Objectieve Risicoanalyse, van utopie naar realiteit

Opleiding Integrale Veiligheidskunde
Objectieve risicoanalyse:
van utopie naar realiteit.
Klaas van de Coevering
19-juni-2009

Objectieve risicoanalyse: van utopie naar realiteit.
Afstudeerscriptie Klaas van de Coevering
Hoofdstuk:
2

Hoofdstuk:
3
Inhoud
SAMENVATTING..................................................................................................................................................... 5
PROBLEEMSCHETS.................................................................................................................................................. 6
DOELSTELLING........................................................................................................................................................ 6
VRAAGSTELLING..................................................................................................................................................... 7
HOOFDVRAAG(EN)..........................................................................................................................................................7
DEELVRAGEN .................................................................................................................................................................7
GEBRUIKTE TERMEN EN DEFINITIES .....................................................................................................................................7
CONCEPTUEEL MODEL............................................................................................................................................ 8
ONDERZOEKSONDERWERPEN................................................................................................................................ 9
FACTOREN.....................................................................................................................................................................9
OPERATIONALISERING:.....................................................................................................................................................9
OBJECTIVITEIT ................................................................................................................................................................9
ORGANISATORISCH BEÏNVLOEDBAAR.................................................................................................................................10
OPZET EN METHODEN.......................................................................................................................................... 11
LITERATUUR.................................................................................................................................................................11
LITERATUURVERWERKING...............................................................................................................................................11
ANALYSE.....................................................................................................................................................................11
LITERATUURANALYSE........................................................................................................................................... 12
STAP 1 CONCEPTUEELMODEL..........................................................................................................................................12
LITERATUURINDELING*........................................................................................................................................ 13
STAP 1 CONCEPTUEELMODEL 1.1 HET BEOORDELEN VAN RISICO´S...................................................................... 14
1.2 BESLISSINGSPROCES BIJ HET OMGAAN MET RISICO´S .................................................................................... 16
BESLISSINGSPROCES ......................................................................................................................................................16
EXPECTED UTILITY THEORIE .............................................................................................................................................17
CONSEQUENTIALIST PERSPECTIEF MODEL...........................................................................................................................18
WERKING VAN HET CONSEQUENTIALIST PERSPECTIEFMODEL BIJ RISICO´S..................................................................................18
1.3 BESLISSINGEN BIJ WEDERZIJDSE AFHANKELIJKHEID TUSSEN PERSONEN ........................................................ 20
SOCIALE WAARDE .........................................................................................................................................................20
STAP 2 CONCEPTUEELMODEL 1.4 FACTOREN VAN INVLOED OP HET BESLISSINGSPROCES HUMEUR, ISEN (1993) 22
SPIJT EN TELEURSTELLING ...............................................................................................................................................23
SUNK COST TRAP...........................................................................................................................................................23
TEVEEL ZELFVERTROUWEN (OVERCONFIDENCE)...................................................................................................................24
RISICOGEVOELENS, INVLOED VAN KENNIS...........................................................................................................................25

Hoofdstuk:
4
STAP 3 CONCEPTUEELMODEL 1.5 BEOORDELINGEN EN BESLISSINGEN BINNEN ORGANISATIES........................... 26
BESLUITVORMING.........................................................................................................................................................26
ORGANISATORISCHE BESLISSINGSMODELLEN...................................................................................................... 27
PARTICIPATIEMODEL......................................................................................................................................................29
STAP 1 CONCEPTUEELMODEL 2.1 RESULTATEN TA.V. DE RISICOBEOORDELING .................................................. 30
OVERZICHT BEÏNVLOEDINGSFACTOREN..............................................................................................................................30
STAP 2 CONCEPTUEELMODEL 2.3 RESULTATEN T.A.V. DE FACTOREN DIE OBJECTIVITEIT BEÏNVLOEDEN .............. 32
OVERZICHT BEÏNVLOEDINGSFACTOREN OBJECTIVITEIT...........................................................................................................32
MILD POSITIEVE EMOTIE.................................................................................................................................................32
RECHTVAARDIGING .......................................................................................................................................................33
AFFINITEIT...................................................................................................................................................................33
ZELFVERTROUWEN........................................................................................................................................................33
EMOTIE ......................................................................................................................................................................34
STAP 3 CONCEPTUEELMODEL 2.4 RESULTATEN T.A.V. DE ORGANISATORISCHE MOGELIJKHEDEN ....................... 35
CONCLUSIE: STAP 1 CONCEPTUEELMODEL ........................................................................................................... 37
CONCLUSIE: STAP 2 CONCEPTUEELMODEL ........................................................................................................... 38
STAP 3 CONCEPTUEELMODEL............................................................................................................................... 39
CONCLUSIE HOOFDVRAAG 1 ................................................................................................................................ 40
WELKE FACTOREN STAAN IN CAUSAAL VERBAND MET DE OBJECTIVITEIT VAN EEN RISICOANALYSE?.................................................40
CONCLUSIE HOOFDVRAAG 2 ................................................................................................................................ 41
WELKE ORGANISATORISCHE MOGELIJKHEDEN ZIJN ER OM DEZE FACTOREN TE BEÏNVLOEDEN ZODAT DE OBJECTIVITEIT WORDT
BEVORDERD? ...............................................................................................................................................................41
AANBEVELINGEN.................................................................................................................................................. 42
BRONNEN............................................................................................................................................................. 44

Hoofdstuk:Samenvatting
5
Samenvatting
Uit het onderzoek is gebleken dat ons beoordelingsproces t.a.v. het beoordelen van risico´s aan vele
factoren onderhevig is. Een groot deel van deze factoren richt zich op ons gevoel dat het subjectief
referentiekader wordt genoemd. Voor een groot deel vindt onze risicobeoordeling plaats door gebruik
van dit kader. Tegenwicht wordt geboden door het objectief rationeel kader waar het subjectief kader
aan gespiegeld wordt.
Ons subjectief referentiekader bestaat voornamelijk uit onze persoonlijke risicoperceptie. Deze
risicoperceptie ontwikkelen we vanuit onze sociale en culturele omgeving, ervaringen uit het verleden en
ideologieën. Onze subjectiviteit is onlosmakelijk verbonden aan het analyseren van risico´s.
Geïdentificeerde factoren die het subjectieve kader beïnvloeden zijn; gevoel en affectie, associaties, in
het verleden opgedane ervaringen en beeldvorming voor het vergelijken van overeenkomende situaties.
Het objectieve kader spiegelt deze factoren met; logica, rechtvaardiging, bewuste inschatting van
gebeurtenissen en beeldvorming vindt plaats op abstracte vormen en cijfers (informatie). Door de
beschikking over beide referentiekaders zijn we in staat complexe risicovolle situaties te analyseren.
Bij het maken van een risicovolle beslissing of risicobeoordeling vindt een afweging van
keuzealternatieven plaats. De afweging richt zich op het resultaat en de consequenties van de
keuzealternatieven. Uiteindelijk wordt het alternatief gekozen wat het best past binnen het gewenste
resultaat en acceptabele consequenties met zich meebrengt. Het effect op de omgeving is hierbij van
grote invloed. Het belang wat we hechten aan het effect voor onze omgeving wordt bepaald door de
sociale waarde die we willen innemen. Deze sociale waarde hangt samen met het belang wat men aan
een keuze hecht, eigen belang of algemeen belang. Het belang wat iemand legt in een keuze is op een
gewenst resultaat gebaseerd. Bij het bepalen van de sociale waarde zijn twee factoren van invloed. De
uitkomst voor het individu en de uitkomst voor de omgeving. Het belang wat men legt in beide factoren
bepaald de sociale waarde.
Het risicobeoordelingsproces wordt door vele factoren beïnvloed. Niet al deze factoren zijn binnen een
organisatiestructuur te sturen en te beheersen. Desalniettemin zijn er wel een aantal
voorzorgsmaatregelen die de organisatie kan nemen. Suggesties voor maatregelen zijn het structureren
van informatiestromen, het leveren van feedback op prestaties en het stellen van een eisen aan de
kennis en expertise van de risicoanalist.

Hoofdstuk:Probleemschets
6
Probleemschets
Inleiding
Om het onderzoek een bruikbare component mee te geven binnen het werkveld wordt er specifiek
gekeken naar de risicobeoordeling binnen organisaties. De factoren die het risicobeoordelingsproces
beïnvloeden staan hierbij centraal. Door factoren te identificeren moet duidelijk worden waar
organisaties doeltreffend kunnen ingrijpen om de kwaliteit van een risicobeoordeling te vergroten.
Doelstelling
Met mijn scriptie wil ik inzicht bieden in het beoordelingsproces van risico´s, welke factoren de
objectiviteit beïnvloeden en waar ze zijn aan te wijzen binnen een organisatiestructuur.

Hoofdstuk:Vraagstelling
7
Vraagstelling
Hoofdvraag(en)
Welke factoren staan in causaal verband met de objectiviteit van een risicoanalyse?
Welke organisatorische mogelijkheden zijn er om deze factoren te beïnvloeden zodat de objectiviteit
wordt bevorderd?
Deelvragen
1.Welke factoren beïnvloeden het nemen van beslissingen bij een risicoanalyse?
2.Welke (van bovenstaande) factoren beïnvloeden de objectiviteit bij een risicoanalyse?
3.Welke factoren zijn organisatorisch beïnvloedbaar?
4.Op welke manier worden deze factoren binnen een organisatiestructuur beïnvloed?
Gebruikte termen en definities
Causaal verband: verband tussen oorzaak en gevolg. (vanDale)
Risicoanalyse: methode waarbij nader benoemde risico‘s worden gekwantificeerd door het bepalen van
de kans dat een dreiging zich voordoet en de gevolgen daarvan: Risico = Kans x Gevolg. (Encyclo)
Organisatiestructuur: bedrijfsgeheel waarbinnen verschillende afdelingen tot een systematisch geheel
zijn verbonden. (Encyclo)

Hoofdstuk:Conceptueelmodel
8
Stap 1
Cognitieve evaluatie van:
Keuzealternatieven Verwacht resultaat
(omgangsmogelijkheden) (uitkomst)
Conceptueel model
Figuur 1 Conceptueel model
Stap 1: Het analyseren van de cognitieve evaluatie van keuzealternatieven en verwacht resultaat. Dit
moet inzicht bieden in het beoordelingproces van risico´s. De resultaten moeten definiëren hoe men
risico´s beoordeelt en hoe de omgangsvorm wordt bepaald. Hierbij is van belang dat er factoren
benoemd worden die de objectiviteit bij de evaluatie beïnvloeden.
Stap 2: De factoren die de cognitieve evaluatie in het beoordelingproces beïnvloeden worden verder
onderzocht naar hun effect op het resultaat.
Stap 3: Uiteindelijk worden de factoren die de objectiviteit van de risicobeoordeling beïnvloeden
gespiegeld aan de organisatiestructuur. Een analyse volgt van de factoren die door de organisatie
gecontroleerd en gestuurd kunnen worden.
Stap 3
Stap 2
Aanwezige risico´s
Werknemers
Komen in aanraking met aanwezige risico´s
Organisatie
Bepalen een omgangsvorm/oplossing voor het risico
Resultaat:
Risicobeoordeling inclusief oplossing en/of omgangsvorm

Hoofdstuk:Onderzoeksonderwerpen
9
Onderzoeksonderwerpen
Factoren
De factoren moeten invloed hebben op de cognitieve evaluatie van de risicoanalist. Deze factoren
worden ingedeeld bij de drie hoofdfactoren die zijn opgesteld in het conceptueel model. De factoren
moeten kunnen verklaren hoe een cognitieve evaluatie subjectief (volgens eigen mening, partijdig) kan
worden. Factoren die invloed hebben op een beslissing worden gefilterd op hun invloed op de
objectiviteit. Deze overblijvende factoren worden op hun beurt getoetst op de mogelijkheid ze binnen
een organisatiestructuur te controleren. Uiteindelijk moeten de overgebleven factoren organisatorisch
beïnvloed- en beheersbaar zijn.
Operationalisering:
 Hoofdfactoren (conceptueel model)
o Verwachting: factor moet invloed hebben op de visie van een persoon, over mogelijke
consequenties van een risicovolle situatie, die zich in het verleden al heeft gevormd.
o Inschatting: factor moet de subjectieve bepaling van ‘veiligheid‘ beïnvloeden.
o Evaluatie: factor heeft invloed op de beoordeling van de consequenties van een risico na
het fysiek in aanraking komen en omgaan met het risico.
Objectiviteit
Westerståhl (1983)onderscheidt twee basisdimensies van objectiviteit: feitelijkheid en onpartijdigheid.
Feitelijkheid bestaat volgens Westerståhl uit twee subelementen: relevantie en waarheid. Het eerste
subelement relevantie speelt een belangrijke rol in de informatieselectie. Het tweede element van
objectiviteit is onpartijdigheid. Westerståhl ontwikkelt een meer verfijnde benadering van het
onpartijdigheidconcept, dat gearticuleerd wordt met het idee van (mentale) afstand, en waarbij hij
verwijst naar de subelementen evenwicht en neutraliteit.
Figuur 2 Dimensies van objectiviteit (Westerståhl, 1983; McQuail, 1992)

Hoofdstuk:Onderzoeksonderwerpen
10
Operationalisering:
Objectiviteit wordt op de volgende indicatoren getoetst;
 Feitelijkheid
o Waarheid: Welke waargenomen factoren beïnvloeden de waarheid van een
risicobeoordeling
o Relevantie: Welke factoren kunnen een abstract beeld veroorzaken en de hoeveelheid
informatie zo vergroten dat er met teveel onderdelen rekening wordt gehouden.
 Onpartijdigheid
o Evenwicht: Welke factoren kunnen tunnelvisie veroorzaken waarbij de algehele visie
wordt beïnvloed.
o Neutraliteit: Welke factoren beïnvloeden een negatieve of positieve betiteling waarvan
de risicoanalist geen afstand kan nemen.
Organisatorisch beïnvloedbaar
Het management binnen een organisatie, moet in staat zijn om objectiviteit beïnvloedende factoren te
benoemen en te beheersen.
Operationalisering:
 Benoembaar
o Factoren moeten binnen een organisatie aantoonbaar zijn.
o Factoren zijn binnen een organisatie herkenbaar.
 Beheersbaar
o Organisatie moet beschikken over de mogelijkheden om de factoren te controleren
middels processen, procedures en protocollen.
o Factoren vallen onder de verantwoordelijkheid van de organisatie.

Hoofdstuk:Opzetenmethoden
11
Opzet en methoden
Literatuur
Het onderzoek richt zich in de basis op het beoordelen van risico´s. De literatuur richt zich op de
totstandkoming van een beslissing, welke factoren daar invloed op uitoefenen en hoe een organisatie
hier op kan anticiperen. Het maken van beslissingen door zowel het individu als het maken van
beslissingen binnen een organisatiestructuur is hierbij van belang. Het nemen van beslissingen richt zich
daarbij op de analyse van risico´s. Literatuur op het gebied van risicobeoordeling door het individu is
gericht op de factoren die invloed hebben op de cognitieve evaluatie en het gedrag wat daarop volgt.
Hierbij is gezocht naar abstracte factoren als gevoel, gedrag, inschatting, communicatie, informatie, enz.
Tevens moet de literatuur antwoord geven op de invloed van objectiviteit bij een cognitieve evaluatie
(zie conceptueel model). Om organisaties bruikbaar advies te geven is veel literatuur gericht op
organisatorisch beleid en besliskunde. De literatuur moet hierin aangeven welke maatregelen een
organisatie kan treffen om de objectiviteit van een risicoanalyse te bevorderen.
Literatuurverwerking
De verwerking van de literatuur wordt aan de hand van de stappen uit het conceptueel model
verantwoord. Voor het beantwoorden van de deelvragen is er een verdeling gemaakt in de toepassing
van de opgestelde theorie. Per stap van het conceptueel model wordt aangegeven welke deelvragen van
toepassing zijn. Hier wordt de beschikbare literatuur ingedeeld naar relevantie met de betreffende
deelvraag.
Analyse
Het onderzoek is in de basis exploratief. Binnen het onderzoek wordt geen kwantitatieve component
gebruikt maar is puur kwalitatief. (Baarda en DeGoede, 2006) De hoofdvraag is opgedeeld in twee
vragen om gericht te kunnen zoeken naar een oplossing die in de praktijk toegepast kan worden. Om het
onderzoek te kanaliseren wordt bij de deelvragen een stapsgewijs systeem toegepast, waarbij de
resultaten van het onderzoek uitgefilterd worden om aan de praktische component te voldoen als
gesteld in de doelstelling.
Daarbij wordt gezocht naar de factoren die invloed hebben op een beslissing, welke van deze factoren
objectiviteit beïnvloeden, of ze organisatorisch te beïnvloeden zijn en hoe dat in de praktijk gebracht kan
worden. De factoren die binnen het onderzoek gebruikt worden zijn door studies en rapporten te
onderbouwen en zijn specifiek te herleiden naar een auteur. Bij de beschrijving van de resultaten zullen
per deelvraag of onderwerp die factoren worden benoemd met de bijbehorende auteur. De uiteindelijk
geïdentificeerde factoren in de literatuur moeten binnen een organisatiestructuur te herkennen en te
beheersen zijn.

Hoofdstuk:Literatuuranalyse
12
Analyse
Literatuuranalyse
Stap 1 Conceptueelmodel
Gericht op Deelvraag 1.
Welke factoren beïnvloeden het nemen van beslissingen bij een risicoanalyse?
De analyse is gericht op het evaluatieproces van risico´s. De literatuur geeft inzicht in het cognitieve
proces waarin de keuzealternatieven worden afgewogen op het gewenste resultaat. Door het proces van
de cognitieve evaluatie te analyseren moet een helder beeld ontstaan hoe een persoon risico´s
beoordeelt. Wat uiteindelijk antwoord moet geven op hoe mensen hun omgangsvorm met risico´s
bepalen. Door inzicht te krijgen in het cognitief evaluatieproces kan in een later stadium benoemd
worden welke factoren beslissingen bij een risicoanalyse beïnvloeden.
Gericht op deelvraag 2.
Welke factoren beïnvloeden de objectiviteit bij een risicoanalyse?
Na de analyse van de algemene factoren die de risicobeoordeling kunnen beïnvloeden wordt gericht
gezocht naar de factoren die de objectiviteit beïnvloeden. De analyse wordt hier geconcretiseerd in
factoren die binnen het cognitief evaluatieproces een nadelig effect hebben op de objectiviteit. Deze
concretisering is noodzakelijk om aan de doelstelling te voldoen. Het identificeren van factoren die de
objectiviteit beïnvloeden zijn daarvoor noodzakelijk. De gebruikte literatuur moet dan ook aangeven op
welke manier de objectiviteit wordt beïnvloed en wat de oorzaak is.
Gericht op deelvragen 3 en 4.
Welke factoren zijn organisatorisch beïnvloedbaar?
Op welke manier worden deze factoren binnen een organisatiestructuur beïnvloed?
Om uiteindelijk een bruikbaar advies te leveren aan organisaties wordt onderzocht welke methoden een
bedrijf kan toepassen om de objectiviteit te vergroten. Hier vind een analyse plaats van organisatorische
beslissingsmodellen die hun invloed hebben op de uiteindelijke risicobeoordeling van weknemers.
Zodoende wordt aangegeven welke mogelijkheden een organisatie heeft om de objectiviteit van hun
werknemers bij een risicobeoordeling te bevorderen.
Tussen de analyseparagrafen worden deelconclusies opgesteld deze geven in het
kort weer wat vanuit de analyse wordt geconcludeerd.

Hoofdstuk:Literatuurindeling*
13
Literatuurindeling*
Stap 1
Cognitieve evaluatie
Stap 2
Risicobeoordeling
Stap 3
Organisatie
Aven, T. 2008. Risk Analysis:
Assessing Uncertainties beyond
Expected Values and
Probabilities, John Wiley & Sons.
Bossche, P. 2006. Mind in terms:
the influence of social and
cognitive factors on team
learning. Nederland.
Bouyssou, D. Pirlot, M. Vincke, P.
Marchant, T. Tsoukias, A. 2006.
Evaluation and decision models
with multiple criteria: stepping
stones for the analist. Springer.
1e
druk.
Dehue, F.M.J, 1993. Individual
differences in cognitive
processing of interdepency
information. NWO.
Scholten, L. 2007. Motivation
Matters: Motivated information
processing in Group or individual
decision-making. NWO.
Vonk, R. 1999. Cognitieve sociale
psychologie. Uitgeverij Lemma.
1e
druk.
Wijsman, E. 2004. Psychologie
en Sociologie. Wolters-
Noordhoff. 4e
druk.
Daston, L. Galison, P. 2007.
Objectivity. Zone Books. New
York.
Loewenstein, G.F. Hsee, C.K.
Weber, E.U. Welch, N. 2001. Risk
as feelings. Psychological
Bulletin. Vol. 127, No.2, 267-286.
Muusse, C.J. 2006. Handboek
risicomanagement. Uitgeverij
Kerckebosch, 1e
druk.
Sjöberg, L. 1987. Risk and
society. The risk &hazards
series:3, Allen & Unwin. London.
Sjöberg, L. 2006. Rational Risk
perception: Utopia or Dystopia.
Journal of Risk Research, Vol. 9,
No. 6, 683-696.
Slovic, P. Finucane, M. Peters, E.
MacGregor, D.G. 2004. Risk as
analysis and Risk as feelings:
Some thoughts about affect,
reason, risk and rationality. Risk
analysis, Vol. 24, No.2.
Slovic, P. Weber, E.U. 2002.
Perception of risk posed by
extreme events. Paper for Risk
management strategies in an
uncertain World, Palisades, New
York.
Beach, L.R. Connolly, T. 2005.
The psychology of decision
making: people in organisations.
Second edition. Sage
publications. 1e
druk.
Blake, C. 2008. The art of
decisions: how to manage in an
uncertain world. Prentice Hall. 1e
druk.
Boer, J. Drunen, M. 2003.
Occupational safety from a
behavioural perspective. Report
number E-03/12.
Deemen, A.M.A. 2006.
Speltheorie en strategische
besluitvorming in organisaties.
Nijmegen.
Miner, J.B. 2007. Organzational
behaviour 4: from theory to
practice. M.E.Sharpe. 1e
druk.
Oudenhoven. J.P., 1998.
Groepsdynamica. Wolters-
Noordhoff. 1e
druk.
Weterings, R. 1992. Strategisch
gebruik van risico-informatie.
*Ingedeelde literatuur wordt binnen het onderzoek ook bij andere stappen gebruikt Tabel 1

Hoofdstuk:Stap1Conceptueelmodel
1.1Hetbeoordelenvanrisico´s
14
1.1 Het beoordelen van risico´s
Wat is een risico
De term risico wordt door onderzoekers verschillend gedefinieerd. Dit ligt voornamelijk in de
verschillende vakgebieden waarbinnen de onderzoekers zich met risico´s bezighouden. De definities en
voorwaarden die men bindt aan risico´s lopen dan ook uiteen.
Een voorbeeld van een definitie voor risico wordt gegeven door Short Jr. (1984). ´´Risk is the likelihood
that an individual will experience the effect of danger.´´
Een andere definitie wordt gegeven door Rosa (2003). Volgens haar is een risico; ´´A situation or an event
where something of human value (including humans themselves) is at stake and where the outcome is
uncertain.´´ Het verschil in definities geeft aan dat iedereen zo een eigen visie heeft op wat een risico is.
Risicoperceptie
Volgens Boholm (1998) wordt onze visie op een risico gevormd door onze sociale en culturele omgeving.
Deze visie, ook wel risicoperceptie genoemd, is een op gevoel gebaseerde afweging van risico´s. Dit
gevoel baseert zich vooral op de consequenties die het risico kan opleveren. (Sjöberg, Moen en Rundmo,
2003)
De risicoperceptie bepaald welke risico´s we acceptabel vinden en aangaan. Het ontstaan van een
risicoperceptie is aan veel factoren verbonden. Naast onze sociale en culturele omgeving zijn ook ons
normen en waarden besef, onze geschiedenis en onze ideologieën van invloed op onze risicoperceptie.
(Weinstein, 1989) Dit kan ervoor zorgen dat onze risicoperceptie zo afhankelijk is van eigen ervaringen
en overtuigingen dat ze subjectief en irrationeel wordt. Starr (1969) stelt dat onze risicoperceptie een
obstakel vormt binnen het rationeel beslissingsproces. Binnen dit beslissingsproces worden risico´s en
hun consequenties afgewogen vanuit de ontwikkelde risicoperceptie. Uiteindelijk wordt er een beslissing
gevormd of het risico acceptabel is en aangegaan kan worden.
Deelconclusie 1.1.1
Iedere persoon heeft een eigen visie op wat hij een risico vindt, deze visie noemen we risicoperceptie.
Deze risicoperceptie wordt bepaald door onze sociale en culturele omgeving. Onze risicoperceptie is
subjectief en staat ons rationeel vermogen in de weg. Onze risicoperceptie beïnvloedt de rationaliteit bij
de beoordeling van risico´s en brengt de objectiviteit in gevaar.

1.1Hetbeoordelenvanrisico´s
15
Risico´s afwegen en beoordelen
Slovic, Finucane, Peters en MacGregor (2004) hebben het analyseren en beoordelen van risico´s
onderverdeeld in ´two modes of thinking´. Hier wordt het beslissing- beoordelingproces opgedeeld in
twee categorieën. Het experiential system (Epstein, 1994) en het analytic system. Het experiential
systeem is een op instinct gebaseerde manier van denken en is het snelste en primitiefste proces van
beslissingen maken. Tegenover het experiential system staat het analytic system. Bij het analytisch
systeem staat het denken centraal. Door de toename aan complexiteit van alledaagse situaties en de
beschikking over grote hoeveelheden aan informatie is het denken van mensen uitgebreid met het
analytisch afwegen van situaties. Dit wordt ook wel het analytisch vermogen genoemd en is bedoeld om
ons rationeel vermogen te vergroten. Het experiential system is ons op gevoel en ervaring gebaseerde
vermogen om situaties te beoordelen en kan als subjectief worden gezien. Bij het analytisch systeem is
onze kennis en de beschikking over informatie van belang en is dan ook de objectieve tegenhanger om
de rationaliteit bij een beoordeling te vergroten. In figuur 6 worden de twee systemen met elkaar
vergeleken.
Experiential system Analytic system
Holistic Analytic
Affective: pleasure-pain oriented Logical: reason oriented (what is sensible)
Associationistic connections Logical connections
Behavior mediated by ´vibes´ from past
experiences
Behavior mediated by conscious appraisal of
events
Encodes reality in concrete images, metaphors and
narratives
Encodes reality in abstract symbols, words and
numbers
More rapid processing: oriented toward
immediate action
Slower processing: oriented toward delayed action
Self-evidently valid: ´´experiencing is believing´´ Requires justification via logic and evidence
Figuur 3
Deelconclusie 1.1.2
Het beslissingsproces bij het inschatten van risico´s is in te delen in twee cognitieve systemen. Het
experientieel systeem en het analytisch systeem. Het experientieel systeem is instinctief en subjectief en
komt voort uit onze ervaringen. Het analytisch systeem is de rationele tegenhanger. Bij het analytisch
systeem wordt objectief gekeken naar de situatie en een breder informatiekader gebruikt, het analytisch
systeem vergroot onze objectiviteit binnen beslissingen maar vertraagd wel het beslissingsproces. Het
kost meer tijd.

Hoofdstuk:1.2Beslissingsprocesbijhetomgaanmetrisico´s
16
1.2 Beslissingsproces bij het omgaan met risico´s
Beslissingsproces
Beach en Connoly (2005) hebben een eenvoudig stromingschema (zie figuur 3) opgesteld om het
denkproces bij het maken van beslissingen te structureren. Ze gaan er hier vanuit dat iemand de
mogelijkheid heeft om verschillende beslissingen te nemen. Bijvoorbeeld het wel of niet kopen van een
nieuwe auto. Het individu staat voor een beslissingsprobleem; Ga ik verder met mijn oude auto of koop
ik een nieuwe. Gewoonlijk begint het beslissingsproces met een diagnose van het beslissingsprobleem,
het gaat verder met een actie selectie dat het probleem moet oplossen en eindigt met de implementatie
van de geselecteerde actie tot het probleem is opgelost.
Diagnose -> Actie selectie -> Implementatie
Figuur 4
Diagnose
Tijdens de diagnose wordt de huidige situatie geanalyseerd en gespiegeld aan vergelijkbare al
meegemaakte situaties. Bijvoorbeeld een eerdere aankoop van een auto. De beslissingen en ervaringen
opgedaan in de voorafgaande situaties worden gebruikt om de huidige situatie te begrijpen. Bij de
diagnose worden de verschillende mogelijkheden die iemand heeft om met de situatie om te gaan
verzameld. Het kopen van een nieuwe auto, of het repareren van de oude auto. Dit zijn
“keuzealternatieven“.
Actie selectie
Bij de actie selectie worden de acties die zijn ondernomen in vergelijkbare situaties op een rijgezet. De
best passende actie voor de huidige situatie komt voort uit de vooraf opgedane ervaringen.
 een in het verleden aangeschafte auto
Daar komt de afweging van de verschillende alternatieven waaruit iemand kan kiezen bij.
 het repareren van de oude auto
 de aanschaf van een nieuwe
De keuzealternatieven worden afgewogen op de ervaringen die iemand heeft opgedaan en het
verwachte resultaat dat ze zullen opleveren.
 de in het verleden aangeschafte nieuwe auto bleek erg duur in het onderhoud
 reparatie van de oude auto was uiteindelijk goedkoper geweest dan de aanschaf van een nieuwe
Uiteindelijk wordt er een keuzealternatief gekozen, dit leidt tot een actie die volgens de beslisser het
best past bij de huidige situatie.
 Het besparen van geld door de oude auto te repareren en geen nieuwe te kopen

17
Implementatie
De implementatie is het in werkelijkheid brengen van de actie. Hier wordt het werkelijke resultaat
vergeleken met het verwachte resultaat.
 De reparatie van de oude auto was goedkoop en de auto doet het weer naar behoren
De beslissing is nu afgerond. De ervaring die is opgedaan uit de huidige beslissing kan nu gebruikt
worden bij het nemen van een toekomstige beslissing.
 Het repareren van een oude auto is meestal goedkoper dan het kopen van een nieuwe en
daardoor een verstandige keuze
Nu zijn er wel vraagtekens te zetten bij het beslissingsproces dat alleen uit opgedane ervaringen bestaat.
Er zijn natuurlijk situaties waarbij het misschien wel verstandiger is om een nieuwe auto te kopen, terwijl
iemand hier misschien helemaal geen ervaring mee heeft. Als iemand geen ervaring heeft kan hier ook
niet op teruggevallen worden bij het maken van een beslissing. Toch zijn mensen ook dan instaat hun
keuze te bepalen. In dat geval wordt er een afweging gemaakt op de consequenties van de verschillende
keuzealternatieven. De expected utility theorie van Harless en Camerer (1994) geeft hier uitleg over.
Expected utility theorie
De diagnose die in het schema van Beach en Conolly wordt gebruikt stelt dat vooraf opgedane
ervaringen invloed hebben op de afweging van verschillende keuzealternatieven. De mogelijke
consequenties die uit een keuzealternatief kunnen voortkomen worden hier niet behandeld. Volgens
Harless en Camerer (1994) zijn de consequenties van mogelijke keuzealternatieven weldegelijk van
invloed op het beslissingsproces. Dit wordt gebaseerd op hun expected utility theorie (verwachte
bruikbaarheid theorie).
Bij de expected utility theorie maken mensen keuzes op basis van een evaluatie van de consequentie(s)
die een keuze met zich meebrengt. Deze evaluatie kan op verschillende keuzealternatieven van
toepassing zijn. Daarbij wordt vergeleken welk resultaat, bij eventuele implementatie, de verschillende
keuzealternatieven geven. Wat opvalt aan deze theorie is dat opgedane ervaringen niet worden
behandeld. Volgens deze theorie wordt alleen een afweging gemaakt op de consequenties van
verschillende keuzealternatieven. Een model wat de ervaring die iemand heeft opgedaan wel meeneemt
is het consequentialist perspectief model van Loewenstein, Hsee, Weber en Welch (2001). In dit model
wordt de expected utility theorie als basis aangehouden.
Deelconclusie 1.2.1
Beslissingen en beoordelingen worden afgewogen op de ervaringen die iemand heeft opgedaan.
Daarnaast heeft elk probleem of risico meerdere oplossingsmogelijkheden. Deze mogelijkheden worden
keuzealternatieven genoemd. De beslisser of beoordelaar meet deze keuzealternatieven af op de
consequenties die ze hebben en welk resultaat ze opleveren. Deze afweging is subjectief omdat het een
voorspelling is en geen garantie biedt ook daadwerkelijk plaats te vinden.

18
Consequentialist perspectief model
In het consequentialist perspectief model (Figuur 4) wordt schematisch de totstandkoming van een
keuze weergegeven. In dit model wordt de expected utility theorie uitgebreid met de geanticipeerde
(verwachte) emotie die is verbonden aan een keuzealternatief. De ervaring die iemand heeft wordt
ondergebracht in het onderdeel subjectieve mogelijkheden. Hier worden de mogelijkheden
(keuzealternatieven) die er zijn afgewogen op de opgedane ervaring. Deze afweging is subjectief omdat
de ervaring die iemand heeft persoonlijk is en uniek. Ten tweede bieden ervaringen van vroeger geen
garantie op herhaling ondanks dat daar door het individu wel vanuit wordt gegaan. Een ezel stoot zich in
’t gemeen niet tweemaal aan dezelfde steen. Maar hier worden vergelijkbare situaties vergeleken en
niet geheel dezelfde.
Figuur 5 consequentialist perspectief met geanticipeerde emoties
Werking van het consequentialist perspectiefmodel bij risico´s
Een keuze tot het ondernemen van een actie die een mogelijk risico met zich meebrengt, bijvoorbeeld
roken, autorijden en diëten, wordt gevormd vanuit de diagnose. Een risicovolle keuze kan gerelativeerd
worden doordat mensen de ernst en de waarschijnlijkheid van het risico afwegen over alternatieven
(mogelijkheden) die subjectief worden ervaren. De keuze die iemand maakt om door te gaan met roken
houdt verband met het gevoel wat hij erbij heeft. Hij vindt het lekker en stoppen zal waarschijnlijk tot
een hoop ongewenste gevoelens en situaties leiden. Echter kan het doorgaan met roken voor grote
gezondheidsproblemen zorgen. De subjectieve alternatieven komen voort uit ervaringen die iemand
heeft opgedaan, bijvoorbeeld eerdere stoppogingen. De cognitieve evaluatie is een op verwachting
gebaseerde afweging tussen de geanticipeerde (verwachte) uitkomst en de subjectieve mogelijkheden.
Verwachte
uitkomst
incl.
geanticipeerde
emoties
in Subjectieve
mogelijkheden
(alternatieven)
Keuze
Gevoelens
Cognitieve
evaluatie
Uitkomst
incl. emoties

19
Cognitieve evaluatie
In het consequentialist perspectief komt uit de verwachte uitkomst en de subjectieve mogelijkheden een
cognitieve evaluatie voort. De cognitieve evaluatie produceert zowel een gevoel als een keuze. Bij de
verwachte uitkomst voor de keuze en de uitkomst na de keuze zijn emoties betrokken. Deze emoties
worden verdeeld in twee soorten; reactionele emoties en geanticipeerde emoties. Reactionele emoties
worden direct ervaren, zoals angst en boosheid. Geanticipeerde emoties worden niet direct ervaren
maar er wordt verwacht deze bij de implementatie van een keuze te ervaren. Bij de cognitieve evaluatie
wordt de verwachte uitkomst inclusief de geanticipeerde emoties met de mogelijke resultaten van de
verschillende keuzemogelijkheden vergeleken. Bij elke keuzemogelijkheid wordt een geanticipeerde
emotie bepaald die de keuzemaker denkt te ervaren na zijn keuze. Deze geanticipeerde emotie is een
onderdeel van de verwachte consequentie(s) die de gevolgen van de keuze met zich meebrengt. The
implicitly cognitive task of predicting the nature and strength of future emotions in response to possible
decision outcomes and weighting them according to their likelihood of occurring. Loewenstein, Hsee,
Weber en Welch (2001)
De geanticipeerde emotie die de keuzemaker denkt te ervaren wordt afgewogen op de kans dat ze ook
daadwerkelijk zal plaatsvinden. Bij deze afweging is de gemoedstoestand van invloed. (zie hoofdstuk:
Factoren van invloed op het beslissingsproces, Humeur Isen (1993))
Deelconclusie 1.2.2
Het consequentialist perspectief model leert ons dat iemand een beoordeling of beslissing maakt vanuit
zijn subjectief ervaren keuzealternatieven (plus de mogelijke consequenties die ze dragen) en het
gewenste resultaat wat men wil bereiken. Bij dit gewenste resultaat hoort ook een gewenste emotie, het
is van belang hoe men zich na het resultaat van een keuze gaat voelen. Deze gewenste emotie
beïnvloedt de objectiviteit van de beslissing/beoordeling omdat de keuzealternatieven hier op worden
afgewogen.

Hoofdstuk:1.3Beslissingenbijwederzijdseafhankelijkheidtussenpersonen
20
1.3 Beslissingen bij wederzijdse afhankelijkheid tussen personen
Bij het maken van beslissingen is de sociale positie van het individu volgens DeHue (1993) een
belangrijke factor. Bij het maken van een keuze worden de verschillende keuzealternatieven die iemand
heeft afgewogen en wordt over het algemeen gekozen voor het alternatief dat de meest aantrekkelijke
uitkomst heeft. Als iemand moet kiezen zonder consequenties voor zijn omgeving dan kiest hij uit
rationeel eigen belang. Dit zorgt ervoor dat iemand kiest voor de voor hem of haar meest gunstige
uitkomst.
Er ontstaat een verandering in de afweging van keuzealternatieven als de uitkomst van de verschillende
keuzealternatieven meerdere mensen onderling beïnvloedt. De beslissingen die nu gemaakt kunnen
worden vanuit eigen belang kunnen strijdig zijn met de beslissing ten gunste van het collectief. Bij een
collectief zijn meerdere personen wederzijds afhankelijk van iemands keuze. De persoon die een keus
moet maken krijgt nu te maken met een extra beïnvloedingsfactor. Waar eerst alleen het eigen belang
moest worden afgewogen, moet nu het belang van meerdere personen worden afgewogen. Er is dan
sprake van een sociaal dilemma. DeHue (1993) stelt dat individuen sociale waarde verbinden aan hun
keuzealternatieven. Deze waarde stuurt hun gedrag.
Sociale waarde
Volgens McClintock (1972)komen de sociale waarden, of de persoonlijke voorkeur voor
keuzealternatieven ten gunste van zichzelf of anderen, vanuit een afweging van het effect en de
opbrengsten van een keuze. De beslissing hangt af van wat het individu belangrijker vindt, eigen belang
of algemeen belang. Daarbij wordt gesteld dat de uiteindelijke beslissing altijd effect op de omgeving
heeft.
Volgens Deutsch (1958) is de afweging van keuzealternatieven die de omgeving beïnvloeden te
onderscheiden in drie categorieën. Coöperatie, competitie en individualisme. Bij coöperatie worden de
belangen van alle partijen meegenomen in de beslissing, als het eigen belang hoger uitkomt dan het
algemeen belang spreekt hij over competitie. Individualistische keuzes ontstaan puur uit eigen belang en
houdt men geen rekening met de uitkomst voor anderen.
Deelconclusie 1.3.1
Bij keuzes die hun effect hebben op een collectief, spreken we over wederzijdse afhankelijke
beslissingen. Een beslissing heeft zijn effect op meerdere personen. De wederzijdse afhankelijkheid heeft
zijn invloed op de afweging van keuzealternatieven. Deze invloed wordt afgewogen op de sociale waarde
die de beslisser/beoordelaar wil toekennen. Deze sociale waarde hangt samen met het belang dat men
aan een keuze hecht, eigen belang of algemeen belang. Het belang dat iemand legt in een keuze is op
een gewenst resultaat gebaseerd. Dit gewenste resultaat is een subjectieve bepaling omdat aan een
gewenst resultaat ook een gewenste emotie is verbonden. ´´Zie deelconclusie 2.2´´

Hoofdstuk:1.3Beslissingenbijwederzijdseafhankelijkheidtussenpersonen
21
Indeling van sociale waarden
Wyer (1969) heeft de drie categorieën omgezet in een lineaire combinatie waarbij de sociale waarde
(U)van het resultaat van de keuzealternatieven (W) wordt berekend.
U = W¹ (uitkomst voor het individu) + W² (uitkomst voor de omgeving)
Coöperatie = (W1 = 1) + (W2= 1)
Competitief = (W1 = 1) + (W2 = -1)
Individualistisch =(W1 = 1) + (W2 = 0)
De drie categorieën van Deutsch zijn door Hofstee (1970) en Griesinger en Livingston (1973) verder
uitgebreid tot acht verschillende sociale waarden.
Sociale waarde (U) W1 (uitkomst voor het
individu)
W2 (uitkomst voor de
omgeving)
Coöperatief 1 1
Competitief 1 -1
Individualistisch 1 0
Agressie 0 -1
Nihilisme -1 -1
Masochisme -1 0
Inferieur -1 1
Altruïsme 0 1
Figuur 6 Tabel met factoren en geometric taxonomy of the eight social differences.
De sociale grondslag waaruit een individu of groep keuzes maakt kan worden gecategoriseerd uit deze
waarden. Deze waarden verduidelijken de motieven bij de afweging van keuzealternatieven. Het bewust
zijn van de sociale waarde die men inneemt kan de afweging van keuzealternatieven verduidelijken. Het
inschatten van keuzemotieven naar de sociale grondslag kan een inzichtgevende uitwerking hebben.
Deelconclusie 1.3.2
Bij het bepalen van de sociale waarde zijn twee factoren van invloed. De uitkomst voor het individu en
de uitkomst voor de omgeving. Het belang dat men legt in beide factoren bepaalt de sociale waarde. In
totaal zijn er acht sociale waarden die ingenomen kunnen worden.

1.4Factorenvaninvloedophetbeslissingsproces
Humeur,Isen(1993)
22
1.4 Factoren van invloed op het beslissingsproces
Humeur, Isen (1993)
Isen heeft als psycholoog 30 jaar onderzoek verricht naar de effecten van een mild positieve emotie
(MPE) op de mentale “performance“ van een persoon. Deze MPE werd in de onderzoeken veroorzaakt
door de meest uiteenlopende zaken. Bijvoorbeeld door het aanbieden van een snoepje. De resultaten
werden vergeleken met zogenaamde ´´neutralen´´ waarbij de emotie niet werd beïnvloed. De mentale
“performance“ werd op drie vlakken onderzocht;
Creativiteit
De resultaten geven aan dat mensen met een MPE creatiever zijn in het vinden van oplossingen dan
neutralen.
Afkeer tegen risico en verlies
Bij het beoordelen van gevaarlijke situaties gaan de personen met een MPE voorzichtiger te werk.
Een reden die hiervoor wordt aangedragen is dat mensen hun ´´prettige gevoel´´ niet willen verliezen.
Bij het nemen van een risicovolle beslissing loopt men het gevaar zijn MPE te verliezen. In de Mood
maintenance hypothesis (Isen, Nygren en Ashby, 1988)wordt gesteld dat mensen met een positieve
gemoedstoestand minder snel risicovolle keuzes nemen omdat dit deze gemoedstoestand in de
toekomst negatief zou kunnen beïnvloeden. De positieve gemoedstoestand wordt defensief
onderhouden door geen risicovolle keuzes aan te gaan.
Complexe problemen
Personen met een MPE lossen complexe problemen, bijvoorbeeld de aanschaf van een auto, twee
keer sneller op dan neutralen. Ze zien meer oplossingsmogelijkheden en twijfelen minder lang. In
sommige gevallen zijn personen met MPE´s niet sneller. In deze gevallen werd de keus wel sneller
gemaakt maar werden de beslissingen verder gecontroleerd op andere mogelijkheden. De personen
met een MPE waren bereid meer inspanningen te verrichten dan van ze werd verwacht. Dit maakte
ze productiever en efficiënter.
De onderzoeken van Isen tonen aan dat MPE´s hun effect hebben bij het maken van beslissingen. ´´The
mood state of mild positive emotion-feeling good-clearly has a surprisingly broad and substantial effect
on the way we make decisions.“ Ze stelt dat een MPE personen productiever en efficiënter maakt naar
het zoeken van oplossingen en het nemen van beslissingen. Deze personen zien ook meer
oplossingsmogelijkheden dan de neutralen door hun toename aan creativiteit.
Deelconclusie 1.4.1
Een MPE verbetert de mentale “performance” en stimuleert creativiteit in het zoeken naar oplossingen.
Door deze creativiteit zijn ze beter instaat om bij complexe beslissings-/beoordelingsproblemen meer
oplossingsmogelijkheden te zien. Daarnaast hebben ze meer tijd om hun keuzealternatieven te
controleren omdat ze productiever en efficiënter zijn. Het behouden van de MPE zorgt tevens voor een
defensieve houding en zorgt ervoor dat mensen minder snel geneigd zijn risicovolle keuzes te maken.
Een MPE geeft personen de creativiteit om productiever en efficiënter naar keuzealternatieven te
zoeken, de tijd die ze daardoor overhouden kan besteed worden aan het nogmaals controleren van de
keuzealternatieven. De toename aan creativiteit en het controleren van keuzealternatieven vergroot de
objectiviteit.

Humeur,Isen(1993)
23
Spijt en teleurstelling
Spijt is een van de meest onderzochte emoties in zijn effect op keuzebepaling. Onderzoekers
interesseren zich hierbij niet alleen voor de mogelijke spijt die ontstaat bij keuzes die verkeerd
uitpakken. In veel gevallen zien personen voortijdig dat een mogelijke keuze negatief uitpakt en passen
hun keuze aan om dit te vermijden. Spijt kan dus een resultaat en een rede voor een keuze zijn. (Beach,
Connolly p.101) Onderzoek van Kahneman en Tversky (1982)geeft aan dat een negatief resultaat na een
ondernomen actie ´´meer spijt´´ oplevert dan hetzelfde resultaat na geen ondernomen actie. Gilovich en
Medvec (1995) stellen juist het tegenovergestelde. Hierbij gaven de testpersonen aan dat ze meer
spijtgevoelens hadden bij zaken die ze niet hadden gedaan. Bijvoorbeeld het niet afmaken van hun
opleiding. Dan bij zaken waar ze wel actie hadden ondernomen, zoals uit huis gaan. Beach en Connoly
(2005) verklaren deze tegenstelling, paradox, aan de wijze waarop iemand zijn keuze kan verdedigen en
rechtvaardigen. Het gaat er dus niet om of iemand wel of geen actie heeft ondernomen. Van belang is
het kunnen rechtvaardigen van het nemen van wel of geen actie.
Sunk cost trap
Bij de ‘sunk cost trap’ houden mensen zich vast aan een eerder genomen keuze die negatief uitvalt. De
vooraf genomen keuze geeft niet het resultaat waar vooraf op gehoopt is. Men blijft bij de beslissing
door een op emotie gebaseerde reden. Deze reden kan in oorzaak variëren. Bijvoorbeeld de tijd of de
hoeveelheid geld dat er al is ingestopt. Veel mensen die in de sunk cost trap zijn gevallen hebben moeite
afstand van hun keuze te nemen. (Beach, Conolly 2005)
De sunk cost trap beperkt zich niet alleen tot personen. Volgens Staw en Fox (1977) vallen organisaties
en zelfs de politiek ook in de sunk cost trap. Met als goed voorbeeld de Vietnam oorlog. Er werd hier niet
een keuze bepaald op het aantal doden, de realiteit, maar op de verantwoordelijkheid die Amerika
moest dragen na de keuze voor oorlog. De drempel voor het toegeven van de waardeloosheid van een
keuze ligt volgens Arkes en Blumer (1985) in het verlies van de al genomen moeite. Het bekennen van de
nutteloosheid van de genomen activiteit kan dan ook moeilijk zijn. De keuzealternatieven worden dan
ook niet meer onpartijdig afgewogen. Men geeft de voorkeur aan de ingeslagen weg ondanks dat dit
objectief gezien misschien niet de beste keuze is. Het vraagt dan ook een zekere overtuiging om de sunk
cost trap te erkennen en aan te pakken. Beach en Conolly stellen dan ook dat de meest praktische
manier -om niet in de sunk cost trap te vallen- is, het duidelijk houden van de verschillende alternatieven
die er zijn om het gewenste resultaat te bereiken.
Deelconclusie 1.4.2
Spijt en teleurstelling is op gevoel gebaseerd en subjectief. Spijt en teleurstelling kan bij het maken van
beslissingen/beoordelingen invloed hebben op het rationeel vermogen. Oude ervaringen of de
verwachte emotie heeft grote invloed op de afweging van keuzealternatieven. Als spijt of teleurstelling
invloed hebben op het beslissingsproces is de beslisser/beoordelaar voornamelijk bezig met het zoeken
naar de rechtvaardiging van zijn keuze. Deze rechtvaardiging houdt ook verband met het vasthouden aan
een keuze. Soms heeft een beslissing al veel tijd, geld, mankracht enz. gekost dat het als onrechtvaardig
wordt ervaren er afstand van te doen. Dit is de sunk cost trap. Er wordt dan niet meer objectief en
rationeel naar de keuzealternatieven gekeken.

Humeur,Isen(1993)
24
Teveel zelfvertrouwen (overconfidence)
Het teveel aan zelfvertrouwen heeft zijn effect op het beeld dat iemand heeft over zijn eigen kunnen.
Het maken van beslissingen houdt ook in, het kijken naar de toekomst. De mogelijke consequenties die
een beslissing met zich meebrengt is van invloed op het toekomstperspectief. Bij het hebben van teveel
zelfvertrouwen wordt de eigen kwaliteit tot het nemen van de juiste beslissingen overschat. Een
voorbeeld kan zijn een aannemer die verwacht de keuken binnen een week verbouwd te hebben,
uiteindelijk duurt het twee weken. Het teveel aan zelfvertrouwen heeft hier gezorgd voor een verkeerde
verhouding tussen de verwachte prestatie en de prestatie in de praktijk.
´´People´s confidence generally is greater than justified given the quality of their performance.´´
(Fischhoff, Slovic en Lichtenstein, 1977) Het teveel aan zelfvertrouwen komt voornamelijk voor bij de
experts, in welk vakgebied dan ook. Hun opgedane ervaring geeft hun het vertrouwen dat ze instaat zijn
juiste beslissingen te nemen maar in de praktijk kan dit anders uitpakken.
Een vakgebied waar het zelfvertrouwen bij beslissingen wel overeenkomt met de praktijk is bij
meteorologen. Murphy en Winkler (1974) wijten dit aan het geregeld terug krijgen van juiste feedback.
Een meteoroloog voorspelt het weer op dagelijkse basis, hierbij maakt hij bijvoorbeeld een indicatie op
de kans op zon of regen. Deze schattingen komen vaak overheen met de praktijk de volgende dag.
Volgens Murphy en Winkler is dit te wijten aan de dagelijks juiste feedback die de meteoroloog krijgt.
Zijn beslissing wordt vaker getoetst dan bijvoorbeeld bij de aannemer. Ten tweede wordt de
meteoroloog betaald om accuraat te zijn en worden fouten niet geaccepteerd.
Deelconclusie 1.4.3
Het teveel aan zelfvertrouwen kan zorgen voor een vertekend beeld op iemands eigen visie van zijn
prestatie´s en capaciteiten en de realiteit. Teveel aan zelfvertrouwen komt voornamelijk voor bij experts
en geeft hen het vertrouwen de juiste beslissingen/beoordelingen te maken. Dit vertrouwen is niet altijd
gerechtvaardigd gezien de kwaliteit van hun beslissingen. Een manier om het zelfvertrouwen bij te
stellen naar de realiteit is het regelmatig verkrijgen van feedback op de gemaakte
beslissingen/beoordelingen.

Humeur,Isen(1993)
25
Risicogevoelens, invloed van kennis
In het consequentialist perspectiefmodel is aangegeven dat de geanticipeerde emotie van belang is bij
het maken van een keuze. Deze geanticipeerde emotie kan ontstaan uit het gevoel dat we hebben bij
een mogelijk risicovolle beslissing of uit het in aanraking zijn geweest met een risicovolle situatie. Zowel
het gevoel dat iemand heeft bij een risico als wat hij ervan denkt is van invloed op de afweging. Hierbij is
vooral de informatie en de kennis die iemand bezit over een bepaald risico van belang.
Slovic (1987) heeft onderzoek gedaan door mensen uiteenlopende risicovolle situaties te laten
beoordelen en te kwantificeren (een risicowaarde van hoog naar laag toekennen aan de situatie). De
risicovolle situaties varieerden van bergbeklimmen, autorijden tot nucleaire energie enz. De waardes
toegekend door niet-experts kwamen niet overeen met de door experts toegekende waardes. De
experts baseerden zich op data en kennis die ze hadden. De niet-experts kijken naar de situaties vanuit
hun eigen subjectieve beleving. Bij het beoordelen van overstromingen en tornado´s wordt het risico
lager ingeschat dan door de experts. Slovic wijt dit aan de relativering van de risicovolle situatie. Een
overstroming of tornado voelt als een ‘gewoon´ voorkomend natuurverschijnsel en de manier waarop
het schade toebrengt is voor veel mensen begrijpelijk. Bij nucleaire energie is dit anders. De niet-experts
hebben hier weinig kennis en kunnen dan ook moeilijk een objectieve beslissing maken. Ze zijn gauw
geneigd te denken aan nucleaire explosies en stralingsbesmettingen die ze van beelden op het nieuws of
uit de krant hebben meegekregen. Daarbij beschikken ze niet over objectieve data en kennis om de
risico´s bij nucleaire processen objectief in te schatten. Bij weinig kennis van zaken en het gebrek aan
objectieve data is een niet-expert geneigd een hogere risicowaarde toe te kennen dan de experts. Het
gevoel dat ze hebben heeft meer invloed. Het objectief analyseren van de situatie lukt dan niet,
simpelweg omdat er geen referentiekader van kennis en informatie is om de analyse degelijk uit te
voeren.
Deelconclusie 1.4.4
Zowel het gevoel dat iemand heeft bij een risico als wat hij ervan denkt is van invloed op de afweging
van keuzealternatieven. Hierbij is de kennis en informatie waarover iemand beschikt van groot belang.
Mensen zijn geneigd risico´s waar ze weinig of geringe kennis over hebben hoger in te schatten dan de
experts. Dit komt door het ontbreken van een bruikbaar referentiekader. Bij risico´s die als normaal en
veelvoorkomend worden ervaren zijn mensen juist geneigd om risico´s lager in te schatten dan de
experts. Omdat de manier waarop de risico’s schade en gevaar opleveren begrijpelijk is en vanuit het
persoonlijk referentiekader een afweging gemaakt kan worden.

1.5Beoordelingenenbeslissingenbinnenorganisaties
26
1.5 Beoordelingen en beslissingen binnen organisaties
Om beslissingen binnen een organisatiestructuur te analyseren zal eerst gedefinieerd moeten worden
wat een organisatiestructuur omvat. Volgens Beach en Conolly (2005) spreek je van een organisatie als
meerdere ´leden´ (werknemers) met elkaar samenwerken binnen een gedeelde samenstelling van
mensen (personele samenstelling). De gedeelde samenstelling is een samenstelling van afdelingen en
mensen die onderling wordt gebruikt. Bijvoorbeeld de afdeling administratie die wordt bijgestaan door
de afdeling informatiebeheer of ICT. Zij vormen met z´n allen een op zichzelf staande bedrijfscultuur
waarbinnen een gemeenschappelijke verstandhouding heerst. Zonder gemeenschappelijke
verstandhouding zou er geen sprake kunnen zijn van een organisatie. De bedrijfscultuur is een kader van
normen en waarden waar de organisatie zich door onderscheidt van andere. De gedeelde samenstelling
van personeel en de bedrijfscultuur maakt het mogelijk dat mensen met elkaar kunnen samenwerken.
Door deze samenwerking communiceren ze over gebeurtenissen (werk) en de doelen die ze delen.
Besluitvorming
Onderzoek van Wilson en Schooler (1991) toont aan dat de kwaliteit van besluitvorming terugloopt
wanneer gevoel en emotie worden onderdrukt. Dit gebeurt wanneer een besluit alleen wordt afgewogen
op de voor en tegen resultaten vanuit het rationeel objectief kader. Dit gebeurt wanneer men verplicht is
zich aan vaste richtlijnen en protocollen te houden en er geen ruimte meer is voor creativiteit. Het is
mogelijk dat er zo systematisch moet worden gewerkt dat gevoel en emotie niet worden toegelaten
binnen het besluitvormingsproces. Dit beïnvloedt de kwaliteit van de besluitvorming.
Deelconclusie 1.5.1
We spreken van een organisatie als meerdere mensen samenwerken om een gezamenlijk doel te
behalen. Binnen de personele samenstelling ontstaan verschillende bedrijfsculturen met een
gemeenschappelijke verstandhouding, deze verstandhouding bepaald de normen en waarden binnen de
bedrijfscultuur. Om te kunnen samenwerken moet er sprake zijn van onderlinge communicatie en
informatie uitwisseling.

Hoofdstuk:Organisatorischebeslissingsmodellen
27
Organisatorische beslissingsmodellen
Koopman en Pool (1991) hebben de hoeveelheid aan modellen voor het maken van organisatorische
beslissingen teruggebracht tot vier. Het rationeel model, informatiemodel, structureermodel en het
participatiemodel.
Rationeelmodel
Binnen het rationeel model (RM) gaat men ervan uit dat de organisatie één overwegend doel heeft.
Zoals meestal beschreven in de missie van het bedrijf. De medewerkers streven zowel individueel als
gezamenlijk naar het behalen van dit doel. In het RM wordt aangenomen dat beslissers de beschikking
hebben over ongelimiteerde informatie en over de cognitieve bekwaamheid deze informatie efficiënt te
gebruiken. Ze zien alle mogelijkheden inclusief hun consequenties. Waardoor uiteindelijk de optimale
actieselectie plaats kan vinden.
Informatiemodel
March en Simon (1958) stellen dat beslissers alleen gebruik maken van een klein deel van de beschikbare
informatie. Dit in tegenstelling tot het RM waarbij alle informatie wordt afgewogen. Ze wijten dit aan de
cognitieve limiet waartoe een persoon toe instaat is. Hij of zij kan maar een bepaalde hoeveelheid aan
informatie verwerken. Ten tweede kan het moeilijk zijn om aan belangrijke informatie te komen, door bij
voorbeeld complexe databanken of onoverzichtelijke archieven. Ze concluderen dat de
keuzemogelijkheden worden afgewogen op een klein deel van de potentiële informatie en dat als zich
een bevredigende keuzemogelijkheid voordoet deze wordt gevolgd. Er wordt dus niet eindeloos gezocht
naar de beste oplossing maar naar een bevredigende oplossing.
Deelconclusie 1.5.2
Bij het rationeelmodel wordt ervan uitgegaan dat een werknemer beschikt over alle relevante informatie
om keuzes te maken. Daarbij is hij instaat alle informatie objectief en naar waarde in te schatten om zo
de optimale keuze te maken. De praktijk zal anders uitpakken als we het informatiemodel moeten
geloven. Hier wordt beweerd dat een persoon een cognitieve limiet heeft om informatie te behandelen.
De beoordelaar/beslisser zal een selectie maken van de informatie waar hij over beschikt en van daaruit
een keuze bepalen. Daarnaast kan het verkrijgen van belangrijke informatie belemmerd worden door
onoverzichtelijke archieven en complexe databanken. De selectie van informatie is een subjectief proces
omdat het een persoonlijke afweging is en niet alle informatie naar waarde wordt geanalyseerd. Er
wordt naar een bevredigende oplossing gezocht wat niet garandeert dat het de beste oplossing is.

28
Structureermodel
March en Simon (1958) adviseren dat de limiet aan de hoeveelheid aan informatie die een persoon kan
analyseren, gecompenseerd kan worden door een goede structurering van de organisatie. Door een
verdeling in afdelingen en onderlinge communicatiestructuren kan het informatieverwerkingsproces
overzichtelijker worden. Het nadeel van het opdelen van een organisatie in afdelingen (differentiatie) is
dat het maken van beslissingen lastig te overzien is. Het beslissingsproces kan hierdoor terechtkomen in
een bureaucratische valkuil. Daarnaast is het vaak niet meer mogelijk om verkeerde beslissingen snel te
veranderen en adequaat aan te pakken. Een gedifferentieerd beslissingsproces wordt ook wel het ´stap
voor stap proces´ genoemd. (Lindblom, 1959)
Structuurdifferentiatie kan voor een beslissingsconflict zorgen tussen de verschillende afdelingen binnen
een organisatie. Elke afdeling heeft zo zijn eigen taken en verantwoordelijkheden en dus haar eigen
belangen. Bij een beslissing die meerdere afdelingen onderling beïnvloedt kan het zo zijn dat een
afdeling hier een nadelig effect van ondervindt. Bij zo´n situatie is het mogelijk dat er een competitieve
sociale waarde wordt ingenomen. (Zie hoofdstuk: Beslissingen bij wederzijdse afhankelijkheid tussen
personen) Dit heeft te maken met de machtverhoudingen die kunnen ontstaan binnen een organisatie.
Daardoor kan het implementeren van een beslissing binnen een organisatie tot grote weerstand leiden.
Een oplossing voor dit probleem wordt gegeven door Mintzberg, Raisinghani en Theoret. (1976)
Zij stellen dat de implementatie van beslissingen (beleid) op minder weerstand stuit als het algehele
belang voor de organisatie duidelijk wordt uitgelegd. Dit wordt gedaan met een plan van actie
waarbinnen de organisatie als geheel centraal staat. In dit plan van actie worden niet alleen de gemaakte
beslissingen en de implementatie uitgelegd maar wordt ook weergegeven hoe beslissingen binnen de
organisatie tot stand komen en welke procedures daarvoor gelden. Dit wordt ook wel ´meta-decision
making´ genoemd. Beslissingen worden zo beter gestructureerd en onderbouwd en duiden uiteindelijk
op minder weerstand binnen de organisatie.
Deelconclusie 1.5.3
Om de cognitieve limiet van een beslisser/beoordelaar te compenseren kan een goede structurering van
de organisatie uitkomst bieden. Door een organisatie op te delen in afdelingen (differentiatie) kan de
informatievoorziening zo worden gestructureerd dat de hoeveelheid aan informatie de cognitieve limiet
niet overschrijdt. Het nadeel is dat door differentiatie het beslissingsproces wordt vertraagd door
bureaucratie. Het controleren en bijsturen van beslissingen wordt hier door bemoeilijkt.
Door het differentiëren van een organisatie kan de situatie ontstaan dat afdelingen onderling
tegenstrijdige belangen hebben. Dit kan leiden tot een onderlinge competitie van afdelingen binnen de
organisatie. Het implementeren van een beslissing kan hierdoor tot weerstand van de werknemers
leiden. Door het creëren van draagvlak voor een beslissing kan deze weerstand verminderen. Door
duidelijk te communiceren over welke beslissingen zijn gemaakt, waarom ze zijn gemaakt en hoe ze
worden geïmplementeerd kan draagvlak vergroten. Daarnaast is het van belang dat werknemers weten
hoe beslissingen binnen de organisatie worden gemaakt en welke procedures daarvoor gelden, meta-
decision making.

29
Participatiemodel
In het structureermodel werd al benadrukt wat de invloed is van verschillende groepen aan deelnemers
(participanten) bij het maken van beslissingen. Het participatiemodel gaat verder in het zoeken naar voor
en nadelen van groepsbeslissingen. Daarbij zijn ook de condities, waarbij participatie van meerdere
personen is gerechtvaardigd, van belang. De discussie die gevoerd kan worden is of het betrekken van
meerdere personen bij het beslissingsproces wel kan zorgen voor een betere beslissing.
Het lijkt voor de handliggend dat meerdere participanten binnen het beslissingsproces zorgen voor meer
betrouwbaarheid van een beslissing of dat het uiteindelijke resultaat van de beslissing beter wordt. Dit
zou komen doordat er meer kennis aanwezig is door de diversiteit aan personen en door het draagvlak
dat wordt gecreëerd omdat mensen worden betrokken bij het beslissingsproces.
Sniezek, Paese en Furiya (1990) stellen juist dat die individuele kennis niet veel toevoegt aan het
beslissingsproces. Binnen groepsbeslissingen richt men zich meestal op de kennis die de groep als geheel
bezit. Als een individu relevante kennis inbrengt wordt deze meestal niet erkend en simpelweg
genegeerd. Heath en Gonzales (1995) gaan hier in verder door te stellen dat beslissingen met meerdere
participanten niet in kwaliteit toeneemt maar wel de zelfverzekerdheid van de participanten vergroot.
Zodoende staan ze meer achter hun beslissing ondanks dat deze kwalitatief helemaal niet toeneemt. Het
gevaar van teveel aan zelfvertrouwen is al beschreven in het hoofdstuk ´´Factoren van invloed op het
beslissingsproces.´´
In een onderzoek van Locke en Schweiger (1979) komt naar voren dat het betrekken van meerdere
participanten binnen een beslissingsproces de productiviteit ernstig beïnvloed. Groepsbeslissing vinden
plaats tijdens vergaderingen waarbij discussies plaatsvinden die tijd kosten. Daarbij is de kwaliteit van
een groepsbeslissing meestal niet erg hoog. Het laten participeren van meerdere mensen levert wel
meer acceptatie voor elkaar onderling en is een goed voor teambuilding. (Katzenbach en Smith, 1993)
Deelconclusie 1.5.4
Het betrekken van meerdere personen binnen het beslissingsproces garandeert geen goede beslissing. In
plaats van een verrijking aan kennis en expertise richt men zich bij groepsbeslissingen vaak op de kennis
van het collectief. De individuele kennis wordt vaak niet erkend en genegeerd. De kwaliteit van een
beslissing neemt niet toe bij het betrekken van meerdere participanten. Het betrekken van meerdere
participanten binnen het beslissingsproces verlaagd de productiviteit. De zelfverzekerdheid neemt wel
toe. De participanten staan bij groepsbeslissingen zelfverzekerd achter de collectief gemaakte keuze. Het
betrekken van meerdere participanten binnen het beslissingsproces creëert meer draagvlak en is goed
voor teambuilding.

2.1Resultatenta.v.derisicobeoordeling
30
Resultaten
2.1 Resultaten ta.v. de risicobeoordeling
Overzicht beïnvloedingsfactoren
Factoren Bron
Risicoperceptie
Sociale en culturele omgeving
Boholm (1998)
Normen en waarden
Geschiedenis
Ideologieën
Weinstein (1989)
Gevoel Starr (1969)
Affectie
Associaties
Opgedane ervaringen
Beeldvorming vanuit gevoel
Logica
Rechtvaardiging
Bewuste inschatting gebeurtenissen
Beeldvorming vanuit informatie
Slovic, Finucane, Peters en MacGregor (2004)
Epstein (1994)
Consequenties
Keuzealternatieven
Resultaat
Gewenste emotie
Sjöberg, Moen en Rundmo (2003)
Beach en Conolly (2005)
Harless en Camerer (1994)
Loewenstein, Hsee, Weber en Welch (2001)
Wederzijdse afhankelijkheid
Omgangsvormen
Sociale waarde
DeHue (1993)
McClintock (1972)
Deutsch (1958)
Wyer (1969)
Tabel 2

2.1Resultatenta.v.derisicobeoordeling
31
Risicoperceptie
Een van de belangrijkste factoren die onze beslissingen beïnvloed bij het analyseren van risico´s is de
persoonlijke risicoperceptie. Onze risicoperceptie bepaald onze omgang met risico´s. Het is het
fundament waaruit we beoordelen welke risico´s acceptabel of onacceptabel zijn. Deze afweging is
subjectief en kan per persoon verschillen. Dit komt doordat de afweging wordt beïnvloed door onze
sociale en culturele omgeving, ons normen en waarden besef, geschiedenis en ideologieën. Dit zorgt
ervoor dat onze risicoperceptie per persoon verschillend kan zijn. Onze risicoperceptie is afhankelijk van
eigen ervaringen en interpretaties uit het verleden dat het ons rationeel beoordelingsvermogen in de
weg staat. We maken hierdoor een beslissing op gevoel in plaats van rationaliteit.
Referentiekader
Een andere beïnvloedingsfactor is ons referentiekader. Dit referentiekader bestaat uit twee gedeeltes
het subjectief kader (waar de persoonlijke risicoperceptie ook onder valt) en het objectief kader. Ook wel
het ´experiential´ en het ´analytic´ kader genoemd. Factoren die het subjectieve kader beïnvloeden zijn;
gevoel en affectie, associaties, in het verleden opgedane ervaringen en beeldvorming voor het
vergelijken van overeenkomende situaties. Het objectieve kader spiegelt deze factoren met; logica,
rechtvaardiging, bewuste inschatting van gebeurtenissen en beeldvorming vindt plaats op abstracte
vormen en cijfers (informatie).
Keuzealternatieven en consequenties
Een risicobeoordeling of risicovolle beslissing wordt ontwikkeld vanuit een subjectief referentiekader van
opgedane ervaringen. De afweging van keuzealternatieven (plus de mogelijke consequenties die ze
dragen) en het gewenste resultaat wat men wil bereiken is daarbij gebonden aan een gewenste emotie.
Het is van belang welke emotie gewenst is na het zien van het resultaat van een keuze. Deze gewenste
emotie beïnvloedt de objectiviteit van de beslissing/beoordeling omdat de keuzealternatieven hier op
worden afgewogen. Het uiteindelijke gevoel dat men na een beslissing/beoordeling wenst te ervaren
beïnvloed het rationeel-objectief kader waarin de keuzealternatieven worden afgewogen.
Als meerdere personen de gevolgen van een beslissing ondervinden kan deze wederzijdse
afhankelijkheid de afweging van keuzealternatieven beïnvloeden. Als een risicoanalyse er uiteindelijk
voor zorgt dat er maatregelen moeten komen die hun effect hebben op meerdere personen kan dit de
risicoanalyse beïnvloeden. Het gevaar bestaat dat de risicoanalist zijn analyse aanpast aan de cultuur en
omgangsvormen die gelden. Een factor die deze aanpassing bepaald is de sociale waarde die iemand
inneemt. Deze sociale waarde bepaalt welke belangen de risicoanalist belangrijker acht die van hem zelf
of van de omgeving.

2.3Resultatent.a.v.defactorendieobjectiviteitbeïnvloeden
32
2.3 Resultaten t.a.v. de factoren die objectiviteit beïnvloeden
Overzicht beïnvloedingsfactoren objectiviteit
Factoren Bron
Mild positieve emotie
Creativiteit
Productiviteit en efficiëntie
Isen (1993)
Isen, Nygren en Ashby (1988)
Rechtvaardiging
Kahneman en Tversky (1982)
Gilovich en Medvec (1995)
Beach en Connoly (2005)
Affiniteit
´Sunk cost trap´
Beach, Conolly (2005)
Arkes en Blumer (1985)
Staw en Fox (1977)
Zelfvertrouwen
Kennis en expertise
Feedback
Fischhoff, Slovic en Lichtenstein (1977)
Murphy en Winkler (1974)
Emotie
Beschikken over relevante informatie
Slovic (1987)
Tabel 3
Mensen die een mild positieve emotie (MPE) ervaren zullen minder snel risico´s ontkennen. Een
verklaring die hiervoor wordt gegeven is dat mensen hun positieve gevoel willen behouden. Hierdoor
zien de testpersonen met een MPE meer risico´s dan neutralen en geven ze een vaak hogere kwalificatie
(inschatting van de ernst van een risico). Daarnaast zijn mensen met een MPE instaat om sneller een
beslissing te nemen. Bij het analyseren van risico’s is snelheid niet zozeer van belang. Wat wel van belang
kan zijn is de tijd die ze hierdoor over hebben om hun beslissingen verder te analyseren. De risicoanalyse
kan hierdoor mogelijk beter worden onderbouwd. Dit zou mogelijk kunnen leiden tot een kwalitatief
betere risicoanalyse. Bij het zoeken naar mogelijke oplossingen om risico´s weg te nemen kan de
toename van creativiteit, door een MPE de oplossingsgerichtheid van een risicoanalyse verbeteren. Door
toename aan creativiteit zijn personen met een MPE beter in hun zoektocht naar keuzealternatieven en
daardoor productiever en efficiënter in het vinden van oplossingen. Of deze creativiteit ook bijdraagt aan
het herkennen van meer risico´s dan neutrale is niet aangetoond.

33
Rechtvaardiging
Spijt of teleurstelling kan zowel een rede tot een beslissing vormen als een resultaat van een gemaakte
keuze. Het nemen van wel of geen actie in het verleden schijnt geen verschil te vormen in het gevoel wat
overblijft na het nemen van een verkeerde beslissing. Wat wel van belang blijkt is de mogelijkheid een
keuze te kunnen rechtvaardigen. Het analyseren van risico´s vereist het nemen van beslissingen. Het
kwalificeren van een risico en of er wel of geen actie moet worden ondernomen het risico weg te nemen
of te controleren. Het kunnen rechtvaardigen van een keuze bij het maken van een risicoanalyse kan
hierdoor invloed hebben op het wel of niet nemen van actie. Hoe deze rechtvaardiging gevormd wordt is
binnen de opgegeven literatuur niet aangegeven.
Affiniteit
Mensen zijn geneigd om zich te binden aan eerder gemaakte keuzes. Dit zorgt ervoor dat als een
beslissing verkeerd uitpakt het voor de beslisser moeilijk is om van zijn ingeslagen weg af te wijken. Dit
zorgt ervoor dat na het implementeren van beslissingen niet meer objectief wordt gekeken naar het
resultaat. De affiniteit die iemand heeft bij zijn oorspronkelijke keuze belemmerd zijn objectiviteit bij de
analyse van zijn gemaakte keuze. Het niet in twijfel trekken van eerder genomen beslissingen kan
resulteren in escalatie van problemen en een toename in risicovolle situaties. Om dit te voorkomen is
het van belang dat ook na een gemaakte keuze de mogelijke keuzealternatieven niet uit het oog worden
verloren. Zodoende kan bij een beslissing die niet het gewenste resultaat levert een ander
keuzealternatief gekozen worden wat wel het gewenste resultaat biedt.
Zelfvertrouwen
Voor het maken van beslissingen is een zekere mate van zelfvertrouwen of zelfverzekerdheid vereist.
Uiteindelijk moet namelijk een keuze worden gemaakt die men vanuit eigen kennis en expertise kan
rechtvaardigen. Helaas kan het teveel aan zelfvertrouwen zorgen voor een vertekend beeld op iemands
eigen visie van zijn prestatie´s en capaciteiten en de realiteit. We zien dat een overmatig gevoel van
zelfvertrouwen voornamelijk voorkomt bij experts in welk vakgebied dan ook. Dit vertrouwen is veelal
niet gerechtvaardigd gezien de kwaliteit van beslissingen gemaakt door experts. Een manier om het
zelfvertrouwen bij te stellen naar de realiteit is het regelmatig krijgen van feedback op de gemaakte
beslissingen/beoordelingen. Door het regelmatig verkrijgen van feedback wordt de persoonlijke visie van
capaciteit en prestatie ter discussie gesteld en kan de beslisser/beoordelaar deze aan de realiteit
aanpassen.

34
Emotie
Zowel het gevoel wat iemand heeft bij een risico als wat hij ervan denkt is van invloed op de afweging
van keuzealternatieven. Het gevoel komt voort uit de emotie dat het risico oproept dit blokkeert het
rationeel vermogen en heeft zijn effect op hoe iemand over het risico denkt. Hierbij is de kennis en
informatie waarover iemand beschikt van groot belang. Mensen zijn geneigd risico´s waar ze weinig of
geringe kennis over hebben hoger in te schatten dan de experts. Het gevoel overheerst hier het
denkvermogen en verlaagd de rationaliteit en objectiviteit. Dit komt door het ontbreken van een
bruikbaar referentiekader. Bij risico´s die als normaal en veelvoorkomend worden ervaren zijn mensen
juist geneigd om risico´s lager in te schatten dan de experts. Dit komt omdat de manier waarop de
risico’s schade en gevaar opbrengen begrijpelijk is en vanuit het persoonlijk referentiekader een
afweging gemaakt kan worden. Het leveren van bruikbare en juiste informatie aan risicobeoordelaars is
van essentieel belang om de objectiviteit te vergroten. Het beschikken over relevante kennis en
bruikbare informatie vergroot het rationeel vermogen en uiteindelijk het objectief referentiekader.

2.4Resultatent.a.v.deorganisatorischemogelijkheden
35
2.4 Resultaten t.a.v. de organisatorische mogelijkheden
Factoren Relatie
(binnen de organisatie)
Normen en waarden
Ideologieën
Omgangsvormen
Sociale waarde
Het management binnen een organisatie heeft
een voorbeeldfunctie. Deze voorbeeldfunctie kan
invloed uitoefenen op de sociale en culturele
waarden.
Het stellen van normen en waarden en het
verwoorden van ideologieën maakt het voor een
organisatie mogelijk hier een sturende werking op
uit te oefenen.
Een organisatie kan door het bepalen van een
duidelijke organisatiestructuur de wederzijdse
afhankelijkheid verkleinen. De omgangsvormen
worden zo gekanaliseerd en dit kan bijdragen aan
het sturen naar een gewenste sociale waarde die
werknemers innemen.
Creativiteit
Door het geven van positieve feedback kan het
management een mild positieve emotie bij haar
werknemers ontwikkelen. Dit versterkt de
creativiteit en verbetert de efficiëntie en
productiviteit.
Kennis en expertise
Zelfvertrouwen
Feedback
Een organisatie kan bepalen welke kennis en
expertise zij eisen aan hun werknemers.
Door het regelmatig verlenen van feedback kan
het zelfvertrouwen in balans worden gebracht
Beschikken over relevante informatie Een organisatie kan de informatievoorziening
efficiënter maken door goede en overzichtelijke
informatiestructuren op te zetten.
Tabel 4

2.4Resultatent.a.v.deorganisatorischemogelijkheden
36
Gericht op Deelvraag 4
Een bedrijf of organisatie kan in haar missie en doelstellingen een waarde stellen die ze hecht aan de
gewenste sociale en culturele omgeving voor haar werknemers. Deze waarde bepaalt de normen en
waarden waaruit de werknemers hun gedrag bepalen. Zodoende kunnen er ideologieën worden
gevormd waaruit gedrags- en omgangsvormen worden gedefinieerd. De gedrags- en omgangsvormen
vormen een belangrijke factor waaruit we onze sociale waarde op afstemmen. Het bepalen van een
gewenste sociale en culturele omgeving zet een domino-effect in gang die tot aan het bepalen van de
sociale waarde van de werknemer zijn uitwerking heeft.
Mild positieve emotie (MPE)
Door werknemers te bevestigen in hun capaciteiten kan een organisatie voor een mild positieve emotie
zorgen onder haar werknemers. Het terugkoppelen van de mate van kwaliteit van het geleverde werk en
de tevredenheid van het management maakt mensen zelfbewust en objectief. Het creëren van een MPE
vergroot de creativiteit van werknemers dat weer zijn effect heeft op de productiviteit van efficiëntie.
Kennis en expertise
Het bepalen van een niveau van kennis en expertise zorgt ervoor dat werknemers die zijn aangenomen
vertrouwen hebben in zichzelf. Ze voldoen immers aan de door de organisatie opgestelde criteria. Het
voorschrijven van cursussen en opleidingstrajecten kan de kennis en expertise op het gewenste niveau
brengen. De kennis en expertise waarover iemand beschikt bepaald zijn zelfvertrouwen. Dit
zelfvertrouwen kan de realiteit overstijgen en het beoordelingsvermogen negatief beïnvloeden. Door het
regelmatig verlenen van feedback past een werknemer zijn zelfbeeld aan conform de realiteit. Zodoende
voorkomt een organisatie het teveel aan zelfvertrouwen.
Informatie voorziening
Het structureren van een organisatie en haar informatiestromen voorkomt het gevaar dat de cognitieve
limiet van werknemers niet wordt overschreden. De cognitieve limiet is van belang bij het uitfilteren van
relevante informatie. Het afwegen van bruikbare informatie vergroot het rationeel-objectief kader wat
noodzakelijk is om het subjectief en op ervaring gebaseerde kader te kunnen spiegelen. Door informatie
duidelijk en overzichtelijk te structureren kan een organisatie waken voor het overschrijden van de
cognitieve limiet.

Hoofdstuk:Conclusie:Stap1Conceptueelmodel
37
Conclusie
Conclusie: Stap 1 Conceptueelmodel
Overzicht Deelconclusies
1.1.1
Ieder persoon heeft een eigen visie op wat hij een risico vindt, deze visie noemen we risicoperceptie. Deze
risicoperceptie wordt bepaald door onze sociale en culturele omgeving. Onze risicoperceptie is subjectief en staat
ons rationeel vermogen in de weg. Onze risicoperceptie beïnvloedt de rationaliteit bij de beoordeling van risico´s
en brengt de objectiviteit in gevaar.
1.1.2
Het beslissingsproces bij het inschatten van risico´s is in te delen in twee cognitieve systemen. Het experientieel
systeem en het analytisch systeem. Het experientieel systeem is instinctief en subjectief en komt voort uit onze
ervaringen. Het analytisch systeem is de rationele tegenhanger. Bij het analytisch systeem wordt objectief gekeken
naar de situatie en een breder informatiekader gebruikt, het analytisch systeem vergroot onze objectiviteit binnen
beslissingen maar vertraagd wel het beslissingsproces. Het kost meer tijd.
1.2.1
Beslissingen en beoordelingen worden afgewogen op de ervaringen die iemand heeft opgedaan. Daarnaast heeft
elk probleem of risico meerdere oplossingsmogelijkheden. Deze mogelijkheden worden keuzealternatieven
genoemd. De beslisser of beoordelaar meet deze keuzealternatieven af op de consequenties die ze hebben en welk
resultaat ze opleveren. Deze afweging is subjectief omdat het een voorspelling is en geen garantie biedt ook
daadwerkelijk plaats te vinden.
1.2.2
Het consequentialist perspectief model leert ons dat iemand een beoordeling of beslissing maakt vanuit zijn
subjectief ervaren keuzealternatieven (plus de mogelijke consequenties die ze dragen) en het gewenste resultaat
wat men wil bereiken. Bij dit gewenste resultaat hoort ook een gewenste emotie, het is van belang hoe men zich na
het resultaat van een keuze gaat voelen. Deze gewenste emotie beïnvloedt de objectiviteit van de
beslissing/beoordeling omdat de keuzealternatieven hier op worden afgewogen.
1.3.1
Bij keuzes die hun effect hebben op een collectief, spreken we over wederzijdse afhankelijke beslissingen. Een
beslissing heeft zijn effect op meerdere personen. De wederzijdse afhankelijkheid heeft zijn invloed op de afweging
van keuzealternatieven. Deze invloed wordt afgewogen op de sociale waarde die de beslisser/beoordelaar wil
innemen. Deze sociale waarde hangt samen met het belang wat men aan een keuze hecht, eigen belang of
algemeen belang. Het belang wat iemand legt in een keuze is op een gewenst resultaat gebaseerd. Dit gewenste
resultaat is een subjectieve bepaling omdat aan een gewenst resultaat ook een gewenste emotie is verbonden.
1.3.2
Bij het bepalen van de sociale waarde zijn twee factoren van invloed. De uitkomst voor het individu en de uitkomst
voor de omgeving. Het belang wat men legt in beide factoren bepaald de sociale waarde. In totaal zijn er acht
sociale waarden die ingenomen kunnen worden.

Hoofdstuk:Conclusie:Stap2Conceptueelmodel
38
Conclusie: Stap 2 Conceptueelmodel
1.4.1
Een MPE verbeterd de mentale “performance” en stimuleert creativiteit in het zoeken naar oplossingen. Door deze
creativiteit zijn ze beter instaat om bij complexe beslissing/beoordeling problemen meer oplossingsmogelijkheden
te zien. Daarnaast hebben ze meer tijd om hun keuzealternatieven te controleren omdat ze productiever en
efficiënter zijn. Het behouden van de MPE zorgt tevens voor een defensieve houding en zorgt ervoor dat mensen
minder snel geneigd zijn risicovolle keuzes te maken. Een MPE geeft personen de creativiteit om productiever en
efficiënter naar keuzealternatieven te zoeken, de tijd die ze daardoor overhouden kan besteed worden aan het
nogmaals controleren van de keuzealternatieven. De toename aan creativiteit en het controleren van
keuzealternatieven vergroot de objectiviteit.
1.4.2
Spijt en teleurstelling is op gevoel gebaseerd en subjectief. Spijt en teleurstelling kan bij het maken van
beslissingen/beoordelingen invloed hebben op het rationeel vermogen. Oude ervaringen of de verwachte emotie
heeft grote invloed op de afweging van keuzealternatieven. Als spijt of teleurstelling invloed hebben op het
beslissingsproces is de beslisser/beoordelaar voornamelijk bezig met het zoeken naar de rechtvaardiging van zijn
keuze. Deze rechtvaardiging houdt ook verband met het vasthouden aan een keuze. Soms heeft een beslissing al
veel tijd, geld, mankracht enz. gekost dat het als onrechtvaardig wordt ervaren er afstand van te doen. Dit is de
sunk cost trap. Er wordt dan niet meer objectief en rationeel naar de keuzealternatieven gekeken.
1.4.3
Het teveel aan zelfvertrouwen kan zorgen voor een vertekend beeld op iemands eigen visie van zijn prestatie´s en
capaciteiten en de realiteit. Teveel aan zelfvertrouwen komt voornamelijk voor bij experts en geeft hen het
vertrouwen de juiste beslissingen/beoordelingen te maken. Dit vertrouwen is niet gerechtvaardigd gezien de
kwaliteit van hun beslissingen. Een manier om het zelfvertrouwen bij te stellen naar de realiteit is het regelmatig
verkrijgen van feedback op de gemaakte beslissingen/beoordelingen.
1.4.4
Zowel het gevoel wat iemand heeft bij een risico als wat hij ervan denkt is van invloed op de afweging van
keuzealternatieven. Hierbij is de kennis en informatie waarover iemand beschikt van groot belang. Mensen zijn
geneigd risico´s waar ze weinig of geringe kennis over hebben hoger in te schatten dan de experts. Dit komt door
het ontbreken van een bruikbaar referentiekader. Bij risico´s die als normaal en veelvoorkomend worden ervaren
zijn mensen juist geneigd om risico´s lager in te schatten dan de experts. Omdat de manier waarop de risico’s
schade en gevaar opbrengen begrijpelijk is en vanuit het persoonlijk referentiekader een afweging gemaakt kan
worden.

39
Gericht op deelvragen 3 en 4.
1.5.1
We spreken van een organisatie als meerdere mensen samenwerken om een gezamenlijk doel te behalen. Binnen
de personele samenstelling ontstaan verschillende bedrijfsculturen met een gemeenschappelijke verstandhouding,
deze verstandhouding bepaald de normen en waarden binnen de bedrijfscultuur. Om te kunnen samenwerken
moet er sprake zijn van onderlinge communicatie en informatie uitwisseling.
1.5.2
Bij het rationeelmodel wordt ervan uitgegaan dat een werknemer beschikt over alle relevante informatie om
keuzes te maken. Daarbij is hij instaat alle informatie objectief en naar waarde in te schatten om zo de optimale
keuze te maken. De praktijk zal anders uitpakken als we het informatiemodel moeten geloven. Hier wordt beweert
dat een persoon een cognitieve limiet heeft om informatie te behandelen. De beoordelaar/beslisser zal een selectie
maken van de informatie waar hij over beschikt en van daaruit een keuze bepalen. Daarnaast kan het verkrijgen
van belangrijke informatie belemmerd worden door onoverzichtelijke archieven en complexe databanken. De
selectie van informatie is een subjectief proces omdat het een persoonlijke afweging is en niet alle informatie naar
waarde wordt geanalyseerd. Er wordt naar een bevredigende oplossing gezocht wat niet garandeert dat het de
beste oplossing is.
1.5.3
Om de cognitieve limiet van een beslisser/beoordelaar te compenseren kan een goede structurering van de
organisatie uitkomst bieden. Door een organisatie op te delen in afdelingen (differentiatie) kan de
informatievoorziening zo worden gestructureerd dat de hoeveelheid aan informatie de cognitieve limiet niet
overschrijdt. Het nadeel is dat door differentiatie het beslissingsproces wordt vertraagd door bureaucratie. Het
controleren en bijsturen van beslissingen wordt hier door bemoeilijkt. Door het differentiëren van een organisatie
kan de situatie ontstaan dat afdelingen onderling tegenstrijdige belangen hebben. Dit kan leiden tot een onderlinge
competitie van afdelingen binnen de organisatie. Het implementeren van een beslissing kan hierdoor tot
weerstand van de werknemers leiden. Door het creëren van draagvlak voor een beslissing kan deze weerstand
verminderen. Door duidelijk te communiceren over welke beslissingen zijn gemaakt, waarom ze zijn gemaakt en
hoe ze worden geïmplementeerd kan draagvlak vergroten. Daarnaast is het van belang dat werknemers weten hoe
beslissingen binnen de organisatie worden gemaakt en welke procedures daarvoor gelden, meta-decision making.
1.5.5
Het betrekken van meerdere personen binnen het beslissingsproces garandeert geen goede beslissing. In plaats
van een verrijking aan kennis en expertise richt men zich bij groepsbeslissingen vaak op de kennis van het collectief.
De individuele kennis wordt vaak niet erkend en genegeerd. De kwaliteit van een beslissing neemt niet toe bij het
betrekken van meerdere participanten. Het betrekken van meerdere participanten binnen het beslissingsproces
verlaagd de productiviteit. De zelfverzekerdheid neemt wel toe. De participanten staan bij groepsbeslissingen
zelfverzekerd achter de collectief gemaakte keuze. Het betrekken van meerdere participanten binnen het
beslissingsproces creëert meer draagvlak en is goed voor teambuilding.

Hoofdstuk:ConclusieHoofdvraag1
40
Conclusie Hoofdvraag 1
Welke factoren staan in causaal verband met de objectiviteit van een
risicoanalyse?
Tabel 5
Factoren Bron
Risicoperceptie
Boholm (1998)
Normen en waarden
Geschiedenis
Ideologieën
Weinstein (1989)
Gevoel Starr (1969)
Affectie
Associaties
Opgedane ervaringen
Beeldvorming vanuit gevoel
Logica
Rechtvaardiging
Bewuste inschatting gebeurtenissen
Beeldvorming vanuit informatie
Epstein (1994)
Slovic, Finucane, Peters en MacGregor (2004)
Consequenties
Keuzealternatieven
Resultaat
Gewenste emotie
Beach en Conolly (2005)
Harless en Camerer (1994)
Loewenstein, Hsee, Weber en Welch (2001)
Sjöberg, Moen en Rundmo (2003)
Omgangsvormen
Sociale waarde
DeHue (1993)
Deutsch (1958)
McClintock (1972)
Wyer (1969)
Creativiteit
Isen (1993)
Isen, Nygren en Ashby (1988)
Rechtvaardiging
Beach en Connoly (2005)
Gilovich en Medvec (1995)
Kahneman en Tversky (1982)
Affiniteit
´Sunk cost trap´
Arkes en Blumer (1985)
Beach, Conolly (2005)
Staw en Fox (1977)
Zelfvertrouwen
Kennis en expertise
Feedback
Fischhoff, Slovic en Lichtenstein (1977)
Murphy en Winkler (1974)
Emotie
Beschikken over relevante informatie
Slovic (1987)

Hoofdstuk:Conclusiehoofdvraag2
41
Conclusie hoofdvraag 2
Welke organisatorische mogelijkheden zijn er om deze factoren te
beïnvloeden zodat de objectiviteit wordt bevorderd?
Het geven van feedback
Een organisatie kan de objectiviteit van een risicoanalyse verbeteren door het regelmatig geven van
feedback. Door de geleverde kwaliteit van de risicoanalist regelmatig ter discussie te stellen voorkomt de
organisatie dat de risicoanalist zich laat vervallen in gemakzucht. Daarbij wordt het zelfbeeld van de
capaciteiten die de risicoanalist creëert regelmatig aan de realiteit getoetst. Door geleverd werk ter
discussie te stellen wordt de risicoanalist gedwongen zijn visie over eigen prestaties en kwaliteit aan de
realiteit aan te passen. Dit bevordert de objectiviteit van toekomstige risicoanalyses.
Bepalen van benodigde kennis en expertise
Door het bepalen van voorwaarden aan de kennis en expertise van de risicoanalist kan voorkomen
worden dat het subjectief referentiekader de overhand neemt bij een risicoanalyse. Als een risicoanalist
over geen of te weinig kennis beschikt om een risicovolle situatie te analyseren valt hij terug op het
gevoel wat de situatie bij hem opbrengt. Door voorwaarden te stellen aan de kennis en expertise kan
voorkomen worden dat gevoel de overhand neemt bij het beoordelen van risico´s. een valkuil van kennis
en expertise is dat het zelf vertrouwen de overhand neemt. Het stellen van voorwaarden aan kennis en
expertise zal dan ook samen moeten gaan met het regelmatig leveren van feedback op het werk van de
risicoanalist.
Benadrukken van kwalitatief goed werk
Als mensen een mild positieve emotie ervaren zijn ze beter in staat productiever en efficiënter te
werken. Door personeel te bevestigen in hun capaciteiten en te belonen voor goed geleverd werk kan
deze positieve emotie ontwikkeld worden. Het leveren van feedback moet dan ook niet alleen gericht
zijn op het benadrukken van fouten. Het is een bruikbaar middel om ook de kwaliteit van het geleverde
werk te bevestigen.
Structureren van informatie
Ieder persoon heeft een cognitieve limiet waarin hij informatie kan beoordelen. Als er een overvloed aan
informatie beschikbaar is maakt het voor een risicobeoordelaar moeilijk om de relevantie te bepalen.
Door informatiestromen te structureren en vooraf naar relevantie in te delen kan een organisatie
voorkomen dat de cognitieve limiet van de risicoanalist wordt overschreden. Dit zorgt ervoor dat de
risicoanalist de informatie niet meer naar eigen willekeur uitfiltert. De tijd die wordt bespaard op het
zoeken naar informatie kan de risicoanalist nu besteden aan het controleren van zijn eigen risicoanalyse
of andere werkzaamheden.

Objectieve Risicoanalyse, van utopie naar realiteit

Objectieve Risicoanalyse, van utopie naar realiteit

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (9)

Similar to Objectieve Risicoanalyse, van utopie naar realiteit

Similar to Objectieve Risicoanalyse, van utopie naar realiteit (20)

Objectieve Risicoanalyse, van utopie naar realiteit