1. ШАР МАНЖИН, ЛУУВАНД НИТРАТ, НИТРИТ ............................................................................................ 1
Б.Алтынай, Б.Энхжаргал ...................................................................................................................... 1
ШАР МАНЖИН, ЛУУВАНД НИТРАТ, НИТРИТ
ТОДОРХОЙЛСОН ДҮН
Б.Алтынай, Б.Энхжаргал
ХААИС, Экологи, Технологи Х өгжлийн сургууль
altoshb@yahoo.com
Хураангуй:
Монгол оронд тариалсан Бөмбөгөр, Баянзүрх, Нарантуул зэрэг хүнсний
захуудад худалдаалагдаж буй шар манжин, лууван болон БНХАУ-ын импортын
лууванд жиших уусмалын аргаар нитрат, нитрит, спектофотометрээр
нитрат, нитрит тодорхойлох шинжилгээг нийт 84 дээжинд тодорхойлж үр дүнг
нэгтгэн тэмдэглэв. БНХАУ-аас орж ирсэн лууван болон Монгол оронд тариалсан
шар манжин, лууванд нитрат, нитрит илэрсэн боловч стандарт хэмжээнд
байна.
Түлхүүр үг: спектрофотометр, мэдрэхүйн үнэлгээ, жиших уусмал
Оршил:
Ìонгол оронд Атрын-III аян хэрэгжиж байгаа ч үн амын хүнсний ногооны
х
хэрэгцээг бүрэн дүүрэн хангаж чадахгүй байна. Тухайлбал, шар лууван, манжинг
Хятад улсаас экспортоор оруулж ирэн хүнсний çах, дэлг үрүүдэд
ү худалдаалж
байна.
Хүнсний ногооны ургалтыг сайжруулах, арвин ургац авах, аçотыг ургамлын
шим тэжээл болгон
өгөхийн тулд нитратын давсыг / NaNO3/ бордоо болгон
ашигладаг. Нитратын давс нь идэвхтэй нэгдэл биш боловч хногоог
үнсний
тасалгааны температурт хадгалах явцад исэлдэх урвалд орон х амьтны биед
үн,
хортой нитритийн нэгдлийг /NO2-/ үүсгэдэг байна. Нитрит нь х
үний бие органиçмд
нитроçоамин гэдэг элэгний хорт хавдар үүсгэдэг онцлогтой.

2. Хүний хүлээн авч болох нитрат болон нитрит ионы өдрийн дундаж хэмжээ
нь том хүнд 95мг/өдөр байдаг. Хүний биед шингээгдэж байгаа нитратын 50-90%
хүнсний ногоо, мах болон сүүн бүтээгдэхүүнээс эх авдаг байна. Нитрат ба нитрит
амьд органиçмд удаан хугацаагаар агуулагдах нь цус багадах, бөөрний өвчин
үүсэх эх үүсвэр нь болдог. Сүүлийн үед нялх хүүхдийн хоол хүнсэнд нитратын
нэмэлт хэрэглэхээс ихэнх орон татгалçаж байна.
Импортын болон дотоодын
үйлдвэрлэлээс хэрэ глэгчдийн гар дээр очиж
байгаа хүнсний ногоонд нитрат, нитритийн агууламжийг тодорхойлж үнэлгээ өгөх
судалгааны ажлууд хангалтг й байдаг. Иймд хүнсний ногоонд агуулагдах нитрат ,
ү
нитритийн хэмжээг хадгалалтын хугацаанаас нь хамааруулан тодорхойлж байнгын
хяналт тавих шаардлагатай юм.
Судалгааны ажлын зорилго, зорилт:
Çорилго:
Хүнсний çахуудад болон БНХАУ-аас импортоор орж ирэн худалдаалагдаж
байгаа шар манжин, лууванд нитрат, нитритын агууламжийг тодорхойлон эр
үүл
ахуйн үнэлгээ өгөх
Çорилт:
1. Импортын болон Ìонголд ургуулсан шар манжин, лууванд мэдрэхүйн
аргаар үнэлгээ өгөх
2. Шар манжин, лууванд хавар, намрын улиралд нитратын агууламжийг
тодорхойлон харьцуулан судлах
3. Шар манжин, лууванд хавар, намрын улиралд нитритын агууламжийг
тодорхойлон харьцуулан судлах
Хэрэглэгдэхүүн, арга зүй:
Ìонгол оронд тариалсан шар манжин, лууван болон БНХАУ-ын импортын
лууванд хаврын улиралд 4-6-р сард, намрын улиралд 9-10-р сард туршилт,
судалгааны ажлыг хийлээ. MNS(ISO)874:2000 стандартын дагуу дээжийг авч
мэдрэхүйн аргаар /MNS2829:79/ үнэлгээ өгч шалгасны дараа нитрат, нитритийн
агууламжийг жиших уусмалын арга /MNS4377:96, MNS4375:96/, спектрофотометр
V-1100 багажаар 520нм гэрэл шингээлтийн мужид тодорхойлов.
Судалгааны ажлын үр дүн:
Эх орны өрсөнд ургасан шар манжин, лууванд БНХАУ-аас орж ирсэн
х
лууванд мэдрэхүйн аргаар хогт хольц, хэлбэр хэмжээ, механик гэмтэл, өвчлөл
çэргийг MNS2829:79 стандартын дагуу тодорхойлов. /Хүснэгт 1/.
Õ¿ñíýãò 1Хүснэгт 1. Мэдрэхүйн аргаар тодорхойлсон дүн

3. Хогт хольц Хэлбэр хэмжээг Ìеханик гэмтэл Өвчлөл
тодорхойлох тодорхойлох тодорхойлох тодорхойлох
Дээж
авсан цэг
Стандарт
Стандарт
Стандарт
Стандарт
Ìанжин
үçүүлэлт
үçүүлэлт
Ìанжин
Ìанжин
Ìанжин
Лууван
Лууван
Лууван
Лууван
/80мм-с
/20мм-с
голч/
голч/
багаг
багаг
й
Бөмбөгөр 2,07 2,46 3,0 2,0
Баянçүрх 3,46 2,02 1% 2,0 2,0 10 % Гэмтэлгүй 5% Өвчлөл 1,5%
Нарантуул 2,32 1,82 3,0 1,0 гүй
Хятад 1,8 - 1,0 -
Шар манжин, луувангийн дээжинд мэдрэх аргаар хогт хольц, хэлбэр
үйн
хэмжээ, гэмтэл, өвчлөл тодорхойлоход стандартад çаагдсан ç өвшөөрөгдөх
хэмжээнд байна.
Шар манжин, лууванд жиших уусмалын арга, спектрофотометр V-1100 нийт
84 дээжинд 3 удаагийн давтамжтай нитрат, нитритийн хэмжээг тодорхойлон
харьцуулан судаллаа /Хүснэгт 2,3, çураг 1-5/.
Хүснэгт 2. Нитрат тодорхойлсон дүн
Жиших уусмалын Спектрофотометрийн Стандарт хэмжээ
арга (мг/кг) арга (мг/кг) (мг/кг)
Дээж Хавар Намар Хавар Намар
авсан цэг
Ìанжин
Ìанжин
Ìанжин
Ìанжин
Лууван
Лууван
Лууван
Лууван
100-150 мг/кг
Бөмбөгөр - - - - 3,5 - - -
Баянçүрх - - 33,8 - 3,8 - - -
Нарантуул - - - - - - - -
Хятад - - - - - 4 - -
Жиших уусмалын аргаар нитрат тодорхойлоход хаврын шинжилгээгээр үх
б
дээжинд ямарч нитрат илрээг болно. Харин намрын шинжилгээгээр Баянçүрх
үй
çахад худалдаалагдаж буй Ìонголын өрсөнд ургасан шар манжингаас 33,8мг/кг
х
нитрат илэрсэн байна.
Харин спектрофотометрийн аргаар хавар тодорхойлолт хийхэд жиших
уусмалын аргаар илрээг й байсан нитратын хэмжээ Бөмбөгөр, Баянçүрх хүнсний
ү
çахад борлуулж байсан Ìонгол манжин, Импортын лууванд бага хэмжээгээр /3,5-
4,0 мг/кг/ илэрсэн байна. Гэвч эдгээр агууламж нь стандартынөвшөөрөгдөх
ç
хэмжээнээс доогуур үçүүлэлттэй байна.
Çóðàã 11-р зураг. Жиших уусмалын аргаар нитрат тодорхойлсон

4. дүнгийн харьцуулалт
33.8
35
30
25
Бөмбөгөр çах
20
Баянçүрх
15
10 Нарантуул
5 Хятад
0 0 0
0
Хавар Намар Хавар Намар
манжин манжин лууван лууван
2-р зураг. Спектрофотометрийн аргаар нитрат тодорхойлсон
дүнгийн харьцуулалт
3.8 4
4 3.5
3.5
3
2.5 Бөмбөгөр
2 Баянçүрх
1.5 1 Нарантуул
1 Хятад
0.5 0 0 0 0 0 0 0 0
0
Хавар Намар Хавар Намар
манжин манжин лууван лууван
Хүснэгт 3. Нитрит тодорхойлсон дүн
Жиших уусмалын Спектрофотометрийн Стандарт хэмжээ
арга (мг/кг) арга (мг/кг) (мг/кг)
Хавар Намар Хавар Намар
Дээж
Ìанжин
Ìанжин
Ìанжин
Ìанжин
Лууван
Лууван
Лууван
Лууван
авсан цэг
Бөмбөгөр - 0,4 - 0,3 0,65 0,26 0,35 0,87 5 мг/кг
Баянçүрх - 0,4 - - 0,56 0,89 0,23 0,33
Нарантуул - 0,1 - - 0,88 0,75 0,15 0,66
Хятад - 0,7 - 0,4 - 0,6 - 0,41
Жиших уусмалын аргаар нитрит тодорхойлоход ихэнх дээжүүдэд тодорхой
хэмжээгээр /0,1-0,7 мг/кг/ нитрит илэрсэн боловч энэ нь стандарт /5мг/кг/ хэмжээнд
байна. Хавар, намрын шинжилгээнд Ìонгол лууван болон Импортын хятад лууванд
/0,4-0,7 мг/кг/ нитрит илэрсэн нь харагдаж байна.

5. 3-р зураг. Жиших уусмалын аргаар нитрит тодорхойлсон
дүнгийн харьцуулалт
0.40.4 0.4
0.4
0.35 0.3
0.3
0.25 Бөмбөгөр
0.2 Баянзүрх
0.15 0.1
Нарантуул
0.1
0.05 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Хятад
0
Хавар Намар Хавар Намар
манжин манжин лууван лууван
4-р зураг. Спектрофотометрийн аргаар нитрит тодорхойлсон
дүнгийн харьцуулалт
0.9
0.8
0.7
0.6
Бөмбөгөр
0.5
0.4 Баянзүрх
0.3 Нарантуул
0.2 Хятад
0.1
0
Хавар Намар Хавар Намар
манжин манжин лууван лууван
Спектофотометрийн аргаар нитрит тодорхойлоход хаврын шинжилгээнд
Ìонгол болон Импортын манжинд 0,65-0,88 мг/кг, лууванд 0,26-0,89 мг/кг, намрын
шинжилгээнд манжинд 0,15-0,35мг/кг, лууванд 0,33-0,87мг/кг нитрит тус тус илэрсэн
байна. Графикаас харахад манжин, луувангийн нитритийн агууламж нь хаврын
улиралд ихсэх хандлага ажиглагдаж байгаа нь хадгалалтын явцад нитрат ион нь
нитритэд шилжсэн байх магадлалтай юм.
Хүснэгт 4. Нитрит тодорхойлсон аргын харьцуулсан д үн
Хавар Намар
Ìанжин Лууван Ìанжин Лууван
/нитритын /нитритын /нитритын /нитритын
дундаж/ дундаж/ дундаж/ дундаж/
Жиших уусмал 0 мг/кг 1,6 мг/кг 0 мг/кг 0,7 мг/кг
Спектрофотометр 2,09 мг/кг 2,5 мг/кг 0,73 мг/кг 2,27 мг/кг

6. 5-р зураг. Нитрит тодорхойлсон аргын харьцуулалт
2.5
2.5 2.27
2.09
2
1.6
хавар манжин
1.5
хавар лууван
1 0.7 0.73 намар манжин
намар лууван
0.5
0 0
0
Жиших уусмал Спектрофотометр
Энэ 2 аргаар тодорхойлсон хэмжигдэх
үүн тоон утгын хувьд ойролцоо гарч
байгаа боловч Спектрофотометрээр тодорхойлох нь ил нарийвчлалтай байна.
үү
Жиших уусмалын аргаар тодорхойлоход хавар, намрын шинжилгээнд манжинд
нитрит илрээгүй харин спектрофотометрээр тодорхойлоход нитрит илэрсэн байна.
Шүүн хэлэлцэхүй:
Улс орнуудын хувьд хүнсний ногоонд байх нитратын шалгуур үçүүлэлтүүд нь
өөр өөр байдаг. Тухайлбал янç бүрийн орны өргөст хэмхний найрлаганд агуулагдах
нитрат ионы дээд ç вшөөрөгдөх хэмжээг /мг/кг/ дурьдвал: АНУ -3600, Нидерланд-
ө
4000, Швейцар, Германд-3000, Орос-2100, Австралид -4500 байх жишээтэй. ОХУ-
ын хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулагдах нитратын çөвшөөрөгдөх хэмжээ /ПДК/ шар
манжинд-400-550 мг/кг, лууванд-160-2200 мг/кг байна. Ìонгол улсын стандартад
нитратын хэмжээ /MNS-4377-96/ төмс, хүнсний ногоонд 100-150 мг/кг, нитритийн
хэмжээ өмс, хүнсний ногоонд -5 мг/кг байна. ÌХЕГ-ын лаборатори, бусад
т
лабораторид манжин, лууванд нитрат, нитритийн агууламжийг жиших уусмалын
аргаар тодорхойлдог байна. Бидний үү судалгаанд нитрит,
энэх нитратын
агууламжийг спектрофотометр багажаар тодорхойлох арга үйг боловсруулсан нь
ç
ач холбогдолтой юм.
Дүгнэлт:
1. Ìонголд тариалсан болон БНХАУ-аас импортлосон шар манжин, луувангийн
дээжинд мэдрэх йн аргаар хогт хольц, хэлбэр хэмжээ, гэмтэл, өвчлөл
ү
тодорхойлсон д
үн, нитрат, нитритийн агууламж нь стандартад çаагдсан
çөвшөөрөгдөх хэмжээнд байна.
2. Нитрат, нитритийн агууламж нь Ìонгол лууванд бага хэмжээтэй харин
Импортын лууванд хуримтлал их байгаа нь харагдлаа.

7. 3. Нитрат, нитрит тодорхойлсон жиших уусмалын аргаас нарийвчлалын хувьд
спектрофотометрийн арга илүү байна.
Ашигласан ном, хэвлэл:
1. Н. Цэвэгсүрэн, В. Ìягмарсүрэн, Б. Ìөнхжаргал “ Хүнсний аюулгүй
байдлын анализ” /230/ хуудас
2. Д. Дорж, С. Даваасүрэн, Ц. Даржаа “ Хүрээлэн буй орчны химийн
анализ” /224-245/ хуудас
3. Ìал амьтдын тэжээл, хүнсний ногоо, эмгэг эрхтэнд нитрат тодорхойлох
арга /МУСтандарт MNS4377-96/
4. Ìал амьтдын тэжээл, хүнсний ногоо, эмгэг эрхтэнд нитрат тодорхойлох
арга /МУСтандарт MNS4375-96/
5. Я.И. коренман “Практикум но Аналитической хими Анализ пицевых
продуктов книга 2 оптические методы анализ”
Çóðàã 11-р зураг. Жиших уусмалын аргаар нитрат тодорхойлсон ......................................... 3
6.
Õ¿ñíýãò 1Хүснэгт 1. Мэдрэхүйн аргаар тодорхойлсон дүн .......................................................... 2