MIRZO ULUGʻBEK NOMIDAGI OʻZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI Kafedra Axborot tizimlari va texnologiyalari. S.B. Ergashev

1. OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS TAʼLIM VAZIRLIGI
«MIRZO ULUGʻBEK NOMIDAGI OʻZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI»
Kafedra: «Axborot tizimlari va texnologiyalari»
Muallif – Ergashev Sirojiddin Baxtiyor o’g’li
«Axborot tizimlari va texnologiyalari»
kafedrasi – o’qtuvchisi
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS TAʼLIM VAZIRLIGI
«MIRZO ULUGʻBEK NOMIDAGI OʻZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETINING JIZZAX FILIALI»
Kafedra: «Axborot tizimlari va texnologiyalari»
Muallif – Ergashev Sirojiddin Baxtiyor o’g’li
«Axborot tizimlari va texnologiyalari»
kafedrasi – o’qtuvchisi
AT hayotiy siklining asosiy jarayonlari

2. Har qanday malumot o‘z hayotiy umrga ega
• Uning davomiylik vaqti qisqa bo'lishi mumkin (Unda amalga oshirilgan hisob-kitoblar
jarayoni kalkulyator xotirasida bo‘ladi)
• Ma’lum bir vaqt davomida (qandaydir ma'lumotnomani tayyorlashda)
• Uzoq muddatli (maxfiy shaxsiy, tijorat, jamoat va hukumat ma'lumotlarini saqlashda)
0 20 40 60 80 100 120
Uzoq muddatli
Ma’lum bir belgilangan muddatli
Qisqa muddatli
Malumotning xayotiy sikli

3. Inson faoliyatining turli sohalarida axborot tizimlarining hayot aylanish bosqichlari
mohiyatan bir xil:
Masalaning
(vazifa, muammo)
qo‘yilishi
Xizmatlarni
loyihalash
Ishlab chiqish va
tadbiq qilish
Kafolatlangan
xizmatlarni
taqdim etish
Xizmatni
modernizatsiya
qilish (yangilash)
yoki tugatish

4. • Kompyuter dasturlarini yaratish va ulardan foydalanishning hayotiy sikli ushbu
dasturiy mahsulotga bo‘lgan ehtiyoj paydo bo‘lgan paytdan boshlab va barcha
foydalanuvchilar uchun to‘liq foydalanilmay qolgan paytgacha bo'lgan turli holatlarni
aks ettiradi.
• Dasturiy ta'minotning hayot aylanishining quyidagi asosiy bosqichlari ajratiladi:
1) talablarni tahlil qilish
2) loyihalash
3) kodlash (dasturlash)
4) sinov va nosozliklarni tuzatish (testlash)
5) foydalanish va texnik xizmat ko'rsatish (сопровождения)

5. Axborot tizimlari (dasturiy ta'minot) hayotiy siklining asosiy jarayonlari
quyidagi standartlarda keltirilgan:
• Rossiya Federatsiyasining milliy standarti GOST R ISO / IEC 12207-2010 va
GOST R ISO / IEC 15288-2005.
• Standartlar tashkilot ichida va undan tashqarida dasturiy mahsulotlar va tizim
dasturiy komponentlarini sotib olish, etkazib berish, ishlab chiqish, maqsadli
foydalanish, texnik xizmat ko'rsatish va foydalanishdan chiqarishda
foydalaniladigan jarayonlar, faoliyat va vazifalarni belgilaydi.
• Tizim ta'rifining ushbu jihatlari dasturiy mahsulotlar va xizmatlar tushunchalarini
ta'minlash uchun ushbu xalqaro standartga kiritilgan.

6. ISO 12207:2008 standarti bo‘yicha jarayonlar
Jarayonlar
Tizim kontekstidagi
jarayonlar
Maxsus dasturiy ta'minot
jarayonlari
Shartnoma jarayonlari
Loyihani kimni ta'minlashni
tashkil qilish jarayonlari
Jarayonlar va tizim
konteksti
Texnik jarayonlar
Dasturiy ta'minotni amalga
oshirish jarayonlari
DT qo'llab-quvvatlash
jarayonlari
DT qayta ishlatish
jarayonlari

7. • Standart jarayonlar vazifalar (shuningdek, maqsadlar va natijalar) aniqlangan
faoliyatdan iboratligini nazarda tutadi. Shu bilan birga, jarayonlarni
tashkilotning o'ziga xos xususiyatlariga moslashtirish mumkin (masalan, agar
loyiha katta bo'lsa, muayyan vazifalar yoki ishlarning tarkibini o'zgartirish
mumkin). Qoida tariqasida, buni korxonada mavjud bo'lgan jarayonlar
doirasida amalga oshirish mumkin.

8. Dasturiy ta'minotni etkazib berish jarayonida (standartning 6.1.2-bandi)
quyidagi ish turlari qabul qilinadi:
• 6.1.2.3.1. Imkoniyatni aniqlash
• 6.1.2.3.2. Yetkazib beruvchilarga so‘rovlarni yuborish
• 6.1.2.3.3. Loyihani tasdiqlash
• 6.1.2.3.4. Shartnomani bajarish
• 6.1.2.3.5. Mahsulot yetkazib berish va qo‘llab-quvvatlash (xizmatlar)
• 6.1.2.3.6. yopilish

9. Ushbu standart axborot texnologiyalari sohasida qo'llaniladigan batafsil
terminologiyani taqdim etadi. Ulardan ba'zi asosiy atamalar:
• faoliyat ( activity ) - jarayonning muvofiqlashtirilgan vazifalari majmui;
• Ta’minlovchi tizim (enabling system) - ko'rib chiqilayotgan tizimni hayot aylanish
bosqichlarida to'ldiradigan, lekin uning ishlashiga bevosita hissa qo'shmasligi shart bo'lgan
tizim. Har bir ta'minot tizimi o'z hayot sikliga ega. Ushbu xalqaro standart, agar u ko'rib
chiqilayotgan tizim sifatida taqdim etilgan bo'lsa, har qanday ta’minlovchi tizimga nisbatan
qo'llanilishi mumkin;
• hayot sikli (life cycle) - tizim, mahsulot, xizmat, loyiha yoki inson tomonidan yaratilgan
boshqa ob'ektlarni kontseptsiya bosqichidan to foydalanishning oxirigacha ishlab chiqish;
• hayot tsikli modeli (life cycle model) - bosqichlar bo'yicha tashkil etilgan hayot tsikli bilan
bog'liq jarayonlar va faoliyatlar tuzilmasi, shuningdek, tomonlarning munosabatlari va o'zaro
tushunishini o'rnatish uchun umumiy ma'lumotnoma bo'lib xizmat qiladi;

10. • monitoring (monitoring) – sotib oluvchi yoki uchinchi shaxs tomonidan amalga
oshirilayotgan yetkazib beruvchi faoliyati holati va ushbu faoliyat natijalarining joriy
monitoringi;
• operator (operator) — tizim ishini bajaradigan har qanday ob'ekt sifatida
qaraladi. Operatorning roli va foydalanuvchining roli bir vaqtning o'zida yoki bir xil
shaxs yoki tashkilotga ketma-ket berilishi mumkin;
• jarayon (process) - kiritilgan ma'lumotlarni natijaga aylantiruvchi o'zaro bog'liq yoki
o'zaro ta'sir qiluvchi harakatlar majmui;
• jarayon maqsadi (process pwpose) - Yuqori samaradorlik darajasi va jarayonni
samarali amalga oshirishning ehtimoliy natijalari. Jarayonni amalga oshirish huquq
egalariga sezilarli foyda keltirishi kerak;
• jarayon natijasi (process outcome) - jarayon maqsadiga muvaffaqiyatli erishishning
kuzatiladigan natijasi.

11. GOST ISO / IEC 12207-2010 bo'yicha hayot aylanish jarayonlari guruhlari shaklda
ko'rsatilgan. 3.2.
Hayotiy tsikl jarayonlari guruhlari.
Hayot sikli jarayonlari guruhi
Tizim kontekstidagi jarayonlar
Kelishuv jarayonlari
Texnik jarayonlar
Loyiha jarayonlari
Loyihani tashkiliy qo'llab-
quvvatlash jarayonlari
Maxsus dasturiy ta'minot
jarayonlari
DT amalga oshirish jarayonlari
DT qo'llab-quvvatlash
jarayonlari
DT qayta ishlatish jarayonlari