1. NÜFUS
POLİTİKALARI
VE
NÜFUS
PİRAMİTLERİ

2. Nüfus, Demografi ve
Nüfus Politikası
Nedir?
• Nüfus, belirli bir zamanda sınırları
tanımlı bir bölgede yaşayan insan
sayısıdır.
Demografi, dünyada veya bir ülkede
bulunan nüfusun yapısını, durumunu,
dinamik özelliklerini inceleyen bilim
dalıdır.
Nüfus Politikası, ülkelerin kendi
insan kaynaklarını daha nitelikli ve
işlevsel hale getirmek için
uyguladıkları programlardır.

3. NÜFUS POLİTİKASI
NEDEN UYGULANIR?
• Nüfus bir ülkenin kalkınmasında en önemli
etmenlerden biridir. Ancak ülkelerin
kalkınmasında nüfus miktarından çok
nüfus özellikleri önemlidir. Nüfus artış
hızının yüksek olduğu gelişmemiş ülkelerde
başta ekonomik olmak üzere sosyal ve
kültürel birçok sorun ortaya çıkmıştır.
Buna karşın nüfusun çok az arttığı veya
azaldığı gelişmiş ülkelerde ise bu durum
ülke varlığını ve geleceğini tehdit
etmektedir. Bu nedenle ülkeler nüfusun
belli oranda, sorun yaratmadan artışını
sağlamak için çeşitli nüfus politikaları
uygulamaktadır.

4. Dünya'da genel olarak uygulanan 3 çeşit
nüfus politikası vardır:
• 1-Nüfus artış hızını azaltmaya yönelik uygulanan
nüfus politikası:
Çin, Hindistan, Kenya, Endonezya gibi ülkelerde
uygulanır. Bu ülkelerde çocuk ve genç nüfusun fazla
olması birçok soruna neden olmaktadır.
2-Nüfus artış hızını yükseltmek için uygulanan
politika:
ABD, Kanada ve Avrupa ülkeleri gibi nüfusu
özellikle genç nüfusu hızla azalan ülkelerde
uygulanır. Bu ülkelerde üretici nüfusun azalması ve
yaşlılık sorununu ortaya çıkarmıştır.
3-Nüfusun nitelik ve niceliğini iyileştirmek amacıyla
uygulanan nüfus politikası; özellikle gelişmekte
olan ülkelerde uygulanır. Bu ülkelerde bir taraftan
aile planlaması ile nüfus artış hızı düşürülmeye bir
taraftan da nüfusun nitelik ve niceliği iyileştirilmeye
çalışılmıştır.

5. ÜLKELERİN FARKLI NÜFUS
POLİTİKASI UYGULAMALARININ
NEDENLERİ NELERDİR?
• -- Nüfusun sayısal artışını ekonomik ve sosyal
açıdan çelişmesini belirleyen ilkeler nüfus
politikasını oluşturur.
-- Dünya’nın farklı ülkelerinde nüfus
politikalarının uygulanması bir dizi kararlara
çeşitli politikalar arasındaki öncelik ve
dengelere bağlıdır. Bazı ülkeler nüfusun artış
hızını tekrar yükseltme eğilimindedir.
Görüldüğü gibi ülkelerin uyguladıkları nüfus
politikaları zaman içinde değişmektedir.
•
-- Yaş bağımlılık oranı bir ülkede çalışan her
100 kişinin bakmakla yükümlü olduğu kişi
sayısıdır. Gelişmemiş ülkelerde genç nüfusun
fazla olması nedeniyle yaş bağımlılık oranı
yüksektir.

6. 1923-1963 Yılları Arasındaki
Politikaların Dayanak Noktaları
• Fazla nüfusun bir ülke için askeri ve siyasi güç
Tarımda makineleşmenin yetersiz olması nedeniyle
Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı nedeniyle
erkek insan gücüne çok fazla ihtiyaç olması
Türkiye’nin hızla kalkınmak zorunda olması
Hızlı çoğalma ile ülkedeki sosyal iş bölümü ve
ihtisaslaşmayı sağlamak
Türkiye’de ölüm oranının yüksek olması nedeniyle
nüfustaki azalmanın doğumlardaki artışla
önlenmeye çalışılması
Türkiye’nin tabii kaynaklarını işletmek, uygulanan
tekniği modernleştirmek nüfus miktarının azalması
Tifüs ve sıtma gibi hastalıkların yaygın olması
sağladığı ve yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin
özgürlüğünü ettirmesinin bir şartı olduğu
düşünceleri

7. UYGULANAN
POLİTİKALAR
• 1960 Yılına Kadar İzlenen Politikalar Çeşitli Sosyal,
Ekonomik Ve Hukuki Önlemlerle Desteklenmiştir.
Bu Önlemleri Şöyle Sıralayabiliriz:
 Fazla çocuk sahibi olan ailelerin yol vergisinden
muaf tutulması (1929)
 Nüfus arttırma politikası ile doğum evi kurmak,
fakir vatandaşlara ücretsiz ilaç dağıtmak (1930)
 Altı ya da daha fazla çocuklu ailelere vergi
muafiyetinin getirilmesi (1931)
 Nüfus artışını istenilen seviyeye çıkartmak, anne
ve bebek ölüm oranlarını düşürmek için alınması
gerekli önlemleri araştırmak üzere nüfus
komisyonunun kurulması (1932)
 Göçleri teşvik etmek amacıyla göçmenlere
gümrük muafiyeti getirilmesi (1934)

8. Politikaların Dayanak
Noktaları
•
 1950 sonrasında sağlık hizmetlerinin
gelişmesiyle ölüm oranının azalmaya
başlaması
 Tarımda makineleşme
 Orduda insan gücünden çok silah
gücünün ön plana çıkması
 Nüfus artışı, 1.Beş Yıllık Kalkınma
Planında (BYKP) bir sorun olarak
tanımlanmakta ve nüfus artış hızını azaltıcı
tedbirlerin alınması gerekmektedir.

9. Sosyal Yönleriyle
Nüfus Politikaları
• 1963 yılında Bakanlar Kurulu tarafından Büyük Millet Meclisi’ne sunulan
Nüfus Planlaması Kanun Tasarısı 10 Nisan 1965 tarihinde resmi
gazetede yayınlanarak, 557 sayılı Nüfus Planlaması Kanunu adıyla
yürürlüğe girmiştir. Nüfus Planlaması Kanunu’nun temel hükümleri
aşağıdaki gibidir:
Madde 1: Nüfus planlaması fertlerin istedikleri sayıda ve istedikleri
zaman çocuk sahibi olmaları demektir. Bu husus gebeliği önleyici
tedbirlerle sağlanır. Tıbbi zaruretler dışında gebelik sona erdirilemez
veya sterilizasyon veya kastrasyon ameliyesi yapılamaz.
Madde 2: Nüfus planlaması zaruretinin duyurulması ve bu hususlarda
eğitim, öğretim ve uygulama Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nca
hazırlanacak bir yönetmelik esaslarına göre askeri, resmi ve gönüllü
teşekküller ile işbirliği yaparak yürütülür.
Bu amaçla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı özel teşkilat kurmaya ve
gebeliği önleyici ilaç ve araçları ihtiyacı olanlara parasız ve
maliyetinden aşağı fiyatla vermeye veya verdirmeye veya sattırmak için
tedbir almaya yetkilidir.
Nüfus planlamasında kullanılacak ilaç ve araçların niteliği ile
uygulamaya ait yönetmelik Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı tarafından
aralarında tıp fakülteleri öğretim üyelerinin de bulunduğu bir komisyon
yazılı görüşleri alınmak suretiyle hazırlanmıştır.
Diğer taraftan sosyal yönleri dikkatlice uygulanacak nüfus
politikalarında ele alınmadığı zaman; gecekondu, anarşi, işsizlik,
boşanmalar, adi polisiye olaylardaki artış, sosyal patlamalar giderek hız
kazanır.

10. Ekonomik Yönleriyle Nüfus
Politikaları
•
Hızlı nüfus artışını hedef alan Türkiye’nin ilk nüfus politikası bu
amacını şu iki ekonomik nedene dayandırıyordu. Birincisi Türkiye’nin
boş duran tabi kaynaklarını işletmek, uygulanan tekniği
modernleştirmek, ikincisi ise, hızlı çoğalma ile ülkedeki sosyal iş
bölümü ve ihtisaslaşmayı sağlamak.
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda hızlı nüfus artışının milli gelir
artış hızının önünde olması nedeniyle meydana gelecek ekonomik
sorunları önleme amacını taşıyan bir nüfus politikası izlemiştir.
Nüfus artış hızı milli gelirdeki artış hızı önünde olduğu sürece;
 Ekonomik gelişmenin bir ölçüsü olan kişi başına gelir artışı
ağırlaşacaktır.
 Hızlı nüfus artışı yatırımların niteliğini etkileyecek, ekonomik
yatırımlar yerine demografik yatırımların yapılması zorunlu
kılacaktır.
 Ülkenin küçük yaşlardaki nüfusu arttığından, tüketim ihtiyacı da
artacaktır.
 İş gücü arzı konusunda problemler çıkacaktır.
Bu nedenlerden dolayı hızlı gelişmeyi sekteye uğratacak hızlı nüfus
artışını daha da düşürerek söz konusu ekonomik konulara çözüm
bulmak istenmiştir. Öte yandan İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda
da aynı politikanın izlendiği görülmektedir. Üçüncü Beş Yıllık
Kalkınma Planı’nda ise; konunun uzun dönemde çözümlenmesi
gereken bir sorun olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca, zamanla
değişen ve gelişen sosyo- ekonomik yapıyı yüksek doğurganlığın
etkileyeceği görüşüne yer verilmektedir.

11. Siyasi Yönleriyle Nüfus Politikaları
• Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 1922 yılında Atatürk tarafından yapılan bir konuşmada
politik nedenlerden dolayı ülkenin nüfusunu arttırma yönünde bir politika izlendiği
görülmekte ve bu politikanın dayanak noktalarını şunlar oluşturmaktadır:
•  Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı nedeniyle erkek nüfus miktarının azalması
 Avrupa ülkelerinin Birinci Dünya Savaşı’nın insan kırımı üzerindeki olumsuz etkilerini
gidermek üzere hızlı nüfus artışı politikası izlemeleri
 O tarihlerde Türkiye’de ölüm oranlarının yüksek olması nedeniyle nüfustaki azalmanın
doğumlardaki artışla önlenmeye çalışılması
 Fazla nüfusun bir ülke içindeki siyasi ve askeri güç sağladığı ve yeni kurulan Türkiye
Cumhuriyeti’nin özgürlüğünü devam ettirmesinin bir şartı olduğu düşünceleri sayılabilir.
Bu dönemde hızlı nüfus artışını sağlamak için bir takım önlemler alınmıştır. İlk kez 1929
yılında 5 çocuktan fazla ailelerin yol vergisinden muaf tutulduğunu görüyoruz. Bundan
başka 1930 yılında 6 ve daha fazla çocuklu ailelere bir madalya verilmesi kabul
edilmiştir. Ayrıca ülkede çocuk kaybını önlemek amacıyla 1936 yılında T.C. Kanunları’na
çocuk aldırma işlemlerini ağır cezaya çarptıran müeyyideler getirilmiştir.
Başlangıçtan 1950-1960 yılları da dahil olmak üzere nüfus politikasında bir değişiklik
olmamıştır. 1950 yılında iktidara gelen yeni hükümet nüfusun fazlalaşmasını isteyen bir
politik tutum izlemiş, fakat artışı sağlayacak herhangi bir etkili politika uygulamasına
geçmemiştir.
1960’larda Türkiye’de nüfus politikası alanında önemli sayılabilecek bazı gelişmeler
olmuştur. 1963-1967 yıllarında uygulamaya konulan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda
yeni bir nüfus politikası oluşmaya başlamıştır. Bu yeni politika hızlı nüfus artışının
ekonomik kalkınmayı olumsuz olarak etkilemesini önlemeye yönelik bir amaç
taşımaktadır. Bunun için gebeliği önleyici araçların ithalini ve satılmasını önleyen
kanunların değiştirilmesi, isteyenlere bilgi verilmesini ve başlatılacak programları
uygulayacak kişilerin eğitilmesi öngörülmüştür. Nüfus planlaması alanındaki hizmetleri
yürütmek için 1965 yılında Sağlık Bakanlığı’na bağlı Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü
kurulmuştur. Nüfus Planlaması Kanunu ile ‘’kişilere istediği zaman istediği sayıda çocuk
sahibi olma özgürlüğü tanınmıştır’’. 1968’de uygulamasına geçilen İkinci Beş Yıllık
Kalkınma Planı’nda politika ‘’aile planlaması’’ olarak değişmiştir.
1973’ten sonra uygulanan Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda hızlı nüfus artışı, uzun
dönemde çözümlenmesi gereken sorun olarak ele alınmakta ancak konuya ilişkin
herhangi bir politika ve önleme rastlanmamaktadır.

12. NÜFUS PİRAMİTLERİ
• Herhangi bir yerin nüfus özelliklerini göstermede
temel amaçlardan biride nüfusun yaş ve cinsiyet
yapısını gösteren piramitlerdir.Ayrıca bir ülkenin
veya bölgenin nüfus piramitlerine bakılarak o
alandaki nüfus hareketleri,nüfus özellikleri,yaş
gurupları,cinsiyet durumu ekonomik alanın
özellikleri hakkında bilgi sahibi olunabilir.
Nüfus Piramitlerinin Anlattıkları
1. Nüfus sayısını
2. Cinsiyet durumunu
3. Nüfusun yaş gruplarına dağılımını
4. Ortalama yaşam süresini
5. Doğum ve Ölüm oranlarını
6. Nüfustaki hareketlenmeleri hakkında bize bilgi
verir. Bizde bu bilgileri kullanarak ülke hakkında
tahminlerde ve yorumlarda bulunabiliriz.
Piramitler ülkelerin gelişmişlik düzeyiyle
doğrudan ilgilidir. Ülkelerin ekonomik durumu,
aynı zamanda sağlık ve eğitim seviyeleri ile ilgili
fikir verir.Nüfus piramitleri, bir ülkenin geri
kalmış, gelişmekte olan yada gelişmiş olduğunun
bir göstergesidir.Nüfus piramitleri ülke nüfusunun

15. GERİ KALMIŞ ÜLKE

16. GELİŞMEKTE OLAN
ÜLKE

17. GELİŞMİŞ SANAYİ
ÜLKESİ

18. GELİŞMİŞ VE NÜFUS AZALTICI
POLİTİKA UYGULAYAN ÜLKE

19. GELİŞMİŞ NÜFUS ARTTIRMAYA
ÇALIŞAN ÜLKE

20. Hazırlayan Murat AYAS
Ders Coğrafya
Konu Nüfus Politikaları ve
Nüfus Piramitleri
Sınıf 10-D
No 696
Kaynak http://www.frmartuklu
.net