1. PLOIID’’BOX P l o y c h a n o k L i m s a t h a p o r n p o n g present

2. Creative Commons CC C r e a t i v e C o m m o n s C r e a t i v e C o m m o n s C r e a t i v e C o m m o n s :)

3. • ครีเอทีฟคอมมอนส์ คือ สัญญาอนุญาตเผยแพร่ที่เกิดขึ้นเป็นทางเลือก ให้แก่ผู้สร้างสรรค์ผลงาน และอนุญาตให้ผู้อื่นนำไปดัดแปลง ทำซ้ำได้ ถือเป็นลิขสิทธิ์ระบบเปิดที่กำลังฮิตมาก บนโลกอินเตอร์เน็ต เพราะมันคือการให้คนได้แบ่งปันความคิดและวัตถุดิบที่มี สู่ผู้คนอื่นๆ ในวงกว้าง ให้ข้อมูลได้ไหลเวียนในสังคม ซึ่งครอบคลุมไปถึง งานเพลง งานภาพเคลื่อนไหว งานเขียน หรือภาพถ่าย CC – Creative Commons

4. “ แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น การนำ CC มาใช้ ลิขสิทธิ์ยังเป็นของเจ้าของ หรือผู้สร้างสรรค์อยู่ คนที่นำไปใช้ ต้องให้เครดิตกับเจ้าของงานด้วย ถือเป็นเรื่องความชอบธรรม ที่ควรทำ และต้องยอมรับ ซึ่งมันเป็นสิ่งที่ทำได้ไม่ยาก ” -- ข้อคิดจาก เครือข่ายครีเอทีฟคอมมอนส์ประเทศไทย

5. เป้าหมายของครีเอทีฟคอมมอนส์คือ การอนุญาตให้คนทั่วโลกสามารถเผยแพร่ จัดแสดง ทำซ้ำ และโพสงานต่าง ๆ ลงในเว็บไซต์ได้ ตราบใดที่พวกเขาปฏิบัติตามเงื่อนไขที่ เจ้าของลิขสิทธิ์เป็นผู้กำหนด ดังตัวอย่างข้างต้น

6. ครีเอทีฟคอมมอนส์พยายามสร้าง “ พื้นที่ตรงกลาง ” ที่อยู่ระหว่างโลกสองขั้ว คือโลกแห่งการควบคุมที่สงวนลิขสิทธิ์ 100% อย่างเคร่งครัดจนบั่นทอนแรงจูงใจที่จะรังสรรค์งานใหม่ ๆ ( ซึ่งเป็นปัญหาของอเมริกาในปัจจุบัน ) และโลกแบบอนาธิปไตยที่คนไร้จรรยาบรรณและความรับผิดชอบ ไม่มีใครเคารพในลิขสิทธิ์ซึ่งกันและกัน ( ซึ่งเป็นปัญหาที่เมืองไทยเราอาจกำลังประสบอยู่ )

7. พูดอีกนัยหนึ่งคือ สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์ ถูกสร้างขึ้นเพื่อสนองความต้องการของคนทุกคนที่เข้าใจว่านวัตกรรมและไอเดียใหม่ ๆ เกิดจากการต่อยอดไอเดียที่มีอยู่เดิม รูปแบบสัญญาอนุญาตของครีเอทีฟคอมมอนส์ช่วยให้ผู้สร้างงานสามารถรักษา ลิขสิทธิ์ไว้ แต่ในขณะเดียวกันก็อนุญาตให้คนอื่นใช้งานชิ้นนั้นภายใต้เงื่อนไขที่ผู้สร้างเป็นคนกำหนดเอง

8. กล่าวโดยสรุป สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์ ช่วยให้ผู้สร้างสามารถเผยแพร่งานในลักษณะ “ สงวนลิขสิทธิ์บางประการ ” ได้ไม่ต้องสงวนสิทธิ์ทั้ง 100% หรืออุทิศงานให้เป็นสมบัติสาธารณะ

9. ถึงแม้ว่าจะเป็น “ สัญญา ” ที่มีผลบังคับใช้ตามกฎหมายในทุกประเทศที่มีกฎหมายลิขสิทธิ์ ( เพราะเป็นเงื่อนไขที่เจ้าของลิขสิทธิ์กำหนดเอง ) สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์ก็เป็นสัญญาที่เข้าใจง่าย สำหรับทุกคนที่ไม่ใช่นักกฎหมาย เพราะแต่ละรูปแบบมีถึงสามฉบับ ได้แก่ สัญญาฉบับอ่านง่าย ( สำหรับคนทั่วไป ) , สัญญาฉบับกฎหมาย ( สำหรับการนำไปใช้ในกระบวนการยุติธรรม เช่น เมื่อเกิดคดีฟ้องละเมิดลิขสิทธิ์ ) , และสัญญาฉบับภาษาคอมพิวเตอร์ ( สำหรับให้โปรแกรมท่องเว็บต่าง ๆ เช่น เสิร์ชเอ็นจิ้นของกูเกิ้ล “ อ่าน ” ออกโดยอัตโนมัติ )

10. สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์มีเงื่อนไขหลักสี่ข้อ ผู้สร้างงานสามารถเลือกใช้ข้อใดข้อหนึ่งหรือหลายข้อรวมกันก็ได้ ได้แก่ “ ยอมรับสิทธิของผู้สร้าง ” ( Attribution ) , “ ไม่ใช้เพื่อการค้า ” ( Noncommercial ) , “ ไม่แก้ไขต้นฉบับ ” ( No Derivative Works ) , “ ใช้สัญญาอนุญาตแบบเดียวกัน ” ( Share Alike ) ต่อไปนี้ผู้เขียนจะลองอธิบายความหมายของเงื่อนไขหลักสี่ข้อดังกล่าว โดยใช้กรณีสมมุติว่าคุณเป็นคนถ่ายรูปตึกช้างในกรุงเทพฯ ที่สวยมากรูปหนึ่ง และอยากเผยแพร่งานนี้ในเว็บไซต์ของคุณโดยใช้สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์

11. ถ้าคุณอยากให้ใครก็ตามที่นำรูปตึกช้างของคุณไปใช้ ( เช่น โพสในเว็บของเขา ) ให้เครดิตว่าคุณเป็นคนถ่าย และอ้างอิงที่มาว่ามาจากเว็บของคุณ คุณก็ควรเลือกใช้เงื่อนไขแบบ “ ยอมรับสิทธิของผู้สร้าง ” ( Attribution ) หลังจากที่คุณโพสรูปบนเว็บของคุณและแปะป้ายสัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์แบบนี้ไว้ข้าง ๆ แล้ว ใครก็ตามที่อ่านสัญญาอนุญาตในเว็บของคุณก็จะรู้ว่า เขาไม่จำเป็นต้องติดต่อคุณก่อนที่จะนำรูปไปใช้ เขาเพียงแต่ต้องระบุชื่อของคุณอย่างชัดเจน และลิ้งก์กลับไปหาสัญญาอนุญาตของคุณเท่านั้น

12. ถ้าคุณไม่อยากให้คนอื่นเอางานของคุณไปขาย คุณก็สามารถเลือกใส่เงื่อนไข “ ไม่ใช้เพื่อการค้า ” ( Noncommercial ) เข้าไปในสัญญาอนุญาต เงื่อนไขนี้แปลว่าใครก็ตามที่ต้องการใช้รูปถ่ายตึกช้างของคุณเพื่อการค้า เช่น เป็นรูปประกอบในหนังสือเรื่องตึกระฟ้าที่จะพิมพ์ขาย จะต้องมาขออนุญาตคุณก่อน ( ซึ่งในกรณีนั้นคุณก็จะมีโอกาสต่อรองเรื่องส่วนแบ่งกำไรหรือค่าตอบแทน ถ้าคุณสนใจจะหารายได้จากรูปของคุณ )

13. เงื่อนไขหลักอีกข้อที่ครีเอทีฟคอมมอนส์มีให้เลือกใช้คือ “ ไม่แก้ไขต้นฉบับ ” ( No Derivative Works ) เงื่อนไขนี้อนุญาตให้ทุกคนทำซ้ำ และเผยแพร่รูปถ่ายของคุณได้ ตราบใดที่พวกเขาไม่ดัดแปลงหรือตัดต่อรูปดังกล่าว คุณอาจเลือกใช้เงื่อนไขนี้ถ้าต้องการเผยแพร่รูปที่เป็น “ ต้นฉบับ ” จริง ๆ เท่านั้น ดังนั้น สมมุติว่ามีคนต้องการตัดต่อรูปถ่ายตึกช้างเพื่อเอาไปใช้ในงานคอลลาจ ( collage ) ที่กำลังทำอยู่ คนนั้นก็จะต้องขออนุญาตคุณก่อนที่จะเอารูปไปตัดต่อได้ ( แต่ถ้าอยากทำซ้ำและเผยแพร่ต้นฉบับดั้งเดิมของรูปนี้ก็ไม่ต้องขอ )

14. เงื่อนไขหลักทั้งสามประการที่กล่าวมาแล้วข้างต้นไม่ใช่เงื่อนไขเฉพาะที่ต้องคุณเลือกแบบใดแบบหนึ่งเท่านั้น แต่เป็น “ เมนู ” ที่คุณสามารถเลือกมากกว่าหนึ่งข้อ หรือนำทั้งสามข้อมาผสมผสานกันเพื่อให้ตรงกับจุดประสงค์มากที่สุด เช่น ถ้าคุณอยากให้คนอื่นนำงานของคุณไปตัดต่อหรือดัดแปลงได้ ตราบใดที่ไม่ใช้เพื่อการค้า และให้เครดิตคุณ คุณก็สามารถระบุเงื่อนไขทั้ง “ Attribution” และ “ Noncommercial” ในสัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์ หรือถ้าคุณอยากให้คนอื่นนำรูปตึกช้างของคุณไปขายต่อได้โดยไม่ต้องขออนุญาต ตราบใดที่ให้เครดิตและไม่ตัดต่อดัดแปลงรูปนั้น คุณก็สามารถระบุ “ Attribution” และ No Derivative Works” ในสัญญาอนุญาตที่แปะไว้ข้างรูป

15. เงื่อนไขหลักข้อสุดท้ายที่ครีเอทีฟคอมมอนส์มีให้เลือก คือ “ ใช้สัญญาอนุญาตแบบเดียวกัน ” ( Share Alike ) เงื่อนไขนี้หมายความว่า ทุกคนที่นำรูปถ่ายของคุณไปใช้ในการสร้างงานใหม่ จะต้องเผยแพร่งานชิ้นใหม่ของพวกเขาที่มีรูปนั้นเป็นส่วนประกอบภายใต้เงื่อนไขเดียวกันกับที่คุณเลือกใช้ เช่น สมมุติว่าคุณเลือกใช้สัญญาอนุญาตแบบ “ Share Alike,” “Attribution” และ “ Noncommercial” ดังนั้น คนที่นำรูปตึกช้างของคุณไปตัดต่อและใช้ในงานคอลลาจจะต้องเผยแพร่งานคอลลาจชิ้นนั้นภายใต้เงื่อนไข “ Share Alike,” “Attribution” และ “ Noncommercial” ในสัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์ด้วย นอกจากนี้ ผู้สร้างคอลลาจยังต้องปฏิบัติตามสัญญาอนุญาตดั้งเดิมของคุณ นั่นคือ ให้เครดิตกับคุณในฐานะผู้ถ่ายรูปตึกช้าง และไม่นำคอลลาจนั้นไปขาย เว้นแต่จะได้รับอนุญาตจากคุณก่อน

16. ความยืดหยุ่นของเงื่อนไขครีเอทีฟคอมมอนส์ที่สามารถนำมาผสมผสานกันได้ แปลว่ามีสัญญาทั้งหมด 11 รูปแบบด้วยกัน นอกจากนี้ หากผู้สร้างงานไม่ต้องการสงวนลิขสิทธิ์เลย แต่ต้องการมอบงานชิ้นนั้นให้ใครก็ได้ไปใช้ต่อ โดยปราศจากเงื่อนไขใด ๆ ทั้งสิ้น ก็สามารถอุทิศงานชิ้นนั้นให้เป็น “ สมบัติสาธารณะ ” ( public domain ) ผ่านเว็บไซต์ครีเอทีฟคอมมอนส์ ซึ่งเท่ากับเป็นการประกาศว่า “ ไม่ขอสงวนลิขสิทธิ์ใด ๆ ทั้งสิ้น ”

17. ในโลกที่อุดมการณ์ ความเชื่อ และจุดยืนในประเด็นต่าง ๆ ดูเหมือนจะถูกบีบให้อยู่ “ ขั้ว ” ใดขั้วหนึ่งเท่านั้น ( polarized ) โดยมี “ พื้นที่ตรงกลาง ” เหลืออยู่น้อยมาก ครีเอทีฟคอมมอนส์เป็นความพยายามที่น่าสรรเสริญ เพราะเป็น “ ทางออก ” จากปัญหาลิขสิทธิ์ในปัจจุบัน โดยส่งเสริมทั้งการสร้างสรรค์โดยต่อยอดงานเก่า และคุ้มครองสิทธิของเจ้าของลิขสิทธิ์ อันเป็นเจตนารมณ์ดั้งเดิมของผู้ร่างกฎหมายคุ้มครองลิขสิทธิ์ในอดีต อย่างน้อยก็ในอเมริกา ก่อนที่กฎหมายจะถูกบิดเบือนไปอยู่ข้าง “ คุ้มครอง ” สิทธิของเจ้าของลิขสิทธิ์มากเกินไป จนบั่นทอนแรงจูงใจที่จะใช้งานในอดีตเพื่อสร้างสรรค์งานใหม่ ๆ สำหรับอนาคต

18. ปัจจุบัน มีงานสร้างสรรค์นับล้าน ๆ ชิ้นที่ใช้สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์ และนับวันก็มีแต่จะยิ่งเพิ่มจำนวนขึ้นเรื่อย ๆ เพราะครีเอทีฟคอมมอนส์มีประโยชน์ชัดเจนสำหรับผู้สร้างงานที่เชื่อมั่นในพลังของการร่วมมือกัน และ “ ต่อยอด ” ความคิดสร้างสรรค์ในอดีตออกไปเป็นงานใหม่ ๆ มูลนิธิครีเอทีฟคอมมอนส์เองก็มุ่งพัฒนาสัญญาอนุญาตอย่างไม่หยุดยั้ง เพื่อตอบสนองความต้องการอันหลากหลายของผู้สร้างงาน เช่น เมื่อไม่นานมานี้มีการสร้างเงื่อนไข “ ใช้ในประเทศกำลังพัฒนาเท่านั้น ” สำหรับผู้สร้างงานในประเทศพัฒนาแล้วที่ปรารถนาจะให้ทุกคนในประเทศกำลังพัฒนานำงานของตนไปใช้ได้ฟรี แต่สงวนสิทธิที่จะเก็บค่าลิขสิทธิ์จากผู้ใช้ที่อยู่ในประเทศพัฒนาแล้ว ( เพราะมีฐานะดีกว่า จึงสมควรจะจ่ายค่าลิขสิทธิ์มากกว่า )

19. ประเทศไทย เองก็เริ่มมีเว็บไซต์ที่ใช้สัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์แล้ว เช่น Fuse.in.th นอกจากนั้นก็มีการรวมตัวกันในหมู่ผู้สนใจเป็นทีมงาน เพื่อแปลงสัญญาอนุญาตแบบครีเอทีฟคอมมอนส์เป็นภาษาไทย และให้ใช้บังคับได้ภายใต้ระบบกฎหมายไทย โดยมีสำนักกฎหมายธรรมนิติเป็น “ เจ้าภาพ ” ในการแปลงสัญญา ขอเชิญทุกท่านร่วมแสดงความคิดเห็นต่อร่างสัญญาฉบับภาษาไทย และเรียนรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับครีเอทีฟคอมมอนส์ได้ที่ http://cc.in.th/