1. PHOI HQC vAGIAI PHAU HQC
ca QUAN SINH DVC NU
ThS.BS. Vuang Thi Ng9c Lan
Ml.JC TIEU BA.I GIANG
1. Trinh bay ngu6n gdc phoi h9c cua cdu trilc ca quan sinh d1,1c mi:.
2. Trinh bay s1,1· bi?t h6a ca quan sinh d1,1c theo gi6·i tinh.
3. Trinh bay S(l' phdt tridn cua bubng trung, ihr<lng sinh d1,1c va ca quan sinh dvc ngoai
trong tht'Ji kY phOi thai.
4. Trinh bay qua trinh sinh noan va cac giai dor;m phat trdn cila nang noan bu6ng tri'cng
5. Mo ta hinh dr;mg, cdu true, tuong quan gicii phau h9C cua bu6ng tri'cng, voi tri'cng, ti'c
cung, am G(JO.
6. Ki va chi ten cac cdu trilc cua am hQ.
7. Trinh bay cdu !<JO va chi'cc niing cua tdng sinh man.
Sf hi€u bi€t v~ phoi hQc vii giai ph&u hQc cua ca quan sinh dvc nfr nit quan tr9ng trong Jam
sang san phv khoa. Cac ki€n thuc nay giup:
phan bi~t cac c!iu true giai ph&u binh thu<mg v6i cac dj t~t b!im sinh tir trong thai kY bao
thai,
tien Jugng Sf phat tri€n vii each di can cua cite IOli ung thu phv khoa,
h6 trq cac cac phfo thu~t trong vung cMu, nhfit Ia cac phfiu thu~t phvc h6i san cMu va
ni~u sinh dvc.
V~ m~t phoi hQC, bufing !rung, voi !rung, tlr cung va pli/in tren am dLO CO ngufin g6c tir !rung
bi !rung gian, trong khi d6 ca quan sinh dvc ngoai phat tri€n tir go sinh dvc. Cac ca quan sinh
san d~u trai qua giai dOln !rung tinh. Gi6i tinh cua phoi xac djnh bc'Ji nhi~m s~c th€ gi6i tinh
quy€t dinh Sf bi~t h6a cua C(J quan sinh dvc theo hu6ng nam hay nfr. Sf tac di;mg cua n<)i ti€t
cling c6 vai tro quan tr9ng trong sv hinh thitnh va phat tri€n cua C(J quan sinh dvc ngoai.
PHOI HQC CO QUAN SINH Dl)C NU
Giai do~n CO' quan sinh dJC trung tinh
Sf phat tri€n cua C(J quan sinh dl,IC nguai luon Juon trai qua giai do<;1n trung tinh. Trong giai
dOln nay, c:iu true nhin Ur ben ngoai vii c:iu tLO ben trong cua C(J quan sinh dlC d~U khong Cho
phep phan biet gifra nam gi6i hay nu gi6i. Sv bi~t h6a cua ca quan sinh dvc chi b~t diiu xay ra
tlr tu!in thtr 7 d6i vc'Yi tuy€n sinh dl,IC va tlr tu!in thtr J2 d6i vc'Yi duemg sinh dl,IC Vil C(J quan sinh
dvc ngoai.
2. SAN KHOA
cac hi~n tuqng xay ra trong giai do(n ca quan sinh dµc !rung tinh baa g6m:
S!r hinh thimh tuyin sinh d(1C trung tinh
- Ngu6n g6c t~ baa sinh dµc: cac t~ bito mfim sinh dµc d€u xu~t phat tU cac tS bito sinh dµc
nguyen thuy. Yao cu6i tu~n thu 3 cua phOi, cac tS baa sinh dµc nguyen thUy c6 thb duqc
phat hi~n vit phan bi~t ro rang v&i cac IOli t~ bito khac 6 thitnh sau rui noiin hoitng nai gfin
ni~u nang. Cac t~ baa sinh dµc nguyen thuy c6 dm'mg kinh khoang 20µm, nhan tron va
sang, hinh rui, baa tuang c6 nhi~u gi9t ma va c6 hai tibu thb !rung tam baa quanh b(l may
Golgi.
ST di cu cua t€ baa sinh dµc nguyen thuy: 6 phoi nguiri 4 tuftn tu6i, cac t€ baa sinh dµc
nguyen thuy dii di CU t&i phfin !rung bi trung gian, n~m chen gifra chfln m(C treo ru(lt Va
trnng th~n. T?i day, cac t€ baa sinh dµc nguyen thuy tac d(lng vao cac t€ baa trung bi trung
gian, gay tang sinh cac t€ baa nay. Do ST tang sinh nay, cac t€ baa !rung bi trung gian l(O
ra cac dai t€ baa bibu mo chua t€ bao sinh dµc nguyen thuy, gQi la cac dai sinh dµc nguyen
phat. Cac dai sinh dµc nguyen phat ti€n sau vii.a trung bi trung gian~ t&i gkn cac 6ng trung
th~n ngang.
ST hinh thiinh tuy€n sinh dµc hung tinh: cac dai sinh dµc nguyen phat cimg v&i bibu mo
khoang cua ca thb phu m(lt phkn trung bi trung gian 6 gifra chan m{lc treo ru(lt vii trung
th~n !IO thanh tuy€n sinh dµc !rung tfnh.
ST hinh thanh mao ni~u dµc va mao sinh dµc: cac tuy~n sinh dµc trung tinh cung v&i trung
th~n !IO thanh m(lt kh6i J6i vao khoang ca th€, gQi la mao ni~u dµc. Mao ni~u dµc duqc
treo vao thiinh Jung khoang ca th€ b~ng m(lt m{lC treo gQi la m{lC treo ni~u dµc. MIC treo
nay duqc du t?o b6i trung mo, phu ngoai b6i bi€u mo khoang ca th€. V~ sau, tuySn sinh
dµc !rung tinh J6i h~n Jen b~ m~t thanh sau cua khoang ca th~, phia tru&c trung tMn t{lo
thanh mao rieng, gQi la mao sinh dµc. Mao sinh dµc dai v€ phia duoi phoi va duqc treo
~~~~~~~~~~~~-~~~~
khoang ca th€ b&i mIC treo rieng, gQi la mIC treo trung tMn, v6n la m(c treo ni~u dµc.
Sau nay trnng th~n thoai tri€n di, m{lC treo bi€n thiinh cac day ch~ng la day ch~ng hoanh
c6 dku tren g~n v&i ca hoanh, dku du&i g~n v&i qrc tren tuy€n sinh dµc vii day ch~ng bi;n
CO d~u tren g~n y(yj CTC du&i tuy€n sinh dµc, d~U du&i dinh vao day ch~u.
ST hinh thanh day sinh dµc my: cac dai sinh dµc nguyen thuy dai ra. T&i tufin thu 6 cua
phoi, chung tiSn vao vling trung tam cua tuySn sinh dµc trung tinh, duqc gQi la day sinh
dµc my. Cac day sinh dµc my ti€p tµc tang sinh db tlo ra nhi~u day m&i.
S!r hinh thimli cu quan sinh d(IC ngoai trung tinli.
ST phat tri€n cua ca quan sinh dµc ngoai c6 quan h~ m~t thiSt v&i ST phat tri€n cua drn;m ch~u
vii sinh dµc cua xoang ni~u dµc. Xoang ni~u dµc duqc chia lam ba do(n: do?n bitng quang -
ni~u dIO, doln ch~u va dOln sinh dµc. Do(n bitng quang - ni~u dIO se phat tribn thiinh bitng
quang va ni~u d{lO. Do{ln ch~u va do?n sinh dµc se phat tri€n khac nhau 6 nam gi&i vii nfr gi&i
2
3. Phoi hqc va giai ph~u hqc CO' quan sinh dye nii>
de tlo ra cac co quan sinh dlc ngoai. Sµ phat trien cua co quan sinh dlc ngoai ciing trai qua
giai dojn trung tinh.
Nhfrng mfrm cua co quan sinh dlc ngoai: tufrn thu 5 cua phoi, xung quanh mang nh&p c6
nhfrng c~u true tlo ra boi trung mo, phu ngoai boi ngoli bi, lbi len m~t ngoai ca the, sau
nay se tra thanh day ch?u. Cac du trlic d6 gbm:
o Nep 6nh&p: la nSp g~p kep (c6 hai nSp), niim ngay qnh mang nh&p.
0 CU 6nh&p: [a du true don gian (chi CO m(>t) niim 0 dm'mg gifra dUQ'C tIO ra do hai
nsp 6nh&p ahai ben sap nh~p Ili adm'mg giua, phia tru&c mang nh&p.
0 Ga 6nh&p: la cac du true kep i'J m6i ben, n~m ngoai nSp 6nh&p.
S! phat tri~n cua co quan sinh d1c ngoai tlung tinh:
o NSp 6nh&p: ngan 6nh&p thiinh xoang ni~u dl,lc i'J phia byng vii thanh bng h?u 111611
- !fl"C !rang aphia ltmg; phan mang nh&p thanh mang ni~U dIC bit XOang ni~u dlC
vii mang h~u mon bit 16 h?u mon - trµc trilng. 6 m6i ben, n~p 6nh&p cUng phan
doi tbiinh hai n€p: n~p sinh dl)C phia tru&c, vay quanh mang ni~u dl)C va n~p h?u
mon phia sau, vay quanh mang h?u mon.
0 CU 6nhap: ngay cang !bi ve phia tru&c (phta bl)ng) !jO thanh CU sinh d9c. CU nay
phat tribn sang hai ben, tjo thanh m(>t ranh i'J duang d9c giii:a m~t du&i g9i la ranh
ni~u d9c.
o Ga 6nh&p: pbat trien mlnh ve phia tnr&c vii sap nh~p v&i nhau aduimg gifra vii
cuoi !en gbc cu sinh d9c, rbi phat trien ve phia sau d~ ti€p v&i nsp h~u mon.
o Khi day ch?u phat tri~n, nhii:ng n~p h~u mon vii gir 6nh&p tach xa nhau ra. N~p
h?u mon vay quanh mang h?u mon lJ.O thanh bng h?u mon. Con gir 6nh&p tlr luc
nay duqc gc;>i la giJ sinh dlC hay gir moi biu Se t[O ra moi l&n anfr giai vii biu a
namgi&i.
SI}' bi~t boa ciia CO' quan sinh dlc trung tinh thanh CO' quan sinh d1,1c nam hay nfi"
Gi&i tinh cua phoi duqc quy~t dinh ngay tlr luc thl tinh do SI" kSt hqp cua hai b9 nhiem siic
the don b(>i cua noan Va tinh !rung vii do SI" CO m~t cua nhi~m siic the gi&i tlnh X hay Y trong
tinh trung thl tinh.
Sµ bi~t h6a gi&i tinh cua tuy~n sinh dIC trung tinh biit dfru tlr tufrn thu 7 cua phoi. Nhi~m
sic the Y c6 chua m(>t gen g9i la SRY (sex-determining region on Y, vling xac dinh gi&i tinh)
niim tren nhanh ngin cua nhi~m sic the Y. Gen SRY qui dinh m(>t protein gc;>i la TDF (testis-
determining factor, y~u tb xac dinh tinh l10iln). Khi c6 SI" hi~n di~n cua protein TDF, co quan
sinh trung tinh se phat trien tinh hoiln vii cac d~c diem cua gi&i tinh nam. Gen xac djnh bubng
trung la WNT4. Khi c6 hi~n di~n WTN4 vii khong c6 SRY, co quan sinh dIC trung tinh se
phat trien bubng !rung vii cac d~c diem cua gi&i tinh nii:.
Tuy~n sinh dl)c bi~t h6a thilnh tinh hoan hay bubng !rung tlr tufrn thu 7 cua phoi. Co quan
sinh dlC ngoai bi~t h6a tlr tufrn thJ'.r 12 Cua phoi.
3
4. SAN KHOA
S9· phat tri~n ciia buBng trfrng
BucSng !rung anfr gi&i tuang ducmg v&i tinh hoim anam gi&i. Ca hai tuy€n sinh dIC deu b~t
dfru phat trien khi mito sinh dIC dugc hinh thiinh vita khoitng tu§n thu 5 cua phili. Sv hinh
thimh va phat tri€n cua cac diti sinh dIC nguyen phat vao mito sinh dIC l10 ra ph§n v6 vit ph§n
tuy ctia tuy€n sinh dIC !rung tfnh.
T€ bao m§m nguyen thuy, sau nay se phat tri~n thanh giao ru xufrt hi~n tren thimh cua mi
noan hoitng vita khoang tu§n thu 3 cua phoi. TU vi trf nay cac t€ bito m§m nguyen thuy di
chuy~n vita mao sinh dvc vit g~n viw cac day sinh d1,1c nguyen phat vao tu§n thu 6 cua phoi.
N€u t€ bao m§m nguyen thuy khong di chuy~n vito mito sinh dlc dugc, bucSng trung khong
thb hinh thanh. Vao twin thu 7 n€u phoi co mang nhi~m s~c th~ Y, tuy€n sinh dlc trung tinh
bi~t h6a thitnh tinh hoitn. Ngugc lli, khi khong co nhi~m s~c thb Y, tuy€n sinh dlc trung tinh
se bi~t hoa thanh bucSng trung, tuy nhien, chi d€n 12 - 16 tu§n phoi, budng trung m&i co d§y
di1 cac d~c tfnh vii lit bucSng trung hoim chinh.
TU tu§n thu 6 d€n tu§n 16 - 20, hOlt di)ng nguyen phiin cua cac t€ bao mfrm sinh dIC
nguyen thuy dugc ti€p t1,1c. Cac t€ bao m§m nguyen thuy dang nguyen phiin abucSng trung
dugc gQi la nguyen bao noan. Cung nhu cac t€ biio m§m sinh d1,1c nguyen thuy, cac nguyen
bito noan co bi) nhi~m s~c th€ lu&ng bi.Ji, chua 23 doi nhi~m sAc thb (gdm 46 nhi~m sAc th€).
Nha vao qua trinh nguyen phiin, sb luQTig cac nguyen bito noan tang d§n, khoang 600.000 t€
bilo vao tu§n thu 8 vit 7 tri~u t~ bilo vao tu§n thu 20.
TU tu§n thu 8, qua trinh phiin chia giitm phiin b~t d§u de tlo ra cac noan baa co n nhi~m
s~c th€. Cac nguyen bilo noan dugc gQi lit noan sa dp khi b~t d§u bu&c vao giitm phiin. Khi
cac nguyen bao noan bu&c vita giitm phiin, chung khong con khit nang nguyen phiin nfra, do
d6, khong the tiep tvc tang them sb ltrQTig. £lieu nay rfrt quan tr9ng vi dbi v&i phI nfr, toitn bi)
nguyen bao noan se chuy€n thitnh noan tru&c khi dugc sinh ra. Nhu v~y, nguai phI nfr se b~t
d§u di) tudi sinh sitn v&i mi)t sb noan da dugc djnh tru&c tr khi sinh ra va khong the tang them
cho den khi man kinh.
Ngay sau khi ket thllc l§n nguyen phiin sau cling, nguyen bilo noan nhiin doi sb luQTig
nhi€m s~c the vit bu&c vito giitm phiin. Giitm phiin gcSm c6 hai li1n phiin chia: giitm phiin I vit
giitm phan II. K€t quit cua l§n phiin chia thu nhfrt tlo ra hai t€ bito co bi) nhi~m s~c the dan b(>i
kep (n kep), va cho phep co SI trao ddi thong tin di truyen gifra cac c~p nhi~m sAc the nha vita
hi~n tugng b~t cheo. Noan dung SI' phiin chia agiai QOln nay cho d€n khi be gai d€n tubi d~y
thi, c6 sv· xufrt hi~n cua dinh LH, noan ti€p tvc phiin chia giitm phan II de tru&ng thitnh. L§n
phan chia thu hai tlo ra 2 t€ bito c6 bi) nhi€m s~c the dan b(>i (n dan). Trang sv sinh noan, k€t
th(1c giitm phan I, I noan sa dp tlo ra 1noan thu cfrp vit the eve thu nhfrt (hinh 1.1).
4
5. Giam phan I
Giam pha
G
l
8
l
8
l
8
l
Phiii hQC vii giili philu h9c co> quan sinh dIC nli>
Nguyen phan Q
(2n AON)
Nguyen bao noan
Leptotene
Noan SCJ cap
Zygotene
Phachytene
Diplotene
(4n ADN)
+----- Phong noan
.
1
Thu tinh v6'i tinh trung
~2nADN)
C) Th~ Cl,l'C thlf hai
0
(1nADN)
Hinh 1.1. Sl,I' sinh noan
(Ngu6n: Th/ tinh trong ong nghi~m, NXB Giao dvc Vi~t Nam, 2011)
Tu tu~n thu I0 cua ph6i, cac day sinh dl,lC nguyen phat thoai h6a va cac day sinh dJC thr
phat hay con gqi la day sinh dl,lC v6 duqc hinh thanh. Tu tu~n thr 16 cua ph6i, cac day sinh
dl,lc v6 trong buhng tn'.rng t<:to thanh cac d.u true gqi la nang noan nguyen thuy. Mai nang
chua mi)t nguyen bao noan, duqc bao quanh b&i mi)t lap t~ bito lat d~t c6 ngubn g6c tir day
sinh dl,lc v6. Sau d6, cac nang noan nguyen thuy ti~p tl,lc thay dBi du tn'.1c d€ hinb thitnh cac
nang noan agiai do<:tn pbat tri€n khac nbau nbu nang noan ti~n h6c, nang noan c6 h6c vii nang
noan tru&ng tbanb (hlnh 1.2).
5
6. SAN KHOA
e+--+50 Jtlll
Nang noiin nguyen thuy
Nang noan ti~n hOc
Nang noan c6 h6c
,,,
5QQ ~ltn
Nang noan troong thanh
20mm
Cil<ir.GiC.,,--- Mang aay
--HJ~~~- N~n
Mang trong su6t
--~~~)-- T~ bao hat quanh noan
.nr.w<-- Thao VO
Hinh 1.2. Cac giai do<;in phat tri~n nang noan
(Ngu6n: Thµ tinh trong 6ng nghi~m, NXB Giao dµc Vi~t Nam, 2011)
Sf phat tri~n ctia dtrimg sinh dlc
Phoi c6 gi6i tinh nam hay nfr d€u c6 hai c(ip 6ng phat tri€n lit 6ng trung tMn (Wolffian) vit
6ng c~n trung th~n (Mullerian). Cung nhu tuy~n sinh dl,lc, cac 6ng sinh dl,lc cling trai qua giai
dojn !rung tinh. SI' bi~t h6a cua M th6ng 6ng sinh dl,lC khong phl,l thuc)c vito Sf phat tri~n cua
bubng tn'.rng.
aphoi nam gi6i, 6ng trung th~n phat tri~n thimh mito tinh hoitn, 6ng d§n tinh vit 6ng
ph6ng tinh. aphOi nfr gi6i, 6ng trung th~n thoai tri~n, 6ng c~n trung th~n tbn tji vit tjo thitnh
ph~n chfnh cua dm'mg sinh dl,lC nfr gfim 2 VOi tn'.rng, Ur cung Va ph~n tren CUa am dIO (hinh
1.3 vit 1.4).
6
7. Phoi h<;>c va giai phau h<;>c CO' quan sinh d1;1c nii
(A)
Norn
I f~ ..
i: ~ "
(8)
i
:;) ""·1::? .
ii'~. I Gae day sinh due nguyen
i e fhoai lrienIQ'-
' 1c.:1 .:
1IJl§'.11.:.: Gae day v6 eua
!1 ~~·.'~·: buOng tn'.Png
! 1%t;i:,·::·
·10-::>·~
',~ ,
; (~j
Ong e;jn lrung th~n
Nil
/ay eh~ng th~t l1mg-buling lrfrng
~·:::---;I~~ Tua vm lrfrng
'!~!?,, .~ , Phal lnen nang •
'~;~ noan nguyen thuy . /
Than tu' cung
Ong trung than
~~ Trung th~n Day ehang Iron
it~~.
Go e;jn lrung lh;jn
(81uan)
IC) (Di
Hinh 1.3. S!,J' phat trii§n cua cac tuyi§n sinh dvc va sl,J' di CU' cua cac tuy~n sinh dlc vao vj tri khi tru>&ng
thanh. Vao khoang 6 tuan thai, tuy~n sinh dlC chU'a bii)t h6a (A vii B). CJ ph6i nli', 6ng c$n trung th$n
phat trii§n thanh tiY cung, voi trlYng va m9t phan am d0;10 (C va D).
(Ngu6n: Langman's Medical Embryology, 2006)
7
8. SAN KHOA
V6i tning
El~u dlllli cua ong c~n trung th~n
Xoang ni~u-duc
El~u dl11li cua ong c~n trung th~n
Ban am d~o
Hinh 1.4. Sl,I' phat trilm ca quan sinh d~c trong t(J' 6ng Mullerian aph6i nii'. (A) Ban d§u, cac 6ng la
cac du true tach r<'Yi nhau va b~t d§u sap nh~p theo chieu d9c tlJ' d§u t~n phia dU'&i. (B) Sv sap nMp
t90 tMnh buc'ing tli cung. Elling th<'Yi, am d90 phat trien t(J' ch6 xoang ni~u d~c g~p 6ng Mullerian, ban
am d;;m. (C) Cu6i cung, t(J' cung, c6 t(J' cung va am d90 dU'Q'C hlnh thanh.
(Ngu6n: Langman's Medical Embryology, 2006)
8
9. Phoi h9c vii giai phau h9c CO' quan sinh d1,1c nll'
""
Cu sinh due---- - - - - cu sinh due
N~p ni$u-due :> ',,if·, ., 'j;··.. . N~p ni$u·due
N~pmOi-biu~"''•. ~ N~pmai-biu
~ l 1 ~
H$u man . / H~u man
(A) ~---...._...-- --..._."""--//.
7tu&n
1otulin
Mai~:~nv$t"-, · j~"'"-/-.---o"ang v~t
------ ---.....__ ' Khe ni$u dao
Lo ni$u sinh due ----- -----::r: , · 1
Mai nh6 1 ,. · -r------ Biu
Mang trinh '· f --'-----
ElLYimg giiia biu
Lo am dao 1
' - I _,,/
!Cl .._~.....___......----~
12tu!n
OU IMng
Hinh 1.5. So sanh Sf phat tri§n ca quan sinh di.Jc ngoai & nam va nll'. (A) Giai do;;m thai ky s&m, cu
sinh di.Jc phat tri§n dong thiYi v&i n~p moi-biu va n~p ni$u di.Jc. (B) Ngay sau d6, cu sinh dvc l&n Jen &
ca phoi nam vii nll'. (C) 8ll'&ng ti~p n6i phia sau hinh thanh, tach ca quan sinh di.Jc kh6i hau m6n.
(0) Khong c6 Sl,I' anh hll'&ng cua nhiem s~c th§ Y, cu sinh d1,1c giam kich thU'&c d§ hinh thilnh am vat
(Ngu6n: Essentials of Obstetrics and Gynaecology. Hacker and Moore's, 2010)
9
10. SAN KHOA
Si.r ph:lt tri~n cua ccr quan sinh dt.ic ngoili
6 nh&p duqc t~o .thanh do Sl! diin ra cua do~n diiu rm)t t~n vii duqc bao phu ben ngo~i bm
mimg 6nh&p. Sau d6, tu tuiin thi'.r 5 den tuiin thi'.r 8 cua phoi, 6nh&p duqc phan tach boi milng
nieu-twc trang thimh xoang nieu dlc 6 phia tru6c va dng Mu mon-twc trang 6 phia sau.
Dilng tMi, cu sinh dIC duqc hinh thanh tlr diiu tren cua mang nh&p, cac n6p moi-biu va n6p
nieu d~IC ciing xdt hien 0 m6i ben Cua CUsinh d)C. J<hj CO SI! hien dien CUa estrogens Vll Sl!
v~ng m~t ctia androgens, ca quan sinh dIC ngoai biet h6a theo hu6ng nfr. CU sinh dIC phat
tri~n thanh am vat. Cac n6p nieu dvc khong sap nh~p v6i nhau ma hinh thimh moi nho va n6p
moi-biu tro thimh m6i 16n (hlnh 1.5).
GIAI PHAU HQC CO QUAN SINH DlJC N{J°
Tu ngoai vao trong, theo thi'.r ti,r, ca quan sinh dvc nfr gilm: am h9 va tiing sinh m6n, am d~o,
tlr cung, hai voi tn'mg vii hai builng tri'.rng.
Am hQ vii t§ng sinh mon
Tang sinh mon la vung dien tich giai h~n gifra hai dui Va mong, phia sau la xuang C)t Va phia
truac la kh6p v~. Cac nha giai phdu hQc ciing dung t1r "tiing sinh mon" db chi cac tiing niim
siiu trong vung dien tich nay vii ben duc'ti cua hoanh chau.
Am lt{J g6m m6i 16n, moi nho, d6i v~ nfr, tibn dinh vii cac dng tuy6n dd vao ti~n dinh.
Moi IO'n la cac n6p gip da ben duc'ti co mo ma,sap nh~p phia truc'tc vc'ti ddi v~ nfr vii phia sau
6 tiing sinh m6n. Da moi 16n c6 chi'.ra cac nang long, tuy6n ba vii tuy6n mil hoi. Moi nho lit cac
n6p gip da nho hon, niim ben trong moi 16n. Moi nho sap nhap phia tnrc'tc v6i bao am v~t vii
ham am v~t, phia sau v6i moi 16n vii tiing sinh mon. Moi nh6 chua tuySn bii vii tuySn m6 h6i,
khong c6 nang long vii khong c6 mo ma ben du6i.
Am v9t niim aphia truac moi nho. Am vat chi:ra hai th~ dai (tuang mg vai cac th~ hang a
duang vat nam gi6i) vii th€ am vat niim ngay tren ch6 sap nh~p cua hai th€ dili. Tren m~t bl.Ing
cl!a amvat c6 ham am vat, viing chuybn tibp cua m6i nho.
Ti~n ilinh niim gifra hai m6i nho, phia tru6c c6 am vat vii phia sau lit tiing sinh mon. Nieu d~o
vii am d~o mo vito tien dinh 6 du6ng gifra. Cac tuybn Skene (qmh ni~u d~o) vii tuybn
Bartholin ciing dd vao ti~n dinh. Cac chit ti~t tlr tuy~n Bartholin c6 vai tro boi tran am d(lo
khi c6 ho~t d<)ng tinh dIC (hlnh 1.6).
Cu am v9t (day chau ngang nong, hitnh hang vii ng6i hang) niim ngay duc'ti can cua hoitnh
nieu dIC. Am h9 (l!a tren hoitnh ni~u dIC c6 hinh tam giac, niim trong phiin tru&c cua khung
chau gifra hai nhanh ngili v~ (hlnh 1.7).
10
11. Amd~o
Phoi hqc vii giai phau hqc CO' quan sinh dlc nU>
flOi v~ nll----
Am vat - - - LO nieu dao
Hamam~t~~ · ·
Mdi nhO , ·',. - - - MOi ICm
Ti~n dinh am dao ~ LO iim dao
Vi trl cua ntit---
----H~um6nth& trung tam
day chiiu
1
Hinh 1.6. C~u t;;io ca quan sinh dvc ngoai
(Ngu6n: Essentials of Obstetrics and Gynaecology. Hacker and Moore's, 2010)
Hinh 1.7. Hoanh ni$u dvc v&i da va mo mfr du•&i da dii dU'Q'C c£t di.
H~ th6ng ca, m~ch mau va than kinh cung c~p cho phan ngoai cua san ch~u
Ong am 010 ouqc lot b6i biSu mo lat t~ng va bao quanh b6i ba l&p ca tran. Du&i cac l&p C(J
tran la lap du<Jj niem CUa mo lien k~t CO chua nhieu mi;ICh mau Vii mjch b!Ch huy~t. 0 tre em
vii phl nii tre, thiinh tru&c vii sau cua am OlO ti~p giap nhau do c6 sr hi~n di~n cia cac n~p
gAp am o?o. Vi am o?o khep nen amo?o c6 hinh chii H tren m~t c~t ngang. Cac n~p gAp ben
du&i g~n vi10 mo lien k~t cua can ch~u, la cac du true chinh nang 05" thimh iim 010 vii giup
duy tri du true binh thu6ng cua am OjO. 0 ngm'ri l&n tu6i vii oil. sinh con, ST g~n k~t giua cac
11
12. SAN KHOA
thi111h am ct~o va ca ch~u co thS bi ySu cti hay bi pha huy, lam ySu san ch~u va lam cho cac d.u
trtJC xung quanh (bang quang, h1JC trilng, ni~u d~lO va tir cung) tra nen kem b~n vfrng.
Ch6 am d10 gAn v6i c6 nr cung hgp thanh g6c 45° - 90°. Yung quanh c6 tir cung goi la rui
cimg am d?O, dm7c chia lam bbn vung: rui cling tru6c, hai rui cling hen va rui cung sau. Tui
Ctmg Sau am d?O dfnh sat VcYi pht!C mjC 6 btng !jO thanh san CUa tJj cling sau CUa 6 btng (tJi
cimg Douglas). c6 tlr cung ma vao am djO, 16 ngoai c6 tir cung c6 hinh tron hay bilu dl,IC 6
phI nfr chua sinh con, thu6ng c6 du6ng rach ngang 6 ngu6i da sinh con. Philn c6 tir cung n~m
trong am d?o duqc bao phtt b6i bieu mo lat tilng, gibng nhu biSu mo am dlo. BiSu mo lat tilng
d6i sang biSu mo ti"! 6 vimg chuySn tiSp. Vung chuySn tiSp thu6ng 6 ngang muc Iii ngoai c6
tir cung, 6 ngui:Yi man kinh, vilng chuySn ti~p bi keo Jen cao vao ben trong kenh c6 tir cung.
E>iiu du&i cua am dIO c6 hoanh ni~u dl,IC b~t ngang. Am dlO duqc bao quanh b6i hai ca
hanh hang Ctla am v~t. Cac ca nay hOlt d<)ng nhu cac ca th~t. Mang trinh la m<)t mang mo lien
kSt duqc phu bai niem mlC c6 tac dl,lng nhu nut dong Iii ngoai am dlo. Mang trinh rach khi c6
quan h~ tin11 dl,IC va sinh con. Mau cung clip cho am dIO chu ySu tlr d<)ng milch am dlO, m<)t
nhanh cua d<)ng m?ch hl vi hay con goi la cMu trong.
Tir cung vii cac t& chfrc nang ilii'
Tlr cung nim gifra tri,rc trang va bang quang. Nhi~u day ch~ng khac nhau giup nang da tir
cung va cac du true khac trong vilng ch~u. Day ch~ng r<)ng bao phu cac d.u true va mo lien
kSt g~n tri,rc ti€p vilo tir cung. Day ching r<)ng chua cac d<)ng milch tir cung va ni~u quan, do
d6, ciln nh~n bi€t day ching r<)ng trong khi phiu thu~t. Day ch~ng th~t lung bu6ng tri'.rng nbi
bu6ng tri'.rng vao thanh bl,lng sau va chua chu y€u cac milch mau bu6ng tri'.rng. Day ch~ng tir
cung - cling nbi tu cung 6 ngang m(rc c6 tir cung t&i xuang cung va vi v~y, la du true chfnh
nang diJ tir cung. Day ch~ng n~n 6 hai ben tir cung ngay phfa du&i d<)ng milch tir cung. Day
ching cimg - gai nbi xuang cimg t&i gai ch~u va khong g~n vao tir cung. Day ch~ng nay
tlm6ng dung trong phiu thu~t de nang da cac ca quan trong vilng cMu (hinh 1.9 vii 1.10).
Hai philn chfnh cua tir cung la c6 tir cung va thiin tir cung, each nhau b6i m<)t vilng eo tir
cung h~p. Tnrac d~y thi, chibu dai c6 tir cung va thiin tir cung la tuang duang nhau. Sau d~y
thi, du&i tac d<)ng cua estrogen, ti I~ chibu dai than tir cung va c6 tir cung thay d6i gifra 2: I va
3: I. Philn than hi cung nai hai voi tri'.rng d6 vao goi la sling hi cung. Philn thiin tir cung phfa
tren sling tir cung duqc goi la day tir cung. aphI nfr chua c6 con, tlr cung c6 ldch thu&c
khoang 7-Scm chibu dai va 4-5cm chibu r<)ng achil r<)ng nhk C6 tir cung hinh ti"! vii dai
khoang 2-3cm. Than tir cung thu6ng c6 hinh qua le, v&i bb m~t phfa tru&c ph~ng va phia sau
I6i. 0 m~t dt ngang, bu6ng tir cung c6 hinh tam giac.
12
Thanh tir cung c6 ba lap:
(!)Lap niem m?C hen trong hay con gqi la n<)i mjC tU: cung g6m m<)t lap bieu mo 11"1 dan
gian v&i mo lien k€t hen du&i. N<)i mjc tir cung thay d6i d.u true theo chu kY kinh
nguy~t.
13. Phoi hQc va giai phau hQc cCl' quan sinh dlc nfl'
(2) L&p gifra hay con g9i la ca tir cung g6m ca twn. L&p nay dan ra nit nhi€u khi c6 thai.
Trong Jue chuyen dl, cac ca tnrn trong l&p nay co th~t do tac d9ng kich thich cua n9i
tiSt.
(3) L&p ngoai cung, con g9i la thanh ffi(lC, g6m m9t l&p mo lien ket m6ng.
ll<lnQ m~ch---'"_;;-~~
tll cung
N~u quan
Hinh 1.8. TU'ang quan giii'a ni$u quan va d()ng m;;ich tli cung. Trang phau thu~t vung ch~u. c~n xac
djnh ro ni$u quan d~ tranh t6n thll'ang d()ng m;;ich bi cung va ni~u quan.
(Ngu6n: Essentials of Obstetrics and Gynaecology. Hacker and Moore's, 2010).
oa o.Aychlng
Tii cung
Thu¢c v6i tning
B6ng
J . ·-;:;~ Tua bu.Ing trllng
1--·-•., ,,.. '
j ]Ml;lC t~eoBT,
IM~c treo VT · •
• 1 Nan day chang D~y chilng rQng
LO ngoal Kr cung
Hinh 1.9. C~u t;;io ca quan sinh dIC trong (nhin tll phia sau).
(Ngu6n: Essentials of Obstetrics and Gynaecology. Hacker and Moore's, 2010)
13
14. SAN KHOA
Vai,trir_ng
Eo B6ng Loa
Bao am v~I
Hinh 1.10. C~u t;;io ca quan sinh dl,lc trong (m~t c~t d9c, nhin tir phia sau).
(Ngu6n: Essentials of Obstetrics and Gynaecology. Hacker and Moore's, 2010)
Tu th€ cua !t'r cung c6 thSthay a6i tlty theo m6i tuang quan ctia llIC d9c gifra than tir cung
v&i m~t ph~ng ngang. Khi ngmri phl nfr n~m ngira, tir cung c6 th~ nga v~ phia tru&c gQi la tir
cung nga tru&c, hai hu&ng v~ phia tru&c nhung thing gQi lit trung gian, nga v~ phia sau gQi lit
nga sau. Phiin tren cita tti cung ciing c6 th~ giip v~ phia tru&c gQi la g~p tru&c hay giip v~ phia
sau gQi la g~p sau. Tu th€ tir cung c6 ynghla quan tr9ng tren liim sang. Vi dµ, u&c doan tu6i
thai acu6i 3 thang diiu c6 th~ kh6 khi tti cung nga sau hay g~p sau. Nguy ca thung tti cung
trong th1 thu~t n(lo hut thai hay d~t vong tang aphl nfr c6 tlr cung g~p sau hay g~p tru&c.
Mau cung dp cho nr cung chti y€u a€n tlr d9ng m(lch nr cung, va m9t phlin tti d(?ng m(lch
bu6ng trung. Dam r6i tinh m(lch a6 v~ tinh m(lch tu cung.
Vi tri hrang a6i Ctta ni~u quan va d(?ng m11ch tlr cung c6 ynghia quan tr9ng trong ph§:u
thu~t vilng ch~u. D(?ng m(lch tr cung tlr ngoai di vao trong angang muc 16 trong c6 tr cung.
T?i diSm ma d(?ng m11ch tr cung g~p tr cung, chung b~t cheo phia tru&c ni~u quan. SI! g~p
nhau nay c6 th@ gay t6n thuang ni~u quan trong khi ph§:u thu~t vung ch~u. Ni~u quan n~m
each ba ben nr ctmg khoang l ,5-3cm angang m(rc b~t cheo nay.
Voi trfrng
Voi !rung dai khoang 7-14cm vii GUQ'C chia lam ba phlin: GO(ln eo th~ng va ht;p dm vao sirng
tir Ctmg; GO(ln bong hay 00111 gifra va GO(ln Joa xoe ra nhu cac ng6n tay cua ban tay. Voi trirng
bao quanh bubng trung va aon b~t noan athai aism phong noan. voi trung augc nuoi <lu0ng
14
15. Phoi h<;>c vii giai phau h<;>c CO' quan sinh due ni:P
boi d<)ng nwch tlr cung vii bubng !rung. Bi~u mo voi !rung la bi~u 1110 trL c6 long chuy€n, cac
long chuy€n d~p v~ phia tr cung, h6 trq trong vi~c v~n chuy€n noan vilo bubng tu cung.
Builng trfrng
Trong d<) tubi sinh san, m6i bubng trung c6 kich thu&c dai 3-5cm, r<)ng 2-3crn vii day l-3cm.
Kich thu&c bubng tn'.mg giam khoang 2/3 sau man kinh, khi cac nang noan da ngirng holt
d<)ng. Bubng trirng g~n viw day ch~ng r(lng boi nwc treo bubng tn'.ri1g, vi10 ttr cung b&i day
ch~ng bubng !rung Va vao vach ch~u boi day ch~ng th~t lung-bubng !rung, la b(J ngoili Clla
day ch~ng r(lng.
Yung VO bubng trirng chira cac nang noan chim trong mo d~m bubng trirng. y~ m~t phoi
h9c, mo d~m la tuy c6 ngubn gbc tir mao sinh d1,1c, trong khi vimg VO bubng trung c6 ngubn
gbc l:lr bi€u mo khoang co th~. Yung !l1y c6 chua ciic sqi ca trnn, nwch mau, thfm kinh vii
bCh huy~t.
Bubng trirng duqc nuoi duang chu y~u tlr d(lng mCh bubng tn'.rng, la nhanh cua d(lng
111Ch chu bmg vii tr d<)ng nwch tu cung la nhanh cua d(lng nwch ha vi. Tinh nwch bubng
trirng phai db th~ng vao tinh mach chu ducri va tinh mCh bubng trfrng trai db vao tinh mCh
th~n trai.
TAI Lr¢U THAM KHAO
l. Essentials of Obstetrics and Gynaecology. Hacker and Moore's. Saunders Elsevier,
International edition, 20I0.
2. Obstetrics and Gynaecology. Beckmann et al. Published in collaboration with ACOG.
Lippfncott Williams and Wilkins, 6th edition, 2010.
3. Langman's Medical Embryology. Sadler TW. MD: Lippincott Williams & Wilkins;
Baltimore, 10th ed, 2006:243 vii 245
4. Bai giang San phu khoa. B<) mon Ph1,1 San, Dli h9c Y Duqc TPHCM. Nhil xufrt ban Y
h9c TP. Hb Chi Minh, 2006.
5. Th1,1 tinh trong bng nghi~m. Hb Mlnh Tuong vii cs. Nha xufrt ban Giao d1c Yi~t Nam,
201 l.
6. Mo h9c chirc nang h~ sinh sim vii n<)i ti~t. Nguy~n Dinh Tao vii cs. Nha xwit ban Y
h9c Ha N<)i, 2012.
15
