ẢNH HƯỞNG CỦA THƯƠNG MẠI TỰ DO ĐẾN NHÂN QUYỀN (SÁCH CHUYÊN KHẢO)_10395512092019

1. ẢNHHƯỞNGCỦATHƯƠNGMẠI
TỰDOĐẾNNHÂNQUYỀN
(SÁCHCHUYÊNKHẢO)

2. 2

3. ẢNHHƯỞNGCỦATHƯƠNGMẠI
TỰDOĐẾNNHÂNQUYỀN
(SÁCHCHUYÊNKHẢO)
PGS.TSLÊTHỊHOÀITHU-PGS.TSVŨCÔNGGIAO
(Đồngchủbiên)
NHÀXUẤTBẢNHỒNGĐỨC
HÀNỘI-THÁNG7NĂM2016

4. 4
“CuốnsáchđượcxuấtbảnvớisựhỗtrợkinhphícủaĐạiSứQuánNauytạiViệt
Nam.Quanđiểmthểhiệntrongsáchlàcủacáctácgiả,khôngnhấtthiếtphản
ánhquanđiểmcủaĐạiSứQuánNauytạiViệtNam”
NHÓMTÁCGIẢ
(XếptheothứtựchữcáiLatinhtêncủacáctácgiả)
1.NguyễnThịQuếAnh(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
2.VũNgọcBình(Chuyêngianghiêncứuđộclậpvềgiớivàquyềnconngười)
3.NguyễnĐăngDung(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
4.NguyễnThùyDương(GiảngviênKhoaLuậtĐạihọcQuốcgiaHàNội)
5.NguyễnĐăngDuy(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
6.TrầnVănDuy(ViệnTừđiểnhọcvàBáchkhoathưViệtNam)
7.TạThuĐông(NCSKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
8.NguyễnAnhĐức(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
9.VũCôngGiao(GiảngviênKhoaLuậtĐạihọcQuốcgiaHàNội)
10.NguyễnThịThanhHải(GiảngviênHọcviệnChínhtrịQuốcgiaHồChíMinh)
11.ĐậuCôngHiệp(GiảngviênĐạihọcLuậtHàNội)
12.LêThịThúyHương(NCSKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
13.NguyễnThịLanHương(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
14.NguyễnMinhTâm(NCSKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
15.ChuHồngThanh(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
16.LêThịHoàiThu(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
17.PhanThịThanhThủy(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
18.LãKhánhTùng(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)
19.NguyễnTiếnVinh(GiảngviênKhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội)

5. GIỚITHIỆU
KểtừkhiĐổimới(1986)đếnnay,chínhsáchnhấtquáncủaNhà
nướctalàmởcửa,hộinhậpkhuvựcvàquốctế.NhànướcViệtNam
đãthamgianhiềuhiệpđịnhthươngmạitựdo,baogồmHiệpđịnh
WTOvàHiệpđịnhĐốitácXuyênTháiBìnhDương(TPP).Việctham
giacáchiệpđịnhthươngmạitựdođãmangđếnrấtnhiềucơhội,
nhưngđồngthờicũngđặtranhữngtháchthứcvớinướctatrêntấtcả
cáclĩnhvực.Vìvậy,việcnghiêncứutácđộngcủathươngmạitựdo
nóichung,cáchiệpđịnhthươngmạitựdonóiriêng,vớicácvấnđề
khácnhaucủađờisốngxãhộiViệtNam,baogồmviệcbảođảmcác
quyềnconngười,làrấtcầnthiết.
Trongvàinămgầnđâyđãcómộtsốcôngtrìnhnghiêncứuvề
thươngmạitựdođượccôngbốởnướcta,tuynhiêncórấtítnghiên
cứutậptrungvàomốiquanhệgiữathươngmạitựdovớiquyềncon
người.Trongbốicảnhđó,vớisựnhấttrívàkhuyếnkhíchcủacáctác
giả,chúngtôitậphợpmộtsốbàiviết,chủyếulàcácthamluậnđược
gửitớihộithảovề“Ảnhhưởngcủacáchiệpđịnhthươngmạitựdo
đếnviệcbảođảmquyềnconngườiởViệtNam”doBộmônHiến
pháp-HànhchínhvàBộmônLuậtKinhdoanhcủaKhoaLuậtĐHQG
HàNộiphốihợpvớiTrungtâmHỗtrợGiáodụcvàNângcaonăng
lựcchoPhụnữ(CEPEW)tổchứcvàongày10/6/2016,đểấnhànhcuốn
sáchnày.Mụcđíchcủacuốnsáchlànhằmcungcấpthêmmộtnguồn
tàiliệuthamkhảochoviệcnghiêncứu,traođổi,thảoluậnvềnhững
tácđộngtíchcựcvàtiêucực,cũngnhưcácgiảiphápđểkhaitháctriệt
5

6. 6
đểcáclợiíchvàhạnchếtốiđanhữngyếutốbấtlợicủacáchiệpđịnh
thươngmạitựdovớiviệcbảovệ,thúcđẩyquyềnconngườiởnước
tatrongthờigiantới.
Donhữnggiớihạnvềnguồnlựcvàthờigian,cuốnsáchnàymới
chỉbaogồmmộtsốbàiviếtcótínhgợimởvềvấnđề.Ấnphẩmchắc
chắnvẫncònnhữnghạnchế,thiếusót.Chúngtôimongnhậnđược
nhữnggópýchântìnhvàhyvọngcuốnsáchsẽlàmộtnguồntàiliệu
thamkhảohữuíchchocáccơquannhànước,cơsởhọcthuậtvàbạn
đọcquantâmđếnvấnđềnày.
HàNội,tháng7năm2016

7. 7
DANHMỤCCÁCCHỮVIẾTTẮTTRONGSÁCH
ACCPỦyBanBảovệNgườitiêudùngAsean
AECCộngđồngKinhtếASEAN
APECDiễnđànchâuÁTháiBìnhDương
ASEMDiễnđànHợptácÁ-Âu
AFTAHiệpđịnhThươngmạiTựdoASEAN
BTAHiệpđịnhThươngmạiTựdosongphương
BITsHiệpđịnhĐầutưsongphươngBilateral
InvestmentTreaties
CBDCôngướcLiênHiệpQuốcvềĐadạngSinhhọc
CITESCôngướcLiênHiệpQuốcvềBuônbánquốctế
nhữngloàivậtđangbịnguycơtuyệtchủng
CSRTráchnhiệmxãhộidoanhnghiệp
ĐGTĐNQHRIAĐánhgiátácđộngnhânquyềnHumanRights
ImpactAssessment
EEASCơquanĐốingoạichâuÂu
EIAĐánhgiátácđộngmôitrường
ECỦybanchâuÂu
EULiênminhchâuÂu
EVFTAHiệpđịnhThươngmạiTựdoViệtNam-Liên
minhchâuÂu
FTAFreetradeagreements
GDPTổngsảnphẩmnộiđịa
ILOTổchứcLaođộngQuốctế
ICESCRCôngướcQuốctếvềcácQuyềnKinhtếXãhội
vàVănhóa
KREIViệnKinhtếNôngthônHànQuốc
NGOTổchứcphichínhphủ

8. 8
ODAHỗtrợpháttriểnchínhthức
OECDTổchứcHợptácvàPháttriểnKinhtế
PCAHiệpđịnhHợptácvàĐốitáctoàndiệnEU-
ViệtNam
PAPIChỉsốHiệuquảquảntrịvàhànhchínhcôngcấp
tỉnhởViệtNam
PCIChỉsốnănglựccạnhtranhcấptỉnh
PNTRQuychếđốixửtốihuệquốcthườngtrực
RCEPHiệpđịnhĐốitácKinhtếtoàndiệnkhuvựcgiữa
10nướcASEANvà6nướcđốitác
SDGsMụctiêupháttriểnbềnvữngcủaLiênHiệpQuốc
SIAĐánhgiátácđộngxãhội
SHTTSởhữutrítuệ
TRIPsHiệpđịnhvềcáckhíacạnhthươngmạicủa
quyềnsởhữutrítuệ
TPPHiệpđịnhĐốitácXuyênTháiBìnhDương
T&SDThươngmạivàpháttriểnbềnvững
VBBHVănbằngbảohộ
VGCL-TLĐLĐVNTổngLiênđoànLaođộngViệtNam
UNGPsCácnguyêntắchướngdẫncủaLiênHiệpQuốc
vềKinhdoanhvàNhânquyền
UNCTADỦybanLiênHiệpQuốcvềThươngmạivàPhát
triển
UNEPChươngtrìnhmôitrườngLiênHiệpQuốc
UNFCCCCôngướcKhungcủaLiênHiệpQuốcvềbiếnđối
khíhậu
WTOTổchứcThươngmạiThếgiới
WHOTổchứcYtếThếgiới
WIPOTổchứcSởhữutrítuệThếgiới

9. MỤCLỤC
Sốtrang
5.GIỚITHIỆU
7.DANHMỤCCÁCCHỮVIẾTTẮTTRONGSÁCH
12.TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
VỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI
PGS.TS.VũCôngGiao
23.VỀẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
VỚIQUYỀNCONNGƯỜI
ThS.NCS.NguyễnMinhTâm
30.MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂN
QUYỀNCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
TS.LãKhánhTùng
44.THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDODỰATRÊN
TIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
ThS.NCS.NguyễnAnhĐức
57.XỬLÝNHỮNGTÁCĐỘNGTIÊUCỰCVỚINHÂNQUYỀNCỦA
CÁCHIỆPĐỊNHTỰDOTHƯƠNGMẠI
GS.TS.NguyễnĐăngDung–ThS.NguyễnĐăngDuy
71.BẢOVỆQUYỀNCONNGƯỜITRONGKHUÔNKHỔCÁCHIỆP
ĐỊNHTHƯƠNGMẠICỦAWTO
TS.NguyễnTiếnVinh
93.VẤNĐỀBẢOVỆ,THÚCĐẨYNHÂNQUYỀNTRONGCHÍNH
SÁCHTHƯƠNGMẠICỦAEUVỚIVIỆTNAM
ThS.LêThịThuýHương
9

10. 111.HIỆPĐỊNHĐỐITÁCXUYÊNTHÁIBÌNHDƯƠNG(TPP)VÀ
QUYỀNCONNGƯỜI
TS.NguyễnThịThanhHải
127.HIỆPĐỊNHĐỐITÁCXUYÊNTHÁIBÌNHDƯƠNG–NHÌNTỪ
GÓCĐỘGIỚIVÀQUYỀNCONNGƯỜI:MỘTSỐVẤNĐỀCƠ
BẢNVIỆTNAMCẦNQUANTÂM
VũNgọcBình
149.QUYỀNLAOĐỘNGVÀBẢOVỆQUYỀNCỦANGƯỜILAO
ĐỘNGKHIVIỆTNAMGIANHẬPHIỆPĐỊNHĐỐITÁCXUYÊN
THÁIBÌNHDƯƠNG
PGS.TS.LêThịHoàiThu
165.BẢOĐẢMQUYỀNTỰDOTHÀNHLẬP,GIANHẬPCÔNG
ĐOÀNCỦANGƯỜILAOĐỘNGTHEOHIỆPĐỊNHTPP
ThS.NCS.TrầnVănDuy
176.HIỆPĐỊNHĐỐITÁCXUYÊNTHÁIBÌNHDƯƠNG(TPP)VÀ
VẤNĐỀQUYỀNLẬPHỘIỞVIỆTNAM
ThS.ĐậuCôngHiệp
187.BẢOHỘSÁNGCHẾTRONGCÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠI
TỰDOVÀVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜIVỀCHĂMSÓC
SỨCKHỎE
PGS.TS.NguyễnThịQuếAnh
215.BẢOVỆQUYỀNCONNGƯỜIBẰNGCÁCQUIĐỊNHVỀTHUẾ
XUẤTKHẨU,THUẾNHẬPKHẨUTỪTHỰCHIỆNHIỆPĐỊNH
TỰDOTHƯƠNGMẠIVIỆTNAM-EU(EVFTA)
TS.NguyễnThịLanHương
225.ẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚI
VIỆCBẢOĐẢMQUYỀNVỀMÔITRƯỜNGỞVIỆTNAM
ThS.NCS.NguyễnThuỳDương
10

11. 236.TÁCĐỘNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚI
SẢNXUẤTNÔNGNGHIỆPỞVIỆTNAM
ThS.NCS.NguyễnAnhĐức
244.BẢOVỆQUYỀNLÀMVIỆCCỦANGƯỜILAOĐỘNGTRƯỚC
ẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
ThS.NCS.TạThịThuĐông
253.QUYỀNCỦACÁCBÊNVÀTHẨMQUYỀNGIẢIQUYẾTTRANH
CHẤPTRONGTPP
PGS.TS.ChuHồngThanh
268.BẢOVỆNGƯỜITIÊUDÙNGTRONGTHƯƠNGMẠIĐIỆNTỬ
KHIVIỆTNAMTHAMGIACỘNGĐỒNGKINHTẾASEAN
TS.PhanThịThanhThủy
11

12. TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠI
TỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI
PGS.TS.VũCôngGiao
KhoaLuậtĐạihọcQuốcgiaHàNội
1.MỐIQUANHỆGIỮATHƯƠNGMẠITỰDOVÀNHÂNQUYỀN
Thươngmạitựdo(freetrade)làmộtthuậtngữthườngđượcsử
dụngtrongthươngmạiquốctế,đểbiểuthịmộtkiểuthịtrườngmà
trongđósựtraođổi,lưuthônghànghóavàdịchvụgiữacácquốc
giađượcthựchiệnmộtcáchthuậnlợi,khôngphảihoặcrấtítchịu
nhữngràocảntrongchínhsáchnhậpkhẩu.Ngoàira,kháiniệm
thươngmạitựdocũngbaohàmviệctựdolưuchuyểnnguồnvốnvà
dònglaođộnggiữacácnước.Trongthươngmạitựdo,nhữngchính
sáchbảohộthươngmạidướidạngthuế,trợcấp,độcquyền...màtạo
thuậnlợichocácchủthểkinhdoanhtrongnướchaygâybấtlợicho
cácchủthểkinhdoanhnướcngoài,bằngluậthaycácquyđịnhdưới
luật,đềubịcấm.
Cáchiệpđịnhthươngmạitựdo(freetradeagreements-FTA)vềbản
chấtlàthoảthuậngiữahaiquốcgia(FTAsongphương)hoặcmộtsố
quốcgia(FTAđaphương)nhằmhiệnthựchoácácnguyêntắctựdo
trongthươngmạiquốctế.
Thươngmạitựdogắnliềnvớitoàncầuhóa,làmộtmụctiêuđồng
thờilàmộtkếtquảcủatoàncầuhoá.Quátrìnhtoàncầuhoáthểhiện
rõnhấtởsựpháttriểnmạnhmẽcủakinhtếthịtrườngvàthươngmại
quốctế,đâydườngnhưlàmộtđặcđiểmnổibậtđồngthờilàmộtquy
luậtcủathếkỷ21.Từcáchtiếpcậnđó,tấtyếusẽdẫnđếnsựrađời
củacáchiệpđịnhthươngmạitựdosongphươngvàđaphương.
12

13. Vớiđặcthùđốilậpvớichủnghĩabảohộmậudịch,thươngmại
tựdođượcnhiềunhàkinhtếhọccổvũ,bởihọchorằngthươngmại
tựdomangđếnlợiíchchotấtcảcácbên.Nhữngràocảnthươngmại
vềmặtkinhtếhọcbịcoilàtrởngạichopháttriển,vìthếcầnphảixoá
bỏđểtấtcảcácquốcgiacóthểđượchưởnglợitừcáchoạtđộngkinh
doanhxuyênbiêngiới.Mộtkhikinhtếpháttriển,cácquyềncon
người,đặcbiệtlàcácquyềnkinhtế,xãhội,vănhoá,sẽcóđiềukiện
bảođảmtốthơn.
Mặcdùvậy,thươngmạitựdolạibịnhiềutổchứcphichínhphủ
quốctếvàtổchứcxãhộidânsựởnhiềuquốcgia,đặcbiệtlàcác
nghiệpđoàn,phảnđối.Điềunàycólýdothựctếlàkhôngphảilúc
nàothươngmạitựdocũngcótácđộngtíchcựcđếnngườilaođộng,
kểcảởcácquốcgiapháttriểnvàđangpháttriển.Tăngtrưởngkinh
tếvềnguyênlýsẽthúcđẩysựhưởngthụvàkhảnăngbảođảmcác
quyềnconngười,tuynhiênthươngmạitựdocóthểdẫntớiviệc
mộtsốnhómxãhội,thậmchímộtsốquốcgia,bịgạtrangoàilềcủa
tiếntrìnhpháttriển.Nóicáchkhác,cáchiệpđịnhthươngmạitựdo
trongkhicóthểthúcđẩyquyềnconngườiởmộtsốnướcnhấtđịnh,
củacácnhómxãhộinhấtđịnh,thìđồngthờicóthểpháhoạinhững
nỗlựcbảođảmnhânquyềnởnhữngnướckhác,củacácnhómxã
hộikhác.Cácquyềnconngườithườngđượccholàbịảnhhưởng
tiêucựcnhấtbởithươngmạitựdobaogồmquyềnvềviệclàm,
quyềnvềmôitrường,quyềnđượchưởngcácthànhtựucủakhoa
học,kỹthuật...
Tuynhiên,cầnthấyrằngviệcđổlỗichothươngmạitựdolàkẻ
pháhoại,hayxemđólàcứucánhcủanhânquyền,đềulàkhôngphù
hợp.Thươngmạitựdovànhânquyềncómốiquanhệvàcósựảnh
hưởnglẫnnhau,nhưngđềukhôngtựđộngthúcđẩyhaytriệtphá
nhau.Haiphạmtrùnàycóđiểmtươngđồngvềmụcđích,đólànâng
caotiêuchuẩnsốngcủaconngười.Điềunàyđãđượcnêurõtrong
13
TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI

14. HiếnchươngLiênHiệpQuốc1
TuyênngônQuốctếvềNhânquyền
năm19482
vàtrongcáchiệpđịnhthươngmạisongphươngcóphạm
vitoàncầubaogồmHiệpđịnhWTO3
vàHiệpđịnhĐốitácXuyên
TháiBìnhDương(TPP).4
Theocáchtiếpcậntrên,mộtyêucầuđặtralàcầnnhậnthứcrõ
nhữngyếutốvàcáchthứctácđộngtrêncảhaichiều,đểcóbiệnpháp
pháthuyhiệuquảtíchcực,giảmthiểunhữngtácđộngcủathương
mạitựdovớinhânquyền.
2.TÁCĐỘNGTÍCHCỰCCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠI
TỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMNHÂNQUYỀN
Tácđộngtíchcựcđầutiêncủacáchiệpđịnhthươngmạitựdo
(FTA)vớinhânquyềnthểhiệnởviệcnângcaocơhộihưởngthụcác
quyềnkinhtế,xãhội,vănhoácủangườidâncácnướcthamgia.
Nhiềunghiêncứuđãchứngminhrằng,cácFTA,đặcbiệtlàcáchiệp
địnhđaphươngthếhệmớinhưTPP,đãvàsẽtạolậpcácquytắc
thươngmạiquốctếtheohướngcôngbằng,cởimởhơn,quađógiúp
cácquốcgiathànhviênpháttriểnnềnkinhtế,tạothêmcôngănviệc
làmchongườidânnướcmình.5
Thôngquaviệcthúcđẩysựtăng
14
PGS.TS.VŨCÔNGGIAO
____________________
1.
LờinóiđầucủaHiếnchươngLiênhiệpQuốcnêurằng,tổchứcnày...tintưởngvàonhữngquyền
cơbản,nhânphẩmvàgiátrịcủaconngười,ởquyềnbìnhđẳnggiữanamvànữ,ởquyềnbìnhđẳnggiữa
cácquốcgialớnvànhỏ;...Khuyếnkhíchsựtiếnbộxãhộivànângcaođiềukiệnsốngtrongmộtnềntựdo
rộngrãihơn.
2.
LờinóiđầuTuyênngônvềNhânquyềnnêurằng,cácdântộcthuộcLiênHợpQuốcđãtáikhẳng
địnhtrongHiếnchươngniềmtinvàocácquyềncơbảncủaconngười,vàonhânphẩmvàgiátrịcủamỗi
conngười,vàocácquyềnbìnhđẳnggiữanamvànữ,vàđãbàytỏquyếttâmthúcđẩysựtiếnbộxãhội
cũngnhưxâydựngcácđiềukiệnsốngtốthơn,vớisựtựdorộngrãihơn;
3.
LờinóiđầucủaHiệpđịnhthànhlậpWTOnăm1994khẳngđịnhmụcđíchcủaWTOlàcam
kết“nângcaomứcsống,đảmbảođầyđủviệclàmvàgiatăngđángkểvàổnđịnhmứcthunhậpthực
tếvàđápứngnhucầuhiệuquả;mởrộngsảnxuất,thươngmạihànghoávàdịchvụ”.
4.
LờinóiđầucủaHiệpđịnhTPPghinhậnrằngcácquốcgiathànhviêncủaTPPcamkết“đem
lạităngtrưởngkinhtếvàlợiíchxãhội,tạoranhữngcơhộimớichongườilaođộngvàdoanhnghiệp,góp
phầnnângcaomứcsống,lợiíchngườitiêudùng,giảmnghèovàthúcđẩytăngtrưởngbềnvững”.
5.
Xem:Globalizationanditsimpactonthefullenjoymentofallhumanrights,tại
http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf/e06a5300f90fa0238025668700518ca4/f0623fc2eca2
a141c125698400387775/$FILE/N0062974.pdf.

15. trưởngvềkinhtế,FTAgiúpgiatăngnguồnlựcvậtchấtcủacácquốc
gia;đặcbiệtlàcácquốcgiađangpháttriển,đểhiệnthựchóacác
quyềnpháttriển,quyềncómứcsốngthíchđáng,quyềngiáodục,
quyềnđượcchămsócytế,quyềnbảotrợxãhội...nhữngquyềnmà
phụcthuộcrấtnhiềuvàonguồnlựccủacácquốcgia.
FTAcóýnghĩaquantrọngtrongviệcthúcđẩycácđiềukiệnlàm
việccủangườilaođộng.MộtsốFTA,vídụnhưTPP,cóhẳnmột
chươngriêngvềquyềnlaođộng(chương19)6
,trongđóápdụng
nhữngtiêuchuẩnrấtchitiếtvềcácđiềukiệnlàmviệctửtế(decent
work),vềchốngphânbiệtđốixửtrongnghềnghiệp,việclàm...Trong
vấnđềnày,TPPđãápđặtramộtbộquytắcrấttiếnbộnhấttừtrước
tớinayvềquyềncủangườilaođộngnhưlàtiêuchuẩnchocácquốc
giathànhviêncùngthựchiện.7
Điềuđặcbiệtlàđâykhôngphảicác
tiêuchuẩnmới,màchínhlàcáctiêuchuẩnlaođộngquốctếđượcTổ
chứcLaođộngQuốctế(ILO)xácđịnh.8
Nhưvậy,rõràngcómộtsự
kếtnốigiữacácFTAvàluậtquốctếvềnhânquyền,màtrongđóbao
gồmcáctiêuchuẩnlaođộngquốctếcủaILO.
Tuynhiên,tácđộngcủaFTAkhôngchỉdừnglạiởviệcthúcđẩy
nhómquyềnkinhtế,xãhội,vănhoá,màcònđếncảnhómquyềndân
sự,chínhtrị.HầuhếtcácFTAđaphươngcótínhtoàncầuđềuyêucầu
bảođảmcácquyềnvềcôngđoàn-làmộttrongnhữngquyềndânsự,
chínhtrịcơbản.Vídụ,TPPyêucầucácquốcgiaphảithựcthiTuyên
bốvềnhữngnguyêntắcvàquyềncơbảntạinơilàmviệcvànhững
biệnpháptiếptheonăm1998củaTổchứcLaođộngQuốctế(ILO),
trongđóbaogồmtựdoliênkếtvàcôngnhậnhiệuquảquyềnthương
15
TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
6.
https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/trans-pacific-partnership/tpp-
full-text
7.
Nguồn:https://ustr.gov/sites/default/files/TPP-Chapter-Summary-Labour-1.pdf
8.
SteveCharnovitz,AnAppraisaloftheLaborChapteroftheTrans-PacificPartnershipRemarks
SubmittedtotheCommitteeonWaysandMeansDemocrats,USA,tại
http://democrats.waysandmeans.house.gov/sites/democrats.waysandmeans.house.gov/files/
documents/Labor%20Forum%20Remarks%20-%20Steve%20Charnovitz.pdf

16. lượngtậpthể9
(tứcquyềnthànhlập,gianhậpcôngđoàn).Bêncạnh
đó,cácFTAcũngbảovệquyềncủacácnhómdễbịtổnthương.Đơn
cử,TPPđồngthờiyêucầucácquốcgiathànhviênphảibảođảmsự
bìnhđẳngvềviệclàmchomọingườilaođộng,loạibỏcáchìnhthức
phânbiệtđốixửvềgiớitính,tìnhtrạngkhuyếttật,vàdântộc,chủng
tộc...10
Hiệpđịnhnổitiếngnàycũngđòihỏicácquốcgiathànhviên
phảixoábỏlaođộngtrẻemvàlaođộngcưỡngbức.11
Nhữngquy
địnhnàytạoramộtkhuônkhổpháplýhiệuquảđểbảovệcácnhóm
nhưphụnữ,trẻem,ngườikhuyếttật,ngườilaođộngditrú,người
thiểusố,nhữngngườibịtướctựdo...lànhữngchủthểthườngbị
phânbiệtđốixửhoặcbóclột,cưỡngbứclaođộng.Khuônkhổpháp
lýđóhoàntoàntươngthích,vàtrongthựctếlàđượcthamchiếutừ
cácquyđịnhcủacácCôngướcNhânquyềncủaLiênHiệpQuốcvà
ILO,cụthểnhưCôngướcQuốctếvềcácquyềnDânsự,Chínhtrị;
CôngướcvềQuyềntrẻem;CôngướcvềQuyềncủangườilaođộng
ditrúvàcácthànhviêngiađìnhhọ;Côngướcvềxoábỏmọisựphân
biệtđốixửvớiphụnữ;CôngướcvềQuyềncủangườikhuyếttật;các
CôngướccủaILOsố87và98vềtựdoliênkếtvàthỏaướclaođộng
tậpthể;số29và105vềxóabỏlaođộngcưỡngbứcvàbắtbuộc;số138
và182vềxóabỏlaođộngtrẻem;số100và111vềxóabỏphânbiệt
đốixửtrongviệclàmvànghềnghiệp.
Từgócđộkháiquátnhất,cácFTAkhôngchỉgópphầnbảovệ
cácquyềnconngườimộtcáchriênglẻ,màcòngiúpthúcđẩycải
cáchthểchếchínhtrịcủacácquốcgiathànhviêntheohướngdân
chủ,côngkhai,minhbạchvàcótráchnhiệmgiảitrìnhhơn.Vídụ,
TPPbaogồmmộtchươngriêngvềMinhbạchhóavàchốngtham
16
PGS.TS.VŨCÔNGGIAO
____________________
9.
http://thuvienphapluat.vn/tintuc/vn/hiep-dinh-TPP/11921/ban-tieng-viet-cua-hiep-dinh-
tpp-chuong-19-lao-dong
10.
https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/trans-pacific-partnership/tpp-
full-text
11.
https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/trans-pacific-partnership/tpp-
full-text

17. nhũng,trongđóyêucácquốcgiathànhviênphảiđảmbảoluật
pháp,quyđịnhvàcácquychếhànhchínhphảiđượccôngkhai,các
quytrìnhtốtụng,đặcbiệtlàtốtụnghànhchínhphảiđộclập,không
thiênvị.Cácquốcgiacũngđượcyêucầuthúcđẩyliêmchínhtrong
bộmáynhànước,duytrìhoặcápdụngcáctiêuchuẩn,quytắcứng
xửcủacôngchứcvàcácbiệnphápđểchốngxungđộtlợiích.12
Như
vậy,trongtrườnghợpnày,TPPđãđặtrayêucầuchocácquốcgia
thànhviêntrongviệcxâydựngmộtnềnquảntrịquốcgialiêmchính-
làmộttrongcácnguyêntắcvềnhànướcphápquyền.Kinhnghiệm
trênthếgiớichothấy,mộtkhithamnhũngđượcđẩylùivàcác
nguyêntắcvềnhànướcphápquyềnđượctôntrọng,thìcácquyền
conngườisẽđượcbảođảmthựcthi.
3.TÁCĐỘNGTIÊUCỰCCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠI
TỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMNHÂNQUYỀN
Bêncạnhviệcgópphầnbảovệvàthúcđẩycácquyềnconngười,
cácFTAcũngcóthểgâynênnhữngtácđộngtiêucựcvớinhânquyền,
vớimứcđộvàcáchthứckhácnhau.Điềunàyđãđượccảnhbáovà
chứngminhquamộtsốnghiêncứu,kểcảcủaLiênHiệpQuốc.13
ChuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốcvềthúcđẩytrậttựquốc
tếdânchủvàcôngbằngAlfreddeZayasđãchorằng:“Trongkhicác
hiệpđịnhthươngmạivàđầutưtạoranhữngcơhộikinhtếmới,chúng
tôichúýđếntácđộngtiêucựctiềmnăngmànhữnghiệpđịnhvàthoả
thuậnnàycóthểgâyravớiviệcthụhưởngcácquyềnconngườimàđã
17
TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
12.
XemnộidungChương26HiệpđịnhTPP.
13.
XemUNexperturgesPacificRimcountriesnottosigntheTPPwithoutcommittingtohuman
rightsanddevelopment.Tàiliệuđãdẫn.CũngxemBáocáocủaCaoủyNhânquyềntạiphiênhọp
thứ52củaỦybanNhânquyềnLiênHiệpQuốcvềtácđộngcủaHiệpđịnhvềcáckhíacạnhliênquan
đếnthươngmạicủaquyềnsởhữutrítuệđốivớicácquyềnconngười(E/CN.4/Sub.2/2001/13);(2)
BáocáocủaCaoủyNhânquyềnvềToàncầuhóavàtácđộngđốivớithụhưởngđầyđủcácquyềncon
người(E/CN.4/2002/54);(3)BáocáocủaCaoủyNhânquyềnvềTựdohóathươngmạidịchvụvà
quyềnconngười(E/CN.4/Sub.2/2002/9);(4)BáocáocủaCaoủyNhânquyềnvềQuyềnconngười,
ThươngmạivàĐầutư(E/CN.4/Sub.2/2003/9);...

18. đượcghinhậntrongcácvănkiệncóhiệulựcràngbuộcpháplý,baogồm
cảcácquyềndânsự,chínhtrị,kinhtế,xãhộivàvănhoá.Longạicủa
chúngtôiliênquanđếncácquyềnđượcsống,quyềncólươngthực,nước
uống,đượcbảođảmvệsinh,quyềnvềsứckhoẻ,nhàở,giáodục,khoahọc
vàvănhoá,cáctiêuchuẩnlaođộngđãđượcnângcấp,tưphápđộclập,
môitrườngtrongsạchvàquyềnkhôngbịbuộcphảididờiđểtáiđịnhcư
ởnơikhác”.14
Mộtsốnghiêncứukhácđãchothấyởmộtvàiquốcgia,cáchiệp
địnhthươngmạitựdosongphươngđãkéolùimứcđộbảođảmmột
sốquyềnconngườiquaviệcgiảmnhẹcáctiêuchuẩnbảovệsứckhoẻ,
antoànthựcphẩm,vàkểcảcáctiêuchuẩnvềlaođộngđểđổilấy
nhữngkhoảnviệntrợvàưuđãivềthươngmại.Vấnđềbảohộđộc
quyềncácphátminh,sángchế,đặcbiệtlàvềdượcphẩm,trongkhi
làmlợichocáccôngtyđaquốcgia,cũngkhiếnchoviệcbảođảm
quyềnvềsứckhoẻcủangườidânởnhiềuquốcgiatrởlênkhókhăn
hơn.Cũngcónhữngcáobuộcvềviệcmộtsốhiệpđịnhđầutưsong
phươngvàđaphươnglàmtrầmtrọngthêmtìnhtrạngđóinghèo,nợ
nướcngoài,vàảnhhưởngtiêucựcđếnquyềncủacácdântộcbản
địa.15
Thậmchí,cácFTAvàcácHiệpđịnhđầutưsongphương
(BilateralInvestmentTreaties-BITs)cònbịcholàlàmchoquanhệquốc
tếtrởlênmấtdânchủvàbấtbìnhđẳnghơn.16
Đâychínhlàlýdo
chuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốcvềthúcđẩytrậttựquốctếdân
chủvàcôngbằngđãkêugọicácquốcgia“cầnchấmdứtcáchiệpđịnh
thươngmạivàđầutưmàxungđộtvớinghĩavụthựchiệncácđiều
ướcquốctếvềnhânquyền”.17
18
PGS.TS.VŨCÔNGGIAO
____________________
14.
UNexpertsvoiceconcernoveradverseimpactoffreetradeandinvestmentagreementsonhuman
rights-Seemoreat:http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?
NewsID=16031#sthash.SrDVgghu.dpuf.
15.
Tàiliệutrên.
16.
Tàiliệutrên.
17.
UNexperturgesPacificRimcountriesnottosigntheTPPwithoutcommittingtohumanrights
anddevelopment.Tàiliệuđãdẫn.

19. 4.PHÁTHUYTÁCĐỘNGTÍCHCỰC,HẠNCHẾTÁCĐỘNG
TIÊUCỰCCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆC
BẢOĐẢMNHÂNQUYỀN
Từnhữngphântíchởhaitiểumục2và3,cóthểthấytấtcảcác
quyềnconngườiđềucóthểđượccủngcố,thúcđẩy,hoặcbịpháhoại,
ảnhhưởngtiêucựcbởicácFTA.Tuynhiên,nhưđãđềcập,bảnthân
cácFTAkhôngthểtựtácđộng,theobấtkỳchiềunào,đếnnhân
quyền,bởinộidungvàviệcthựcthicáchiệpđịnhnàylàdocácquốc
giaquyếtđịnh.Nhưthế,việclàmrõtráchnhiệmvàcácbiệnphápmà
cácquốcgiacầnápdụngđểpháthuytácđộngtíchcực,hạnchếtác
độngtiêucựccủacáchiệpđịnhthươngmạitựdovớinhânquyềncó
ýnghĩacảvềlýluậnvàthựctiễn.
Liênquanđếnvấnđềtrên,LiênHiệpQuốcđãthôngquamộtvăn
kiệncótêngọilàCácnguyêntắchướngdẫncủaLiênHiệpQuốcvềKinh
doanhvàQuyềnconngười(theUNGuidingPrinciplesonBusinessand
HumanRights).Nguyêntắcthứ9trongvănkiệnnàynêurằng:18
“Các
quốcgiaphảiduytrìmộtkhônggianchínhsáchnộibộbìnhđẳngđểđápứng
cácnghĩavụvềnhânquyềnkhitheođuổicácmụctiêuchínhsáchliênquan
đếnkinhdoanhvớicácquốcgiakhác,hoặcvớicácdoanhnghiệp,vídụ,thông
quacáchiệpđịnhhoặccáchợpđồngđầutư”.
Cụthểhơn,theochuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốcvềthúcđẩy
trậttựquốctếdânchủvàcôngbằng,cácquốcgiacầnbảođảmrằng:19
-Tấtcảcáccuộcđàmphánvềcáchiệpđịnhđầutưhaythương
mạisongphươnghoặcđaphươngđềuphảiđượcthựchiệnmộtcách
minhbạch,cósựthamvấnvàthamgiacủatấtcảcácbênliênquan,
baogồmcáctổchứccủangườilaođộng,cáctổchứccủangườitiêu
dùng,cácnhómbảovệmôitrườngvàcácchuyêngiaytế.
19
TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
18.
UNGuidingPrinciplesonBusinessandHumanRights,tạihttp://www.ohchr.org/Documents/
Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf
19.
UNexperturgesPacificRimcountriesnottosigntheTPPwithoutcommittingtohuman
rightsanddevelopment.Tàiliệuđãdẫn.

20. -Tấtcảcácdựthảohiệpđịnhphảiđượcấnhànhđểcácnghịsĩvà
cáctổchứcxãhộidânsựcóđủthờigianràsoátvàđánhgiánhững
yếutốthuậnlợivàbấtlợicủachúngtheomộtcáchthứcdânchủ.
-Cầnthựchiệncácnghiêncứuđánhgiátácđộngvềnhânquyền
cảtrướcvàsau(Exanteandexpostassessments)khikýkếttấtcảcác
BITsvàFTAshiệncóvàtrongtươnglai.
-Cầnlàmrõcáchthứcmàcácnhànướcthựcthicácnghĩavụvề
nhânquyềncủamìnhngaytrongquátrìnhđàmphánkýkếtcácBITs
vàFTAs.
-Tuỳtheoquymôcủacáchiệpđịnhđangđượcđàmphán,cần
lồngghépcácbiệnphápmạnhđểbảođảmcácquyềnconngườiđược
bảovệvàthựchiệnđầyđủ.
5.LIÊNHỆVỚIVIỆTNAM
Tínhđếntháng11/2015,ViệtNamđãthamgiavàhoàntấtđàm
phán12hiệpđịnhthươngmạitựdo(FTA)songphươngvàđa
phương,trongsốđó,có8FTAđãcóhiệulựcvàđangthựcthi(gồm
HiệpđịnhThươngmạiTựdoThươngmạiASEAN(AFTA,kýkết
năm1996)và5FTAgiữaASEANvớicácđốitác(FTAgiữaASEANvà
TrungQuốc;FTAgiữaASEANvàHànQuốc;FTAgiữaASEANvà
NhậtBản;FTAgiữaASEANvàẤnĐộ;FTAgiữaASEANvàAustralia
-NewZealand);2FTAsongphương(HiệpđịnhĐốitáckinhtếtoàn
diệnViệtNam-NhậtBảnvàHiệpđịnhThươngmạiTựdosong
phươngViệtNam-Chile).Cáchiệpđịnhđãkýkếtnhưngchưacó
hiệulựclàFTAViệtNam-HànQuốc(kýkếtngày5-5-2015)vàFTA
ViệtNam-LiênminhkinhtếÁ-Âu(kýngày29-5-2015).CácFTAthế
hệmớiđãkếtthúcđàmphángồmFTAViệtNam-Liênminhchâu
Âu(EVFTA,côngbốngày4-8-2015)vàHiệpđịnhĐốitácXuyênThái
BìnhDương(TPP,côngbốngày5-10-2015).20
20
PGS.TS.VŨCÔNGGIAO
____________________
20.
Nguồn:http://www.sggp.org.vn/kinhte/2015/11/404385/

21. Chỉtínhriêngtrongnăm2015,hàngloạthiệpđịnhthươngmạitự
dođãđượcViệtNamkýkếtvàcóhiệulực,nhưHiệpđịnh:hìnhthành
CộngđồngKinhtếASEAN(AEC);HiệpđịnhĐốitácKinhtếtoàndiện
khuvựcgiữa10nướcASEANvà6nướcđốitác(RCEP);FTAvớiLiên
minhchâuÂu;HiệpđịnhĐốitácXuyênTháiBìnhDương(TPP);FTA
ViệtNam-HànQuốc;tiếptụccắtgiảmthuếquantheocamkếttham
giaTổchứcThươngmạiThếgiới(WTO)...21
Chínhvìvậy,nhiềunhà
kinhtếvínăm2015là“nămcủahộinhập”củanướcta.22
NhữnghiệpđịnhthươngmạinêutrênđãvàđangmởrachoViệt
Namvậnhộimớiđểhộinhậpvàpháttriển,khithịtrườngxuấtkhẩu
cácmặthàngtruyềnthốngvềnông,lâm,thủysản,dệtmay,dagiày...
củanướctađượcmởrộng.Sựpháttriểnkinhtếsẽkéotheonhững
thuậnlợitrongviệcbảođảmnhânquyền.Đơncử,theođánhgiácủa
TổchứcLaođộngQuốctế(ILO),khithamgiaAEC,kinhtếViệtNam
sẽcócơhộităngtrưởngthêm14,5%,ngườitiêudùngcócơhộiđược
dùngcácloạihànghóatốthơn,rẻhơn;dòngvốnngoạiđầutưvào
ViệtNamhứahẹnsẽnhiềuhơnkhimàcácdoanhnghiệpViệtNam
sẽcóthịtrườngtiêuthụsảnphẩmrộnglớnhơnvớiquymôhơn600
triệudânvàGDPđạtmức2,6nghìntỷUSD.23
Đặcbiệt,vớiviệctham
giaTPP,GDPcủaViệtNamcóthểtăngthêm33,5tỷUSDvàonăm
2025;24
xuấtkhẩusẽtăngthêmđược68tỷUSDnăm2025.Khôngchỉ
vậy,việcthamgiacácFTAcũngtạorađộnglựcchoquátrìnhđổimới
thểchế,cảicáchnềnquảntrịquốcgiavàmởrộngdânchủởnướcta.
Tuynhiên,giốngnhưởbấtkỳquốcgianàokhác,cácFTAcũng
tiềmẩnnhữngtácđộngtiêucựcđếnsựpháttriểnvềkinhtế,xãhội,
vàtừđóđếnviệcbảođảmnhânquyềnởViệtNam.Hộinhậpkinhtế
21
TÁCĐỘNGHAICHIỀUCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
21.
Nguồn:http://kinhtevadubao.vn/chi-tiet/91-4882-2015--nam-cua-dau-an-cac-hiep-dinh-
thuong-mai-tu-do.html
22.
Nguồntrên.
23.
Nguồntrên.
24.
Nguồntrên.

22. quốctế,cùngvớiviệctrởthànhmộtđộnglựcchoquátrìnhpháttriển
đấtnước,làmgiatăngmứcsốngcủangườidâncũngđanglàmgia
tăngsựphântầng,bấtbìnhđẳngxãhội,gâyônhiễmmôitrường,làm
cạnkiệttàinguyênvàtạoranhữngxungđộtliênquanđếnviệcthu
hồiđấtcủanôngdân...25
Đểkhắcphụcnhữngkhíacạnhtiêucực,pháthuynhữngtácđộng
tíchcựccủacácFTA,việcnghiêncứuápdụngCácnguyêntắchướng
dẫncủaLiênHiệpQuốcvềKinhdoanhvàQuyềnconngườivàcáckhuyến
nghịcủachuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốcvềthúcđẩytrậttự
quốctếdânchủvàcôngbằng,cácquốcgia(đãnêuởtrên)trongquá
trìnhđàmphán,kýkếtcáchiệpđịnhnàyởnướctalàrấtcầnthiếtvà
hữuích.CôngviệcnàykhôngchỉcầnthựchiệnvớicácFTAtrong
tươnglaimàcầnthựchiệncảvớicácFTAmàViệtNamđãkýkết,bởi
theokhuyếnnghịcủachuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốc,các
nghiêncứuđánhgiánàycầnthựchiệncảtrướcvàsau(Exanteandex
postassessments)khikýkếtcảcácBITsvàFTAs.Ngoàira,Nhànước
cầncôngkhaicácvănbảnHiệpđịnhcùngnhữngtàiliệuliênquanđến
quátrìnhđàmphán,đặcbiệtlàcáctàiliệuliênquanđếnảnhhưởng
củacácFTAvớinhânquyền,đểngườidânđượcbiết.Điềunàycũng
phùhợpvớiLuậtTiếpcậnthôngtinvừađượcQuốcHộithôngqua.
Bêncạnhđó,Nhànướccầnkhuyếnkhích,tạođiềukiệnchocáccơsở
họcthuật,cáctổchứcxãhộinghiêncứu,thảoluậnvàgópphầnthực
hiệnđánhgiá,cũngnhưthamgiacácbiệnphápthúcđẩytácđộngtích
cực,giảmthiểucáctácđộngtiêucựccủacácFTAvớinhânquyền.Làm
nhưvậysẽbảođảmsựcânbằnggiữapháttriểnkinhtế,hộinhậpquốc
tếvớiviệcbảođảmquyềnconngườiởnướcta,phùhợpvớicác
khuyếnnghịcủaLiênHiệpQuốcvàxuhướngchungtrênthếgiới./.
22
PGS.TS.VŨCÔNGGIAO
____________________
25.
TrịnhDuyLuân,NguyễnXuânMai,TácđộngcủahộinhậpkinhtếquốctếvàgianhậpWTO
ởViệtNam,trong“ViệtNamsaumộtnămgianhậpWTO:tăngtrưởngvàviệclàm”,NXB
ChínhtrịQuốcgia,2009,trang70.

23. 23
VỀẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
VỚIQUYỀNCONNGƯỜI
ThS.NCS.NguyễnMinhTâm
KhoaLuậtĐạihọcQuốcgiaHàNội
1.KHÁIQUÁTVỀCÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO(FTA)
HiệpđịnhThươngmạiTựdo(FreeTradeAgreement-FTA),theo
cáchhiểuchungnhất,làmộtthỏathuậngiữahaihaynhiềuquốcgia
hoặcvùnglãnhthổ(FTAsongphương,FTAđaphương)nhằmmục
đíchtựdohóathươngmạibằngviệccắtgiảmthuếquan,tạođiều
kiệnthuậnlợichotraođổihànghóa,dịchvụ,xúctiếnvàtựdohóa
đầutư,chuyểngiaocôngnghệ,laođộng,môitrường,...Nhữngkhía
cạnhnàyđượctinlàsẽgiúpthúcđẩytăngtrưởngkinhtế,manglại
lợiíchchotấtcảcácquốcgiathamgia;dođó,FTAthườngđượccác
quốcgiatheođuổi,vớisựủnghộvàcổvũcủacácchuyêngiakinhtế.
Khôngthểphủnhậnrằng,vềlýthuyết,FTAcóthểđemđến
nhữnglợiíchkinhtếnhưnguồnvốnđầutư,kiếnthứccôngnghệ
mới,tạothêmnhiềuviệclàm;khảnăngtiếpcậnthịtrườnghànghóa,
dịchvụđadạngvàchấtlượng;...Nhữngđiềunàycóthểsẽgiúpthúc
đẩynềnkinhtếpháttriểnhơn,chấtlượngđờisốngngườidânởcác
quốcgiađượcnângcaohơn-phùhợpvớimụcđíchmàtựdothương
mại[hayFTA]hướngtới;từđónângcaokhảnăngbảođảmvàthụ
hưởngcácquyềnconngườiởcácquốcgia.
NếunhưnhữnglợiíchkinhtếcủaFTAdườngnhưlàdễnhận
thấyvàthườngđượcchúý,thìcáctácđộngcủanóđếnquyềncon
ngườichưathựcsựđượcquantâmđúngmức.Cácvấnđềnhư
quyềnvềviệclàm,quyềnvềmôitrường,quyềnđượchưởngcác

24. thànhtựukhoahọckỹthuật,haynguycơcácnhómyếuthế,nhóm
dễbịtổnthươngtrongxãhộicóthểsẽbịgạtrangoàilềcủasự
pháttriển,...khiếnchoFTAkhôngnhậnđượcsựủnghộcủanhiều
tổchứcphichínhphủquốctếvàtổchứcxãhộidânsựởmộtsố
quốcgia.
CầnthấyrằngFTAvànhânquyềnđềucócùngmụctiêulàhướng
tớinângcaochấtlượngcuộcsốngcủaconngười;vàFTAcóthểthúc
đẩy(tácđộngtíchcực)màcũngcóthểlàtriệttiêu(tácđộngtiêucực)
cácquyềnconngười.Tuynhiên,sựtácđộnghaichiềunàykhôngphải
dotựthâncácFTAgâyra,bởinộidungkýkếtvàviệcthựcthiFTA
đềudocácquốcgiatựquyếtđịnh.Dođó,đốivớiFTA,vấnđềđược
đặtralàcácquốcgiacầncânnhắc,lựachọnvàđưaracácbiệnpháp,
chínhsáchnhằmhạnchếcáctácđộngtiêucực,giatăngcáctácđộng
tíchcựccủaFTAđếnquyềnconngười.
2.TÁCĐỘNGTÍCHCỰCCỦACÁCFTAVỚINHÂNQUYỀN
Nhìntừgócđộtíchcực,FTAlàmộtcơhộiđểthúcđẩynhân
quyềnởcácquốcgia,đặcbiệtlàcácquốcgiakémpháttriểnvàđang
pháttriển.Điềuđầutiêndễnhậnthấynhấtvàcũnglàkỳvọngđólà
mộtnềnkinhtếtăngtrưởngsẽgiúpgiatăngcácnguồnlựcđểđảm
bảovàhiệnthựchóatốthơncácquyềnconngười;cơhộitiếpnhận
cácnguồnvốnđầutư,kiếnthứcvàcôngnghệkhoahọcmớicóthểtạo
thêmnhiềuviệclàm;khảnăngtiếpcậncácthịtrườngvớisựđadạng
vềhànghóavàdịchvụ;...
FTAcũngcóthểgiúpnângcao,cảithiệncáctiêuchuẩnnhân
quyềnởcácquốcgiathamgiakýkếtbằngcáchlồngghépcácnội
dungvềquyềnconngườivàotrongnó-mộtsựkếtnốigiữaFTAvà
quyềnconngười.Chẳnghạn,trongchínhsáchcủaLiênminhchâu
Âu(EU)khikýkếtcáchiệpđịnhhợptácvớinướckhácđólàkhông
nhữngquantâmđếnviệcbảođảmnhânquyềnởcácquốcgiathuộc
EU,màcònđưarađiềukhoảnvềquyềnconngười,dânchủvàpháp
24
ThS.NCS.NGUYỄNMINHTÂM

25. quyềnnhằmthúcđẩycácgiátrịnàyởcácquốcgiađốitác.Haynhư
trongHiệpđịnhĐốitácXuyênTháiBìnhDương(TTP),vấnđềliên
quanđếnquyềnconngườiđượcquyđịnhnhưvềcáctiêuchuẩnlao
động(xóabỏlaođộngcưỡngbức,laođộngtrẻem,tựdothamgia
côngđoàn,xóabỏphânbiệtđốixửtrongviệclàmvànghềnghiệp,...),
bảovệmôitrường,minhbạchvàchốngthamnhũng,...
Nhữngquyđịnhlồngghépnhưtrênbuộccácquốcgiathamgia
FTAphảichúýhơnđếnvấnđềquyềnconngười,đưaracáccamkết
vàtiếnhànhcácbiệnphápcụthểnhằmthúcđẩynhânquyền,nếu
khôngsẽ[cóthể]bịcoilàviphạmcáccamkếtvàphảigánhchịu
nhữnghậuquảhoặcsựtrừngphạtvềkinhtế.Nhìnchung,cóthể
thấyFTAtácđộngtíchcựcnhấtđếncácquyềnconngườivềkinhtế,
xãhộivàvănhóa;trongkhiđócáctácđộngtíchcựcđếnnhóm
quyềndânsự,chínhtrịcònthiếunhữngnghiêncứuvàdẫnchứng
cụthể(ngoạitrừquyềnvềcôngđoàncóthểđượccoilàthuộcnhóm
quyềnnày).
Ngoàicáctácđộngtíchcựcđếnnhânquyềnnêutrên,FTAcònlà
cơhộiđểcácquốcgiacảicách,hoànthiệnhệthốngpháplýđểphù
hợphơnvớicáctiêuchuẩnquốctế,trongđócóvấnđềquyềncon
người;cảicáchnềnquảntrịquốcgiatheohướngdânchủ,côngkhai,
minhbạchhơn;...vớinhữngsựhỗtrợ,hợptácvàchiasẻkinh
nghiệmquốctế.Chẳnghạn,quanđiểmcủaEUtrongFTAvớiViệt
NamlàtrướckhiHiệpđịnhcóhiệulựcchínhthức,haibêncầnchuẩn
bịvàtiếnhànhcáccảicáchpháplý;EUcamkếtsẽhỗtrợkỹthuật;
hỗtrợkinhphíđểgiúpngườidânViệtNamtiếpcậntốthơnvềpháp
luậtvàchínhsách;...
3.TÁCĐỘNGTIÊUCỰCCỦACÁCFTAVỚINHÂNQUYỀN
Vềtácđộngtiêucực,đãcónhữngnghiêncứuvàcảnhbáotừcác
chuyêngianhânquyềnquốctế,chỉracáctácđộngtiêucực[tiềm
năng]củaFTAđếnnhânquyềnlàkhôngnhỏvàkhôngdễgiảiquyết.
25
VỀẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIQUYỀNCONNGƯỜI

26. FTAcóthểgâytácđộngtiêucựcđếntấtcảcácquyềnconngườivề
dânsự,chínhtrị,kinhtế,xãhộivàvănhóa,nhưquyềnđượcsống,
quyềnvềlươngthực,nướcuống,quyềnvềsứckhỏe,nhàở,quyềnvề
môitrường,quyềnkhôngbịdidờicưỡngbức,...Chẳnghạn,cácquy
địnhvềsởhữutrítuệtrongTTP,đặcbiệtliênquanđếnlĩnhvựcyhọc,
cóthểkhiếnchocơhộitiếpcậncácthànhtựuyhọccủabệnhnhânở
cácquốcgianghèotrởnênnhỏhơndoviệctăngchiphívàđộcquyền
cóthờihạncácloạithuốcđặctrị.
Ngaycảđốivớicácquyềnconngườiđượckỳvọng[trênlý
thuyết]sẽnhậnnhữngtácđộngtíchcựctừFTA,thìtrênthựctếđiều
ngượclạicũngdễxảyra.Cụthể,FTAhứahẹnsẽtạothêmnhiều
việclàm.Tuynhiên,vớiviệcmởcửathịtrường,sựcạnhtranhgiữa
khốcliệtgiữacácdoanhnghiệptrongvàngoàinướccóthểdẫntới
việccắtgiảmnhânsự(đặcbiệtlànhâncôngtaynghềthấp),thậm
chíđóngcửadoanhnghiệp,gâytrầmtrọngthêmtìnhtrạngthất
nghiệp,nhấtlàởcácquốcgiakémpháttriển.Bảnsắcđịaphương
(liênquanđếnkhíacạnhvănhóa)cóthểdầnbiếnmấtkhicácsản
phẩmtruyềnthốngkhôngcạnhtranhđượcvớicácsảnphẩmmới.
Nhữnghệquảkháccóthểkéotheonhưgiatăngkhoảngcáchgiàu
nghèogiữacáctầnglớptrongxãhội,giatăngcáctệnạn,gâybấtổn
địnhxãhội,...
MộtđiểmgâylongạinữatrongcácFTAđólà“tínhchínhtrị”của
nó.Thứnhất,FTAchỉlàcáccamkếtgiữacácquốcgiathamgiakýkết,
dođó,việcthựchiệnchủyếuvẫnphụthuộcvàothiệnchícủaquốc
giamàthiếucáccơchếhiệuquả,đảmbảothựchiệncáccamkết,bao
gồmcáccamkếtvềnhânquyền.Thứhai,trongđàmphánvàthực
hiệnFTA,cácquốcgiacóthểsẽcónhữngmụctiêuchínhtrịkhác
nhau,vídụnhưchútrọngvàocáclợiíchkinhtếhơnlàcácvấnđềvề
quyềnconngười.Thêmvàođó,FTAcóthểlàcôngbằng,nhưngcác
quốcgiacóvịthếchínhtrịthấphơnthườngdễchấpnhậnnhững
26
ThS.NCS.NGUYỄNMINHTÂM

27. nhượngbộ(nhưgiảmnhẹcáctiêuchuẩnđảmbảonhânquyền)đểđổi
lấynhữnglợiíchkhácnhưviệntrợhoặcưuđãithươngmại.
Nhưvậy,cóthểthấyFTAcótácđộnghaichiều(tíchcựcvàtiêu
cực)đếnquyềnconngười,vàcũngđượcxemnhưlàcơhộiđểthúc
đẩyvàcảithiệnnhânquyềnởcácquốcgia,nếucácquốcgiacócác
chínhsáchđúngđắn.Đểthựchiệnđượcđiềunày,cácquốcgiađược
khuyếnnghịsửdụngphươngpháptiếpcậndựatrênquyền(Human
Rights-BasedApproach)vàđánhgiátácđộngnhânquyền(Human
RightsImpactAssessment)trongviệcxâydựng,thựchiệnvàđánh
giáthựchiệncácchínhsáchcóliênquanđếnvấnđềnhânquyền,bao
gồmcảviệcđàmphánvàthựchiệncácFTA.
4.TÁCĐỘNGCỦACÁCFTAVỚINHÂNQUYỀNTRONG
TRƯỜNGHỢPVIỆTNAM
Tínhđếnthờiđiểmhiệnnay(tháng6/2016),ViệtNamđãthamgia
kýkết12FTAsongphươngvàđaphương,vàđangđàmphán3FTA
khác.Nhìnchung,đốivớiViệtNam,FTAthườngđượcđánhgiálàsẽ
đemlạinhiềulợiíchkinhtếnhư:việctiếpcậnvớicácthịtrườngmới
tạocơhộithúcđẩyxuấtkhẩucácmặthàng[đượccoilàthếmạnh]của
ViệtNamnhưnôngsản,thủysản,dệtmay;FTAgiatăngcơhộithu
hútcácnguồnvốnđầutưquốctếvàoViệtNam(cảvềtàichính,công
nghệ,khoahọckỹthuật,...);...Bêncạnhđó,FTAcũngđemđếncơhội
hoànthiệnthểchếkinhtếthịtrường,cảicáchnềnquảntrịquốcgia
theohướngminhbạch,hiệuquảhơnvớisựtrợgiúpcủacácđốitác.
Nhữngđiềunàyđượckỳvọngsẽtạođộnglựcthúcđẩynềnkinhtế
pháttriển,từđógiúpchoviệcbảođảmvàthúcđẩynhânquyềnđược
thuậnlợihơn.
Tuynhiên,cũngcầnphảithấyrằng,bêncạnhnhữngkỳvọng,
FTAcũngtiềmẩnnhữngtácđộngtiêucựcđếnsựpháttriểnkinhtế
cũngnhưbảođảmcácquyềnconngườiởnướctanhư:thamnhũng,
quảntrịkém;giatăngkhoảngcáchgiàunghèo,bấtbìnhđẳngtrong
27
VỀẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIQUYỀNCONNGƯỜI

28. xãhội;vấnđềônhiễmmôitrường,cạnkiệttàinguyên;...ỞViệtNam,
hiệnchưacónhữngnghiêncứu,đánhgiáđángtincậyvềcáctác
động,ảnhhưởngcủaFTAđốivớisựpháttriểnkinhtế,xãhộinói
chung,đốivớivấnđềquyềnconngườinóiriêng.Trongkhiđó,đây
lạilànhữngcơsở,căncứđểcácquốcgiacóthểđưaracácchínhsách
nhằmhạnchếtácđộngtiêucực,giatăngtácđộngtíchcựccủaFTA
đếnquyềnconngười.
KẾTLUẬN
Nhìnchung,vớixuthếtoàncầuhóavàhộinhậpquốctếhiệnnay,
việccácquốcgiathamgiakýkếtcácFTAdườngnhưlàtấtyếunếu
khôngmuốntụthậuvàbịloạirakhỏiquátrìnhpháttriểnchungtrên
thếgiới.ĐộnglựccủacácFTA,vềcơbản,đólàsựtăngtrưởngkinh
tế,từđógiúpnângcaochấtlượngcuộcsốngcủaconngười-cũnglà
mụctiêumànhânquyềnhướngtới.Tuyvậy,đểhướngtớimụctiêu
đó,FTAhoàntoàncóthểchỉchútrọngđếncáclợiíchkinhtếmà
khôngquantâm,thậmchílàđánhđổicácgiátrịnhânquyền.Điều
nàygâyranhữngtácđộngtiêucựckhôngnhỏđếnviệcbảođảmcác
quyềnconngười,đồngthờicũnglàsựviphạmcácnghĩavụnhân
quyền[quốctế]củaquốcgia.
Bởivậy,giữaFTAvànhânquyền,cácquốcgiacầncónhững
nghiêncứu,đánhgiánhằmđưarađượcnhữnglựachọn,chínhsách
đúngvàphùhợp.Liênquanđếnvấnđềnày,LiênHiệpQuốcđãxây
dựngvàkhuyếnnghịcácquốcgiaápdụng“Bộnguyêntắchướng
dẫnvềKinhdoanhvàQuyềnconngười”(GuidingPrincipleson
BusinessandHumanRights)trongviệclựachọncácchínhsáchkinhtế.
Điều9củaBộnguyêntắcnàyhướngdẫn:“Cácquốcgiaphảiduytrì
mộtkhônggianchínhsáchnộibộthíchđángđápứngcácnghĩavụ
nhânquyềnkhitheođuổicácmụctiêuchínhsáchliênquanđếnkinh
doanhvớiquốcgiakháchoặc[với]cácdoanhnghiệp,chẳnghạn
thôngquacáchiệpđịnhđầutưhoặccáchợpđồng”.Bêncạnhđó,các
28
ThS.NCS.NGUYỄNMINHTÂM

29. 29
VỀẢNHHƯỞNGCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDOVỚIQUYỀNCONNGƯỜI
chuyêngianhânquyềnquốctếcũngđưarakhuyếnnghịvớicácquốc
gianhưsau:
(i)Tấtcảcácđàmphánvềcáchiệpđịnhthươngmạivàđầutư
songphươngvàđaphươngđềuphảiđượcthựchiệnminhbạchvới
sựthamvấnvàthamgiacủatấtcảcácbêncóliênquan,baogồmcông
đoàn,hiệphộingườitiêudùng,cácnhómbảovệmôitrườngvàcác
chuyêngiaytế;
(ii)Tấtcảcácdựthảohiệpđịnhphảiđượccôngbốđểcácnghịsĩ
vàxãhộidânsựcóđủthờigianxemxétvàđánhgiánhữngyếutố
thuậnlợi,bấtlợitheomộtcáchthứcdânchủ;
(iii)Cầnthựchiệncácnghiêncứuđánhgiátácđộngnhânquyền
cảtrướcvàsaukhikýkếtcácBITsvàFTAshiệncóvàđượcđềxuất;
(iv)Cácbênphảilàmrõcáchthứcduytrìcácnghĩavụnhân
quyềnnếuhọthôngquaBITsvàFTAsđangtrongquátrìnhđàm
phán;
(v)Tùytheoquymôvàphạmvicủacáchiệpđịnhđangđượcđàm
phán,phảilồngghépcácbiệnphápbảođảmmạnhđểcácquyềncon
ngườiđượcbảovệvàthựchiệnđầyđủ./

30. MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNG
NHÂNQUYỀNCỦACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
TS.LãKhánhTùng
KhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội
Trongkhiởnhiềuquốcgia,nhànướcnỗlựcđàmphánvàkýkết
cáchiệpđịnhthươngmạitựdosongphươngvàđaphươngthìcùng
vớisựpháttriểnvàhộinhậpkinhtế,vấnđềảnhhưởngcủathương
mại,kinhdoanhđốivớicácquyềnconngườingàycàngđượcdưluận
quantâmhơn.Từđó,nhậnthứcvềcáckhíacạnhcủamốiquanhệ
nàycótiềmnănglantỏađếnnhữngnhàhoạchđịnhchínhsách,cũng
nhưđếngiớitruyềnthôngvàcộngđồngxãhội.Nếuthuậnlợi,những
nhậnthứcđósẽcóthểmanglạisựthayđổitheohướngtíchcực,giảm
thiểuđượccáctáchạiđachiềutiềmẩnvàkhắcphụcphầnnàonhững
táchại,hậuquảđãbộclộtrongthựctế.
Trongbàiviếtnày,tácgiảnêulênmộtsốkhókhăncủaviệcđánh
giátácđộnglênnhânquyềncủacáchiệpđịnhthươngmạitựdo,
thôngquaviệcphântíchmộtsốvấnđềchungcủaviệcđánhgiáđó
tạicácquốcgiatrênthếgiới,sauđóđivàohaitrườnghợpTrung
QuốcvàViệtNam,chủyếuquaviệcxemxétmốiquanhệthươngmại
củahaiquốcgianàytrongkhuônkhổWTO,vớiEU(Liênminhchâu
Âu)vàHoaKỳvàmộtsốkhíacạnhquyềnconngườiliênquan.
1.ĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀNCỦACÁCHIỆPĐỊNH
THƯƠNGMẠITỰDO
1.1.Đánhgiátácđộngnhânquyền
Đánhgiátácđộngvềxãhội,kinhtếvàmôitrườngngàycàngđược
30

31. sửdụngrộngrãinhưmộtcôngcụđểxácđịnhảnhhưởngcủacác
chínhsách,chươngtrình,sựcanthiệpcủaphápluậtđốivớinhiềulĩnh
vựckhácnhau.Đánhgiátácđộngnhânquyền(HumanRightsImpact
Assessment-HRIA,từđâyviếttắtlàĐGTĐNQ)cũngđượcsửdụng
ngàycàngphổbiếnhơnđểđánhgiácácchínhsách,chươngtrình,sự
canthiệpvềquyềnconngười.Mụcđíchcủaviệcđánhgiálànhằm
ngănchặnhoặckhắcphụchậuquảcủacácviphạmquyềnconngười.
Dùcónhữngcáchhiểu,tiếpcậnkhácnhau,cácphươngthức
ĐGTĐNQđềunhằmđếnviệcđođạckhoảngcáchgiữacácchuẩnmực
pháplývềquyềnconngườivớihànhviđãhoặcđangdiễnra,hoặcđượcdự
kiến/đềxuất;vớimụctiêunhằmtăngcườngsựhiểubiếtcủangườiraquyết
địnhvànhữngchủthểkhác,nhằmgiớihạnnhữngảnhhưởngtiêucựctừ
cáchoạtđộngcủachínhquyềnvàgiớidoanhnghiệp.26
1.2.Cáchiệpđịnhthươngmạitựdovàquyềnconngười
Mốiquanhệgiữathươngmạivàcácquyềnconngườilàmộtchủ
đềtiếptụcgâytranhcãi.Bêncạnhnhữngtácđộngtíchcực,tựdohóa
thươngmạicũnggâyrakhôngíttácđộngtiêucựcđếnđờisống
ngườidânvàcácquyềnconngười.
Mộtsốảnhhưởngtíchcựccủacáchiệpđịnhthươngmạitựdo,
haycủatựdohóathươngmạinóichung,đốivớicácquyềnconngười
-màchủyếu,trựctiếplàcácquyềnkinhtế,xãhộivàvănhóa-dễ
nhậnthấy,nêndườngnhưcũngtươngđốidễđánhgiá,đólà:tăng
cườngkhảnăngtiếpcậncáchànghóa,dịchvụđadạng,baogồm
nhữnghànghóacơbản(nhưlươngthực...)vàdịchvụcơbản(như
giáodục,ytế...);tạothêmnhiềuviệclàmdothuhútđầutưnước
ngoài,nângcaocáctiêuchuẩntronglĩnhvựclaođộng...Bêncạnhđó,
ảnhhưởngcủacáchiệpđịnhđốivớicácquyềndânsự,chínhtrị(như
tựdongônluận,hộihọp,đilại,bầucử...)cóvẻkhónhậnthấyhơn.
31
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
____________________
26.
3D(Trade,Humanrights,EquitableEconomy),Insightsonhumanrightsimpactassessments
oftradepoliciesandagreements,2010,trang2.

32. Nhữngtácđộngtiêucựcmàtựdohóathươngmạiđãgâyracũng
khôngphảilànhỏvàdễgiảiquyết.Trênquymôtoàncầu,nhiều
chuyêngianhânquyềncủaLiênHiệpQuốcgầnđâyđãcùngcảnh
báovềnhữngảnhhưởngtiêucựccủacáchiệpđịnh,thỏathuận
thươngmạivàđầutư(FTA,BIT)lênviệchưởngthụcácquyềncon
ngườivềkinhtế,xãhội,vănhóa,dânsựvàchínhtrị,đặcbiệtlàquyền
sống,quyềnvềlươngthực,nướcsạch,sứckhỏe,nhàở,giáodục,khoa
họcvàvănhóa,tiêuchuẩnlaođộng,độclậptưpháp,môitrường
trongsạch,khôngbịcưỡngbứcdidời.27
Cácchuyêngiađưaranhiều
khuyếnnghịđểgiảmthiểucáctácđộngtiêucựcđó(nhưviệcđàm
pháncáchiệpđịnhphảiminhbạch,cósựthamvấnrộngrãivớimọi
chủthểliênquan,phổbiếncácdựthảohiệpđịnh,tiếnhành
ĐGTĐNQtrướcvàsau...).28
NgaycảđốivớiViệtNam,hộinhậpkinhtếquốctế,cùngvới
việctrởthànhmộtđộnglựcchoquátrìnhpháttriểnđấtnước,góp
phầnđổimớithểchế,làmgiatăngmứcsốngcủacácnhómdâncư
vàhỗtrợcôngcuộcgiảmnghèo,tiếntrìnhpháttriểnkinhtếcũng
đanglàmgiatăngsựphântầngxãhội,bấtbìnhđẳngxãhội;29
bên
cạnhđólàcácvấnnạnnhưônhiễmmôitrường,cạnkiệttàinguyên,
nôngdânmấtđất...
1.3.Đánhgiátácđộngnhânquyềncủacáchiệpđịnhthươngmại
tựdo
XuhướngchunglàngàycàngcóthêmnhucầuĐGTĐNQcủacác
chínhsáchvàthỏathuậnthươngmại,từcáccơquangiámsátnhân
32
TS.LÃKHÁNHTÙNG
____________________
27.
Quanđiểmcủa10báocáoviênđặcbiệt,chuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốcnêutrong
Tuyênbốchung(statement)tháng6/2015:UNexpertsvoiceconcernoveradverseimpactof
freetradeandinvestmentagreementsonhumanrights,http://www.ohchr.org/
28.
Nhưtrên.
29.
TrịnhDuyLuân,NguyễnXuânMai,TácđộngcủahộinhậpkinhtếquốctếvàgianhậpWTO
ởViệtNam,trong“ViệtNamsaumộtnămgianhậpWTO:tăngtrưởngvàviệclàm”,NXB
ChínhtrịQuốcgia,2009,trang70.

33. quyềncủaLiênHiệpQuốc,30
nghịviệncácnước,cáctổchứcphichính
phủ(NGO)vàgiớihọcthuật.Điềunàychủyếuxuấtpháttừtầmảnh
hưởngrộnglớncủacácchínhsáchkinhtếvàthươngmạiđốivớicác
nhómdâncưkhácnhau,baogồmnhiềunhómyếuthế,dễbịtổn
thương,đồngthờinếuđiềuchỉnhthíchđángcókhảnăngtạoranhiều
ảnhhưởngtíchcựchơn,buộccácchủthểchịutráchnhiệmhơnđối
vớicáchoạtđộngkinhtế,đónggópchoviệckhiếnpháttriểnkinhtế
bềnvữnghơn.
ĐGTĐNQcủacáchiệpđịnhthươngmạitựdocóthểtiếnhành
vàocácthờiđiểmkhácnhau:trướckhihiệpđịnhđượcthôngqua,
cóhiệulực(exante),hoặcsaumộtthờigiantừkhihiệpđịnhcóhiệu
lực,đượcthựcthi(expost).CuộcĐGTĐNQcủaỦybanNhânquyền
QuốcgiaTháiLanthựchiệnvàonăm2006đốivớiHiệpđịnh
ThươngmạiTựdoTháiLan-HoaKỳthườngđượccoilàcuộcđánh
giáđầutiênloạinày.Ủybannàyđãđánhgiácácảnhhưởngtrêncác
lĩnhvựcnôngnghiệp,môitrường,quyềnsởhữutrítuệ,đầutưvà
dịchvụcủaHiệpđịnh.Nhữngnămsauđó,mộtsốtácgiả,nhóm
nghiêncứucótiếnhànhđánhgiámộtsốcuộcđánhgiátạimộtsố
quốcgiakhácnhưGhana,HondurasvàIndonesia(năm2007),
Costarica(năm2009)...Cácsángkiếnnàychủyếuđếntừgiớinghiên
cứuhoặccáctổchứcphichínhphủ(NGO),hầunhưkhôngcóđánh
giátừphíacácchínhquyền.
VớiEU,việcđánhgiátácđộngcảvềkinhtế,xãhộivàmôi
trườngđượcthựchiệnđốivớihầuhếtcácđàmphánthươngmạiđa
phươnghoặcsongphươngchính,dướitêngọiĐánhgiátácđộng
bềnvững(SustainabilityImpactAssessment).UNEP(Chươngtrình
MôitrườngLiênHiệpQuốc)cũngđánhgiátácđộngmôitrườngđối
33
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
____________________
30.
ChẳnghạnnhưtrongkếtluậncủamộtsốủybangiámsátcôngướcnhưỦybanvềcác
QuyềnKinhtế,XãhộivàVănhóa,ỦybanvềQuyềnTrẻem...,trongkhuyếnnghịcủamột
sốbáocáoviênđặcbiệt,chuyêngiađộclậpcủaLiênHiệpQuốc,cũngnhưtrongbảnTuyên
bốchungcủamộtsốbáocáoviênđặcbiệt,chuyêngiađộclậpvàotháng6/2015nêutrên.

34. vớicáchiệpđịnhthươngmạitựdo.Tổchứcnàyđãpháttriểnmột
phươngphápđánhgiátácđộnglồngghépcảvềmôitrường,xãhội
vàkinhtế.
PhươngphápĐGTĐNQcũnglàmộtchủđềgâynhiềutranhcãi.
Mặcdùcósựđồngthuậnlànếucóphươngphápđánhgiátốtthìsẽ
xácđịnhthànhcôngđượcsựtươngtácgiữacácquyphạmnhân
quyềnvàcácquyphạmthươngmạiquốctế,giúpíchchoviệchình
thànhnêncácchínhsáchthươngmại.Tuynhiên,kinhnghiệmliên
quanĐGTĐNQcủacáchiệpđịnhthươngmạitựdochưađủđểđi
đếnmộtphươngpháptổngthểđượcthừanhận.31
Tạimộtsốdiễn
đàn,hộithảo,mộtsốphươngphápđánhgiáchocáclĩnhvựccụthể
đãđượcthảoluận.32
DùkhôngcómộtphươngphápchungduynhấtchoĐGTĐNQ,
nhưnglạicómộtsốđiểmchungcủacácphươngpháp.Cácbước
chính(8)tiếnhànhĐGTĐNQcủamộthiệpđịnhthươngmạitựdo,có
thểchồnglấnnhau,đãđượchệthốnghóabaogồm:
lChọnlọcvấnđề,lĩnhvực(nhưtàichính,nănglượng,nông
nghiệp,khaithácmỏ...)trongchínhsách,hiệpđịnh,loạitrừvấnđề
trongchínhsáchkhôngcầnhoặckhôngthíchhợpđểđánhgiá
(screening)vàcácquyềncầntậptrung(nhưquyềnvềsứckhỏecủa
phụnữ,quyềnvềmôitrường,quyềnlaođộng...);
lXácđịnhphạmvi,lênkếhoạch(scoping):xácđịnhthôngtincần
thuthập,cáccâuhỏicầnđượctrảlời...;
lThuthậpbằngchứng(evidencegathering):thuthậpcácbằng
chứnglàmcăncứchoviệcđánhgiátừcácnguồnkhácnhau,loạibằng
chứngcầnthuthậpphụthuộcvàothờiđiểmđánhgiá(đánhgiá
“trước”hoặc“sau”);
34
TS.LÃKHÁNHTÙNG
____________________
31.
3D(Trade,Humanrights,EquitableEconomy),Tàiliệuđãdẫn,trang3.
32.
HumanRightsImpactAssessmentofFreeTradeAgreements,ReportofExpertSeminar,
Geneva,23-24/6/2010,trang19–20.

35. lThamvấncósựthamgiacủacôngchúng:traođổi,phỏngvấn
vớicôngchúng,nhữngngười,nhómchịutácđộngcủachínhsách,
HiệpđịnhThươngmạiTựdođểthuthậpthêm,đốichiếuthôngtin;
lPhântích:sửdụngcácbiệnphápđịnhlượng,địnhtínhđểphân
tíchcácbằngchứng,thôngtinđãthuthậpliênquanđếncácảnhhưởng
tiềmnăng(đánhgiátrước)hoặcthựctế(đánhgiásau);thườngcóviệc
phântíchphápluật,chínhsách,thựchành,quađóxácđịnhđượcquan
tâmcủangườidân,khoảngcáchvớicácchuẩnmựcnhânquyền;
lKếtluậnvàkhuyếnnghị:ngườiđánhgiáđưarakếtluậntổng
thểvềảnhhưởngcủachínhsáchđốivớicácquyềnconngười,đưara
cáckhuyếnnghịđốivớicácchủthểcónghĩavụliênquan,thườngbao
gồmyêucầuvềkếhoạchhànhđộngcụthể;
lĐánhgiávàràsoát:đánhgiáxembảnthânviệcĐGTĐNQđã
đạtđượccácmụctiêuđềrachưa,cóchủđề,quyềnnàobịbỏsóthay
không,cácchủthểcónghĩavụcóquantâmđếncáckhuyếnnghịnêu
lêntrongtiếntrìnhĐGTĐNQhaykhông...;
lViếtbáocáo,xuấtbản,phổbiếnbáocáo.33
QuanghiêncứumộtsốĐGTĐNQcủacáchiệpđịnhthươngmại
tựdo,cótácgiảđãđiđếnmộtsố“bàihọc”là:1)Cầnxácđịnhcác
nghĩavụpháplývànguyêntắccơbảncủaquyềnconngườilàtrung
tâmcủaviệcđánhgiá;2)Cáckếtluậnnênchỉgiớihạnnhữngtác
độngcủacácđiềukhoảncụthểtrongđiềuướcthươngmại;3)
Phươngphápcósựthamgiarộngrãicótầmquantrọngđặcbiệtđối
vớiviệcđánhgiá;4)Nhómthựchiệnviệcđánhgiácầncóchuyên
mônđadạng...34
35
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
____________________
33.
JamesHarrison,HumanRightsImpactAssessmentofFreeTradeAgreements:WhatistheState
oftheArt?,Vienna,5November2013;Worldbank&NordicTrustFund,HumanRightsImpact
Assessment:AReviewoftheLiterature,DifferenceswithotherformsofAssessmentsandRelevance
forDevelopment,2/2013.
34.
JamesHarrison,ConductingaHumanRightsImpactAssessmentoftheCanada-ColombiaFreeTrade
Agreement:KeyIssues(BackgroundpaperpreparedforCCICAmericasPolicyGroup),2009.

36. 2.ĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀNTẠITRUNGQUỐCVÀ
VIỆTNAM
2.1.Mộtsốđặcđiểmcủatìnhhìnhkinhtế,chínhtrịvànhân
quyềnTrungQuốcvàViệtNam
TrungQuốckhởiđộngquátrìnhmởcửakinhtếvàonăm1978,
sớmhơnViệtNamgầnmộtthậpniên.Mặcdùnềnkinhtếcủahai
quốcgiacósựkhácbiệtlớnvềquymô,nhưnglạicónhiềunéttương
đồngvềvănhóa,chínhtrịvàkinhtếkhiếnchoviệcsosánhcóthể
manglạinhữngcáinhìnhữuích.
Từnhiềuthậpniênqua,đặcbiệtsaubiếncốtạiThiênAnMôn
(1989),trùngvớithờiđiểmđốiđầugiữahaiphetưbảnvàxãhộichủ
nghĩakhôngcòn,TrungQuốctiếptụcbịphêphántừnhiềuhướng
làkhôngtuânthủcácchuẩnmựcquốctếvềquyềnconngười.Trung
Quốcmộtmặtđưara,duytrìcáchhiểucủamìnhvềquyềncon
người(vớinhữngnộidungchínhlàưutiêncácquyềnkinhtế,xã
hội;nhânquyềnphụthuộcvàomứcđộpháttriển;ưutiênquyền
củađasố;ổnđịnhlàtiềnđềchoviệchưởngthụcácquyền...);trên
nhiềudiễnđànđaphươngvềnhânquyền,nhưHộiđồngNhân
quyềnLiênHiệpQuốc,TrungQuốcdườngnhưđangtránhgâychú
ý,trừkhibịphêphán.35
NhiềunhàquansátđanglongạilàTrung
Quốcđangtạoramộtmôhìnhxấu-“kiểumẫuTrungQuốc”(China
model)-vềnhânquyền.36
TrongquanhệvớiWTO,TrungQuốcvàViệtNamđềutrởthành
thànhviêntươngđốimuộn(TrungQuốcvàonăm2001,thànhviên
thứ142vàViệtNamvàonăm2006,thànhviênthứ150).TrungQuốc
đãphảnđốiviệcđưacácvấnđềnhânquyềnvàotrongkhuônkhổcủa
WTO,vàquanđiểmđóđãthắngthếtạiTổchứcThươngmạiđa
36
TS.LÃKHÁNHTÙNG
____________________
35.
SonyaSceats,ShaunBreslin,ChinaandtheInternationalHumanRightsSystem,Chatham
House,10/2012.
36.
SonyaSceats,ShaunBreslin,Tàiliệuđãdẫn,trang15.

37. phươngnày.37
Cạnhđó,sau15nămgianhậpWTO,nhiềucamkếtcủa
TrungQuốckhôngđượcthựcthiđầyđủ,chúngtrởthànhnhữnglời
hứasuông,giữanhữngcamkếtvàthựchànhcủaquốcgianàylà
“khoảngcáchrộnghoác”(yawninggap).38
VớiViệtNam,sau10nămgianhậpWTO,nềnkinhtếkhôngthực
sựpháttriểncaonhưkỳvọnglúcđầu.Đồngthời,ViệtNamlạikhông
thựchiệnmạnhcáccamkếtWTO,trongkhicácthuậnlợichưađược
thấyrõ,cáclĩnhvựckinhtếxươngsốngcủaViệtNam(hệthốngphân
phối-bánlẻ,ngânhàng,tàichính,giaonhận...)đangchịusứcép
mãnhliệttừcácdoanhnghiệpnướcngoàivàcóvốnđầutưnước
ngoài.Nguyênnhânđãđượccácchuyêngianhậnđịnhlà“quáchậm
trongviệccảicáchnềnkinhtế”,vàkhôngquantâmđầyđủđếnviệc
pháttriểntiềmlựccủacácdoanhnghiệptrongnước.39
ĐốivớiHoaKỳ,TrungQuốcchưacómộthiệpđịnhthươngmạitự
dosongphương,dùhaibênthườngxuyêntổchứcđốithoạikinhtếcấp
cao(ĐốithoạiKinhtếchiếnlược-SED,mỗinămhailầnkểtừnăm
2006).TrongkhiTrungQuốcgiatăngquanhệthươngmạivớinhiềuđối
táctrênthếgiới,chínhsách“xoaytrục”củaHoaKỳvềchâuÁthường
đượcnhìnnhậnlàchủyếunhằmkhốngchếsựtrỗidậycủaTrungQuốc.
ViệtNamđượcHoaKỳdỡbỏcấmvậnvàonăm1994vàhaibênký
HiệpđịnhThươngmạiTựdosongphương(BTA)vàonăm2000.BTA
đãcóvaitròđángkểtrongviệcthúcđẩythươngmạisongphương.
Năm2006,HoaKỳtraochoViệtNamQuychếĐốixửtốihuệquốc
thườngtrực(PNTR),nhưmộtphầncủachophépViệtNamgianhập
WTO.Hiệnhầunhưchưacónghiêncứuđánhgiánàovềtácđộngcủa
37
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
____________________
37.
DanielCR.Chow,WhyChinaopposesHumanRightsintheWorldTradeOrganization,Journal
ofInternationalLaw,Vol.35,Issues1,Article2,trang107.
38.
StephenJ.Ezell,RobertD.Atkinson,FalsePromises:theYawningGapbetweenChina’sWTO
CommitmentsandPractices,TheInformationTechnology&InnovationFoundation,9/2015.
39.
QuanđiểmcủaTS.LêĐăngDoanhvàPhạmChiLan,8nămgianhậpWTO:Trâuchậm
uốngnướcđục,NhịpcầuĐầutư,01/12/2014.

38. BTAđếnquyềnconngườiởViệtNam,tuynhiên,đốivớimộtsốchính
trịgiaHoaKỳkhắtkhe,Hiệpđịnhnàydườngnhưđãkhôngtạorasự
thayđổinàođốivớicácquyềnconngườitạiViệtNam.40
Nhữngtiếng
nóiphêphánnhưvậyđãyêucầuChínhphủHoaKỳcầnđiềuchỉnh
chínhsáchkhiđàmphánTPPvớinhữngnướcnhưViệtNam.
ĐốivớiEU,chínhsáchđốingoạicủaLiênminhnàycósựquan
tâmđếncácquyềnconngướitừrấtsớm.Gầnđây,vàongày25/6/2012,
EUthôngquaKhuônkhổChiếnlượcvềNhânquyềnvàDânchủ(EU
StrategicFrameworkonHumanRightsandDemocracy),xácđịnhrằngcác
nguyêntắctôntrọngnhânquyền,dânchủvàpháptrịlànềntảngcủa
mọichínhsáchcủaLiênminh.Dùnóinhiều,chođếnnay,ảnhhưởng
củaEUđốivớithựctiễnnhânquyềntạicácquốcgiađangpháttriển,
nhấtlàTrungQuốc,làkháhạnchế.41
VớiTrungQuốc,EUvẫnđang
cânnhắcviệccóđiđếnmộtHiệpđịnhThươngmạiTựdo(FTA)hay
không,dùhaibênđãkhởiđộngđàmphánvềmộtHiệpđịnhĐầutư.
TrungQuốcđãđặtvấnđềvềFTAvớiEU,tuynhiên,ỦybanchâuÂu
vàhầuhếtcácquốcgiathànhviênđềuđangnghingạiđiềunày,đặc
biệtdogiálaođộngtạiTrungQuốcquárẻnêncácdoanhnghiệpchâu
Âukhócạnhtranh.
EUvàViệtNamkhởiđộngđàmphánHiệpđịnhThươngmạiTự
dotừngày26/6/2012,vàkếtthúcđàmphánvàongày2/12/2015,tuy
nhiênvănbảnnàysẽcầnđượctrìnhraHộiđồngBộtrưởngvàNghị
việnchâuÂuđểphêchuẩn.Vềmặtkinhtế,Hiệpđịnhnàykhôngchỉ
nhậnđượcnhữngủnghộvớihyvọngtíchcực,nócũnggâylongại
vềnhữngảnhhưởngtiêucựcdàihạn.42
Vềmặtnhânquyền,nóđãbị
38
TS.LÃKHÁNHTÙNG
____________________
40.
LorettaSanchez,Whenitcomestofreetradepolicy,humanrightsshouldbeagamechanger
(PolicyEssay),HavardJournalonLegislation,Vol.25.
41.
NikolajBorreschmidt,TheEU’sHumanRightsPromotiononChinaandMyanmar:
TradingRightsforMights?,CollegeofEurope,5/2014,trang24.
42.
QuanđiểmcủabàRuthKelly,GiámđốcChínhsáchChươngtrìnhcủaTổchứcActionAid
trêntrangTintứcvềchâuÂuEuractiv,HiệpđịnhThươngmạiTựdovớiEUlàbẫythunhậpthấp
vớiViệtNam,VOA,ngày15/3/2016.

39. phêphánlàthiếuquantâmđếnnhânquyềnvàkhôngcóviệcđánh
giátácđộngnhânquyềntrongtiếntrìnhđàmphán.Ngày26/2/2016,
ThanhtraNghịviệnchâuÂu(Ombudsman)đãraphánquyếtvềviệc
ỦybanchâuÂukhôngcóđánhgiátácđộngnhânquyềntrongtiến
trìnhđàmphánFTAvớiViệtNam,điềunàycấuthànhmộtviphạm
tronghoạtđộng(maladministration).43
Trướcđó,vàongày26/3/2015,
căncứyêucầucủamộtsốtổchứcNGO,Thanhtrađãkhuyếnnghị
ỦybanphảitiếnhànhĐGTĐNQtrongtiếntrìnhđàmphánvớiViệt
Nam.BảnthânHiệpướcLisbon(sửađổiHiệpướcMaastricht1993về
EUvàHiệpướcRome1958,đượccácquốcgiaEUkýkếtvàotháng
12/2007,hiệulựctừngày1/12/2009),dùđượccangợilàđãquantâm
nhiềuđếncáckhíacạnhthểchếvànhânquyềntrongchínhsáchđối
ngoạivàthươngmại,cũngđãbịphêphánlàvẫntáchbiệt,khôngcó
sựgắnkếtgiữacácđốithoạivềthươngmại(doỦybanchâuÂu-EC
tiếnhành)vàđốithoạivềquyềnconngười(doCơquanĐốingoại
châuÂu-EEAStiếnhành),cũngnhưkhôngtạođiềukiệnchocác
NGOvàgiớidoanhnghiệpthamgiavàotiếntrìnhđàmpháncáchiệp
địnhthươngmạitựdo(phầnnàodovaitròcủaNghịviệnchâuÂu
bịsuygiảm).44
Quảthực,áplựccủacácNGObảovệnhânquyềnchưa
tạorasựthayđổiđángkểđốivớiquantâmcủaEUtrongHiệpđịnh
ThươngmạiTựdovớiViệtNam.45
Cũngtrongnăm2015,hàngloạthiệpđịnhkhácđượcViệtNamký
kếthoặcbắtđầucóhiệulực,nhưCộngđồngKinhtếASEAN(AEC),
HiệpđịnhĐốitáctoàndiệnkhuvựcgiữa10nướcASEANvà6nước
39
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
____________________
43.
EUOmbudsman,Decisionincase1409/2014/MHZontheEuropeanCommission'sfailure
tocarryoutapriorhumanrightsimpactassessmentoftheEU-Vietnamfreetradeagreement:
http://www.ombudsman.europa.eu/cases/decision.faces/en/64308/html.bookmark
44.
DanielaSicurelli,TheEUasaPromonterofHumanRightsinBilateralTradeAgreements:The
CaseoftheNegotiationswithVietnam,TheJournalofContemporaryEuropeanResearch,Vol.
11,issue2(2015),trang232.
45.
Xemthêm:FIDH(LiênđoànQuốctếNhânquyền,baogồm178tổchứcbảovệnhân
quyền),InhurryingtradedealwithVietnam,theEUisbypassingitshumanrightsobligations,
1/8/2015:https://www.fidh.org/en/

40. đốitác(RCEP),HiệpđịnhĐốitácXuyênTháiBìnhDương(TPP),FTA
ViệtNam-HànQuốc,FTAViệtNam-LiênminhKinhtếÁ-Âu
(EAEC)...NhữngHiệpđịnhnàymởrachoViệtNamcơhộimớiđể
pháttriển,khithịtrườngxuấtkhẩunhiềumặthàngđượcmởrộng
(đặcbiệtlàhàngnông,lâm,thủysản,dệtmay,dagiày...),tuynhiên
cũnggâynhiềulongạivềkinhtế.46
Bêncạnhđó,cáctácđộngvềxã
hộinóichungvàvềquyềnconngườiđềuchưađượcđánhgiáthích
đángvàđanglànhữngcâuhỏilớnđốivớinhữngngườiquantâm.
Chínhbởivậy,ĐGTĐNQbởiNhànước,cũngnhưbởicáctổchứcdân
sựđộclập,làthựcsựcầnthiết.
2.2.Mộtsốtháchthứcđốivớiviệcđánhgiátácđộngnhânquyền
tạiTrungQuốcvàViệtNam
Nhữngngườiquantâmđếnnhânquyềntạicácquốcgiađang
pháttriểnnhìnnhậncáchiệpđịnhthươngmạitựdonhưlàmột
phươngtiệnvớirấtnhiềutiềmnăngthúcđẩynhânquyền.47
Đểcócăn
cứđiềuchỉnhchỉnhsáchthươngmạithíchhợp,hoặcđểvậnđộng
(đốivớicáctổchứcxãhộidânsự),cầncóĐGTĐNQ.Bêncạnhnhững
tháchthứcchungcủaĐGTĐNQđốivớicácđiềuướcthươngmại,đối
vớicácquốcgiađangpháttriểnnhưTrungQuốc,ViệtNam,dường
nhưcònnhữngkhókhănđặcthùkhác.
Cóthểnhậnthấymộtsốtháchthức,khókhănnổibậtđốivới
ĐGTĐNQtạiTrungQuốc,ViệtNamnhưsau:
Thứnhất,sựthiếusẵnsàng,khôngủnghộhoặcengạicủanhà
nước,điềunàyđôikhiđượcgọilà“cáctháchthứcvềchínhtrị”.48
40
TS.LÃKHÁNHTÙNG
____________________
46.
TS.NguyễnĐứcThành(ĐạihọcQuốcgiaHàNội)longạiconđườngpháttriểncủaViệt
Namcóthểbịchệchhướngvàtụthậusâuhơnsovớicácnướckhác,vìchưacósựchuẩnbị
kỹchohộinhập–quanđiểmnêutạiHộithảo“TácđộngcủaHiệpđịnhTPPđốivớithungân
sách”,ngày22/06/2015(TạpchíTàichính:http://tapchitaichinh.vn/kinh-te-vi-mo/kinh-te-
dau-tu/2015-nam-cua-dau-an-cac-hiep-dinh-thuong-mai-tu-do-74279.html).
47.
LorettaSanchez,Whenitcomestofreetradepolicy,humanrightsshouldbeagamechanger
(PolicyEssay),HavardJournalonLegislation,Vol.25,trang343-353.
48.
Worldbank&NordicTrustFund,Tàiliệuđãdẫn,trangxiii.

41. Chínhthựctrạngquyềnconngườitạicácquốcgiacònnhữngtồntại
vànhữngquanđiểmchậmthayđổicủacácchínhquyềndườngnhư
làtháchthứclớnnhấtđốivớinhữngmongmuốnĐGTĐNQ.
Thứhai,việcthiếuchuyêngiavàkinhnghiệm,điềunàyđôikhi
đượcgọilà“cáctháchthứcvềkỹthuật”.49
ĐGTĐNQcầnnhiều
chuyênmôn,chuyêngiatừnhiềungànhkhácnhauvìcầnkiếnthức
tổnghợp(phápluật,chínhtrị,kinhtế,môitrường,ytế...).Từnăm
1993,HiệphộiNghiêncứuNhânquyềnTrungQuốcđượcthànhlập.
TuynhiênHiệphộinàydườngnhưưutiênchoviệcphổbiếncách
hiểucủachínhquyềnTrungQuốcvềquyềnconngườihơnlàviệcbảo
vệ,thúcđẩynhânquyền.TạiViệtNamtrongnhữngnămquanhiều
cuộckhảosátquymôlớncũngđãđượctiếnhành(nhưChỉsốHiệuquả
quảntrịvàhànhchínhcôngcấptỉnhởViệtNam-PAPI,ChỉsốNănglực
cạnhtranhcấptỉnh-PCI...),nhưngtronglĩnhvựcquyềnconngườicòn
tươngđốithiếuhụt.
Thứba,bảnthânĐGTĐNQlàviệcrấtkhó.Thànhtựuvàhạnchế
vềquyềnconngườitạimộtquốcgiacóthểxuấtpháttừnhiềunguyên
nhânkhácnhau,thậmchíxenkẽ,chồnglấnnhau.Sựthayđổicóthể
đếntừcácchínhsách,chươngtrìnhcủaquốcgia,hoặctừnhững
nguyênnhânkháchquankhác.Chẳnghạn,đốivớilươngthực,việc
tănghoặcgiảmgiálươngthựccóthểđếntừcácnguyênnhânvềthời
tiết(hạnhán,thiêntai),vậnchuyển(giáxăngdầuthayđổi),vaitrò
củacáctổchứcxãhội(hoạtđộngtừthiệnnhânđạo,cứutrợ)...,chứ
khôngphảiluôntừchínhsáchcủanhànướchoặctácđộngcủamột
hiệpđịnhthươngmạitựdo.
3.NHẬNXÉTKẾTLUẬNVÀKHUYẾNNGHỊ
Trongkhicâuhỏiliệutựdokinhtếcónhấtthiếtdẫnđếntựdo
chínhtrịhaykhôngvẫntiếptụcđượcđặtra,cầncónhữngđánhgiá
41
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
____________________
49.
Nhưtrên.

42. dựatrênnhữngchỉsố,bằngchứngxácthựcvềnhữngảnhhưởngđối
vớiquyềnconngườicủacáchiệpđịnhthươngmạitựdo,đóchínhlà
hoạtđộngĐGTĐNQ.
Quamộtsốkhíacạnhđãđềcậptrongbàiviết,tácgiảđiđếnmột
sốnhậnđịnhsauđây:
lĐGTĐNQlàrấtcầnthiếtđểcóthểxácđịnhđượcphạmvi,mức
độảnhhưởngđốivớiquyềnconngườicủacáchiệpđịnhthươngmại
tựdo.Hoạtđộngnàyngàycàngđượcquantâm,trởnênphổbiếntrên
thếgiới.
lChủthểthựchiệnĐGTĐNQcóthểlàcơquannhànướchoặctổ
chứcphinhànước,vàotrướchoặcsaukhimộthiệpđịnhcóhiệulực.
Tuynhiên,ĐGTĐNQcủacáctổchứcphinhànướcthườngđượctin
cậyhơn.
lĐGTĐNQcầnquantâm,đặtcơsởtrêncácnguyêntắcvàquy
phạmvềquyềnconngườiđượcquốctếghinhận,lưuýđếncácnghĩa
vụvềnhânquyềncủanhànước,đồngthờicầnxáclậpcácchỉsốcụ
thểliênquanđếncácquyền/cấuthànhcủaquyềncụthể.
lĐGTĐNQlàviệckhôngdễdàng,mấtnhiềucôngsức,nguồn
lực.Cũngcầnlưuýrằngviệccảithiệnhoặcsuythoáicủathựctiễn
quyềnconngườitạimộtquốcgiacóthểcónhiềunguyênnhân
khácnhau.
Quađó,đốichiếuvớithựctiễnvànhucầucủaViệtNam,tácgiả
bướcđầucómộtsốkhuyếnnghịsauđây:
lĐốivớicáccơquannhànước:cókếhoạchtổngthểvềthúcđẩy
vàbảovệquyềnconngười,baogồmsựquantâmđếntácđộngvới
quyềnconngườitừcáchiệpđịnhthươngmạitựdo;việcđàmphán
cáchiệpđịnhphảiminhbạch,cósựthamvấnrộngrãicủamọichủthể
liênquannhưcôngđoàn,hiệphộingườitiêudùng,cáctổchứcbảovệ
môitrường,chuyêngiaytế...;phổbiếncácdựthảohiệpđịnh;cần
nghiêncứu,traođổivớicácchuyêngia,tổchứcchuyênmôn(trong
42
TS.LÃKHÁNHTÙNG

43. 43
MỘTSỐTHÁCHTHỨCĐỐIVỚIĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂNQUYỀN...
nướcvàquốctế)vềkinhnghiệm,nộidung,phươngthứcĐGTĐNQ;
tiếnhànhĐGTĐNQcảtrướcvàsauđốivớimộtsốlĩnhvực...
lĐốivớicáctổchứcxãhội:quantâmnghiêncứu,chiasẻkinh
nghiệm,nângcaonhậnthứccủacáccơquannhànước(đặcbiệtlàcác
cơquanliênquannhưBộCôngthương,BộLaođộng,BộTàinguyên
vàMôitrường,Banchỉđạonhânquyềncáccấp...),côngchúngvề
khíacạnhquyềnconngườitrongpháttriểnkinhtế,vềnộidung,
phươngthứcĐGTĐNQ;tậphợpthôngtin,bằngchứngvềviệcthực
thicácquyềnconngười;thamgiathamvấn,vậnđộngtrongtiếntrình
đàmpháncáchiệpđịnhthươngmạitựdo,vậnđộngcáccơquannhà
nướcvàtựmìnhtiếnhànhĐGTĐNQmộtsốlĩnhvực...
lĐốivớicácđốitácpháttriển:quantâmhơnđếnĐGTĐNQ
trongtiếntrìnhđàmphán,thựcthicáchiệpđịnhthươngmạitựdo;
hỗtrợ,chiasẻkinhnghiệmvớicácnhànước,tổchứcxãhộivềcác
chuẩnmựcnhânquyềnvàphươngthứcĐGTĐNQ...
lĐốivớicácdoanhnghiệp:quantâmđếnkhíacạnhquyềncon
người,tráchnhiệmxãhộicủadoanhnghiệptrongkinhdoanh,làm
quenvớicáctiêuchuẩn,khuyếnnghịcủaLiênHiệpQuốcliênquan,
nhưBộNguyêntắcđịnhhướngvềThươngmạivàNhânquyền(the
UnitedNationsGuidingPrinciplesonBusinessandHumanRights-
UNGPs)50
;quantâmđếncáckhíacạnhquyềnconngườitrongcác
hiệpđịnhthươngmạitựdo,cùngvớicáchiệphộingànhnghềtham
giathamvấn,vậnđộng;tạođiềukiệnchocôngnhân,ngườilaođộng
thựcthicácquyền;hỗtrợcáccơquannhànướcvàtổchứcxãhộikhi
họtiếnhànhĐGTĐNQ...
____________________
50.
ĐượcxâydựngbởiBáocáoviênđặcbiệtLHQvềThươngmạivàNhânquyền,Giáosư
JohnRuggie–TrườngHarvardKennedy,nêncũngđượcgọilà“CácnguyêntắcRuggie”hay
“KhuônkhổRuggie”,vàđượcHộiđồngNhânquyềnthôngquanăm2011.

44. THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDO
DỰATRÊNTIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
ThS.NCS.NguyễnAnhĐức
(KhoaLuậtĐạihọcQuốcgiaHàNội)
Xéttừgócđộkinhtế,ViệtNamlàmộtthànhviênrấtmớitrong
“sânchơi”chungvốnđãđượcđịnhhìnhbởicáccườngquốc.Bằng
chứnglàkhicác“ônglớn”vìlợiíchkinhtếmàgâychiếnvớinhau,
tranhgiànhnhauquanhiềucuộclớnnhỏ,nướcViệtNamtalúcđó
vẫnphảidòdẫmtrênbướcđườnggiànhlạichủquyền,chưacócơhội
gâydựngnềnkinhtếnộiđịachứchưanóiđếnthamgiacùngvớicác
quốcgiakháccùngpháttriểnkinhtế.Chođếntậnsauthờiđiểmkết
thúcthếchiến2,vềcơbảnkinhtếnướctavẫnphảichịunhữnghệquả
tệhạibởichínhsáchtổchứcnềnkinhtếcủathựcdânvớibatrọng
tâm:(1)DiệtkỹnghệViệtNamđểhànghóathựcdânkhitớiđây
khôngthểbịcạnhtranh;(2)Hạgiánguồnnhâncôngđếntốithiểuđể
giatănglợinhuậndokhôngthểtănggiátrênthịtrườngchungquốc
tế;và(3)Tổchứcthuếquantheomụctiêukiềmchếtốiđakhảnăng
hànghóacủacácquốcgiakhácthâmnhậpthịtrườngViệtNam.51
Chođếnnay,khiViệtNamđãtrởthànhmộtquốcgiađầyđủchủ
quyềnvàkhẳngđịnhđượcvịtrítrongnềnkinhtếtoàncầu,những
bàihọccóđượctừquákhứvẫnkhôngphảiđãhếtgiátrị.Mặcdùchủ
nghĩathựcdânthulợidựatrênxâmlượctrựctiếpbằngvũlựcđãhầu
nhưkhôngcòn,nhưngchủnghĩalợinhuậnvẫncónhữngcáchthức
tồntạivàchegiấuđầytàitình.Cónghĩalànếukhôngcónhữngchiến
44
____________________
51.
Xemthêm:PhanHữu(1947),ViệtNam-mộtnềnkinhtếtươnglai,NXBNgàyNay(SàiGòn),
tr.11-13.

45. lượcphùhợpthìngaytạinộiđịa,hànghóakỹnghệViệtvẫnsẽthất
thếtrướchànghóatừbênngoài,nguồnnhânlựcdùđãrấtrẻcũng
vẫnđốimặtvớinguycơthấtnghiệp,vàđặcbiệtlànguycơtựbiến
thànhthịtrườngriêngcủamộtquốcgiakhác.
Vớinhữngtháchthứcrõràngdựđoánđược,đòihỏinhữngquốc
gianhỏ,yếunhưViệtNamphảituânthủtriệtđểnguyêntắcđa
phương,đadạnghóacácmốihệvớiquốctế,nhấtlàvềkinhtế.Dựa
trênnguyêntắcnày,việcxâydựngchiếnlượcchonhữngchương
trìnhhợptácpháttriểncũngcầnđượctínhlinhhoạtnhằmđảmbảo
đạtđượcmụcđíchtốithượnglàngàycàngnângcaokhảnăngthụ
hưởngcácquyềncủamọingườidân.
Trongcáchoạtđộnghợptácpháttriểnnóichung,xuhướnghiện
naychothấycácquốcgia,khuvựcđangdầntáchkhỏicácnềntảng
chungđãthiếtlập(nhưngkhôngphảitừbỏmàdựatrênđó)đểtạora
nhữngliênkếtnhỏhơnnhưngcóchiềusâu,nhằmhướngđếnnhững
“luậtchơi”mới,khắcphục“tínhphổquát”củacácquytắccũ.Một
trongsốcácbiểuhiệnrõràngchothấyxuhướngnàylàviệccácquốc
giacùngnhaukýkếtcáchiệpđịnhthươngmạitựdo(FTA)song
phươnghoặcđaphương.Xuhướngnàytuymới,nhưngcũngkhông
nằmngoàimụctiêuliênkếttìmkiếmlợinhuậnlớnnhất,lợiíchlớn
nhấttừcácnềnkinhtế.Dođó,cầnphảicónhữngphântíchthấuđáo
đểtiếntrìnhvậnđộngvừaphùhợpvớixuthếquốctế,màvẫnbảo
đảmđượctínhbềnvữngchocácgiátrịcốtlõicủaquốcgia-đóchính
làcácquyềnvàlợiíchcủangườidânphảingàycàngđượccủngcố.
1.TẠISAOCÁCQUỐCGIAKÝKẾTCÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNG
MẠITỰDO(FTA)?52
DocácFTAchủyếuđượcxemxétdướigócđộhợptáckinhtếnên
45
THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDODỰATRÊNTIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
52.
Thamkhảotừ:JohnWhalley,WhyDoCountriesSeekRegionalTradeAgreements?,trongtập
“TheRegionalizationoftheWorldEconomy”,NXBUniversityofChicagoPress,1998

46. việctìmđếnvớicácliênkếtFTAcóthểđượcnhìnnhậntừhaikhíacạnh.
Đốivớinhữngnềnkinhtếmạnh,mụctiêucủahọlànhằmtìmkiếmcác
liênminhcótínhchiếnlượcvàthiếtlậpởđónhữngquytắcnềntảngmà
ẩnchứasauđólàcáccamkết,thỏathuậngiữacácthànhviênvềanninh
kinhtế,thươngmạilâudài(vídụnhưLiênminhchâuÂu,dùđây
khôngđơnthuầnlàmộtliênhiệpvềkinhtế,thươngmại).Trongkhiđó,
cácquốcgianhỏhơncoiviệcthamgiavàocácFTAvớicácđốitáclớn
giốngnhưviệctìmkiếmcơhộiđểcóđượcnhữngthịtrườngrộnglớn
củacácđốitácnàythôngquanhữngnhượngbộ(qualạilẫnnhau)về
cácràocảnthươngmạicủacácbênsẽgiúptạonhữngthuậnlợitrong
việctiếpcậnthịtrườngcũngnhưcácđồngthuậnvềcáctiêuchuẩnmà
ởđócácbênđềucólợi,bấtkểcácnướcthamgialớnhaynhỏ.
Tuynhiên,mụcđíchkinhtếnhiềukhikhôngphảilàưutiêncủacác
quốcgiatrongbàitoánFTA.MộtsốquốcgiacoiviệcthamgiavàoFTA
giốngnhưmộtbướcđệmđểtiếntớicácmụctiêuxahơntrongtương
lai.Trongnhữngtrườnghợpnhưvậy,mụctiêuẩnchứađằngsaucác
giátrịkinhtếdườngnhưlàcơhộihoànthiệnhệthốngpháplýtrong
nướcđểtừngbướcđápứngcáctiêuchuẩn.Nhờđó,quốcgiasẽsớm
thiếtlậpđượckhuônkhổpháplýnộibộnhằmbảođảmsựantoàncho
việcthamgiacủachínhhọvàocácliênkếtlớnhơn.Đồngthời,thông
quaviệckýkếtcácFTAnhưvậy,cũnggiúpcácquốcgianhậnđượcsự
hỗtrợcủađốitáctrongtiếntrìnhcảicách.Vídụ,đốivớiViệtNam,sau
khikýkếtHiệpđịnhsongphươngvớiHoaKỳđãnhậnđượchỗtrợcủa
ChínhphủHoaKỳtrongthựchiệncáccamkết(theodựánSTAR)như
cungcấptrợgiúpkỹthuậttrongcáclĩnhvựccảicáchpháplý,hảiquan,
quyềnsởhữutrítuệ,minhbạchchoChínhphủvàcácdoanhnghiệp
ViệtNam,cũngnhưcungcấpchoViệtNamnhữngkinhnghiệm,kỹ
năngchuyênsâutrongthựcthicáccamkếtthươngmại.53
46
ThS.NCS.NGUYỄNANHĐỨC
____________________
53.
BộThươngmại(2004),BáocáotổnghợpMộtsốvấnđềchủyếucầnxửlýkhithựchiệncáccam
kếttrongHiệpđịnhThươngmạiViệtNam-HoaKỳvàtiếntrìnhthamgiaWTOcủaViệtNam,Đề
tàicấpBộ,tr.36.

47. Mộtmụctiêukháccủacácquốcgiacầnđượcnhắcđếnlàviệc
thamgiavàocácFTAgiúpnângcaokhảnăngđàmphántrongcác
cuộcthươnglượngvớibênthứba.Mụctiêunàyđượccholàđãthể
hiệnthànhcôngbởicácquốcgiathuộcLiênminhchâuÂuvàonhững
năm50củathếkỷtrước.Ởthờiđiểmđó(chưahìnhthànhLiênminh
châuÂu),việccácquốcgiađơnlẻthamgiađàmphánthươngmạivới
đốitácHoaKỳbịđánhgiálàgặpnhiềubấtlợi.Dođó,cácquốcgia
nàyđãtìmđếnmộtgiảipháplàliênkếtvớinhauđểcùngtạothếcân
bằngtrongthươnglượngvớiHoaKỳ.Gầnhơn,mốiliênkếtgiữacác
quốcgiaĐôngNamÁtrongkhuvựcASEANcũngchothấycácnước
nàyđangliênkếtnhằmmụctiêuhướngđếncácđốitácbênngoài
(nhưTrungQuốc,NhậtBản,HànQuốc,ẤnĐộ,Úc,Niu-Di-lân)hơn
làdànhưutiênchocácthànhviênnộikhối.Tuynhiên,vẫncầnnhớ
rằng,mứcđộliênkếtcácquốcgiatrongkhuvựccàngđượccủngcố
thìmụctiêuhướngracácđốitácbênngoàicàngđượcđảmbảo.
Nhưvậy,chỉthôngquaviệctiếnhànhthamgiamộtFTA,mỗi
quốcgiacóthểxácđịnhmộthoặcmộtsốmụctiêunhấtđịnhvàtrong
đasốcáctrườnghợp,việcđánhgiácácmụctiêuhoặcphânđịnhmức
độưutiêndànhchomụctiêunàolàrấtkhókhăn.Tấtnhiên,dùvới
mụctiêunàothìcáiđíchcuốicùngmàquốcgiamongmuốnchínhlà
tươnglaicủangườidân,làmthếnàođểbảođảmtốtnhấtcácquyền.
2.TƯƠNGLAICỦAYÊUCẦUĐÁNHGIÁTÁCĐỘNGNHÂN
QUYỀNTRONGCÁCFTA54
Vàongày26/2/2016,ỦybanchâuÂuđãramộtphánquyếtvềviệc
cầnphảiđặtmốiquantâmưutiênchovấnđềđánhgiátácđộngvề
quyềnconngườitrongHiệpđịnhthươngmạitựdoViệtNam-EU.55
47
THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDODỰATRÊNTIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
54.
Thamkhảotừ:SimonWalker(2009),TheFutureofHumanRightsImpactAssessmentsofTrade
Agreements,xuấtbảnbởiG.J.WiardaInstituteforLegalResearch,HàLan.
55.
Xemtại:http://www.ombudsman.europa.eu/en/cases/decision.faces/en/64308/html.book-
mark

48. TuymụcđíchcủaphánquyếtlànhằmđếnViệtNamhơnlàkhốiEU,
nhưngđiềuđóchothấyviệcthamgiacáchiệpđịnhthươngmạitựdo
đangcóxuhướnggắnliềnvớicácyêucầuđánhgiátácđộngnhân
quyềnđốivớitấtcảcácbênthamgia.
Vớitốcđộtăngtrưởngkinhtếchungcủatoàncầu,nhữngvấn
đềkéotheonhưmôitrường,việclàm,côngđoànlaođộng,...cũng
trởthànhcácchủđềđượctranhluậnsôinổibởicácchuyêngia
trongtừnglĩnhvực.Tuynhiên,nhữngtácđộngriênglẻtừmỗi
chuyênngànhđềukhómangđếnnhữnghiệuquảnếukhôngcân
nhắcđếnvaitròcủa“sợidâyliênkết”tổngthểlàchínhsách,pháp
luậtvềthươngmạinóichungvàvềhợptáctheocácFTAnóiriêng.
Điềunàyphùhợpvớibảnchấtcủacáctranhluậnvốn“nhằmtìm
cáchvừaduytrìnhữngtácđộngtíchcựccủamởcửathươngmại
nhưngcũngđồngthờihạnchếnhữngtácđộngtiêucựcđốivớicuộc
sốngcũngnhưmôitrườngsinhtồncủachínhconngười”.56
Trong
khinhữngtácđộngvềmặtkinhtếcủacácFTAthườngđượcchúý
trongthờigianqua,thìnhữngđánhgiáliênquanđếntácđộngđối
vớiconngườithựcsựcònthiếuhụt.Từđódẫnđếnnhucầucấp
thiếtcầntìmkiếmnhữngphươngphápđánhgiátácđộngvềxãhội
vàmôitrườngtrongcáchtiếpcậncácliênkếtthươngmạiquốctế
nóichungvàtrongcácFTAnóiriêng.Trongtiếntrìnhđó,sựtham
giacủacáccơquanvàtổchứchoạtđộngvìquyềnconngườilàrất
cầnthiếtvàchủyếucầntậptrungvàovậnđộngxâydựngchính
sáchthươngmạidựatrênsựminhbạchvềđánhgiácáctácđộngđối
vớiquyềnconngười.
Yêucầuđốivớitiếpcậndựatrênquyềnđốivớicáchiệpđịnh
thươngmạiđãđượckhẳngđịnhbởihàngloạtnghiêncứu,báocáo
củacácỦybanLiênHiệpQuốc,đặcbiệtlàCaoủyLiênHiệpQuốcvề
48
ThS.NCS.NGUYỄNANHĐỨC
____________________
56.
SimonWalker(2009),TheFutureofHumanRightsImpactAssessmentsofTradeAgreements,
xuấtbảnbởiG.J.WiardaInstituteforLegalResearch,HàLan,tr.1

49. Quyềnconngười.57
Nhữngngườiủnghộcáchtiếpcậnnàychorằng
việcthựchiệncácđánhgiátácđộngnhânquyềnsẽcungcấpnhững
bằngchứngthựcnghiệmvềnhữngtácđộngthựctếvàtiềmẩnđốivới
quyềnconngườitừcácFTA,quađógópphầnvàoquátrìnhxâydựng
chínhsáchthươngmạihoặctiếntrìnhđàmphánthươngmạigiúp
thúcđẩycáchiệpđịnhthươngmạihướngtớiđápứngphùhợpvới
việcthụhưởngcácquyềnconngười,hạnchếđượcnhữngviphạm
hoặclạmdụngđốivớiquyền.Xahơnnữa,việcđánhgiátácđộng
nhânquyềnđốivớicácFTAcònhướngđếnmụctiêugiáodụcvề
quyềnconngườichocácchủthểcótráchnhiệmvềcácvấnđềnhân
quyềnliênquanđếnthươngmại,chẳnghạnnhưtráchnhiệmcủacác
nhàđầutư,sảnxuất,kinhdoanhthươngmại(hànghóavàdịchvụ)
đốivớibảođảmmôitrường,hoặccơhộiviệclàm,...
Vấnđềcầnquantâmởđâylàtạonênsựkhácbiệttrongcác
phươngphápđánhgiátácđộngbởilẽnhữngđánhgiátácđộngvề
môitrườnghayxãhộivốnvẫnđangtồntạinhưngchủyếutiếpcận
dựatrêncânnhắccáclợiíchkinhtế,vídụnhưkhảnăngkhaitháccác
vùngđất,nhữngchiphíđầutưcảitạocơsởvậtchấthaybồithường
thuhồiđấtchocưdânbảnđịa,chiphítáitạocáctổnhạimôitrường...
Nhữngcáchthứcđánhgiánhưvậykhôngphảilàmớimàđãbắtđầu
từnhữngnăm1960củathếkỷ20vớidấuấnrõràngđầutiênlàcơchế
đánhgiátácđộngmôitrường(EIA)đượcbanhànhtheoĐạoluật
năm1969vềchínhsáchmôitrườngquốcgiacủaHoaKỳ(NEPA).Tuy
vậy,hạnchếcủacáchtiếpcậnnàylàchưanhìnnhậnđầyđủvềcác
49
THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDODỰATRÊNTIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
57.
Cácbáocáotiêubiểunhư:(1)BáocáocủaCaoủynhânquyềntạiphiênhọpthứ52của
ỦybanNhânquyềnLiênHiệpQuốcvềtácđộngcủaHiệpđịnhvềcáckhíacạnhliênquan
đếnthươngmạicủaquyềnsởhữutrítuệđốivớicácquyềnconngười
(E/CN.4/Sub.2/2001/13),cácđoạntừ20-28;(2)BáocáocủaCaoủyNhânquyềnvềToàncầu
hóavàtácđộngđốivớithụhưởngđầyđủcácquyềnconngười(E/CN.4/2002/54),cácđoạn
từ40-43;(3)BáocáocủaCaoủyNhânquyềnvềTựdohóaThươngmạiDịchvụvàQuyền
conngười(E/CN.4/Sub.2/2002/9),cácđoạntừ5-13,18,58,62-64,68,72;(4)BáocáocủaCao
ủyNhânquyềnvềQuyềnconngười,ThươngmạivàĐầutư(E/CN.4/Sub.2/2003/9);...

50. ảnhhưởngđốivớixãhộinhưđờisốngconngườihoặccácgiátrịvăn
hóa.Điềuđódẫnđếnsựhìnhthànhvàpháttriểncủacácphương
phápđánhgiátácđộngxãhội(SIA)bắtđầutừnhữngnăm1970với
sựtậptrungvàonhómnhữngcưdânbảnđịa.Chođếnnhữngnăm
1990,việcđánhgiácáctácđộngxãhộitrởthànhmộthợpphầntrong
quátrìnhxâydựngchínhsách,khẳngđịnhvaitròcủahoạtđộngxây
dựngchínhsách,phápluậtlàmtiềnđềtrướckhithựcthicáchiệp
địnhđượcxâydựng.Cáchthứcnàyđượcápdụngphổbiếnởquymô
toàncầu,nhữngtổchứcquốctếnhưChươngtrìnhMôitrườngLiên
HiệpQuốc(UNEP),NgânhàngThếgiớibắtđầulồngghépcácđánh
giátácđộngxãhộicùngvớiđánhgiátácđộngmôitrườngtrongcác
dựánpháttriển.58
Dầndần,nhữngđánhgiátácđộngcàngtrởnênchuyênsâuhơn,
hướngđếncácnhómđốitượngcụthểhơnnhưđánhgiátácđộngtới
sứckhỏe,tớitrẻem,tácđộngvềgiới,tácđộngvớiđóinghèo,...Vàcác
nộidungđánhgiátácđộngcũngđượcmởrộnggồmcảhoạtđộng
giámsátvàđánhgiáhiệuquả,quảntrịkinhdoanhvàchínhsách
công,nhằmđápứngcácnhucầucũngnhưnhữngmốiquantâmliên
quanđếncácquyềnconngườicụthể.59
Mặcdùphươngthứcđánhgiánàycónhiềuưuđiểmtổnghợpso
vớicácphươngthứcđánhgiátácđộngmôitrườngvàxãhộicủacác
FTA;tuynhiênvẫncònnhiềutháchthứcđặtranhưtiếntrìnhđánh
giátácđộngbịchínhtrịhóa,sựgiatăngmâuthuẫngiữachínhcác
quyền(nhưgiữaquyềnđượcbảovệcácsángtạothuộcsởhữutrítuệ
vớiquyềnđượctiếpcậnvớicáctiếnbộcủakhoahọckỹthuật,quyền
củanhómthiểusốvớiquyềncủanhómđasốtrongmộtcộng
50
ThS.NCS.NGUYỄNANHĐỨC
____________________
58.
SimonWalker(2009),TheFutureofHumanRightsImpactAssessmentsofTradeAgreements,
XuấtbảnbởiG.J.WiardaInstituteforLegalResearch,HàLan.Tríchtừ:Barrow,C.J.,Social
ImpactAssessment:AnIntroduction,Arnold,LondonandNewYork,2000,tr.13.
59.
SimonWalker(2009),TheFutureofHumanRightsImpactAssessmentsofTradeAgreements,
xuấtbảnbởiG.J.WiardaInstituteforLegalResearch,HàLan,tr.5

51. đồng,...),haychínhsựxácđịnhcác“mốiquantâmvềnhânquyền”
cũngluônlàmộtquátrìnhbiếnđộngvớinhữngphátlộmớivềnội
hàmquyền,...Đâylànhữngtháchthứckhôngđơngiảnmànhững
nhànghiêncứuđánhgiátácđộngnhânquyềncầnphảitìmđượcgiải
phápcảithiệnnhằmnângcaotínhkhảthicủacácđánhgiátácđộng.
Trongđó,cầnquantâmđếncácgiảiphápcânbằnggiữachínhsách
quốcgiavớimởrộngthươngmạitựdo.
3.VAITRÒCỦANHÀNƯỚCTRONGCÂNBẰNGCHÍNHSÁCH
THƯƠNGMẠITỰDOVỚIVIỆCBẢOĐẢMNHÂNQUYỀN
TrongkhuônkhổcủaWTO,nhiệmvụcânbằngcáccamkết
thươngmạitựdovớicácchínhsáchcôngcủaquốcgiahướngđến
mụcđíchcuốicùngchínhlàsựtìmkiếmsựlinhhoạtchínhsáchbền
vững(sustainablepolicyflexibility).Vàđóchínhlàcôngcụchophépcác
quốcgiathànhviênWTOràsoát,kiểmtratấtcảcáclợiíchchínhsách
côngmộtcáchminhbạchtheocáchthứcvừabảođảmtínhchịutrách
nhiệmđồngthờivớicôngdâncủaquốcgia,vàvớicácquốcgiakhác
trongthươngmạiquốctế.
Sựlinhhoạtchínhsáchbềnvữngởđâyđượchiểulàcáclợiích
chínhsáchcôngtrongWTOđòihỏisựphốihợpvềthểchếvàchức
năngtốthơncảtrongtoànbộbatrụcộtcủaWTO(gồmđàmphán
thươngmại,giảiquyếttranhchấpvàquảnlýthươngmại).Đồngthời
đòihỏikhảnănglồngghépkinhnghiệmcủacácquốcgiathànhviên
đốivớiviệcthựchiệnnhữngcamkếtquốctếtồntạitừtrước(vềnghĩa
vụmôitrường,cácquyềnkinhtế-xãhội-vănhóa)đểnângcaohơn
chấtlượngtiếntrìnhhợptácchínhsáchcông.60
Tuynhiên,khókhănđốivớicácquốcgia(đặcbiệtlàcácquốcgia
đangpháttriển)nếuquátậptrungvàoviệcthamgiacácFTAthìkhả
51
THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDODỰATRÊNTIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
60.
DianeA.Desierto,BalancingNationalPublicPolicyandFreeTrade,PaceInternationalLaw
Review,số27/(2015),tr.11-12,xemtại:http://digitalcommons.pace.edu/pilr/vol27/iss2/3

52. năngphảiđốimặtvớihainguycơchính:mộtlàcácFTA“kéo”các
quốcgiađixakhỏinhữngliênkếtđaphươngởcấpđộtoàncầu;hai
làphảichịunhữngcamkết/quiđịnhđanxentừcácFTAkhácnhau
gâykhókhănchoquátrìnhhoạchđịnhchínhsáchquốcgiacũngnhư
khảnăngtuânthủnhữngcamkếttheocácFTA.
Vớinguycơthứnhất,cáctiếntrìnhtựdohóathươngmạiđa
phươngởcấpđộtoàncầulàcơhộiđểcácquốcgiatraođổithương
mạimộtcáchtươngđốibìnhđẳng,khôngcónhiềudấuấntừsựkhác
nhaugiữacácnềnkinhtếmạnhhayyếutrêncơsởthiếtlậpnhững
quytắc,chuẩnmựcchungvàởmứcđộtrungbình-tứclàcóthểchấp
nhậnđượcbởihầuhếtcácquốcgiamàkhôngriênggìcácnướccó
trìnhđộpháttriểncao(gắnvớinhữngyêucầuthườngcaohơnvề
traođổithươngmạitựdo).ViệcđẩymạnhthamgiacácFTAsẽkhiến
quốcgiabịcuốnkhỏinềntảngchungnàyvàbướcvàonhữngràng
buộcmớivềtiêuchuẩnmàởđó,thườngcácnướccónềnkinhtếyếu
hơnsẽphảichấpnhậnnhữngnhượngbộmàcóthểquốcgiađó
khôngmongmuốn.ChẳnghạnnhưtrườnghợpcủaViệtNamkhi
thamgiađàmphánHiệpđịnhĐốitácXuyênTháiBìnhDương(TPP)
làmộtđiểnhìnhvềbuộcphảiđánhđổimộtsốnhượngbộvàthời
gianđầukhiHiệpđịnhcóhiệulựcsẽlàquốcgiachịutổnthấtnhiều
hơnsovớicácthànhviêncònlại.
Vềnguycơthứhai,nhữngcamkếttrongcácFTAkhôngchỉ
dừngởlĩnhvựcthươngmại(hànghóavàdịchvụ)màcòndầnđược
mởrộngsangcảcáclĩnhvựcvềđầutư,muasắmchínhphủ,lao
động,...Đâylàtháchthứcthựcsựđốivớicácquốcgiacónềnquản
trịcôngyếukém,thiếuminhbạch.Mặcdùmỗiloạicamkếtđềucó
nhữnglộtrìnhthựchiệnkhácnhaunhưngcũngtạoáplựclớnđòi
hỏicảithiệnkhuônkhổpháplývàxâydựngchínhsách,thậmchí
cóthểgặpphảinhữngmâuthuẫnnhưviệccamkếtdànhưuđãicho
mộtquốcgianàođótheoFTAcóxungđộtvớinguyêntắcđốixửtối
52
ThS.NCS.NGUYỄNANHĐỨC

53. huệquốcvớiquốcgiathứbakháctheokhuônkhổcủaWTO,...Ví
dụ,việcthựchiệncáccamkếtưuđãicủaViệtNamdànhchoNhật
Bản(vốnđãphứctạpdocóthểápdụngtheonhiềuFTAnhưFTA
ASEAN-NhậtBản,FTAViệtNam-NhậtBản,sắptớicóthểlàTPP)
cóthểbuộcViệtNamphảiápdụngchínhsáchưuđãitươngđương
vớimộthoặccácquốcgiabênngoàicácFTAkểtrên(nhưTrung
QuốchayNga,...).Nhữngsựchồngchéonhưvậyđòihỏiquátrình
nghiêncứu,đàmphánthamgiacácFTAtrongtươnglaiphảicósự
ràsoátvàcânnhắckỹlưỡng,nhấtlàkhicácFTAđangmởraxu
hướngchophépcáctậpđoànđaquốcgiacóthểkhởikiệnchínhphủ
mộtquốcgiavìviphạmcáccamkết.
4.XUHƯỚNGĐÀMPHÁNCÁCFTA
Chođếnnayvẫncónhữngtranhcãiliênquanđếnthamgiađàm
phánvàkýkếtcácFTA,dấylênbởinhữnglongạiliênquanđến“sự
thịnhvượnglâudàicủađấtnước”.61
Tuynhiên,nếuđứngngoàihoặc
chậmchânvớixuthếnày,cácnướcsẽphảichịusựphânbiệtđốixử
khiếnnhữngthếmạnhnộiđịakhópháthuyởcácthịtrườngbên
ngoàicũngnhưhạnchếcơhộiđượctiếpcậnvớinhữngsảnphẩm
thươngmạicònthiếumàsảnxuấtnộiđịakhôngthểđápứng.Dođó,
việcthamgiavàocácFTAlàxuhướngchungcủatấtcảcácquốcgia
trongbốicảnhđìnhtrệcácthỏathuậnthươngmạitoàncầunhưhiện
nay.VấnđềđặtralàcầntiếpcậncácFTAdựatrênnhữngnềntảng
cănbảnnàođểvừatậndụngđượcnhữnglợithếcủaphươngthức
liênkếtnày,vừabảođảmđượccácmụctiêucốtlõicủaquốcgianhư
chấtlượngcuộcsốngvàcơhộithụhưởngcácquyềnngàycàngđược
nângcao.
Nhưđãphântíchởtrên,bốicảnhhiệnnayđangchothấyxu
hướngtiếnhànhcácliênkếtthươngmại(thôngquacácFTA)phải
53
THAMGIACÁCHIỆPĐỊNHTHƯƠNGMẠITỰDODỰATRÊNTIẾPCẬNQUYỀNCONNGƯỜI
____________________
61.
http://www.aph.gov.au/About_Parliament/Parliamentary_Departments/Parliamentary_
Library/pubs/BriefingBook44p/FreeTradeAgreements