MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI., “AXBOROT TIZIMLARI VA TEXNOLOGIYALARI” KAFEDRASI., SUN’IY INTELLEKT., s.b.ergashev@gmail.com S.B. Ergashev

1. MIRZOULUG‘BEKNOMIDAGIO‘ZBEKISTON
MILLIYUNIVERSITETIJIZZAXFILIALI
SUN’IYINTELLEKT
SUN’IYNEYRON
TO‘RLARI
S.B.ERGASHEV
ATT KAFEDRASI

2. БАНК
WOODGROVE
BOSH MIYA
NEYRONLARI
Neyron tarmoqlarning o'zaro
signal almashinuvi
2
MPS
O’ZMUJF

3. БАНК
WOODGROVE 3
NEYRON TARMOQ
Neyron tarmoq - bu inson
miyasining ishlash usulini taqlid
qiluvchi jarayon orqali ma'lumotlar
to'plamidagi asosiy munosabatlarni
aniqlashga intiladigan bir qator
algoritmlardir. Shu ma'noda neyron
tarmoqlar organik yoki sun'iy
tabiatga ega bo'lgan neyronlar
tizimlariga ishora qiladi..  Odam miyasining soddalashtirilgan modeli.
 Kirishlari chiqishda yaxshi natijalarga aylantiradi.
MPS
O’ZMUJF

4. БАНК
WOODGROVE
SUN'IY INTELLEKT BILAN ISHLAYDIGAN ENG
MASHHUR KOMPANIYALAR
Google Tesla Netflix Amazon Facebook Apple
Googlening sun’iy intellektdan foydalanishi uning sun’iy neyron tarmoqlari inson miyasi ma’lumotlarni qayta ishlash
usulini taqlid qiladigan Deep Learning֥ga qiziqishi bilan bog‘liq. Shuningdek tabiiy tilni qayta ishlashab ovozli va matn
kiritish imkonini beruvchi Google Assistant orqali sun’iy intellektdan mukammal foydalanadi. Bu ovozli buyruqlar, ovozli
qidiruv, ovozli qurilmani boshqarishdan real vaqtda tarjima qilishgacha bo'lgan turli xizmatlarni osonlashtiradi.
Facebook foydalanuvchilarning qiziqishlariga tarif berish va bashorat qilish uchun machine learning
foydalanadi. Foydalanuvchining qiziqishlarini, yoqtirgan do'stlarini va ma'lumotlarini joylashuvini baholash orqali
Facebook o'z foydalanuvchisi Facebook Watch xususiyatlaridan bahramand bo'lishida, his qiladigan ma'lumotlar
kontentlarni tanlash uchun foydalanadi. Ushbu bashorat qilish qobiliyatlari kelajakdagi boshqa xatti-harakatlarni
bashorat qilish uchun ham ishlatilishi mumkin, masalan foydalanuvchi sotib olishi mumkin bo'lgan mahsulotlar! Bu esa
o'z navbatida reklama beruvchilarga ajoyib imkoniyatlar beriladi.
4
MPS
O’ZMUJF

5. БАНК
WOODGROVE
SUN'IY INTELLEKT BILAN ISHLAYDIGAN ENG
MASHHUR KOMPANIYALAR
Suniy intllektdan Tesla kompaniyasi asosan ikkita yo'nalishga foydalandi: Elektr quvvati va avtonom
haydash. Kompaniya tomonidan ishlab chiqarilgan sun'iy intellekt chiplari orqali avtomobillar nafaqat
avtomagistrallar, balki mahalliy ko'chalar va svetoforlar orqali ham harakatlana olishini ta'minlashni maqsad
qilgan.
Tesla tizim yaxshi ishlashini nazorat qilish uchun avtomobillarga ikkitadan SI chiplari bilan ta’minladi. Har bir SI
chiplar avtomobilni mos ravishda harakatlanishi uchun yo'l harakati holatini alohida baholaydi. Keyin ikkala
chipning bahosi tizim tomonidan moslashtiriladi va agar ikkalasidan kiritilgan ma'lumotlar bir xil bo'lsa, unga
amal qilinadi.
Netflix shou va filmlarini oldindan ishlab chiqarish jarayonida sun'iy intellektdan foydalanadi , masalan, suratga
olish uchun eng zo'r joyni aniqlash uchun bo'lajak aktyorlar va ularning joylashuvini skanerlash orqali.
SI Amazon ovozli boshqariladigan virtual yordamchisi Alexa bo'lib, foydalanuvchi so'rovlarini boshqarish va
mahsulotlarga buyurtma berish yoki aqlli uy qurilmalarini boshqarish kabi amallarni bajarish uchun machine
learningdan foydalanadi.
Apple kompaniyasi machine learningdan foydalandi. Bundan tashqari Apple Machine learningni orgatuvchi
asbolar to’plami, ovozli boshqaruv va qulay interfeys kabi funksiyalari SI qo‘llanilgan.
5
MPS
O’ZMUJF

6. БАНК
WOODGROVE
MPS
O’ZMUJF
BIOLOGIK HUJAYRA VA NEYRON
6
 Kirish dendritlar tomonidan qabul qilinadi va
neyronning asosiy tanasiga (yadro) uzatiladi,
kirish signali akson tomon uzatiladi. Akson
terminallar tomon uzatish liniyasidir. Akson
terminallari keyingi neyronning dendritiga
ulangan.
 Tirik organizmlarda miya neyron tarmog'ining
boshqaruv birligi bo'lib, u ko'rish, his qilish,
harakat va eshitish vazifasini bajaruvchi turli
bo'linmalarga javob beradi.
 Miyada taxminan 10¹¹ neyron mavjud bo'lib, ular
organizmning butun markaziy asab tizimining
bloklaridir.

7. БАНК
WOODGROVE
BIO NEYRONING SIGNALALMASHINISH JARAYONI
7
MPS
O’ZMUJF
Neyronlar odatda vazifalariga qarab uch turga bo'linadi.
Sensor neyronlar sensorli organlarning hujayralariga ta'sir qiluvchi teginish, tovush yoki
yorug'lik kabi ogohlantirishlarga javob beradi va ular orqa miya yoki miyaga signal
yuboradi.
Dvigatel neyronlari mushaklarning qisqarishidan tortib bez chiqishigacha bo'lgan hamma
narsani nazorat qilish uchun miya va orqa miya signallarini oladi.
Interneyronlar neyronlarni miya yoki orqa miyaning bir mintaqasidagi boshqa neyronlar
bilan bog'laydi. Bir nechta neyronlar bir-biriga bog'langanda, ular neyron zanjiri deb
ataladi.

8. БАНК
WOODGROVE
SUN’IY NEYRON TUZILISHI
8
Z
X1
X2
X3
1
chiqish
kirish
W1
W2
W3
b
synapses
 Kirish - bu o'quv jarayoni uchun modelga
kiritilgan xususiyatlar to'plami.
 Sinaptik og'irlik ikki tugun o'rtasidagi
bog'lanishning kuchi yoki amplitudasini anglatadi,
bu biologiyada bir neyronning boshqasiga ta'sir
qilish hajmiga mos keladi.
 O'tkazish funktsiyasi - O'tkazish funktsiyasining
vazifasi faollashtirish funktsiyasini qo'llash uchun
bir nechta kirishlarni bitta chiqish qiymatiga
birlashtirishdir.
 Chiqish tugunlarning vaznli yig'indisidir.
MPS
O’ZMUJF
a
𝐙 = 𝐗𝟏𝐖𝟏 + 𝐗𝟐𝐖𝟐 + 𝐗𝟑𝐖𝟑 + 𝐛
𝐚 = 𝐟(𝐙)
x qiymatlari kirishlarga, ya'ni asl xususiyatlar yoki oldingi yashirin qatlamdagi kirishlarga tegishli.
Har bir qatlamda, shuningdek, ma'lumotlarni yaxshiroq moslashtirishga yordam beradigan egilish b mavjud.
Neyron a qiymatini keyingi qatlamda ulangan barcha neyronlarga uzatadi yoki uni yakuniy qiymat sifatida qaytaradi.

9. БАНК
WOODGROVE
TO’LIQ BOG’LAMLI NEYRON TARMOQ
9
To'liq bog'langan neyron tarmoq bir qatlamdagi har bir
neyronni boshqa qatlamdagi har bir neyron bilan
bog'laydigan bir qator to'liq bog'langan qatlamlardan iborat.
W1
W2
W3
Y
X
Kirish
qatlami
Yashirin
qatlam 1
Yashirin
qatlam 2
Chiqish
qatlami
W1
W2 W3
Y
X
Kirish
qatlami
Yashirin
qatlam 1
Yashirin
qatlam 2
Chiqish
qatlami
MPS
O’ZMUJF

10. БАНК
WOODGROVE
QAYTAFIKRLASH (MULOHAZA)
10
kirish Chiqish
qayta fikir (mulohaza)
qayta fikir (mulohaza)
Raqobat yoki
cheklanish
Agar elementlar chiqishining qayta
aloqasi bir xil qatlamdagi ishlov
berish elementlariga kirish sifatida
qaytarilsa, u yondan lekadigan
qayta ishlashnuvchi teskari aloqa
deb ataladi.
MPS
O’ZMUJF

11. БАНК
WOODGROVE
O'Z FIKRIGA EGAYAGONATUGUN
(SINGLE NODE WITH ITS OWN FEEDBACK)
11
chiqish
kirish
fikr-mulohaza
MPS
O’ZMUJF
Chiqishlarni bir xil qatlamga yoki oldingi qatlam tugunlariga kirish sifatida qaytarish mumkin bo'lsa, bu
qayta aloqa tarmoqlariga olib keladi. Takroriy tarmoqlar yopiq halqalarga ega bo'lgan qayta aloqa
tarmoqlaridir. Rasmda o'ziga teskari aloqaga ega bo‘lgan bitta neyronning takrorlanuvchi tarmog‘i
ko'rsatilgan.

12. БАНК
WOODGROVE
TAKRORIY NEYRON TARMOQLARI (RNN)
12
 Recurrent Neural Network (RNN -
Takrorlanuvchi Neyron Tarmoq) ikki
tomonlama bo‘ladi ya’ni ma'lumotlar
faollashtirilgandan so'ng neyronlarga qaytib
kelishi mumkin.
 RNNlar nutq tarjimalari, signallarni qayta
ishlash, vosita boshqaruvi, tabiiy til interfeysi,
matnni bashorat qilish zarur bo'lgan ilovalarda
qo'llaniladi.
MPS
O’ZMUJF

13. БАНК
WOODGROVE
SNTXUSUSIYATLARNIANIQLASH
13
Noma'lum
belgi
Turliy xususiyatga
ega bo‘lgan tanib
olish neyronlari
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Neyronlar
klassifikatori
Belgilangan son
13
MPS
O’ZMUJF

14. БАНК
WOODGROVE
MPS
O’ZMUJF
SUN‘IY INTELLEKT OBYEKTLARNI ANIQLASH
14

15. БАНК
WOODGROVE
KLASSIFIKATSIYA
15
MPS
O’ZMUJF

16. “AXBOROTTIZIMLARIVA
TEXNOLOGIYALARI”KAFEDRASI
S.B. Ergashev s.b.ergashev@gmail.com
https://slideplayer.com/
SUN’IYINTELLEKT
JIZZAX2023