywa tradycja zespołów kolędniczych. od położenia geograficznego. Północna Italia słynie z obfitości mięs, ziemniaków, polenty (potrawy ludowej sporządzanej z mąki Od pradziejów towarzyszyły człowiekowi narzędzia i  sprzękasztanowej lub z mąki kukurydzianej z dodatkiem sera i sosów), ty domowe wytwarzane ze surowców pozyskiwanych niemal zaś na południu rozprzestrzeniły się owoce morza, makarony na własnym obejściu. W naszym regionie przetrwały plecioni cytrusy. Można by tak mnożyć przykłady, ale czy nasz region nie ki z łozy, słomy, trawy i wikliny. Liczne są nadal wyroby słynie z pierogów, bigosu, odpowiednio przygotowanego smalcu, z drzewa jak masielnice, łyżki, miotły, opałki, koszyki, fragmenty pamuły (rodzaj zupy), żurku lub barszczu z uszkami i solo, kaszy uprzęży końskiej, wyroby kowalskie, świece gromniczne z pszczejaglanej z suszonymi owocami, kompotów z suszek, kołaczy i wiej- lego wosku, zanikają niestety drewniane czy gliniane zabawki. skiego chleba. Inne regiony Polski bogate są w wyroby z baraniny (Podhale), gęsiny (Kujawy i Pomorze), nudelzupa i kluski śląskie Okolice Ropczyc - wsie w gminach Iwierzyce, Ostrów, Sędzi(Śląsk), kutia (dawne Kresy Rzeczypospolitej), kartacze (Suwalsz- szów Małopolski, Ropczyce i Ostrów, stanowiące obecnie obszar czyzna) itp. Można wręcz mówić o dziedzictwie kulinarnym jako powiatu ropczycko-sędziszowskiego, to obszary zasiedlone części niematerialnego dziedzictwa kulturowego poszczególnych „z  dziada pradziada”. Przychodzący do miejscowości w  ramach krajów i  regionów. W  staraniu o dziedzictwo na Uniwersytecie ożenku czy zamążpójścia dość szybko asymilowali się z „miejFrançois Rabelais w Tours (środkowa Francja) powstał, założony scowymi”, ubogacając jednocześnie lokalne zwyczaje tradycją w 2001 roku Europejski Instytut Historii i Kultury Wyżywienia. przynoszone z miejsca urodzenia. Mimo niezbyt wielkiego obszaW ramach instytutu prowadzi się badania i kształci studentów ru jaki zajmuje powiat, w każdej niemal miejscowości daje się w takich krajach jak Francja, Hiszpania, Włochy czy Belgia. Efek- wyróżnić odrębności w gwarze, wystroju, kuchni i zwyczajach. tem prac instytutu jest wniosek o wpisanie kuchni francuskiej na Wiele z nich kultywowanych jest tylko w konkretnych rodzinach listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. z okazji świąt religijnych bądź z  okazji uroczystości rodzinnych. Z niektórymi grupy i organizacje społeczne, szkoły lub wspólnoty parafialne, wychodzą na zewnątrz – do publiczności. Do najbar- R 2
  • 5. dziej znanych należą obrzędy weselne, chodzenie z bekusem i  śmieciami, wspomniane już grupy kolędnicze, misteria Męki Pańskiej, straże grobowe kultywowane w Ochotniczych Strażach Pożarnych, przygotowywanie pączków w tłusty czwartek itp. Funkcjonujące jeszcze wiejskie kapele odtwarzają dawną muzykę ludową. Oznaką lokalnej, wciąż kultywowanej tradycji są miejscowe wyroby sztuki kulinarnej, o czym już była mowa. Potrawy przygotowuje się głównie w zaciszu domowym, dla rodziny, ale w wielu przypadkach ich propagowaniem zajmują się panie z licznych na obszarze powiatu Kół Gospodyń Wiejskich. W  ramach organizowanych pokazów i degustacji gospodynie starają się, by tradycyjne jadła i napitki nie zostały zapomniane. Przygotowywane potrawy i przetwory na różne imprezy stają do konkursów kulinarnych, co jeszcze mocniej podkreśla ich specyfikę. Bogaty kulturowo obszar to ubiory codzienne i odświętne w  poszczególnych wsiach dawnego i współczesnego powiatu. Wydawać by się mogło, że króluje w ropczyckiem strój krakowski lub rzeszowski, ale na skutek naturalnego przepływu ludowych artystów i wymiany doświadczeń, przenikają elementy stroju lasowiackiego i przeworskiego. Nieśmiało wyodrębniają się lokalne ubiory jak np. z Wielopolszczyzny, okolic Kamionki czy Niedźwiady. Nawet drobny element stroju, jego kolor, liczba czy szerokość pasów, ilość i rozkład cekinów, nakrycie głowy czy obuwie itp. powodują odrębność. Wiele elementów lokalnej tradycji odpłynęło w niebyt wraz z odchodzącymi twórcami i odtwórcami. Ważnym dla kolejnych pokoleń jest zachowanie tego, co jeszcze udaje się opisać, sfotografować, zebrać we wspomnienia. Temu ma służyć powołanie do życia Powiatowego Centrum Produktu Lokalnego i Tradycyjnego. Formą realizacji są prezentacje, targi, pokazy i konkursy. Ambicją organizatorów wspomnianego Centrum jest popularyzacja wśród społeczności powiatu ropczycko-sędziszowskiego wiedzy na temat produktów lokalnych i tradycyjnych. Wartością dodaną będzie promowanie tychże produktów w  regionie i na zewnątrz. Władysław Tabasz
  • 6. O projekcie „System wsparcia i promocji produktu lokalnego i tradycyjnego przez Powiat Ropczycko-Sędziszowski” słów kilka … łównym celem projektu realizowanego przez Powiat Ropczycko-Sędziszowski we współpracy partnerskiej z  Centrum Kultury w Ropczycach oraz Zespołem Szkół Agro-Technicznych w Ropczycach, w ramach którego powstała niniejsza publikacja, jest popularyzacja wśród społeczności powiatu ropczycko-sędziszowskiego tematyki związanej z  produktami lokalnymi i tradycyjnymi oraz wypromowanie tychże produktów na terenie Podkarpacia. W ramach niniejszego projektu realizowanego od 1 stycznia 2013 r. miało miejsce kilka ciekawych przedsięwzięć. W wyniku ogłoszonego konkursu na logo Produktu Lokalnego Powiatu Ropczycko-Sędziszowskiego wyłoniony został projekt autorstwa Dominika Fica. Kolejnym ważnym działaniem było wyłonienie grupy 15 produktów z zakresu kulinariów i rękodzieła, którym nadany został tytuł produktu lokalnego, w konsekwencji czego uzyskały one możliwość używania loga do celów marketingowo-promocyjnych. Ważnym wydarzeniem promocyjnym było zorganizowanie I Powiatowego Jarmarku Produktów Lokalnych i Tradycyjnych w Domu Kultury w Niedźwiadzie w dniu 30 czerwca 2013 r., na którym zaprezentowała się większość produktów zgłoszonych do konkursu. Jarmark uatrakcyjniły pokazy kulinarne w wykonaniu uczniów Zespołu Szkół Agro-Technicznych w Ropczycach i  występy artystyczne. Oprócz powyższych działań lokalni wytwórcy mogli skorzystać również z innych form wsparcia, jak szkolenia z  zakresu prowadzenia własnej działalności gospodarczej oraz autopromocji, czy wyjazd na Targi Rzemiosła i Przedsiębiorczości „Agrobieszczady” w Lesku. Organizatorzy projektu liczą, że duży wkład w promocję kulturalnego i kulinarnego dziedzictwa oraz aktywizację lokalnych wytwórców wniesie działalność Powiatowego Centrum Produktu Lokalnego i Tradycyjnego z siedzibą w Zespole Szkół Agro-Technicznych. Wszystkich zainteresowanych tą tematyką oraz działalnością Centrum organizatorzy zapraszają na stronę www.produkt-lokalny.spropczyce.pl, na której sukcesywnie zamieszczane będą aktualne informacje i fotografie. Wyrazy uznania i podziękowania należą się tym wszystkim osobom, G 4 które zaangażowały się w realizację projektu, a w szczególności tym, którzy zgłosili produkty lokalne, zaprezentowali swoje prace i wyroby kulinarne, podzielili się fotografiami czy przepisami. „I Powiatowy Jarmark Produktów Lokalnych i Tradycyjnych” 30 czerwca 2013 r. Dom Kultury w Niedźwiadzie – wręczenie certyfikatów produktu lokalnego przez Starostę Powiatu Stanisława Ziemińskiego. O inicjatywie realizacji projektu wypowiedział się gospodarz powiatu – Starosta Stanisław Ziemiński stwierdzając m.in., że powiat ropczycko – sędziszowski to teren bogaty w kulturę i  tradycję, w tym tradycje kulinarne. Nie brakuje tu lokalnych twórców i artystów, dzięki którym dziedzictwo kulturowe jest zachowywane i pielęgnowane. Niestety mimo dużego potencjału kulturowo – przyrodniczego, wzmocnionego różnorodnością produktów lokalnych, można zauważyć pewne zaniedbania związane z promocją dziedzictwa kulturowego, w tym lokalnych tradycji i produktów. Brakuje efektywnej i skoordynowanej promocji takich wyrobów. Nasz projekt i zaplanowane w nim działania, w  tym niniejsza publikacja są próbą stworzenia efektywnego systemu identyfikacji, wsparcia i promocji lokalnych produktów
  • 7. i ich wytwórców, a także sposobem na zwiększenie świadomości społecznej w zakresie roli produktów tradycyjnych i lokalnych w kształtowaniu tożsamości lokalnej. Jest to ważne, gdyż już od dłuższego czasu obserwuje się wzrost zainteresowania zdrową żywnością, w tym opartą na lokalnych tradycjach. Mamy nadzieję, że działania Powiatu Ropczycko – Sędziszowskiego zmierzające do popularyzacji wśród lokalnych społeczności tematyki związanej z produktami lokalnymi i tradycyjnymi, wypromowania tychże produktów na terenie Podkarpacia oraz zaktywizowania lokalnych wytwórców, stanowić będą ważny element zwiększenia atrakcyjności turystycznej i ożywienia gospodarczego naszego regionu. Opinia Wicestarosty Doroty Strzyż jest niemniej przychylna, a czytamy w niej m.in.: Drodzy Czytelnicy! Oddajemy do Państwa rąk publikację, w której znajdziecie informacje o  produktach lokalnych i tradycyjnych z terenu powiatu ropczycko – sędziszowskiego. To przede wszystkim wyroby kulinarne, przyrządzane wg starych przepisów i receptur, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, które niejednej osobie przypomną smaki pamiętne z kuchni naszych babć. Potrawy te do dzisiejszego dnia są przyrządzane przez mieszkańców naszego regionu, choć niekiedy funkcjonują w nowocześniejszej „udoskonalonej” formie. Produkty lokalne to jednak nie tylko kulinaria, ale również produkty reprezentujące inne dziedziny wytwórczości ludzkiej: rękodzieło, rzemiosło i  działalność artystyczną. W niniejszej publikacji odnajdą Państwo i tego rodzaju produkty. Serdecznie gratuluję wyróżnienia wszystkim wytwórcom produktów lokalnych, przedstawionym w niniejszej publikacji. Mam nadzieję, że lista produktów lokalnych, które otrzymają prawo posługiwania się specjalnie stworzonym w ramach projektu logiem produktu lokalnego, będzie się sukcesywnie powiększać, m.in. dzięki działalności Powiatowego Centrum Produktu Lokalnego i Tradycyjnego w Ropczycach. Jestem przekonana, że zawarte w publikacji informacje przyczynią się do popularyzacji tematyki dziedzictwa kulturowego i kulinarnego, promowania lokalnej przedsiębiorczości, a także ułatwią dostęp do opisanych w niej produktów lokalnych i tradycyjnych. Życzymy wielu miłych chwil spędzonych przy lekturze Informatora. Komentarzy do niniejszej publikacji udzielili: Halina Bursztyńska, literaturoznawca, nauczyciel akademicki, prof. dr hab. wykładowca w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Elżbieta Kosydar, europejska instruktorka florystyki, autorka wystaw aranżacji kwiatowych, wykładowca florystyki i  autorka publikacji poświęconych zasadom tworzenia kompozycji kwiatowych. Władysław Tabasz, socjolog i historyk, regionalista, badacz i autor wielu opracowań o aktywności społecznej i gospodarczej ludności zamieszkującej region ropczycki, prof. nadzw. dr  hab., wykładowca w Staropolskiej Szkole Wyższej w Kielcach. Magdalena Tabasz-Mazur, animator kultury, choreograf, pracownik Gminnego Ośrodka Kultury i Wypoczynku w Wielopolu Skrzyńskim. Wioletta Walczyk-Weselak, technolog żywności i żywienia, z zawodu nauczyciel gastronomii, z zamiłowania pasjonat wszystkiego co związane kulinariami, kuchnią regionalną, tradycyjnymi przysmakami, dziedzictwem kulinarnym, sztuką serwowania potraw. Antoni Wnuk, twórca i przedsiębiorca w zakresie wyrobów wikliniarskich, prezes Korporacji Wikliniarskiej Rudnik n. Sanem. Kontynuator rodzinnej tradycji uprawy i przetwarzania wikliny, zapoczątkowanej w Rudniku przez hr. Hompesza w drugiej połowie XIX wieku Grażyna Woźny, kustosz w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ropczycach, zaangażowana w organizacji zbiorów określanych wspólną nazwą „Ropczycana”, współtwórca Uniwersytetu III Wieku w Ropczycach, doktorant w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej 5
  • 8. Produkty Lokalne Ziemi Ropczycko-Sędziszowskiej z zakresu kulinariów i rękodzieła Produkty zostały wybrane w ramach Konkursu pn. „Produkty Lokalne Ziemi Ropczycko – Sędziszowskiej”, 23 kwietnia 2013 - kategoria Rękodzieło, 24 kwietnia 2013 r. kategoria Kulinaria KULINARIA: • Borkowskie kiszone ziemniaki – Michał Balasa z Borku Wielkiego RĘKODZIEŁO: • Pisanki ludowe drapane – Halina Komórek z Glinika • Smalec zapustny • Zdobienia artystyczne- kowalstwo • Pierogi oszukańce • Poezja • Rzadkie ziemniaki z kudroniem • Kwiaty z bibuły • Zdżarska pamuła z borówek • Plecione wyroby ze słomy i traw • Kołacz + szyszki weselne • Gorset do stroju ludowego • PKWN – Polski Koniak Wyrabiany Nocą • Rodzinna Kapela „Kurasie” – Klub Seniora Broniszów – OSP Broniszów – K.G.W. Zagorzyce – Kinga Rokosz ze Zdżar – Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Zagorzanki” – Stowarzyszenie „Brzezinianki” – Stanisław Kopala z Ropczyc – Sławomira Marciniec z Broniszowa – Bożena Motyka z Ropczyc – Maria Niemiec z Kamionki – Irena Przybyła ze Szkodnej • Chleb Swojski Brzeziński – Barbara Święch-Bober z Brzezin Logo produktu lokalnego opracowane przez Dominika Fica 6 Finaliści konkursu na logo produktu lokalnego, od lewej Dominik Fic (zwycięzca), Krzysztof Depa, Mateusz Surman oraz przedstawiciele Powiatu Ropczycko-Sędziszowskiego, od prawej Starosta Stanisław Ziemiński, Sylwia Borowska, Członek Zarządu Jerzy Łyszczak.
  • 9. Pisanki ludowe drapane Halina Komórek, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie ani Halina Komórek zajmuje się wykonywaniem pisanek od około 25 lat. Wykonywane są one tradycyjną metodą ręcznego wydrapywania, która dzięki umiejętnościom manualnym autorki pozwala na tworzenie pięknych, unikalnych wzorów. Pisanki wykonywane są głównie z jaj kurzych. Po wybarwieniu, nożykiem introligatorskim „drapane” są różne skomplikowane wzory, często inspirowane naturą, otoczeniem, odzwierciedlające ogromną pomysłowość i talent autorki. Na koniec tworzona jest wydmuszka. Czas zdobienia jednego jajka zależy od jego wielkości i stopnia skomplikowania wzoru, wynosząc od godziny do 8h. Pani Halina w okresie przedświątecznym wykonuje wiele pisanek, głównie dla rodziny, znajomych, są one również ozdobą wielkanocnych kiermaszów, jarmarków, prezentowane są na różnych lokalnych i regionalnych konkursach, a  nawet za granicą. W 1994 r. za pośrednictwem Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie jej pisanki otrzymał Papież Jan Paweł II. Od tej pory pisanki pani Haliny rozchodziły się już w różne strony świata. P Pani Halina Komórek organizuje również warsztaty robienia pisanek w lokalnych miejscowościach: Gliniku, Broniszowie, Wielopolu Skrzyńskim. Zwyczaj drapania Pisanek w Gliniku istniał od bardzo dawna. Jednak tradycja powoli zanika. Oprócz pisanek drapanych wykonywane są jeszcze pisanki techniką batikową i oklejania. Pisanki Pani Haliny są na tym terenie powszechnie znane i rozpoznawane. Komentarz mgr Magdaleny Tabasz-Mazur Twórczyni z Glinika nawiązuje do bardzo starego zwyczaju sporządzania barwionych jajek. Zwyczaj ten pochodzi ze starożytnej Mezopotamii. Przyjęło się w kulturze wielu narodów, że jajko to symbol zdrowia i płodności, zaś obrazy w postaci malowideł, drapanek, wytrawień itp. technik są obrazem duszy artystycznej twórcy pisanek. Cechą charakterystyczną zdobień Pani Haliny Komórek jest symetria w obrazie. Tradycje zdobienia pisanek w  regionie ropczyckim dokumentował już w końcu XIX wieku etnograf Seweryn Udziela.
  • 10. Rodzinna Kapela „Kurasie” Lubzina, gmina Ropczyce odzinna Kapela Kurasie z Lubziny to jedna z najstarszych kapel ludowych na Rzeszowszczyźnie. Została założona w lutym 1950r. we wsi Brzezówka przez Władysława Kamińskiego (1892-1979) – ojca grającej seniorki Pani Albiny Kuraś. Kapela już od niemal 65 lat rozsławia gminę Ropczyce, powiat ropczycko-sędziszowski i cały region rzeszowski w różnych zakątkach naszego kraju, jak i za granicą, biorąc udział w różnorodnych festiwalach, konkursach, przeglądach, zdobywając wiele nagród i wyróżnień. Z Władysławem Kamińskim brała udział w  „Spotkaniach muzykujących rodzin” organizowanych w latach 70 i 80 XX wieku we Wrocławiu i nagrała szereg utworów dla Archiwum Programu II Polskiego Radia. Do najbardziej znaczących nagród i odznaczeń należą: Nagroda Artystyczna im. Jana Pocka (1982), Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2005, 2010), I miejsce w Przeglądzie Kapel w Dynowie (2007), III miejsce na Festiwalu Kapel i Śpiewaków w Dynowie nad Wisłą (2012), Złoty Krzyż Zasługi (1988), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2005), Srebrny Medal „Zasłużony kulturze Gloria Artis” (2010), Nagroda im. Oskara Kolberga (2013). Kapela najbardziej ceni sobie spotkanie z Papieżem Janem Pawłem II podczas wizyty w Watykanie w 1992 r. oraz udział w Spotkaniach Muzykujących Rodzin odbywających się we Wrocławiu, Dobrym Mieście, Zgorzelcu, Oławie. R Kapela „Kurasie” może pochwalić się bardzo bogatym repertuarem, grając muzykę radosną, żywiołową, zapamiętaną z najstarszych wesel i zabaw, odzwierciedlającą lokalne tradycje muzyczne. Kapela wykonuje także widowiska obrzędowe np. „Ostatki”, „Dożynki”, „Hej kolęda”, do których Albina Kuraś zebrała melodie i teksty, opracowała scenariusze. Kapela „Kurasie” jest bardzo ceniona, znana i popularna w lokalnym środowisku, uświetniając swoją obecnością różne uroczystości, imprezy folklorystyczne, koncerty itp. 8 Obecny skład zespołu: 1. Albina Kuraś – skrzypce, śpiew 2. Henryk Kuraś – cymbały 3. Jolanta Bieniek - skrzypce 4. Iwona Kot – II skrzypce 5. Tomasz Mudryk - klarnet 6. Danuta Sąsiadek – skrzypce (sekund) 7. Bogusław Kamiński - klarnet 8. Krystyna Czernia – kontrabas 9. Zofia Teresa Mudryk - akordeon 10. Zygmunt Wilczyński – śpiew Kapela „Kurasie” w 2013 roku z okazji otrzymania Nagrody im. Oskara Kolberga nagrała i wydała trzecią płytę.
  • 11. Komentarz mgr Grażyny Woźny: Dorobek muzyczny Rodziny Kurasiów należy uznać za swoistą skarbnicę kultury ziemi ropczyckiej, w której zgromadzono setki tekstów pieśni ludowych, często zapomnianych, bo przekazywanych z pokolenia na pokolenia w formie ustnej. Dzięki ich nowej adaptacji stały się one podstawą repertuaru muzycznego tej rodziny, podobnie jak piosenki i przyśpiewki autorstwa pani Albiny Kuraś. Ich szczególna wartość ukryta jest w zapisie słownym, w którym odnajdujemy mądrość ludową i porzekadła wyrażone przepiękną gwarą. Istotne są także liczne odniesienia do życia codziennego i religijnego lubzińskiej społeczności (W Lubzinie jest piękny dom, Kościółek z deszczułek, Urwoł się postronek), w których właśnie pojawiają się motywy z życia lokalnej społeczności i wyrażenia gwarowe. To wyjątkowa kapela, której twórczość jest ważnym elementem i przejawem kultury duchowej naszej małej ojczyzny oraz dumą ziemi ropczyckiej i Podkarpacia. 9
  • 12. Kowalstwo artystyczne Stanisław Kopala, Ropczyce tanisław Kopala jest absolwentem Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Sędziszowie Małopolskim ze specjalnością metaloplastyka. Od 2001 r. prowadzi własną kuźnię w Ropczycach. Należy do Stowarzyszenia Kowali Polskich z siedzibą w Wojciechowie. Jeden z inicjatorów Jarmarku Kowalskiego w Ropczycach - cyklicznej imprezy, w której uczestniczą artyści kowale z kraju i z zagranicy (Węgry, Słowacja, Ukraina). Kustosz Galerii Kowalstwa w  Centrum Kultury w Ropczycach. Bierze udział w konkursach, jarmarkach, zjazdach kowali o  zasięgu krajowym i międzynarodowym. Zdobywca wielu nagród i wyróżnień. Pochodzi z Niedźwiady w gminie Ropczyce, miejscowości o głęboko zakorzenionych tradycjach kowalstwa. To stąd wywodzą się mistrzowie kowalstwa Stanisław Czaja z żoną Emilią i Stanisław Mądro, od których Stanisław Kopala się uczył i wzorował. Ich wyroby były rozpoznawalne przez jakość wykonania , zdobnictwo, ornamentykę. W Niedźwiadzie działało kiedyś 17 kuźni, do dzisiejszego dnia funkcjonują jeszcze trzy. Stanisław Kopala kontynuuje tradycje kowalstwa artystycznego, szczególnie w zakresie zdobnictwa. Najczęściej projektuje i tworzy elementy wystroju wnętrz – świeczniki, kraty, balustrady, zestawy kominkowe, zawiasy, lampy, ale również bramy i ogrodzenia. Do wykonania prac używa stali, miedzi, mosiądzu, białego srebra. Egzemplarze są unikatowe, wyróżniają się bogatymi, charakterystycznymi zdobieniami i wysoką jakością wykonania, są rozpoznawalne w tym regionie i poza nim. Kowalstwo artystyczne jest ogromną pasją Pana Stanisława Kopali, co odzwierciedlają piękne i  oryginalne przedmioty jego autorstwa. S Komentarz prof. nadzw. dra hab. Władysława Tabasza: Stanisław Kopala to twórca pasjonat. Wyróżnia tego artystę to, że nie korzysta z gotowych (przemysłowych) elementów, a wszystkie detale wykuwa ręcznie. Dzięki temu każdy wytwór jest niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju. Prace S. Kopali zdobią ściany Galerii Kowalstwa w ropczyckim Centrum Kultury, ale także zabytkowe kościoły i kaplice oraz prywatne domy w kraju i zagranicą, Tradycje kowalskie S. Kopala wyniósł z rodzinnej Niedźwiady, bogatej w kuźnie i samorodne talenty kowalskie. Artysta bierze udział w zagranicznych spotkaniach i warsztatach, skąd czerpie wartościowe wzory. Jest współorganizatorem cyklicznej imprezy o zasięgu międzynarodowym pod nazwą „Jarmark Kowalski – Kowaliada” w Ropczycach. 10
  • 13. Poezja Sławomira Marciniec, Broniszów, gmina Wielopole Skrz. utorka pochodzi z Broniszowa, od wielu lat zajmuje się działalnością poetycką. Wiersze, krótkie opowiadania oraz humoreski zaczęła pisać w dzieciństwie, ale pierwszy tom został wydany dopiero w 2000 roku pt. Słowem malowane. Spod jej pióra wyszły również następujące tomiki poetyckie: W matni (2003), …a z nich największa jest Miłość (2005), Jesienny samodział (2009). W 2008 r. w uznaniu jej zasług w dziedzinie propagowania kultury, została uhonorowana przez Czytelników miesięcznika Głosu Powiatu „Złotym Głosem” w kategorii Człowiek Kultury. W roku 2009 za zasługi w działalności literackiej i artystycznej otrzymała dyplom Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W roku 2010 wydawnictwo Hubners Who is Who w Polsce = uznanie i komunikacja, zamieściło jej biogram. W 2012 r. z okazji Jubileuszu 650-lecia Ropczyc Pani Sławomira została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi przez Prezydenta RP. Na wydanie oczekuje nowelka pt. Naszyjnik księżniczki Raul oraz tomik następnych wierszy, które poruszają tematykę zapomnianych tradycji, zawodów, a także dziedzictwa kulinarnego. Twórczość tych ostatnich ma na celu ocalić od zapomnienia słowa, których używano w nazewnictwie przedmiotów i zdarzeń. Oprócz wierszy do działalności artystycznej pani Sławomiry należy doliczyć wykonywanie sztandarów, szycie strojów ludowych i teatralnych, malowanie obrazów, tworzenie dekoracji przestrzennych, ołtarzy, wieńców dożynkowych, scen do przedstawień, odtwarzanie starych pieśni i uczestnictwo w grupie śpiewającej (biesiadnej z Broniszowa). A Komentarz prof. dr hab. Haliny Bursztyńskiej: Wiersze Sławomiry Marciniec poświęcone są głównie problematyce egzystencjalnej odnoszącej się w sposób szczególny do miejsca urodzenia i zamieszkania. Są szczere, proste i naturalne. Ich intymność i prywatność są głęboko zakorzenione w podglebiu psychicznego wnętrza twórczyni jako głos jej wewnętrznych monologów. Zarazem są przykładem opisywania świata w taki sposób, który ma na uwadze przekazywanie czytelnikowi komunikatu o nim samym. O kapuście Kapusto, kapusto tak ci się przyglądam, Coś ty mi nie bardzo pięknie dziś wyglądasz. Czy cię słońce grzeje, czy bardzo deszcz moczy? Nie mogę ci spojrzeć szczerze, prosto w oczy. I choć ci wyrosła przeogromna głowa, To ty jesteś smutna do płaczu gotowa. A niektóre głowy co na grzędzie stały, Od czegoś to one nawet popękały, I tak mi się zdaje, i tak myślę sobie Że cię wprost zapytam: kapusto, co tobie? Oj moja gosposiu, oj gdybyś wiedziała, To byś razem ze mną głośno zapłakała. Kiedyś to ja byłam wśród warzyw królowa Pełna w witaminy była moja głowa Rosłam w warzywniku w pięknym Soplicowie, Jadali mnie chłopi, jadali królowie. Na polskim zagonie jak kraj piękny cały, Na grzędach równiutko w liściach głowy stały, A gdy przyszła jesień w beczkach pod kamieniem, Dobierałam smaku, potrawą marzeniem. Gotowana często z boczkiem i słoniną, Byłam lekarstwem, ważną witaminą. Surówki, pierożki, potraw lista długa, I smak taki Polski: to moja zasługa. Kiedy przyszły czasy wspólnej Europy, Przestały mnie lubić nasze polskie chłopy. Na stołach króluje wyniosła brukselka Pekińska, i włoska ach odmiana wszelka. O poczciwej głowie co z rozpaczy pęka Zapomnieli ludzie, stąd moja udręka. Na Polskim zagonie miejsca dla mnie nie ma, Ponoć taniej rodzi wielka chińska ziemia. Ach nasza kapusto przestań już się żalić, Możemy dla ciebie dziś święto ustalić, Byś nam zawsze rosła, dobrze smakowała, I na polskich stołach na zawsze została. 11
  • 14. Kwiaty z bibuły Bożena Motyka, Ropczyce wiaty, jak i ozdoby z bibuły, które wykonuje Pani Bożena Motyka, są odzwierciedleniem żywych kwiatów i roślin. Jej prace zachwycają swoim pięknem, precyzją wykonania, odzwierciedleniem szczegółów, kolorów, świadczą o  ogromnym talencie i zdolnościach manualnych autorki. Tradycja wyrabiania kwiatów i ozdób z bibuły jest w tych okolicach bardzo stara. W rodzinnym domu Pani Bożeny, jak i wśród innych mieszkańców wyrabiało się wiele kwiatów i  ozdób z bibuły, które potem ustawiano w wazonach, szczególnie w okresach jesiennozimo- K wych. Kobiety zdobiły nimi też obrusy, kapliczki, domy, groby na cmentarzu, przydrożne krzyże. Inspiracje do tworzenia swoich produktów Pani Bożena czerpie z przyrody, otoczenia, a dzięki swojej pomysłowości i umiejętnościom spod jej rąk wychodzą piękne ozdoby, kwiaty i bukiety, które można spotkać nie tylko w prywatnych domach , ale teżw różnych instytucjach. Wyrabianiem kwiatów z bibuły zajmuje się od dziecka. Swoje umiejętności nabyła obserwując znajomych, sąsiadki. Do wykonania kwiatów potrzebne są bibuła zwykła, krepina, druciki metalowe, klej. Komentarz mgr inż. Elżbiety Kosydar: Wydawać by się mogło, że do wykonania kwiatów z bibuły wystarczy tylko mieć kilka arkuszy bibuły lub papieru, nożyczki, cienki drut, akwarele, ołówek i linijkę. Jednak przede wszystkim potrzebne jest serce do tej jakże misternej twórczości oraz wrodzony talent, który wykazuje twórczyni Bożena Motyka z Ropczyc. Jej kwiaty do złudzenia przypominają żywe rośliny, a bogactwo barw jakby co najmniej uzupełniało matkę naturę. Zaletą tej twórczości jest niewysoki koszt i szybkość w ozdobieniu wybranego wnętrza lub otoczenia. Twórczyni kontynuuje tradycje rodzinne, jednocześnie wzbogacając zakres zdobień, o czym świadczą papierowe imitacje kwiatów egzotycznych, nie uprawianych w okolicach Ropczyc. 12
  • 15. Plecione wyroby ze słomy i traw Maria Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów ani Maria Niemiec od wielu lat wnosi duży wkład w podtrzymywanie wiekowych tradycji ludowych, m.in. poprzez wykonywanie plecionych wyrobów ze słomy i traw. Słoma i trawy są materiałami, z których można stworzyć piękne i przydatne rękodzieła, takie jak kapelusze, koszyczki oraz zabawki dla dzieci. Materiałem na plecionkę jest słoma żytnia lub owsiana oraz różne rodzaje traw. Wykorzystywany splot nazywany jest od ilości użytych tresek, np. na cztery, na sześć itd. Tworząc kapelusz czy koszyczek plecionkę zszywa się do siebie igłą i mocną nitką formując kształt jaki zamierza się osiągnąć. Zwyczaj wytwarzania przedmiotów z traw i słomy istniał w tym regionie od bardzo dawna. Kapelusze słomiane były kiedyś używane na co dzień. Dzisiaj służą jako część stroju ludowego w zespołach tanecznych i innych inscenizacjach folklorystycznych. Słomiany kapelusz jest ważną częścią stroju ludowego naszego regionu. Koszyk zrobiony ze słomy był kiedyś na co dzień używany przez kobiety. Noszono w nim święconkę w Wielką Sobotę do kościoła, chodzono na targ po zakupy lub jedzenie dla zapracowanego na polu męża. Dzisiaj jest ekologiczną alternatywą dla plastikowych siatek na zakupy, bazą na piękne suche bukiety, ale przede wszystkim pamiątka naszej przeszłości. Z traw można wykonać proste, ale piękne zabawki dla dzieci, które różnią się swoją niepowtarzalnością od tych dostępnych w  sklepach. Dużą ich zaletą jest ekologicz- P ność oraz to że można je wykonać razem z dzieckiem, ucząc się i bawiąc jednocześnie. Na takich zabawkach wychowywały się starsze pokolenia miejscowej ludności na wsi. Wspólne tworzenie takich zabawek oraz wspólna zabawa zawiązywały więzi i tworzyły przyjaźnie. Dokładny proces plecenia kapeluszy, koszyczków i tworzenia zabawek został udokumentowany na filmie przez Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej w 2011r. Komentarz Antoniego Wnuka z Rudnika n. Sanem: Plecionkarstwo to sposób na bezkosztową w zasadzie formę organizowania sobie narzędzi, naczyń i odzieży. Już od czasów prehistorycznych (paleolit) człowiek umiał wykorzystywać naturalne surowce do sporządzania potrzebnych przedmiotów. Mówimy w związku z tym o okresie tzw. kulturze zbieracko-myśliwskiej. W dobie współczesnej wyposażenie z surowców naturalnych, w tym plecionek wyparły produkty z plastiku, szkła i sztucznie wytwarzanych włókien. Jednakże historia zatoczyła koło i znowu mamy do czynienia z produktami określanymi jako ekologiczne. Twórczość Marii Niemiec z Kamionki doskonale wpisuje się w staranie człowieka, by być bliżej ziemi, bliżej natury, w zgodzie z naturalnymi prawami przyrody. Kosze, koszyki, koszyczki, fragmenty odzieży (kapelusze, buty) produkowane ze słomy i  innych surowców, odzyskują swoje naturalne miejsce w naszych domach i  gospodarstwach. Niestety ubywa rękodzielników i artystów z tego obszaru. Tacy twórcy jak Maria Niemiec stanowią ostoję tradycji, nie tylko lokalnej. 13
  • 16. Gorset do stroju ludowego Irena Przybyła, Szkodna, gmina SędziszówMłp. ani Irena jest mieszkanką Szkodnej, aktywnie działa w  Stowarzyszeniu „Szkodnianki”, a jej pasją jest rękodzieło, w tym wyszywanie gorsetów. Interesuje ją też bibułkarstwo, koronkarstwo. Pierwsze gorsety zaczęła wyszywać w latach młodości, m.in. dla swojej córki, a przez następne lata rozwijała swoje umiejętności. Gorsety, które wyszywa Pani Irena, były kiedyś noszone przez tutejsze kobiety. Dawniej mieszkanki same je wyszywały, ozdabiały. Noszone były przede wszystkim podczas świąt Wielkiej Nocy, Bożego Ciała, innych ważnych kościelnych uroczystości, P procesji, jak również jako strój weselny. Pani Irena podtrzymuje tradycję wyszywania gorsetów, prezentując swoje piękne wyroby na konkursach, wystawach rękodzieła itp. Produkt cieszy się coraz większą popularnością, jest chętnie noszony przez dzieci, dorosłych na większych uroczystościach typu festyny, dożynki itp. Gorsety Pani Ireny są bardzo pięknie, misternie wykonane, zachowują dawne wzory i zdobienia. Opis gorsetu: aksamit kolorowy, koraliki, cekiny, nici i wstążka, kołnierzyki szydełkowe z białych nici. Stworzenie jednego gorsetu zajmuje Pani Irenie około jednego tygodnia. Komentarz mgr Magdaleny Tabasz-Mazur: Gorsety zdobione mają niezbyt długą historię na Rzeszowszczyźnie. Strój upowszechnił się dopiero pod koniec XIX wieku. Zawsze były szyte z aksamitu, sznurowane lub zapinane na haftki z niewielkimi zachodzącymi na siebie tackami, tak jak to prezentuje Pani Irena Przybyła ze Szkodnej. Wykonywano gorsety na bazie tkaniny o różnej barwie, ale rzeszowskie były zawsze z czarnej tkaniny. Tej zasady trzyma się twórczyni ze Szkodnej. Gorsety zdobiono raz skromnie z naszywanymi na krawędziach i brzegach metalowymi sznureczkami z niewielką ilością cekinów. Kiedy indziej zdobione były bogato, z cekinami wielokolorowymi i koralikami wypełniającymi haft o dużych rozmiarach. Irena Przybyła uprawia hafciarstwo gorsetowe z wykorzystaniem głównie motywów kwiatowych, co powoduje konieczność użycia także haftu płaskiego i jest bardzo pracochłonne.
  • 17. Chleb swojski brzeziński Barbara Święch – Bober, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi bowe, dodaje mąkę, zostawia w ciepłym miejscu do fermentahleb swojski brzeziński był produktem przygotowanym cji i  wytwarzanym od wielu pokoleń w rodzinie państwa -- następnie dodaje się Święchów– od prababki, przez babkę, matkę aż do dnia mąkę, sól, drożdże dzisiejszego. Jego skład i sposób pieczenia był przekazywany i  wyrabia ciasto; gdy z pokolenia na pokolenie. Chleb jest powszechnie znany na terenie ciasto nie klei się do Brzezin i okolic. Wg Pani Barbary, niemożliwe jest, aby dokładny ręki odstawiane jest do skład i sposób wytwarzania tego produktu były przez kogokolwiek wyrośnięcia w ciepłe powielany na terenie kraju. miejsce i przykrywane Charakterystyka chleba: kształt prostokątny, długość bochenka -- ciasto wykłada się do ok. 27-30 cm, wysokość ok. 10cm. Wierzchnia część bochenka jest małych prostokątnych w kolorze od jasnego do ciemnobrązowego, spód i boki przypieblaszek, smaruje tłuszczone w kolorze jasnego brązu – na przekroju miękisz jasno – szary. czem i czeka by podroSkórka smaczna, chrupiąca, miękisz sprężysty i pulchny. Zapach sło charakterystyczny dla swojskiego chleba. Pieczony w piecu piekar-- chleb piecze się w piecu piekarskim opalanym drewnem prze skim, opalanym drewnem. ok. 1,5 godz. C Składniki: mąka pszenna, mąka żytnia, drożdże, sól, cukier, woda, tłuszcz Produkty pochodzą z rodzinnego gospodarstwa rolnego. Proces powstawania chleba swojskiego brzezińskiego: -- rozczyn robi się dzień wcześniej w dzieży drewnianej -- niewielką ilość mąki żytniej zalewa się ciepłą wodą, dodaje skórkę chleba i odstawia do ciepłego pomieszczenia; w tym czasie następuje fermentacja -- przygotowany zakwas służy do wyrabiania ciasta chlebowego, do zakwaszania kolejnego wypieku najczęściej wykorzystywane są resztki poprzedniego ciasta -- w niewielkiej ilości ciepłej wody rozpuszcza się ciasto chle- Babcia Pani Barbary piekła chleb raz na tydzień, na tzw.” dynku” co powodowało że chleb miał twardszą i spieczoną skórkę, teraz pieczony jest w małych blaszkach, dzięki czemu zachowuje kruchą skórkę i ładny kształt. Chleb swojski brzeziński został wpisany 14 kwietnia 2011r. na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Pani Barbara Święch-Bober już od wielu lat zajmuje się odtwarzaniem starych receptur i przepisów, dzięki czemu przyczynia do zachowywania tradycyjnych zwyczajów kulinarnych oraz pielęgnowania dziedzictwa kulturowego. W roku 2012 otrzymała Odznakę Honorową „Za zasługi dla turystyki” m.in. za promowanie produktów tradycyjnych w turystyce. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Tajemnica tego chleba to; zakwas przygotowany z zachowanego surowego ciasta z poprzedniego pieczenia, mąki z lokalnego przerobu oraz „serce gospodyń” włożone w jego przygotowanie. Według przekazu najstarszych mieszkanek Brzezin gwarantem udanego wypieku chleba było odmawianie „godzinek” podczas miesienia ciasta, które jednocześnie były miernikiem czasu wyrabiania. 15
  • 18. Zagorzycki kołacz weselny z szyszkami weselnymi Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Zagorzanki”, Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. towarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Zagorzycach Dolnych „Zagorzanki” powstało w marcu 2009 roku i  od tego czasu aktywnie działa m.in. na rzecz integracji i aktywizacji lokalnej społeczności, pielęgnowania zwyczajów i tradycji kulinarnych regionu. W stowarzyszeniu działa ponad 30 pań. Kołacz był prototypem tortu weselnego. Był elementem obowiązkowym w dawnych obrzędach weselnych Zagorzyc. Miał znaczenie magiczne, ponieważ zdobiące go szyszki w różnych kształtach zapewniały parze młodej dostatek. Na terenie Zagorzyc bardzo popularny. Został odtworzony, podobnie jak szyszki weselne, na potrzeby widowiska „Zagorzyckie Wesele”. Był pieczony z  okazji przedstawień i  konkursów (wyróżnienie w  Górnie w 2011r, I miejsce w Lesku 2011r). Obecny w zagorzyckich przyśpiewkach weselnych „Zawitoj że kołocyku rumiany”. Kołacz musiał być „ustrojony” na wesele. Otoczony wokół wieńcem z  ziela (mirt, bukszpan, barwinek). Sam środek zajmowały jabłka nabite na kołeczkach, wokół nich wpięte były szyszki weselne w różnych kształtach (zwierząt domowych, drobiu i  zboża) na zdobionych zielem i wstążkami kołkach, jak również pierniczki w kształcie serc, gwiazd i księżyca. Przed „podaniem” chroni się kołacz przed „złym wzrokiem” serwetą, bądź „koroną”. S Kołacz weselny zagorzycki Skład surowcowy: 1kg mąki 0,5 l mleka 15 dag drożdży szczypta soli 15 dag stopionego masła 30 dag cukru 15 żółtek laska wanilii, można dodać otartą skórkę z cytryny wiśnie smażone Wykonanie; Przygotować rozczyn: z ¼ mąki ,ciepłego mleka i drożdżypostawić w ciepłym miejscu, aż podwoi swoją objętość. Roztopić masło. Przesiać resztę mąki i dodać do rozczynu. Dodać resztę 16 składników: żółtka, cukier, roztopione masło, sól. Dokładnie wymieszać, wbijając ręką powietrze, dobrze wyrobione ciasto powinno odstawać od ręki. Dodać wiśnie i wymieszać dokładnie. Odstawić do wyrośnięcia. Gdy ciasto podwoi swą objętość, można go wyłożyć do okrągłej formy, po paru minutach, gdy podrośnie, dekorujemy brzeg ciasta warkoczem z ciasta bez dodatku cukru. Posmarować obficie rozbitym jajem i upiec w piecu chlebowym. Szyszki weselne. Ten związany z weselem wypiek, był pieczony przez Swaszkę; „A NASA Swastusia tak się postarała, sysek nam napiekła, cało wieś zasłała”. Obrzucała ona nimi gości weselnych po wyjściu z kościoła, a także napotykane w drodze z kościoła do „domu weselnego” osoby, zwłaszcza dzieci. Były to drożdżowe bułeczki, ich wygląd i smak zależał również od zdolności i zasobności piekącej. Bywało i tak, że zamiast bułeczek rzucano pokrojonym plackiem drożdżowym. Jednakże najczęściej szyszki w Zagorzycach miały kształt supełków, ptaszków, lub małych chałek. Szyszki weselne zagorzyckie Skład surowcowy: 1 kg mąki 20 dag masła 20 dag cukru 4 jaja+ jedno do smarowania 8 dag drożdży 2 szklanka mleka 1 szklanka śmietany szczypta soli Wykonanie: Rozrobić drożdże z mlekiem i częścią mąki. Wyrośnięty rozczyn połączyć z pozostałymi składnikami i wyrobić ciasto. Po wyrośnięciu wałkować i kroić na paski o grubości do 1,5-2 cm, następnie formować supełki, z supełków po odpowiednim nacięciu można formować różne ptaszki. Także z trzech wałeczków można upleść chałeczkę, po odpowiednim nacięciu powstanie kłos zboża, można formować także zwierzątka za pomocą foremek do ciastek. Ułożyć na przygotowanej odpowiednio blasze, po lekkim wyrośnięciu posmarować jajem i upiec.
  • 19. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Kołacz to w większości krajów słowiańskich jedno z najważniejszych ciast obrzędowych związanych z wiejskim weselem. Region Podkarpacki reprezentuje „Rzeszowski kołacz weselny”, który został wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych 14 czerwca 2006 r. Historia i tradycja „Zagorzyckiego kołacza weselnego” jest głęboko zakorzeniona w obrzędach ludowych, do dziś funkcjonuje w pamięci najstarszych mieszkańców Zagorzyc oraz jest ciągle żywa np. w weselnych przyśpiewkach . Niestety samo ciasto w obrzędach weselnych zastąpione zostało, jak wszędzie, weselnym tortem. Cechą charakterystyczną kołacza z Zagorzyc jest dodatek do jasnego, słodkiego, drożdżowego ciasta - wiśni (świeżych lub z syropu) pochodzących z okolicznych sadów. 17
  • 20. Rzadkie ziemniaki z kudroniem Koło Gospodyń Wiejskich Zagorzyce Górne, gmina Sędziszów Młp. oło Gospodyń Wiejskich w Zagorzycach Górnych powstało 1977 roku i od tego czasu wnosi duży wkład w zachowanie i pielęgnowanie tradycji kulinarnych tego regionu. Panie często uczestniczą w różnych konkursach, pokazach warsztatach. KGW liczy obecnie ok. 50 członkiń. K Rzadkie ziemniaki z kudroniem to rodzaj zupy, łatwej i szybkiej do przyrządzenia, o charakterystycznym smaku i specyficznym zapachu. Kudroń, potoczna nazwa bluszczyka kurdybanka, to roślina powszechnie występująca, porastająca łąki, ogrody, przydrożne rowy, traktowana jako zioło, chociaż nierzadko również jako chwast. W Zagorzycach Górnych dawniej bardzo popularne, używane jako przyprawa do zup. Do dziś stosowane jest przez niektóre gospodynie domowe. Zupa ta zajęła I miejsce na Festiwalu Podkarpackich Smaków w Górnie w 2007 r. Składniki: 0,5kg ziemniaków, 1,5 l wody, 2 łyżki bluszczyku kurdybanku, 1 marchewka, 2 łyżki śmietany kwaśnej, ½ dużej cebuli 1 łyżka mąki pszennej, masło, pieprz i sól do smaku. Wykonanie: Ziemniaki, cebulę i marchew krajamy w kostkę, wrzucamy do wody, gotujemy doprawiając pieprzem i solą (do smaku). Pod koniec gotowania dajemy pokrojony kudroń. Na sam koniec podbijamy śmietaną z zasmażoną mąką. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Natka pietruszki nie od zawsze gościła na polskich stołach jako dodatek do zup i rosołów! Natkę dostaliśmy w pakiecie z włoszczyzną w prezencie od Królowej Bony – przed natką był on – KUDROŃ. Jeszcze na początku XIX wieku był jedna z najpopularniejszych przypraw w kuchni chłopskiej, stosowany tak jak obecnie natka pietruszki czy zielony koperek, obecnie całkiem zapomniany. Bluszczyk kurdybanek (lokalnie kudroń) –ulubieniec naszych pra-prababek, rosnący prawie wszędzie chwast posiadający właściwości lecznicze, ale również specyficzny korzenny lekko gorzki smak. Zwany też ziołem Jana III Sobieskiego, gdyż zabrał je ze sobą jako lek na odsiecz wiedeńską w 1683 r. 18
  • 21. Smalec zapustny Klub Seniora - Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie lub Seniora w Broniszowie powstał w 2012 r., 730 lat od pierwszych zapisów dotyczących tej wsi w kronikach Wawelskich. Klub liczy ok. 30 członków, jednak na spotkania integracyjne przychodzi znacznie więcej osób. Głównym celem istnienia klubu jest propagowanie i kontynuowanie dawnych tradycji kulinarnych i kulturalnych tj. dożynki, zapusty, dzień seniora, koncerty okolicznościowe z uwzględnieniem pieśni starych i tematycznych (np. weselnych), a także inscenizacje wyskubków, kolędników, drobów, zmówin, kiszenie kapusty, oczepin. Właśnie podczas takich spotkań wyciągane zostają zapomniane, stare przepisy na tradycyjne jadło jak np. smalec zapustny. Dlaczego smalec zapustny? Otóż w dawnych czasach, kiedy nie było dostępu do chłodziarek i lodówek, wyroby mięsne, głównie z wieprzowiny, sporządzało się jesienią, jak już było zimno. Wystarczało wtedy jedzenia przez okres Świąt Bożego Narodzenia, styczeń i luty, aż do Środy Popielcowej i Wielkiego Postu. Post istotnie był wielki, bo nawet garnki wyparzano, żeby nie było ani grama tłuszczu, który można było jeść dopiero w Niedzielę Wielkanocną. Po jesiennym „biciu” świni często zostawał smalec, który do Wielkie Niedzieli byłby już stary i niesmaczny, więc przyrządzano go w specjalny sposób, z użyciem wielu przypraw, ziół i zjadano jeszcze przed Popielcem. Używanie różnych ziół ułatwiało trawienie, poprawiało smak, a także pozwalało dłużej zachować przydatność do spożycia. K Przepis pochodzi ze zbiorów Marii Świętoń, mieszkanki Broniszowa, a Maria z kolei przejęła go od swojej matki, Wiktorii. Smalec od niepamiętnych czasów wytwarzany przez mieszkańców miejscowości Broniszów i Niedźwiada Składniki smalcu zapustnego: -1 kg słoniny wieprzowej drobno krojonej, - garść zmiksowanych: orzechów włoskich, migdałów, słonecznika łuskanego, -2 średniej wielkości cebule -majeranek, -czosnek, -papryka, -pieprz, -sól, -lubczyk, Wykonanie: Usmażyć słoninę na różowy kolor, oddzielnie na odrobinie smalcu usmażyć dwie cebule i następnie połączyć ze słoniną. Doprowadzić do wrzenia i smażyć jeszcze ok. 1 min. Zestawić z ognia, żeby słonina z cebulą przestały się smażyć. Do gorącego wrzucić płaską łyżeczkę majeranku, garść zmiksowanych nasion, doprawić lubczykiem, czosnkiem, papryką solą i pieprzem do smaku wg uznania, dobrze wymieszać. Jak smalec będzie stygnąć, ścinać się, trzeba kilka razy przemieszać go, aby zachować jednakową konsystencję i nie dopuścić do osiadania na dnie grubszych składników. Gotowy smalec trzymać w chłodnym miejscu. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Smalec, świeże razowe pieczywo na zakwasie i kiszony ogórek – to doskonałe połączenie, genialne wręcz w swojej prostocie i chociaż trudno tu o finezję smaku to właśnie to trio święci tryumfy jako przystawka w najlepszych restauracjach serwujących polskie jadło. Trudno wykazać regionalizm smalcu, który jest tak samo popularny we wszystkich regionach Polski, ale warto podkreślić wyjątkowy smak Smalcu Zapustnego z Broniszowa. Zapewne zawdzięczamy go dość oryginalnej recepturze, która zakłada dodatek orzechów włoskich, migdałów i szeregu przypraw w tym lubczyku. 19
  • 22. Pierogi oszukańce Ochotnicza Straż Pożarna Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie SP funkcjonuje w Broniszowie już ponad 50 lat, angażując się m.in. w przedsięwzięcia kulturalne . Często zdarza się, że żony, siostry czy narzeczone strażaków na ich święto przygotowują różne dania i posiłki, wyszukują przy tym przepisy na takie potrawy, które pomimo upływu czasu zachowały atrakcyjność, są smaczne, a składniki są znane i dostępne powszechnie w gospodarstwach domowych. Strażacy także uczestniczą fizycznie w tych kulinarnych „ćwiczeniach” i to oni wybrali pierogi oszukańce jako produkt godny prezentacji, z uwagi na swój smak i niepowtarzalność. O Składniki na farsz: -20 dkg mięsa gotowanego (drobiowe, wieprzowe lub inne), -10 dkg kaszy wiejskiej, jęczmiennej drobnej -5-7 grzybów suszonych -1 duża cebula -zioła wg uznania np. majeranek, lubczyk świeży -sól, pieprz. Ciasto pierogowe: 1 kg mąki, 3 jajka, woda „ile zabierze” Pierogi oszukańce są potrawą, w których farsz jest wieloskładnikowy, ma być jednak tak dobrany aby smakiem przypominał wykwintne mięso, a wyglądem popularnego pieroga. Jak wskazuje nazwa „oszukańce”, kasza, grzyby i przyprawy mają oszukać 100%-wy farsz mięsny. Ciasto na pierogi sporządzane w tradycyjny sposób. Przepis na te pierogi stworzony został przez Marię Świętoń, znaną w latach 50-tych XXw., głównie na terenie ziemi ropczycko-sędziszowskiej, instruktorkę gotowania i pieczenia. Pierogi oszukańce przyrządzane są w tym regionie na spotkania Kół Gospodyń Wiejskich, Ochotniczej Straży Pożarnej, spotkania Klubu Seniora, różne biesiady itp. Wykonanie: Mięso zmielić, cebulę drobno pokroić, przesmażyć na patelni, grzyby ugotować i zmielić (ewentualnie posiekać), wszystkie składniki połączyć, wyrobić farsz, ulepić pierogi i ugotować, wyjmować jak wypłyną na powierzchnię. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Zapytamy o typową polską potrawę przeciętny Polak odpowie, że pierogi , bigos , żur … Tymczasem to nie do końca tak. Ojczyzną pierogów są Chiny, do Europy sprowadził je Marco Polo, a do Polski dotarły w XIII w. dzięki biskupowi Jackowi Odrowążowi. Samo słowo „pierogi” gości w kuchni polskiej od XVII wieku i do dziś zajmuje w niej poczesne miejsce. Szczycimy się znakomitymi pierogami z przeróżnymi nadzieniami, głównie mięsnymi, z kapusty ,grzybów, twarogu i sezonowych owoców. „Pierogi oszukańce” z Broniszowa są bardzo oryginale i charakterystyczne ze względu na swój smak i skład surowcowy. Farsz przygotowuje się w ten sposób by smakiem przypomniał mięso, natomiast wykonuje się go z dużo tańszych surowców: kaszy , grzybów, ziół i przypraw (mięso stanowi tylko niewielki dodatek). 20
  • 23. Zdżarska pamuła z borówek Kinga Rokosz, Zdżary, gmina Ostrów amuła z borówek to zupa charakteryzująca się delikatnym smakiem, niepowtarzalnym aromatem oraz intensywną barwą. Może być podawana z ziemniakami o lekko chrupiącej skórce, wypiekanymi w piekarniku. P Składniki: 2 szklanki borówek (mogą być mrożone lub ze słoika) 1 litr wody, ½ szklanki słodkiej śmietanki, 1-2 łyżki mąki pszennej, cukier – do smaku Wykonanie: Zagotować wodę z cukrem, na wrzący syrop wrzucić borówki świeże lub mrożone. Gotować ok. 10 minut. Sporządzić zawiesinę z mąki i śmietanki, wlewać do gotującego się kompotu, ciągle mieszając, zagotować. Pamułę można podawać z pieczonymi ziemniakami, pieczywem, grzankami na gorąco lub na zimno. Zdżary to miejscowość otoczona lasami, które obfitują w  borówki, w tym w odmiany bardzo cenione pod względem wartości odżywczej oraz właściwości lecznicze. Z przekazów starszych członków rodziny Pani Kingi wynika, że wśród odwiedzających tą wioskę gości największą atrakcją było wspólne zbieranie borówek. Natomiast spożywanie pamuły borówkowej ze spieczonymi ziemniakami należało do wielkich rarytasów. Obecnie zupy owocowe zyskują na popularności, jednak zdżarska pamuła z  borówek jest unikatową potrawą, zasługującą na szczególne uznanie. Kinga Rokosz- uczennica Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego w Zespole Szkół Agro – Technicznych w Ropczycach. Pasjonuje się kulinariami, szczególnie tradycyjnymi polskimi potrawami. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Pamułą zwano na Podkarpaciu wszelkiego rodzaju zupy owocowe. „Gotowano je zarówno ze świeżych owoców, jak i z suszu. Pamułę spożywano z kartoflami” (W. Gaj – Piotrowski, Kultura materialna ludu z okolic Rozwadowa, Rzeszów 1975). Zdżarska pamuła z borówek zasługuje na uznanie ze względu na typowy lokalny charakter i funkcjonowanie w świadomości mieszkańców powiatu - Żdżar jako regionu obfitującego w najlepsze borówki. 21
  • 24. Borkowskie kiszone ziemniaki Michał Balasa, Borek Wielki, gmina Sędziszów Młp. orkowskie kiszone ziemniaki to tradycyjna potrawa chłopska, wywodząca się z okolic Borku Wielkiego. Jest to rodzaj gęstej, pożywnej zupy gotowanej z kiszonych ziemniaków z dodatkiem grochu i słoniny. W domu rodzinnym Pana Michała Balasy często przyrządzana i bardzo lubiana. B Składniki: Ziemniaki 3-4 szt, 100 g słoniny, groch „amerykon” ½ szklanki, 3 szklanki wody ( zakwas na barszcz biały lub woda z ogórków kiszonych – w przypadku gdyby ziemniaki były za mało ukwaszone ) sól, pieprz, majeranek Pochodzenie produktu z regionu potwierdzają najstarsi mieszkańcy wsi Borek Wielki. Występuje też na terenie miejscowości Boreczek, Kamionka, Ruda. Wykonywana przez gospodynie pielęgnujące tradycje ludowe. Potrawa swoją historią sięga dziejów lassowiackich. Należy jednak podkreślić, że tradycja kiszenia ziemniaków powoli zanika. Sposób wykonania : Ziemniaki obrać, pokroić w kostkę zalać ciepłą wodą i odstawić na 24 godziny w ciepłe miejsce (oznaką dobrze ukwaszonych jest kwaskowaty zapach i piana na powierzchni ). Po upływie doby odcedzić ziemniaki i zalać świeżą wodą, ugotować. Dobrze ukwaszone ziemniaki po ugotowaniu są szkliste, twarde i mają kwaskowy smak.W przypadku zbyt małej kwasowości, pod koniec gotowania do ziemniaków dodać zakwasu na barszcz biały. Fasolę zaleć wodą i odstawić do namoczenia na 12 godzin. Następnie ugotować i dodać do ugotowanych ziemniaków. Słoninę pokroić w drobną kostkę i usmażyć na rumiano połączyć z potrawą. Doprawić do smaku solą, pieprzem i majerankiem. Kiszone ziemniaki wchodziły w skład dania konkursowego, prezentowanego przez Michała Balasę – ucznia Zespołu Szkół Agro-Technicznych z Ropczyc, które zdobyło I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie Kulinarnym „Tradycyjne produkty – Nowoczesna Kuchnia Polska” (Warszawa, 2012 r.). Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: Kiszenie ziemniaków to technika wywodząca się z kuchni lassowiackiej, przeniknęła do kuchni północnej części naszego powiatu, gdzie do dziś w domach kultywujących ludowe tradycje przygotowuje się potrawy o nazwach „kapusta ziemniaczana” lub „kapusta krzepcana”. 22
  • 25. Nalewka PKWN- Polski Koniak Wyrabiany Nocą Stowarzyszenie „Brzezinianki”, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie towarzyszenie „Brzezinianki” we wrześniu 2012 r. obchodziło uroczyście 10-lecie swojego istnienia. Wszystkie członkinie Stowarzyszenia prowadzą aktywną działalność społeczną, organizują warsztaty, biorą udział w różnych konkursach i biesiadach, wnosząc duży wkład w zachowanie i pielęgnowanie tradycji kulturowych i kulinarnych. S Nalewka PKWN od wielu lat związana jest z Brzezinami. Gościła na stołach zarówno w trudnych, jak i wesołych okolicznościach. Oryginalna receptura nalewki pochodzi z okresu międzywojennego i była przekazywana z ojca na syna. Smakosze tego trunku twierdzą, że „ma magiczną moc i poprawia samopoczucie, rozjaśnia umysły”. Nalewka prezentowana była m.in. na Międzynarodowym Konkursie Jadła Tradycyjnego w Broniszowie, Wielopolskiej Biesiadzie „Myśliwsko-Winnej”. Wg tradycyjnej przedwojennej receptury składniki nalewki to: cukier, żyto (zraszanie żyta, by zakiełkowało), woda, śliwki suszone lub świeże. Wykonanie: Zacier z cukru, wody i kiełkowanego żyta. Czas dojrzewania zacieru to 14 dni w temperaturze pokojowej. Następnie wytworzony spirytus wlewano do owoców, dodając wody i cukru. Tak przygotowana nalewka leżakowała około 5-6 miesięcy. Obecnie ze względu na obowiązujące przepisy prawa twórczynie stosują spirytus oferowany w sieciach handlowych, ale musi być w najlepszym gatunku. Komentarz mgr Wioletty Walczyk-Weselak: „(…) Pijcie gorzołeczkę, pojadajcie chleba, kochajcie dziewczyny pójdziecie do nieba(…) – te słowa ludowej przyśpiewki rozsławionej przez Kapelę Kurasie w prosty sposób, podkreślają znaczenie mocnych trunków w życiu lokalnej społeczności. I nie ma w tym nic zdrożnego. W opinii najstarszych mieszkańców tradycje brzezińskich bimbrowników sięgają czasów rozbiorów i kwitło to rzemiosło, aż do okresu międzywojennego. Samogony z naszego powiatu głównie z okolic Niedźwiady, Małej, Broniszowa, Łączek Kucharskich czy Brzezin zyskały sławę ze względu na swą moc i technikę wykonania, gwarantującą powtarzalną jakość tych przednich trunków. 23
  • 26. Inne produkty zgłoszone do konkursu w kategorii „Kulinaria”: Kiełbasa swojska brzezińska Ludwik Święch, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie Produkt wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi iełbasa ma kształt pętli średniej, ułożona w spirale. Pomarszczona łupka, w przekroju widok zmielonego mięsa. Długość pętli ok. 30cm, średnica jelit naturalnych wieprzowych 20-30mm. Barwa osłonki naturalnej od jasnego do ciemnego brązu. Na przekroju lekko różowa. Konsystencja zbita, łamie się z charakterystycznym trzaskiem. Kiełbasa charakteryzuje się wyjątkowym zapachem uzyskanym dzięki tradycyjnej metodzie wędzenia. W smaku wyczuwalny czosnek. K Składniki: - mięso wieprzowe - pieprz - sól - czosnek - woda - jajka - cukier Produkty pochodzą z własnej uprawy lub hodowli. Kiełbasa swojska brzezińska jest produktem przygotowanym i wytwarzanym od wielu pokoleń w rodzinie Święchów. Jej receptura przekazywana była z pokolenia na pokolenie, a obecnie kontynuowana przez Pana Ludwika wraz z rodziną. Kiełbasa swojska brzezińska wpisana jest do Leksykonu Podkarpackich Smaków. 17 grudnia 2009r. została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 24 Poniższy tekst pochodzi z treści wpisu kiełbasy swojskiej brzezińskiej na Listę Produktów Tradycyjnych: „W dawnych czasach świniobicie odbywało się zazwyczaj raz w  roku, a wyroby wędliniarskie były spożywane tylko przy szczególnych okazjach. Przygotowywano wówczas kiełbasy, kaszanki, salceson, szynkę, boczek i studzieninę. Jak opowiada jeden z mieszkańców wsi Brzeziny do wyrobu kiełbasy używano przede wszystkim mięsa z łopatek, przodów i boczków. Zmielone mięso mieszano z rozgniecionym czosnkiem, pieprzem, solą i cukrem. Dodawano wodę, słoninę oraz aby uzyskać bardziej luźną konsystencję – jajka. Wszystkie składniki należało dobrze wymieszać, aż do momentu, gdy mięsna masa będzie „odstawać od ręki”. Tak przygotowaną masą napełniano jelita, które następnie układano w spiralę, wieszano na leszczynowych kołkach i umieszczano w wędzarni. Kiełbasę wędzono do uzyskania pożądanego wyglądu, to znaczy aż skórka odpowiednio się pomarszczy i będzie w  dotyku „skrzypiąca”. Po wyjęciu z wędzarni, jeszcze ciepłą kiełbasę, układano na płaskiej powierzchni, aby tłuszcz równo się rozłożył. Kiełbasę wykorzystywano w wielu obrzędach ludowych, np. wkładano ją w Wielką Sobotę do kosza ze święconką. Była również spożywana podczas imprez rodzinnych, między innymi na weselach…”
  • 27. Borówczanka Stanisław Zięba, Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie apój alkoholowy o mocno czerwonej, podbiegającej pod fiolet, barwie. Zapach aromatyczny, borówkowy. Smak słodki. Owoce borówki amerykańskiej pochodzą z własnej plantacji Pana Stanisława. Borówczanka produkowana jest przez niego hobbystycznie, na użytek własny i odwiedzających gości. N Składniki: --świeże owoce borówki amerykańskiej --spirytus --cukier Nalewka orzechowa Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Szkodnianki”, Szkodna, gmina Sędziszów Młp. Barwa nalewki: ciemnozielona. Przepis przechodzi z pokolenia na pokolenie i jest obecny do dziś. Nalewka orzechowa cieszy się dużą popularnością, często używana jest jako lekarstwo na problemy żołądkowe. Nalewka zdobyła I miejsce podczas Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów” w Lesku w 2010 r. Składniki: - orzechy - cukier - alkohol 70% Wino gronowe Adam Galas, Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie Wino wyrabiane jest z gron winorośli z własnej winnicy. Receptura wytwarzania wina jest bardzo stara i wykorzystywana od wielu lat przez Pana Adama. Składniki; - sok z gron winnych - dwutlenek siarki - drożdże winne Propolis Adam Galas, Broniszów, gmina Wielopole Skrzyńskie ropolis to lekarstwo stosowane do bezpośredniego spożycia lub smarowania zewnętrznego, w literaturze pszczelarskiej zwany siódmym cudem świata. Propolis ma zdolność regenerowania i odbudowywania utraconych tkanek. Stosowany od dawna w gospodarstwach domowych jako lek na różne schorzenia. Pan Adam prezentował już swój produkt m.in. na warsztatach zanikających zawodów organizowanych na terenie powiatu. P Składniki: --kit pszczeli --spirytus 99 % 25
  • 28. Pacafoły – kulki ziemniaczane na mleku Michał Balasa, Borek Wielki, gmina Sędziszów Młp. luski gotowane na mleku z surowych, tartych ziemniaków. Potrawa najczęściej gotowana na przednówku. Kluski ziemniaczane występują na terenie całego powiatu ropczycko-sędziszowskiego pod różnymi, charakterystycznymi nazwami: kacafoły, kacapoły, a w Borku i jego okolicach – pacafoły. Różnią się nieznacznie kształtem, wielkością, sposobem wykończenia, sposobem podania. Te z Borku wyróżnia to, że są gotowane na mleku i podawane w formie zupy. Często podawane na kolacje. K Składniki: - ziemniaki - mleko - sól - pieprz Kiełbasa swojska w smalcu Łukasz Kot, Cierpisz, gmina Sędziszów Młp. iełbasa o charakterystycznym czosnkowym smaku. Wędzona jest w olszowym dymie z dodatkiem jałowca. Po włożeniu do słoika zalewana jest gorącym smalcem. Kiełbasa ta wyrabiana jest w sposób naturalny i tradycyjny. Receptura podawana jest z ojca na syna. Produkt znany w powiecie. K Składniki: - mięso wieprzowe - sól - pieprz - czosnek - słonina - cebula Chleb pieczony na denku Łukasz Kot, Cierpisz, gmina Sędziszów Młp. hleb swojski żytni na zakwasie produkowany metodą domową. Pieczony w tradycyjnym piecu ceglanym opalanym drewnem sosnowym. Bochenek waży ok. 3 kg. Związek produktu z regionem potwierdzają najstarsi mieszkańcy Cierpisza. Tradycyjny chleb z Cierpisza jest tylko żytni, dlatego że ogólnodostępnym surowcem na mąkę było żyto z powodu mało urodzajnych gleb. C 26 Składniki: - mąka żytnia - maślanka (lub serwatka) - drożdże - sól
  • 29. Kruszonka z jabłkami smażonymi Urszula Charchut, Koło Gospodyń Wiejskich Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. harakterystyczną cechą produktu jest ciasto koloru kremowego i smażone jabłka antonówki. Przepis ten odnaleziono w starym zeszycie z przepisami kucharki wiejskiej, która wykonywała wypieki w powojennych latach na wiejskich weselach. Aromatyczne ciasto łatwe do wykonania, surowce dostępne i tanie. Podawać można na ciepło i na zimno. Kruszonka z jabłkami zajęła I miejsce w konkursie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów” w Lesku w 2009 r. C Składniki: - mąka - jajka -masło i smalec - sól - cukier - jabłka antonówki Maca Janina Stręk, Koło Gospodyń Wiejskich Sielec Podlasek, gmina Iwierzyce rodukt piekarniczy, chrupki, o złotym kolorze, pieczony w specjalnej formie, bardzo smaczny. Może leżakować ok. 1miesiąca. Wytwarzany od dawna przez gospodynie z tego regionu, dla potrzeb domowych, ale również na różne okazje typu festiwale, konkursy, jarmarki w gminie Iwierzyce i poza nią. Podczas „Festiwalu Podkarpackich Smaków” w Górnie w 2009 r. został uznany za najsmaczniejszy produkt w kategorii wyroby piekarnicze. P Składniki: - mąka pszenna - kminek - sól - śmietana - ser biały (czasem używany jest też żółty) Prozioki zagorzyckie (męcuchy) Katarzyna Róg, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Zagorzanki”, Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. rozioki zagorzyckie to prostokątne placki pieczone na kuchennej blasze. Kolor blady, złoto-brązowy. Było to bardzo popularne pieczywo, które uzupełniało codzienny jadłospis, zwłaszcza w sytuacjach braku chleba. Do dzisiejszego dnia sporządzane przez gospodynie domowe, jednak często z  użyciem nie stosowanych wcześniej produktów (jaja, cukier, olej). P Składniki: - mąka pszenna - maślanka lub kwaśne mleko - sól - soda (proza)
  • 30. Chlebuś na denku Maria Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów hleb żytni, na zakwasie, pieczony na denku w piecu opalanym drzewem. Umiejętność pieczenia tradycyjnego wiejskiego chleba jest w rodzinie Marii przekazywana z pokolenia na pokolenie. Smak i jakość chleba wypiekanego w tradycyjnym piecu chlebowym opalanym drewnem jest niepowtarzalny. Chleb towarzyszy wszystkim uroczystościom rodzinnym tj. wesela, chrzty, imieniny itp. Jest też obecny na rodzinnym stole Państwa Niemców na co dzień. Darowany sąsiadom, czy znajomym znany jest również przez szerszą lokalną wspólnotę. Ponadto bochny tego chleba wykorzystywane są przy wieńcach dożynkowych. C Składniki: - kwaśne mleko swojskie - woda - drożdże, - mąka żytnia Chleb wiejski „Brzeziński” Stowarzyszenie „Brzezinianki”, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie hleb wytwarzany jest naturalną metodą. Najpierw robiony jest zakwas z mąki żytniej (w glinianym naczyniu). Po wyrobieniu masy chlebowej w drewnianej dzieżce, pieczony jest w piecu chlebowym, opalanym drewnem jałowo-olszowym. Chleb nie kruszy się i nawet po tygodniu zachowuje swoją świeżość. Chleb Brzeziński związany jest od pokoleń z Brzezinami. Receptura pieczenia chleba była przekazywana z pokolenia na pokolenie. C Składniki: - mąka żytnia - mąka pszenna - drożdże - woda - sól - mak do dekoracji Chleb na zakwasie z dynią i słonecznikiem Barbara Święch-Bober, Brzeziny, gmina Wielopole Skrzyńskie hleb prostokątny o zarumienionej skórce, kształtu prostokątnego. Przygotowywany i wytwarzany od wielu lat w  rodzinie Święchów, skład chleba i sposób jego pieczenia był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Pieczony w piecu piekarskim, opalanym drewnem. Chleb w 2011 r. w Lesku zdobył I nagrodę w konkursie „Nasze kulinarne dziedzictwo – Smaki Regionów”. C 28 Składniki: - mąka pszenna - mąka żytnia - drożdże - sól - woda - tłuszcz - ziarna: słonecznik, dynia, siemię lniane, płatki owsiane, otręby pszenne.
  • 31. Pierogi z bobem – „Pierogi Dziadka Władka” Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Szkodnianki”, Szkodna, gmina Sędziszów Młp. rodukt cieszy się popularnością i jest chętnie degustowany podczas różnych festynów, jarmarków, targów, imprez charytatywnych organizowanych na terenie powiatu i województwa. Pierogi zdobyły I miejsce podczas Konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo - Smaki Regionów” w Lesku w 2009 r. P Przepis na te pierogi jest znany od pokoleń i do dzisiejszego dnia jest wykorzystywany. Charakterystyka pierogów– jasne ciasto, farsz w kolorze zielonym, smaczne i syte o łagodnym smaku. Wszystkie surowce są naturalne, lokalnie dostępne, pochodzą z  własnych gospodarstw domowych. Składniki: Ciasto - mąka - jajka - mleko - sól Farsz - zielony bób - przyprawy Kacapoły glinickie Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Gliniczanki”, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie. acapoły to niewielkie okrągłe kluski ziemniaczane, z nadzieniem lub bez. Mają charakterystyczny zapach ziemniaków, barwę zazwyczaj szarą, są bardzo smaczne zarówno świeże jak i odgrzewane. Kacapoły wykonywane są z tartych surowych ziemniaków, mogą być nadziewane serem lub gotowane na mleku. Kacapoły to danie obiadowe przyrządzane przez cały rok, okraszone cebulką i skwarkami ze słoniny i Kacapoły na terenie Glinika sporządzało się od bardzo dawna, cieszyły się one zawsze dużą popularnością, co wynikało m.in. z lokalnej dostępności produktów. K Skadniki: - starte surowe ziemniaki - mąka - jajko - sól do smaku 29
  • 32. Studzielina Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Gliniczanki”, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie tudzielina to potrawa o charakterystycznej konsystencji (galareta), przezroczystej barwie, z rozdrobnionymi kawałkami mięsa oraz drobno pokrojonymi jarzynami, o bardzo przyjemnym zapachu i wyczuwalnym smaku przypraw. Studzielina jest bardzo popularną przystawką na różne przyjęcia. S Przyrządzana na terenie Glinika od dawna, związana z tutejszymi tradycjami kulinarnymi. Składniki: - nóżki wieprzowe - kawałki mięsa wieprzowego - warzywa - przyprawy Kapusta Babuni Bronisława Sypień, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Nawsianki”, Nawsie, gmina Wielopole Skrzyńskie apusta wykonana z młodej białej kapusty. Królowała ona na nawsiańskich stołach od wiosny do jesieni od niepamiętnych czasów. Kapusta prezentowana na Międzynarodowym Konkursie Jadła Tradycyjnego w Broniszowie, Dożynkach Gminnych w Broniszowie. K Składniki: - kapusta młoda biała - woda - masło - marchew - koper - śmietana - sól - ocet Pierogi z surowymi ziemniakami i boczkiem Bronisława Sypień, Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich „Nawsianki”, Nawsie, gmina Wielopole Skrzyńskie ierogi wykonane z maki pszennej. Farsz sporządzony z surowych ziemniaków przesmażonych na boczku, okraszane cebulką i boczkiem. Pierogi te były kiedyś podstawowym daniem nawsiańskiej kuchni, przepis ten ma około 100 lat jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Pierogi prezentowane były na Międzynarodowym Konkursie Jadła Tradycyjnego w Broniszowie, targach regionalnych w Lesku, „Ziemniaczanych Harcach” w Straszydlu w gminie Lubenia. P 30 Składniki: - ziemniaki - boczek - cebula - przyprawy - mąka - woda - jajko
  • 33. Inne produkty zgłoszone do konkursu w kategorii „Rękodzieło”: Quillingowe ozdoby wielkanocne Beata Maś, Będziemyśl, gmina Sędziszów Młp. uillingowe ozdoby wykonywane są z małych papierowych elementów, ich tworzenie jest bardzo pracochłonne, wymaga dużej precyzji i zdolności manualnych. Spod rąk Pani Beaty już od ok. 10 lat wychodzą przepiękne przedmioty i ozdoby, które zdobią wielkanocne stoły rodziny i znajomych. Jej niepowtarzalne produkty goszczą też na lokalnych kiermaszach i wystawach. Q Pisanka kraszanka oklejanka Genowefa Wrona, Glinik, gmina Wielopole Skrz. isanki wykonywane są z wydmuszek oklejanych bibułką z naklejonymi drobnymi elementami z bibuły. Bibułkarstwo ma na tym terenie bardzo długą tradycję. Oprócz kwiatów, wytwarzane były ozdoby świąteczne, w tym wielkanocne. Pani Genowefa wykonując swoje pisanki czerpie z bogatej historii i możliwości bibuły, a dzięki swojej wyobraźni i dużemu talentowi nadaje swoim pracom wyjątkowy i niepowtarzalny charakter. Jej pisanki zdobyły II miejsce w kategorii „Koszyk Jajek Wielkanocnych” w Konkursie Wielkanocnym w Grodzisku Dolnym w 2012r. P Palma Wielkanocna Genowefa Wrona, Glinik, gmina Wielopole Skrz. ykonywana z kwiatostanu trzciny udekorowanego kwiatami i innymi elementami z  bibuły. Bardzo kolorowa i  lekka. Pani Genowefa swoje palmy i inne wyroby z bibuły prezentuje podczas licznych kiermaszy i wystaw organizowanych przez placówki kulturalne na terenie Podkarpacia. W 31
  • 34. Lalka „Sędziszowianka” Władysława Wrona, Sędziszów Młp. alki wykonywane z naturalnych materiałów, drewna, sizalu. Sizal to włókno wykorzystywane od wielu lat m.in. w rolnictwie, ale także do tworzenia różnych ozdób, plecionek, makram itp. Pani Władysława wykonuje swoje lalki z ogromna pasją, każda jest niepowtarzalna, ma indywidualny charakter, pomysły czerpie ze swojej wyobraźni. Lalki prezentowane są na kiermaszach, wystawach, jarmarkach, targach rękodzielniczych na terenie kraju, jak również w publikacjach i innych mediach. Produkt zdobył wyróżnienie w konkursie „Sztukmistrz z Podkarpacia 2012”. L Wyroby koronkowe – filiżanka z podstawką, serwetka Bernadeta Zając, Glinik, gmina Wielopole Skrzyńskie iliżanka wykonana z bawełnianych kolorowych nici, usztywniona i uformowana. Serwetka wykonana szydełkiem z nici bawełnianych, usztywniona krochmalem. Koronki znane są od dawnych czasów, a ich zastosowanie ma charakter zarówno użytkowy (firany, serwety, kołnierzyki do sukien, falbanki), jak i dekoracyjny (kwiaty, aniołki, wazony, filiżanki,itp.). W wyrobach Pani Bernadety dostrzec można wielką pasję, talent, precyzję. Jej koronki wiele razy gościły na lokalnych i regionalnych kiermaszach, wystawach, m.in. w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie. F Haft Richelieu, haft pełny Stefania Grzech, Czarna Sędziszowska, gmina Sędziszów Młp. erwety, bieżniki wykonywane są na płótnie białym kordonkiem, również w białym kolorze, z wykorzystaniem ściegu dzierganego, dziurkowanego oraz tzw. pajączków. W jej produktach dominują motywy kwiatowe i  roślinne. Inspiracją dla Pani Stefanii jest piękno lokalnej przyrody, bogactwo lasów, łąk. Jej wyroby są prezentowane na lokalnych wystawach, zdobią mieszkania znajomych i rodziny. S 32
  • 35. Kowalstwo artystyczne Krzysztof Wojnarowski, Mała, gmina Ropczyce an Krzysztof reprezentuje bogatą tradycję kowalstwa, która od wielu lat funkcjonuje na terenie ziemi ropczycko-sędziszowskiej, w szczególności miejscowości Mała, Niedźwiada. Jego prace wyróżniają się oryginalnymi zdobieniami, o charakterze ludowym. Tradycyjnymi metodami wykonuje piękne przedmioty: róże, świeczniki, zawiasy itp. Jest uczestnikiem różnorodnych. konkursów kowalskich, jarmarków, targów. P Rzeźby ludowe Albina Kuraś, Lubzina, gmina Ropczyce zeźby wykonywane są z drzewa lipowego, prostymi nożami, dłutem, czyszczone papierem ściernym i szkłem, nie lakierowane. Rzeźby nawiązują do polskiej wsi, tradycji ludowych, strojów ludowych. Inspiracją do tworzenia rzeźb są zapamiętane osoby i prace gospodarskie wykonywane na wsi regionu ropczycko-sędziszowskiego. Rzeźby są unikatowe, wiele osób z całego kraju, w tym Papież Jan Paweł II, zostało nimi obdarowanych przez Panią Albinę. R Figurki ptaków, zwierząt z naturalnych surowców Jadwiga Skiba, Ropczyce ani Jadwiga tworzy swoje niepowtarzalne figurki i rzeźby z różnorodnych surowców: igieł, szyszek, słomy, siana, mchu, łupin orzechów, kory, włóczek , guzików, koralików, a także kleju i plasteliny. Swoimi wyrobami obdarowuje znajomych, solenizantów, jubilatów, dekoruje nimi stoiska wystawiennicze Koła Gospodyń Wiejskich, przez co są one powszechnie znane w lokalnym środowisku. P 33
  • 36. Ikony Barbara Ptaszek, Broniszów, gmina Wielopole Skrz. ani Barbara już od wielu lat wykonuje soje piękne ikony, które znane są okolicznym mieszkańcom. Do tworzenia swoich prac używa desek lipowych, sosnowych. Wykonywane są techniką jajową, gruntowane kredą, klejem. Przedstawiają tradycyjne motywy religijne. P Strój regionalny Sławomira Marciniec, Broniszów, gmina Wielopole Skrz. trój złożony z gorsetu, bluzki, spódnicy, fartucha, posiadający ogólne cechy stroju rzeszowskiego z elementami charakterystycznymi dla wsi Broniszów: spódnica naszyta trzema kolorami taśmy, gorset wyszyty unikalnym, nie występującym w innych miejscowościach wzorem, fartuch biały. Stroje szyte dla grupy biesiadnej z Broniszowa, wykonującej stare pieśni i piosenki, od ballad do utworów z lat 70- tych XX w. S 34
  • 37. Pisanka batikowa Maria Łach , Zagorzyce, gmina Sędziszów Młp. roces tworzenia pisanek metodą batikową obejmuje kilka etapów: nanoszenie wzoru na jajko woskiem pszczelim za pomocą szpilki, następnie farbowanie jaj (wywar z łupin cebuli, żyta, kory dębu), a na koniec zmywanie wosku. Tradycja wykonywania pisanek batikowych związana jest z tym regionem i  przekazywana z pokolenia na pokolenie. Do ich wytwarzania używane są naturalne produkty. Pisanki Pani Marii prezentowane są na różnych wystawach i corocznych kiermaszach wielkanocnych. P Pisanka batikowa Kinga Cebulska, Glinik, gmina Wielopole Skrz. radycja wykonywania pisanek batikowych jest w Gliniku bardzo stara i do dziś kontynuowana, związana ze Świętami Wielkanocnymi. Pani Kinga prezentuje swoje pisanki na licznych kiermaszach, wystawach , konkursach w kraju i za granicą. Prowadziła warsztaty tworzenia pisanek w domu kultury w Rzeszowie w 2011r. i Kolbuszowej w 2012r. T Rzeźba w różnych materiałach Augustyn Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów zeźby wykonywane przez Pana Augustyna stanowią elementy dekoracyjne (np. postacie w szopkach Bożonarodzeniowych, lampki nocne), ale też służą praktycznie (np. poidełka w pasiece). Rzeźby z różnego rodzaju pni, korzeni były kultywowane w rodzinie Pana Augustyna od pokoleń, są rozpoznawalne w tym regionie i cieszą się dużym uznaniem wśród mieszkańców i przyjezdnych gości. R 35
  • 38. Ul pszczeli ozdobny „Dworek” Augustyn Niemiec, Kamionka, gmina Ostrów l typu leżakowego 15-sto ramkowy z półnadstawką. Wykonywany z drewna sosnowego. Całość obudowana drewnianym zdobnictwem nawiązującym do architektury dworków z XVIII i XIX wieku. U Pan Augustyn stara się odtworzyć starą tradycję budowania uli i produkcji miodu wg dawnych metod. Pszczelarstwo było na tym terenie bardzo popularne. Ule zdobią otoczenie domu Pana Augustyna i przyciągają wielu oglądających. Sutasz haft Magdalena Bieszcz, Skrzyszów, gmina Ostrów utasz to rodzaj haftu ręcznego, do którego wykorzystuje się sznurki sutasz, nici monofilowe (bardzo cienkie, przeźroczyste), cienką igłę do zszycia sutaszu oraz koralików, filc lub skórka do podklejenia, klej, nożyczki, drobne koraliki szklane lub z naturalnych kamieni, perły, kryształy, minerały. Technika ta jest bardzo pracochłonna. Zrobienie kolczyków zajmuje 2-3 godz. Pani Magdalena pomysły na wzory czerpie z własnej wyobraźni. S 36
  • 39. Produkty z terenu powiatu ropczycko-sędziszowskiego wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wszystkie teksty pochodzą z treści wpisów na Listę Produktów Tradycyjnych, które dostępne są na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi http://www.minrol.gov.pl -- Chleb sędziszowski żytni, wpis z 18.05.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Chleb sędziszowski żytni nie zmienił swojego smaku i wyglądu od wieków. Nie kruszy się podczas krojenia, a ze względu na starą niezmienioną recepturę wytwarzania ma nie tylko wyjątkowy smak, ale także wspaniały wygląd i długo zachowuje świeżość. -- Chleb swojski brzeziński, wpis z 14.04.2011 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Więcej na temat chleba na str. 15 -- Serowiec sędziszowski, wpis z 25.04.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Prostokątny placek, z wierzchu polany polewą czekoladową lub polukrowany. Na przekroju wąski, trójkolorowy prostokąt. Od spodu warstwa kruchego ciasta o barwie słomkowo-żółtej, lekko przypieczonego, pośrodku kremowo-żółta masa serowa z widocznymi, równomiernie rozmieszczonymi bakaliami (rodzynkami, skórką pomarańczową), z wierzchu biały lukier lub ciemna polewa czekoladowa -- Sędziszowskie ciasto z jagodami, wpis z 25.04.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Prostokątny placek z jagodami i kruszonką na wierzchu. Na przekroju wąski prostokąt z widocznymi trzema warstwami: na spodzie dosyć gruba warstwa ciasta drożdżowego, na nim warstwa jagód, na wierzchu kremowa, delikatnie przypieczona kruszonka. -- Makowiec sędziszowski, wpis z 25.04.2007 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Złotobrązowe, podłużne ciasto w kształcie wałka. Z zewnątrz oblane białym lukrem. Na przekroju elipsa kremowo-żółta z ciemną, szeroką spiralą makowo-bakaliową. Słodki smak ciasta drożdżowego i maku, zapach ciasta drożdżowego i bakalii. -- Kiełbasa swojska brzezińska, wpis z 17.12.2009 r. w kategorii produkty mięsne. Więcej na temat kiełbasy na str. 24 -- Razowe pierogi z Wiercan, wpis z 19.12.2008 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Pierogi o owalnym, elipsowatym kształcie, w zależności od nadzienia ciasto z widocznymi kawałkami sera białego lub kapusty. Wg tradycji pszenicę najpierw suszyło się na patelni w specjalnych blaszkach, potem mieliło w żarnach na mąkę, a następnie przesiewało się przez sito i w nieckach drewnianych zarabiało ciasto. Do mąki dodawało się jeszcze jajko, sól oraz wodę i w ten sposób zarabiało się ciasto. Następnie wałkowało się je na stolnicy lub urywało kawałek, czasem ciasto wykrawane było od garnka, aby zmieściła się jak największa ilość farszu. -- Pieczone pierogi św. Jacka, wpis z 19.08.2010 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Pierogi św. Jacka pieczone są we wsi Nockowa od początku jej istnienia. Z pierogami związana jest legenda opowiadająca o Jacku Odrowążu idącym na misję na Ruś Kijowską, który odwiedził wieś Nockową i nauczył jej mieszkańców przygotowywać pierogi. Mają one kształt półkrążków z ząbkowaną koronką, na przekroju widoczny farsz (kapustno-grzybowy). -- Studzionka bobowo-serowa, wpis z 19.08.2010r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Studzionka była produktem najczęściej przygotowywanym i spożywanym w czasie prac polowych, a zwłaszcza podczas sianokosów. Śpiewano o niej ludowe przyśpiewki. Studzionka bobowo-serowa przygotowywana jest z twarogu z mleka krowiego i bobu. 37
  • 40. -- Ser kornaka w zalewie ziołowej, wpis z 19.08.2010 r. w kategorii produkty mleczne. Przygotowuje się z odcedzonego twarogu z dodatkiem soli. Następnie wyrabia się kulki i suszy. Podsuszone kulki układa się w słoju lub garnku kamiennym i przekłada listkami bluszczyku. Następnie przygotowuje się zalewę ziołową. Na patelni praży się kminek wraz z czerwoną papryką. Do przypraw wlewa się olej słonecznikowy i wszystko podgrzewa. Tak przygotowaną ziołową zalewę wlewa się do słoja z kulkami z sera, szczelnie zamyka i odstawia w chłodne miejsce. Ser ma wygląd kremowych, gładkich, lekko lśniących kulek. -- Gruszki w syropie miodowym, wpis z 14.04.2011 r. w kategorii warzywa i owoce. Przygotowanie gruszek w syropie miodowym rozpoczynano od rozpuszczenia miodu w wodzie i gotowaniu go. Następnie oczyszczone i ugotowane do miękkości gruszki zalewano syropem. Gruszki przelewano kilkakrotnie gorącym syropem, potem układano w dużych słojach i znów zalewano wrzącym syropem tak, aby wszystkie były w nim zanurzone. Gruszki w syropie miodowym zazwyczaj spożywano na podwieczorek, deser lub używano ich jako dodatek do ciast, a uzyskany syrop dodawano do herbaty, szczególnie zimą. -- Ryba pyrowa, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Ryba pyrowa to rodzaj pasztetu rybno-ziemniaczanego. Do jej przyrządzenia używane są surowe ziemniaki, ryby słodkowodne lub morskie (wędzone lub świeże), cebula, jajka, bułka tarta oraz sól i pieprz. Na początku rybę i cebulę należy posiekać, połączyć z tartymi ziemniakami z jajkiem, tartą bułką oraz przyprawami, wymieszać i włożyć do natłuszczonego naczynia lub formy. Formy zazwyczaj są prostokątne, choć część mieszkańców piecze w specjalnych żeliwnych formach w kształcie ryby. -- Fujarki pastusze, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Dawniej fujarki pastusze to po prostu nabite na cienki patyk leszczynowy bób oraz pieczarki, pieczone nad ogniskiem przez pasterzy pilnujących zwierząt. Z czasem tą prostą przekąskę zaczęto urozmaicać i obecnie fujarki pastusze jest to rodzaj pasztecików nadziewanych farszem składającym się z  posiekanych i  przesmażonych: pieczarek, cebuli oraz bobu. Farsz zawijany jest w płaty ciasta, uformowane w kształcie niewielkiej rurki. -- Niedźwiedź chłopski, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii gotowe dania i potrawy. Pasztet z mięsa zajęczego lub króliczego z wiórkami ziemniaków, z posypką z kminku, szyszkojagód, nasion dyni / przyozdobiony kminkiem, szyszkojagodami. Przepis na niedźwiedzia chłopskiego jest dość prosty. Mięso królicze lub zajęcze należy zmielić, zmieszać z surowymi, tartymi ziemniakami (przelanymi wrzącym mlekiem i odsączonymi), jajkiem, drobno posiekaną cebulą i przyprawami, tj. solą, pieprzem, jałowcem. Dobrze wyrobioną masę przekłada się do formy prostokątnej albo w kształcie niedźwiedzia i piecze. -- Siemieniaki orzechowe, wpis z 03.06.2013 r. w kategorii wyroby piekarnicze i cukiernicze. Są to popularne w Nockowej ciastka przygotowywane z posiekanych orzechów włoskich, siemienia lnianego i miodu. Ich tradycja sięga bardzo dawnych czasów. Dawniej czasem zamiast orzechów dodawano wysuszone, dojrzałe nasiona buku. Lista Produktów Tradycyjnych służy wyłącznie zbieraniu i rozpowszechnianiu informacji związanych z wytwarzaniem produktów tradycyjnych. Z wpisem produktu na Listę nie jest związana ochrona nazwy oraz kontrola zgodności produkcji z zadeklarowaną metodą wytwarzania. Wniosek o wpis na Listę składa się do właściwego miejscowo marszałka województwa, który dokonuje jego oceny. Pozytywnie zweryfikowane wnioski przesyłane są do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który dokonuje wpisu. Na Listę Produktów Tradycyjnych mogą zostać wpisane produkty, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych, tzn. wykorzystywanych od co najmniej 25 lat, metod produkcji, stanowiące element dziedzictwa kulturowego regionu, w  którym są wytwarzane oraz będące elementem tożsamości społeczności lokalnej. Z terenu powiatu ropczycko-sędziszowskiego najwięcej produktów zarejestrowało Koło Gospodyń Wiejskich w Nockowej (pieczone pierogi św. Jacka, studzianka bobowo-serowa, ser kornaka w zalewie ziołowej, gruszki w syropie miodowym, ryba pyrowa, fujarki pastusze, niedźwiedź chłopski, siemieniaki orzechowe). 38
  • 41. „Realizacja projektu w obiektywie” Komisja Konkursowa podczas pracy, od lewej: Władysław Tabasz, Wioletta Walczyk-Weselak, Elżbieta Kosydar Prezentacje produktów podczas Konkursu na Produkty Lokalne Ziemi Ropczycko-Sędziszowskiej, w kategorii Rękodzieło, dnia 23.04.2013 r. oraz w kategorii Kulinaria, dnia 24.04.2013 r.
  • 42. „I Powiatowy Jarmark Produktów Lokalnych i Tradycyjnych”, 30 czerwca 2013 r. Dom Kultury w Niedźwiadzie