Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Download luận văn thạc sĩ ngành công nghệ thông tin với đề tài: Thiết kế, xây dựng hệ thống phần mềm giảng dạy kịch hát dân tộc Trường Đại học Sân khấu điện ảnh, cho các bạn tham khảo

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ
Trần Hữu Nguyên
Thiết kế, xây dựng hệ thống phần mềm giảng dạy
kịch hát dân tộc Trường Đại học Sân khấu điện ảnh
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ HỆ CHÍNH QUY
Ngành: Công Nghệ Thông Tin
HÀ NỘI - 2017

2. 2
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ
Trần Hữu Nguyên
Thiết kế, xây dựng hệ thống phần mềm giảng dạy
kịch hát dân tộc Trường Đại học Sân khấu điện ảnh
Ngành: Công Nghệ Thông Tin
Chuyên ngành: Kỹ Thuật Phần Mềm
Mã Số: 60480103
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
Cán bộ hướng dẫn: PGS. TS. Bùi Thế Duy
Cán bộ đồng hướng dẫn: TS. Ngô Thị Duyên
HÀ NỘI - 2017

3. 3
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn
khoa học của PGS. TS. Bùi Thế Duy, đồng hướng dẫn TS. Ngô Thị Duyên. Các số liệu, kết
quả được trình bày trong luận văn là chính xác và trung thực. Tôi đã trích dẫn đầy đủ nguồn
gốc các tài liệu tham khảo, công trình nghiên cứu liên quan. Ngoại trừ các trích dẫn này,
luận văn hoàn toàn là công việc của cá nhân tôi.
Luận văn được hoàn thành trong thời gian tôi là học viên Khoa Công Nghệ Thông Tin,
Trường Đại Học Công Nghệ, Đại Học Quốc Gia Hà Nội.
Hà Nội, ngày tháng 11 năm 2017
HỌC VIÊN
Trần Hữu Nguyên

4. 4
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học và xây dựng luận văn này, tôi nhận được sự giúp đỡ, hỗ trợ của các
thầy cô Ban Giám hiệu nhà trường và các đơn vị phòng ban Trường Đại học Công nghệ -
Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS. TS. Bùi Thế Duy, đồng hướng dẫn
TS. Ngô Thị Duyên đã trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện luận văn này. Thầy, cô đã tận tình
chỉ bảo, cung cấp cho tôi kiến thức, tài liệu cùng các phương pháp nghiên cứu, giải quyết
vấn đề một cách khoa học từ đó giúp tôi sáng tỏ từng bước trong quá trình hoàn thiện luận
văn.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo trong Phòng Thí nghiệm Tương tác
Người – Máy, Bộ môn Công Nghệ Phần Mềm, Bộ môn Các Hệ Thống Thông Tin, những
người đã đem trí tuệ, công sức của mình truyền đạt lại cho chúng tôi. Những kiến thức này
đã giúp ích rất nhiều cho tôi trong quá trình học tập và công tác.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè, những người luôn bên tôi, động
viên và khích lệ tôi trong quá trình học và thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.
HỌC VIÊN
Trần Hữu Nguyên

5. 5
Mục lục
LỜI CAM ĐOAN.........................................................................................................................................3
LỜI CẢM ƠN...............................................................................................................................................4
DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ ..............................................................................................................8
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................................................................8
DANH MỤC BẢNG BIỂU ..........................................................................................................................9
DANH MỤC HÌNH VẼ ...............................................................................................................................9
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................................................11
CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ..................................................................................................................12
1.1. MỤC ĐÍCH VÀ Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI...........................................................................................12
1.2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.......................................................................................13
1.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................................................................13
1.3.1. Phương pháp nghiên cứu Lý thuyết......................................................................................13
1.3.2. Phương pháp nghiên cứu Thực nghiệm................................................................................14
1.4. CẤU TRÚC LUẬN VĂN ................................................................................................................15
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT.....................................................................................................16
2.1. YÊU CẦU....................................................................................................................................17
2.1.1. Yêu cầu trong kỹ nghệ hệ thống và kỹ nghệ phần mềm........................................................17
2.1.2. Một số nhân tố trong phát triển yêu cầu...............................................................................18
2.1.3. Các yêu cầu tốt .....................................................................................................................18
2.1.4. Khả năng kiểm thử................................................................................................................19
2.1.5. Các thay đổi đối với các yêu cầu..........................................................................................19
2.1.6. Tính cần thiết của sự chính xác trong các yêu cầu phần mềm .............................................20
2.2. PHÂN TÍCH YÊU CẦU..................................................................................................................20
2.2.1. Các kỹ thuật chính................................................................................................................20
2.2.2. Các vấn đề ............................................................................................................................21
2.2.3. Các giải pháp........................................................................................................................22
2.3. KỸ NGHỆ YÊU CẦU TRUYỀN THỐNG ..........................................................................................23
2.3.1. Bên liên quan........................................................................................................................23
2.3.2. Các mô hình Xã hội – Kỹ thuật (Socio-technical models)....................................................24
2.3.3. Phương pháp các hệ thống mềm...........................................................................................29
2.3.4. Phương pháp Thiết kế hợp tác (Participatory Design) ........................................................29
2.3.5. Phương pháp nhân chủng học (Ethnographic Methods)......................................................30
2.3.6. Tóm lược...............................................................................................................................30
2.4. KỸ NGHỆ YÊU CẦU TRONG AGILE SCRUM.................................................................................31
2.4.1. Quá trình hình thành ............................................................................................................31

6. 6
2.4.2. Vai trò của Chủ sản phẩm (Product Owner) trong Scrum...................................................31
2.4.3. Quy trình và các cuộc họp trong Scrum ...............................................................................33
2.4.4. Hướng tiếp cận các Bên liên quan (Stakeholder).................................................................41
2.4.5. Làm mịn Product Backlog (Grooming Product Backlog) ....................................................41
2.4.6. User Story và UML Use Case...............................................................................................44
2.4.7. User Story và Acceptance Criteria.......................................................................................45
2.4.8. Tốc độ thay đổi yêu cầu qua Release Burndown Chart........................................................47
2.5. MÔ HÌNH HÓA TRONG DỰ ÁN AGILE..........................................................................................49
2.5.1. Phân loại nhóm mô hình KEEPS và TEMPS........................................................................50
2.5.2. Các mô hình trong KEEPS ...................................................................................................51
2.5.3. Sử dụng KEEPS trong nhóm Scrum mở rộng.......................................................................54
2.5.4. Tóm lược...............................................................................................................................54
CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP YÊU CẦU...................................................................55
3.1. TIẾP CẬN CÁC BÊN LIÊN QUAN...................................................................................................55
3.1.1. Xác định các bên liên quan...................................................................................................55
3.1.2. Phân tích các bên liên quan..................................................................................................56
3.1.3. Cộng tác với các Player .......................................................................................................57
3.1.4. Thu hút sự quan tâm các Subject..........................................................................................57
3.1.5. Thao khảo ý kiến của các Context Setter hay Referee..........................................................57
3.1.6. Thông báo thông tin tới Crowd ............................................................................................58
3.1.7. Lưới Tầm ảnh hưởng-Độ quan tâm (Power-Interest Grid)..................................................58
3.2. BỘ CÂU HỎI PHỎNG VẤN CÁC BÊN LIÊN QUAN (Q&A)..............................................................59
3.3. XÂY DỰNG USER STORY, PRODUCT BACKLOG.........................................................................59
3.3.1. Xây dựng các Epic................................................................................................................59
3.3.2. Xây dựng các User Story......................................................................................................60
3.3.3. Scrum Taskboard: SPRINT_2017_03_03.............................................................................61
3.3.4. Bảng Kanban........................................................................................................................62
3.4. TÓM LƯỢC .................................................................................................................................62
CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH & THIẾT KẾ HỆ THỐNG....................................................................63
4.1. PHÂN TÍCH HỆ THỐNG................................................................................................................63
4.1.1. Mô tả quy trình nghiệp vụ.....................................................................................................63
4.1.2. Đề xuất quy trình tin học hóa ...............................................................................................63
4.2. CÁC YÊU CẦU CỦA PHẦN MỀM ..................................................................................................65
4.2.1. Định nghĩa các thuật ngữ .....................................................................................................65
4.2.2. Tài liệu tham khảo................................................................................................................67
4.2.3. Các yêu cầu ban đầu ............................................................................................................67
4.2.4. Mô hình phân rã chức năng của hệ thống............................................................................68
4.2.5. Yêu cầu Chức năng...............................................................................................................69
4.2.6. Yêu cầu Phi chức năng .........................................................................................................72

7. 7
4.3. THIẾT KẾ HỆ THỐNG ..................................................................................................................73
4.3.1. Mô hình tổng thể Hệ thống...................................................................................................73
4.3.2. Thiết kế chi tiết .....................................................................................................................75
4.3.3. Thiết kế Cơ sở dữ liệu...........................................................................................................90
4.3.4. Thiết kế giao diện .................................................................................................................92
4.4. TÓM LƯỢC .................................................................................................................................92
KẾT LUẬN.................................................................................................................................................93
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................................95
PHỤ LỤC....................................................................................................................................................96
PHỤ LỤC I. BỘ CÂU HỎI PHỎNG VẤN CÁC BÊN LIÊN QUAN (Q&A)..........................................................96
Cán bộ quản lý khoa Kịch hát dân tộc................................................................................................96
Giảng viên Khoa kịch hát dân tộc ......................................................................................................98
Sinh viên..............................................................................................................................................99
Ban lãnh đạo nhà trường ĐH Sân khấu Điện ảnh............................................................................100
Nhân viên Phòng CNTT....................................................................................................................100
PHỤ LỤC II. DANH SÁCH CÁC EPIC ........................................................................................................101
PHỤ LỤC III. DANH SÁCH CÁC USER STORY..........................................................................................105
PHỤ LỤC IV. DANH SÁCH CÁC PROTOTYPE...........................................................................................112

8. 8
Danh mục các thuật ngữ
Thuật ngữ nghiệp vụ
Thuật ngữ Ý nghĩa
Vai mẫu Là những nhân vật tiêu biểu trong một số tích diễn của sân khấu
truyền thống, được các thế hệ nghệ nhân, nghệ sĩ sáng tạo, thể
hiện, đạt đến độ chuẩn mực, được xem là khuôn mẫu nghệ thuật
Thuật ngữ kỹ thuật
Thuật ngữ Ý nghĩa
Definition of Done -
DoD
Là một thoả thuận cơ sở để xác định điều kiện nghiệm thu hoàn
thành công việc của nhóm phát triển. Nếu một Tiêu chí chấp nhận
(Acceptance Criteria) cần được nêu trong hầu hết các User Story
thì chúng ta nên đưa vào mục tiêu chí chung này
KEEPS Các sơ đồ UML được nhóm phát triển giữ lại phục vụ cho các
cuộc họp, hội thảo (workshop)
TEMPS Các sơ đồ UML được nhóm phát triển sử dụng trong các cuộc
họp nội bộ và sẽ loại bỏ khi hoàn thành mã chương trình
Potentially Shippable
Product Increment
Phần tăng trường chuyển giao được của sản phẩm
Internal Meeting Daily Meeting (Stand Meeting) – Cuộc họp nhóm hằng ngày
Sprint Meeting – Cuộc họp Sprint
Stakeholder Meeting Các cuộc họp với các bên liên quan như:
Product Strategy – Cuộc họp chiến lược sản phẩm
Roadmaping Workshop – Buổi hội thảo lộ trình
Sprint Review Meeting – Cuộc họp đánh giá Sprint
Danh mục chữ viết tắt
Chức viết tắt Ý nghĩa
PO Product Owner (Chủ sản phẩm)
SAD Software Analysis and Design
UAC User Acceptance Criteria

9. 9
Danh mục bảng biểu
BẢNG 1: MÔ TẢ USER STORY TRONG USE CASE ...........................................................................................................45
BẢNG 2: LƯỚI TẦM ẢNH HƯỞNG-ĐỘ QUAN TÂM (POWER-INTEREST GRID) LÝ THUYẾT ...............................................56
BẢNG 3: LƯỚI TẦM ẢNH HƯỞNG-ĐỘ QUAN TÂM (POWER-INTEREST GRID) CỦA DỰ ÁN ...............................................58
BẢNG 4: NGƯỜI SỬ DỤNG HỆ THỐNG.............................................................................................................................69
BẢNG 5: DANH SÁCH USER STORY ...............................................................................................................................69
BẢNG 6: BẢNG MÔ TẢ CHI TIẾT USE CASE ....................................................................................................................76
Danh mục hình vẽ
HÌNH 1: 7 GIAI ĐOẠN CỦA PHƯƠNG PHÁP TRUYỀN THỐNG CÁC HỆ THỐNG MỀM ............................................................29
HÌNH 2: VAI TRÒ CẦU NỐI CỦA CHỦ SẢN PHẨM (PRODUCT OWNER).............................................................................32
HÌNH 3: QUY TRÌNH SCRUM ..........................................................................................................................................34
HÌNH 4: SỬ DỤNG CÁC CUỘC HỌP ĐỂ HOÀN THIỆN, ĐÁNH GIÁ YÊU CẦU ........................................................................37
HÌNH 5: SPRINT BURNDOWN CHART .............................................................................................................................38
HÌNH 6: VÒNG ĐỜI CỦA USER STORY............................................................................................................................41
HÌNH 7: CÁC HOẠT ĐỘNG TRONG SPRINT VÀ QUÁ TRÌNH LÀM MỊN PRODUCT BACKLOG...............................................42
HÌNH 8: CÁC HOẠT ĐỘNG LÀM MỊN PRODUCT BACKLOG ..............................................................................................42
HÌNH 9: LỢI ÍCH CỦA QUÁ TRÌNH LÀM MỊN PRODUCT BACKLOG ...................................................................................44
HÌNH 10: QUÁ TRÌNH LÀM MỊN USER STORY.................................................................................................................46
HÌNH 11: CẤU TRÚC CỦA USER STORY .........................................................................................................................47
HÌNH 12: RELEASE BURNDOWN CHART CƠ BẢN ...........................................................................................................48
HÌNH 13: RELEASE BURNDOWN CHART QUAN TÂM TỚI THAY ĐỔI YÊU CẦU Ở SPRINT HIỆN TẠI....................................48
HÌNH 14: RELEASE BURNDOWN CHART QUAN TÂM TỚI XU HƯỚNG THAY ĐỔI YÊU CẦU Ở CÁC SPRINT.........................49
HÌNH 15: MÔ HÌNH HÓA TRONG SCRUM VỚI KEEPS VÀ TEMPS..................................................................................50
HÌNH 16: CÁC KEEPS ARCHITECTURE BAO GỒM CÁC CLASS/PACKAGE DIAGRAM......................................................51
HÌNH 17: CÁC KEEPS DOMAIN MODEL BAO GỒM CÁC CLASS DIAGRAM.....................................................................52
HÌNH 18: CÁC KEY USE CASE BAO GỒM CÁC USE CASE DIAGRAM ..............................................................................53
HÌNH 19: CÁC KEY USE CASE BAO GỒM CÁC COMMUNICATION DIAGRAM ..................................................................53
HÌNH 20: TIGER TEAM VÀ SUB TEAMS...........................................................................................................................54
HÌNH 21: VAI TRÒ TRUNG TÂM CỦA CHỦ SẢN PHẨM ĐỐI VỚI CÁC BÊN LIÊN QUAN VÀ NHÓM PHÁT TRIỂN .....................55
HÌNH 22: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU CHỨC NĂNG VÀ PHI CHỨC NĂNG...................................................68
HÌNH 23: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NỘI DUNG GIẢNG DẠY, HỌC TẬP ................71
HÌNH 24: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU CHỨC NĂNG CHUNG CỦA HỆ THỐNG .............................................71
HÌNH 25: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU PHI CHỨC NĂNG............................................................................72
HÌNH 26: KEEP COMPONENT DIAGRAM NGƯỜI DÙNG TƯƠNG TÁC VỚI HỆ THỐNG THÔNG QUA GIAO DIỆN WEB .........73
HÌNH 27: MÔ HÌNH KIẾN TRÚC LOGIC............................................................................................................................74
HÌNH 28: KEEP NETWORK DIAGRAM KIẾN TRÚC VẬT LÝ CỦA HỆ THỐNG....................................................................75
HÌNH 29: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO TÁC NHÂN THAM GIA HỆ THỐNG..................................................................75
HÌNH 30: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN TRỊ HỆ THỐNG ..........................................................77
HÌNH 31: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ QUYỀN NGƯỜI DÙNG ...........................................78

10. 10
HÌNH 32: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN TRỊ NGƯỜI DÙNG ......................................................79
HÌNH 33: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE HIỂN THỊ LỊCH SỬ NGƯỜI DÙNG...............................................80
HÌNH 34: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE HIỂN THỊ THÔNG TIN CHI TIẾT TÀI KHOẢN ...............................80
HÌNH 35: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE HIỂN THỊ CÁC TẠC VỤ TRONG QUÁ KHỨ...................................81
HÌNH 36: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE XÓA NGƯỜI DÙNG ...................................................................81
HÌNH 37: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE ĐÓNG TÀI KHOẢN ....................................................................82
HÌNH 38: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE ĐĂNG NHẬP .............................................................................82
HÌNH 39: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ THÔNG TIN CHUNG ..............................................83
HÌNH 40: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ DỮ LIỆU ĐA PHƯƠNG TIỆN_NGƯỜI QUẢN TRỊ .....84
HÌNH 41: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ DỮ LIỆU ĐA PHƯƠNG TIỆN_GIẢNG VIÊN .............85
HÌNH 42: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ DỮ LIỆU ĐA PHƯƠNG TIỆN_SINH VIÊN ................86
HÌNH 43: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ BÀI GIẢNG_NGƯỜI QUẢN TRỊ ..............................87
HÌNH 44: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ BÀI GIẢNG_GIẢNG VIÊN......................................88
HÌNH 45: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ BÀI GIẢNG_SINH VIÊN.........................................89
HÌNH 46: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE BIÊN SOẠN NỘI DUNG BÀI GIẢNG.............................................90
HÌNH 47: KEEP CLASS DIAGRAM MÔ TẢ MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC BẢNG......................................................................91

11. 11
MỞ ĐẦU
Ngành công nghệ phần mềm hình thành và phát triển được hơn nửa thế kỉ, tuy nhiên quá
trình phát triển và quản trị các dự án phần mềm chưa bao giờ hết thách thức và một trong
số đó là các vấn đề liên quan tới kỹ nghệ yêu cầu phần mềm. Việc hiểu sai yêu cầu, khó
thích nghi với các thay đổi hoặc không đồng bộ các thông tin đầu vào của dự án gây ảnh
hưởng sống còn tới chất lượng sản phẩm cũng như tiến độ bàn giao.
Cá nhân tôi thời gian đầu của quá trình học và tham gia các dự án, tôi được tiếp cận với quy
trình phát triển phần mềm truyền thống Waterfall, các dự án được lập kế hoạch cẩn thận,
được tiến hành với rất nhiều khâu trung gian, và thông thường khách hàng sẽ phải chờ đợi
cho tới khi hệ thống phần mềm hoàn thiện cơ bản. Các bên liên quan hầu như chỉ nhận được
tài liệu dự án mà không được dùng thử, trải nghiệm và đưa ra các phản hồi cho các chức
năng đã hoàn thành. Việc không nắm được tiến độ các chức năng khiến khách hàng và các
bên liên quan tỏ ra sốt ruột, lo lắng và qua thời gian họ mất dần sự quan tâm tới dự án, và
kết quả tất yếu với hầu hết các dự án mới có nhiều yêu cầu nghiệp vụ đặc thù hoặc phải đấu
nối phức tạp thì sản phẩm bàn giao tới người dùng cuối là không đạt yêu cầu hoặc gặp rất
nhiều khó khăn trong quá trình tích hợp hoặc vận hành không ổn định.
Các dự án của những năm sau đấy, tôi được tiếp cận với phương pháp phát triển phầm mềm
Agile, cụ thể là Scrum và Kanban, ở một số dự án gần đây, nhóm phát triển phần mềm
chúng tôi sử dụng Scrumban. Sự thay đổi có thể dễ dàng nhận thấy giữa một dự án Waterfall
và dự án Agile là với Agile, chúng tôi phải tổ chức rất nhiều các cuộc họp, bao gồm các
cuộc họp nội bộ nhóm phát triển và các cuộc họp với các bên liên quan. Quá trình này lặp
đi lặp lại qua các Sprint nhằm thúc đẩy sự phát triển mối quan hệ bền vững giữa ban lãnh
đạo, các thành viên đội phát triển và người dùng. Việc duy trì một nhịp độ liên tục không
giới hạn các buổi họp này giúp chúng tôi và các bên liên quan có chung một tầm nhìn về
sản phẩm. Trong thời gian này tôi vẫn chưa dành nhiều công sức để nghiên cứu kỹ về lý
thuyết Agile, tôi chỉ tiếp cận nó theo một quy trình làm việc đã được tổ chức bởi Scrum
Mater, nhưng tôi vẫn dễ dàng nhận ra được giá trị từ việc áp dụng Agile thông qua chất
lượng sản phẩm và mức độ hài lòng của khách hàng qua từng dự án. Vì vậy tôi mong muốn
qua luận văn này sẽ nghiên cứu sâu hơn phương pháp luận Agile và các thay đổi có giá trị
mà nó tạo ra tới kỹ nghệ yêu cầu cũng như các thay đổi trong quy trình phát triển phần
mềm.

12. 12
Chương 1. Giới thiệu
1.1. Mục đích và ý nghĩa của đề tài
Ứng dụng khoa học, công nghệ vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy các loại hình văn
hóa nghệ thuật là một trong những mục tiêu góp phần bảo tồn và phát huy các di sản văn
hóa phi vật thể trước xu thế toàn cầu hóa và hội nhập như hiện nay. Trên thực tế đã có nhiều
hệ thống phần mềm được xây dựng và áp dụng trong các trường Đại học khối Văn hóa
Nghệ thuật nhưng vẫn tồn tại những hạn chế như không thỏa mãn đầy đủ các yêu cầu giảng
dạy và học tập hoặc vượt quá ngân sách và thời gian. Một trong những nguyên nhân chính
là các dự án không đầu tư thời gian và công sức ở khâu phân tích, thiết kế mà bắt tay vào
lập trình quá sớm. Việc không nắm rõ các yêu cầu của các bên liên quan hoặc thiếu các
phương pháp khoa học và yếu kém ở khả năng mô hình hóa các khối chức năng sẽ dẫn đến
việc xây dựng một hệ thống không đạt được các mục tiêu của dự án hoặc không như mong
đợi của người sử dụng.
Tôi đã từng đảm nhiệm các vai trò khác nhau trong nhóm phát triển phần mềm vì vậy tôi
muốn xây dựng cho mình các kỹ năng để trở thành một Chủ sản phẩm (Product Owner)
bằng việc củng cố phương pháp luận về kỹ nghệ yêu cầu cũng như kỹ năng thiết kế hệ
thống và cách thức tổ chức một dự án Agile phù hợp.
Trong luận văn này, mục tiêu thứ nhất tôi cần trình bày được các phương pháp quản lý yêu
cầu người dùng bao gồm việc thu thập, quản lý các yêu cầu người dùng và áp dụng các kiến
thức này trong quá trình quản lý các yêu cầu đầu vào trong dự án Scrum.
Song song với kỹ năng quản lý yêu cầu người dùng, mục tiêu thứ hai tôi cần trình bày được
phương pháp mô hình hóa trực quan và áp dụng hiểu quả phương pháp này trong dự án
Scrum nhằm giúp các thành viên đội dự án hoặc khách hàng hiểu về hệ thống và giao tiếp
với nhau một cách logic có khoa học. Tôi cũng cần áp dụng kiến thức này vào quá trình
xây dựng các biểu đồ kỹ thuật và các tài liệu đặc tả.
Sau quá trình phân tích yêu cầu ban đầu tôi xem xét việc sử dụng một Open Source
Framework làm nền tảng để xây dựng hệ thống quản trị nội dung nhằm giúp giảm thiểu
thời gian và nỗ lực của nhóm nghiên cứu đối với các yêu cầu của một hệ thống E-Learning
thông thường, mặt khác phải là một framework đã trưởng thành, hoạt động ổn định và có

13. 13
kiến trúc tốt nhằm đảm bảo quá trình phát triển tuân thủ các chuẩn và dễ dàng tích hợp, mở
rộng trong tương lai.
1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu và xây dựng luận văn được tiến hành song song cùng quá trình thực
hiện dự án Xây dựng Hệ thống phần mềm hỗ trợ giảng dạy theo mô hình “vai mẫu” đối với
kịch hát dân tộc.
Các khâu trong quá trình phân tích, thiết kế bao gồm: Làm việc với các bên liên quan; Quản
lý yêu cầu; Theo dõi tiến độ thực hiện dự án; Tìm hiểu môi trường triển khai dự án; Tìm
hiểu các hoạt động quản lý đào tạo, hoạt động dạy và học tại trường cho tới thời điểm hiệu
tại và đề xuất các khâu có thể cải tiến; đều được tôi cùng nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài
khoa học công nghệ trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc Gia Hà Nội thảo luận cùng
với đại diện người dùng tại Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội.
Các bước đều được thực hiện theo quy trình của các phương pháp và mô hình tôi đang
nghiên cứu dựa trên sự phối hợp và thống nhất chặt chẽ cùng đại diện khách hàng cũng như
người dùng cuối.
1.3. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình xây dựng luận văn tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
1.3.1. Phương pháp nghiên cứu Lý thuyết
Là các phương pháp thu thập thông tin khoa học trên cơ sở nghiên cứu các văn bản, tài liệu
đã có và bằng các thao tác tư duy logic để rút ra kết luận khoa học cần thiết.
Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết: Phân loại là sắp xếp các tài liệu khoa
học theo từng mặt, từng đơn vị, từng vấn đề có cùng dấu hiệu bản chất, cùng một hướng
phát triển. Hệ thống hóa là sắp xếp tri thức thành một hệ thống trên cơ sở một mô hình lý
thuyết làm sự hiểu biết về đối tượng đầy đủ hơn.

14. 14
Phương pháp Mô hình hóa: Là phương pháp nghiên cứu các đối tượng bằng cách xây
dựng mô hình gần giống với đối tượng, tái hiện lại đối tượng theo các cơ cấu, chức năng
của đối tượng.
1.3.2. Phương pháp nghiên cứu Thực nghiệm
Là các phương pháp tác động trực tiếp vào đối tượng có trong thực tiễn để làm rõ bản chất
và các quy luật của đối tượng.
Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm: Là phương pháp nghiên cứu và xem xét
lại những thành quả thực tiễn trong quá khứ để rút ra kết luận bổ ích cho thực tiễn và khoa
học.
Phương pháp thực nghiệm khoa học: Là phương pháp mà các nhà nghiên cứu chủ động
tác động vào đối tượng và theo dõi quá trình diễn biến sự kiện mà đối tượng tham gia để
hướng sự phát triển của chúng theo mục tiêu dự kiến của mình.

15. 15
1.4. Cấu trúc luận văn
“Chương 1: Giới thiệu”, trình bày nội dung dự án “Xây dựng Hệ thống phần mềm hỗ trợ
giảng dạy theo mô hình “Vai mẫu” đối với kịch hát dân tộc”, trong dự án này tôi đã áp dụng
các kiến thức về Kỹ nghệ yêu cầu, và phương pháp Agile là hướng tôi lựa chọn để xây dựng
luận văn này.
“Chương 2: Cơ Sở Lý Thuyết”, trình bày lý thuyết Yêu cầu người dùng và các vấn đề
ảnh hưởng tới quá trình thu thập yêu cầu. Tiếp theo là lý thuyết Kỹ nghệ yêu cầu truyền
thống trong các mô hình Xã hội – Kỹ thuật. Sau đó tôi tập trung nói về Kỹ nghệ yêu cầu
được hệ thống và sử dụng trong phương pháp Agile Scrum. Cuối cùng tôi trình bày cách
thức áp dụng các kỹ thuật mô hình hóa UML trong các dự án Agile.
“Chương 3: Phương pháp thu thập yêu cầu”, trình bày kỹ thuật tiếp cận các Bên liên
quan nhằm thu thập yêu cầu. Sau đó tôi liệt kê các Epic, Product Backlog và các User Story
thu được sau các buổi trò chuyện, các cuộc họp với các Bên liên quan hoặc với nhóm phát
triển. Tôi cũng đưa ra ví dụ về Scrum Taskboard và bảng Kanban thu được ở một thời điểm
cụ thể trong quá trình thực hiện Sprint.
“Chương 4: Phân tích & Thiết kế Hệ thống” là kết quả của quá trình xây dựng tài liệu
dự án bao gồm: Tài liệu đặc tả yêu cầu người dùng và tài liệu đặc tả yêu cầu hệ thống Phần
mềm hỗ trợ giảng dạy theo mô hình “Vai mẫu” đối với Kịch hát dân tộc. Sau đấy tôi triển
khai nhanh các thiết kế thông qua việc xây dựng các prototype nhằm thu thập phản hồi từ
người dùng.
Cuối cùng là kết luận sau quá trình nghiên cứu, xây dựng luận văn và áp dụng các kiến thức
này vào dự án.

16. 16
Chương 2. Cơ Sở Lý Thuyết
Công nghệ đóng vai trò cầu nối trong mối quan hệ giữa người sử dụng và máy tính, nó được
sử dụng trong một ngữ cảnh cụ thể và bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố trong ngữ cảnh đó.
Việc xác định các yếu tố này giúp người thiết kế cũng như nhóm phát triển xây dựng các
hệ thống công nghệ phần mềm phù hợp với tổ chức, đáp ứng được các yêu cầu của tổ chức
đó.
Dựa trên các phương pháp phân tích, người thiết kế hệ thống cần xác định những người
khác nhau bị ảnh hưởng bởi việc triển khai một hệ thống hay được gọi là các bên liên quan.
Nhu cầu của các bên liên quan là khác nhau và có thể phức tạp và mâu thuẫn vì vậy cần hệ
thống hoá chức năng thông qua việc sử dụng quy trình và phương pháp khoa học để đảm
bảo tính hiệu quả, tính thực tiễn của hệ thống.
Chúng ta sẽ nghiên cứu kỹ hơn về bối cảnh sử dụng của tổ chức và thảo luận một số vấn đề
chung có thể ảnh hưởng đến việc chấp nhận công nghệ trong các tổ chức. Sau đó chúng ta
xem xét một số cách tiếp cận để mô hình hóa bối cảnh xã hội - tổ chức và yêu cầu của các
bên liên quan trong đó.
Thu thập yêu cầu là một phần quan trọng của tất cả các phương pháp kỹ thuật phần mềm
nhưng thường hoạt động này tập trung chủ yếu vào các yêu cầu chức năng của hệ thống -
những gì hệ thống phải có khả năng làm được - ít nhấn mạnh vào các vấn đề về con người,
các vấn đề phi chức năng như tính khả dụng và mức độ chấp nhận được, … Ngay cả khi
những vấn đề này được xem xét, chúng chỉ có thể phản ánh quan điểm của người quản lý
về nhu cầu của người dùng hơn là thu thập thông tin từ người dùng. Các mô hình yêu cầu
của các bên liên quan được xây dựng để đảm bảo sự cân bằng trong quá trình xây dựng yêu
cầu chức năng và yêu cầu phi chức năng bằng cách xác định nhu cầu của tất cả các bên liên
quan, bao gồm cả người sử dụng và bất cứ ai khác bị ảnh hưởng bởi hệ thống, đặt trong bối
cảnh mà hệ thống sẽ được sử dụng.
Tôi bắt đầu chương này bằng việc trình bày các khái niệm cơ bản về yêu cầu người dùng
sau đó thảo luận về một số vấn đề phát sinh trong tổ chức khi áp dụng các giải pháp công
nghệ mới. Tiếp đến tôi phác thảo một số mô hình và phương pháp có thể được sử dụng để
nắm bắt quan điểm rộng hơn về yêu cầu của các bên liên quan, bao gồm các mô hình xã
hội – kỹ thuật (Socio-Technical models), phương pháp các hệ thống mềm (Soft Systems

17. 17
Methodology), thiết kế hợp tác (Participatory Design) và phương pháp nhân chủng học
(Ethonographic Approach).
Trọng tâm của luận văn này tôi tập trung tìm hiểu về quy trình xử lý yêu cầu người dùng
bằng phương pháp Agile Scrum kết hợp hiệu quả các công cụ mô hình hoá trong UML.
2.1. Yêu cầu
Trong các ngành kỹ thuật, một yêu cầu (Requirement) là một đòi hỏi được tài liệu hóa về
các chức năng và đặc điểm của một sản phẩm hoặc dịch vụ. Thuật ngữ này thường được
dùng trong các ngành kỹ nghệ hệ thống và kỹ nghệ phần mềm.
Trong cách tiếp cận truyền thống của ngành kỹ nghệ, các tập yêu cầu được dùng làm đầu
vào cho các giai đoạn thiết kết trong quá trình phát triển sản phẩm.
Pha phát triển các yêu cầu có thể được thực hiện sau một nghiên cứu tiền khả thi (Feasibility
Study), hoặc một pha phân tích khái niệm của dự án. Pha yêu cầu có thể được chia thành
các phần: thu thập yêu cầu (từ những người có vai trò quan trọng đối với sản phẩm/dịch
vụ), phân tích yêu cầu (kiểm tra tính nhất quán và hoàn chỉnh), định nghĩa yêu cầu (viết các
yêu cầu mang tính mô tả dành cho các nhà phát triển), và đặc tả (tạo cầu nối đầu tiên giữa
các yêu cầu và thiết kế).
2.1.1. Yêu cầu trong kỹ nghệ hệ thống và kỹ nghệ phần mềm
Có ba loại yêu cầu: yêu cầu chức năng, yêu cầu phi chức năng (hay yêu cầu hiệu năng hoặc
yêu cầu chất lượng dịch vụ), và mục tiêu thiết kế.
Yêu cầu chức năng mô tả xem hệ thống phải làm gì, nghĩa là hệ thống phải có khả năng
thực hiện những công việc gì. Ví dụ: "Hệ thống cần lưu trữ tất cả chi tiết về đơn đặt hàng
của khách hàng".
Yêu cầu phi chức năng là các ràng buộc về các loại giải pháp thỏa mãn các yêu cầu chức
năng. Các yêu cầu này mô tả về chính hệ thống, và về việc nó cần thực hiện các chức năng
của mình tốt đến mức độ nào, chẳng hạn yêu cầu loại này là yêu cầu về tính sẵn có, khả
năng kiểm thử, khả năng bảo trì, và tính dễ sử dụng. Có thể chia các yêu cầu phi chức năng
thành hai loại:

18. 18
1. Ràng buộc về hiệu năng: chẳng hạn "hệ thống cần phục vụ liên tục từ 5 giờ sáng đến
9 giờ tối.", "mỗi đơn đặt hàng cần được lưu trữ trong tối thiểu 7 năm".
2. Ràng buộc về quá trình phát triển hệ thống: Thời gian, tài nguyên, chất lượng. Ví
dụ: khi nào hệ thống cần hoàn thành (thời gian); tổng chi phí cho phát triển hệ thống
(tài nguyên); cần áp dụng các tiêu chuẩn nào cho quá trình phát triển hệ thống, trong
đó có các phương pháp quản lý dự án và phát triển hệ thống (chất lượng).
Mục tiêu thiết kế là các hướng dẫn cho việc lựa chọn giải pháp. Có nhiều tính năng quan
trọng đối với một hệ thống, nhưng nhiều trường hợp không thể có giải pháp đạt được mọi
tính năng ở mức tối ưu. Do đó cần có một thứ tự ưu tiên, tính năng nào cần được ưu tiên
hơn tính năng nào. Nếu khách hàng không mô tả thứ tự ưu tiên, nhà phát triển phần mềm
sẽ tự chọn thứ tự và thứ tự này có thể không phải cái mà khách hàng mong muốn.
Một tập hợp các yêu cầu định nghĩa các tính chất hay tính năng của hệ thống cần xây dựng.
Một danh sách yêu cầu 'tốt' thường tránh nói đến chuyện hệ thống cần thi hành các yêu
cầu bằng cách nào, mà để các quyết định dạng này cho người thiết kế hệ thống. Việc mô
tả cách cài đặt hệ thống được gọi là thiên kiến cài đặt (Implementation Bias).
2.1.2. Một số nhân tố trong phát triển yêu cầu
Việc trình bày các yêu cầu ở một cách lý tưởng là rất khó. Người dùng khó hình dung được
hết những thông tin nào là cần thiết cho các nhà phát triển, và hai bên có thể không thực sự
hiểu các cách diễn đạt của nhau. Thông thường, người ta thuê Người dùng chuyên
gia (Expert User) làm cầu nối giữa người dùng và các nhà phát triển. Những người dùng
chuyên gia này có thể biểu đạt các yêu cầu chức năng sao cho chúng có thể dễ chuyển thành
một tính năng thiết kế của hệ thống, trong khi người dùng cuối (End User) vẫn hiểu được.
2.1.3. Các yêu cầu tốt
Theo lý thuyết, các yêu cầu tốt nên có các tính chất sau:
 Cần thiết – Cái cần phải nhắc đến nếu không hệ thống sẽ thiếu một phần tử quan
trọng mà không một thành phần nào khác của hệ thống có thể bù lại được.
 Không mù mờ đa nghĩa – Chỉ có một cách hiểu
 Ngắn gọn súc tích – Được diễn đạt bằng ngôn ngữ mô tả ngắn gọn và dễ hiểu, trong
khi vẫn truyền đạt được nội dung cốt yếu của yêu cầu

19. 19
 Nhất quán – Không mâu thuẫn với một yêu cầu khác; các yêu cầu sử dụng cùng hệ
thống ngôn ngữ và thuật ngữ cho các khái niệm.
 Hoàn chỉnh – Các nội dung được trình bày đầy đủ tại chỗ để người đọc không phải
xem thêm tài liệu khác để có thể hiểu được nội dung của yêu cầu.
 Đạt được – Một khối lượng thực tiễn có thể được thực hiện trong lượng tiền/tài
nguyên/thời gian có được
 Kiểm thử được – Phải có khả năng xác định xem yêu cầu đã được thỏa mãn hay
chưa bằng một trong 4 phương pháp duyệt (inspection), phân tích, trình diễn, hoặc
kiểm thử (test).
2.1.4. Khả năng kiểm thử
Hầu hết các yêu cầu cần có khả năng kiểm thử được. Nếu không, phải sử dụng một phương
pháp kiểm định khác (ví dụ phân tích, duyệt lại thiết kế). Các yêu cầu kiểm thử được là một
thành phần quan trọng của việc kiểm định (Validation).
Một số yêu cầu không thể kiểm thử được do chính cấu trúc của nó. Trong đó có các yêu
cầu nói rằng hệ thống cần luôn luôn hay không bao giờ thể hiện một tính chất nào đó. Việc
kiểm thử thích đáng cho các yêu cầu này sẽ cần đến một chu trình kiểm thử vô hạn. Những
yêu cầu như vậy cần được viết lại để nói về một khoảng thời gian có tính thực tế hơn.
Các yêu cầu phi chức năng không kiểm thử được có thể vẫn được giữ để làm tài liệu về chủ
ý của khách hàng; tuy nhiên, chúng thường dẫn đến các yêu cầu quy trình mà chúng được
xác định là một phương pháp thực tiễn cho việc thỏa mãn yêu cầu ban đầu. Ví dụ, một yêu
cầu phi chức năng rằng không được có các Backdoor có thể được thỏa mãn bằng cách thay
nó bằng một yêu cầu quy trình rằng cần sử dụng phương pháp lập trình cặp (Pair
Programming).
2.1.5. Các thay đổi đối với các yêu cầu
Theo thời gian, các yêu cầu có thể thay đổi. Trong trường hợp này, một khi đã được xác
định và thông qua, các yêu cầu cần được đưa vào quy trình Kiểm soát thay đổi (Change
Control). Với nhiều dự án, một số yêu cầu được thay đổi trước khi hệ thống được hoàn
thiện. Đặc tính này của các yêu cầu đã dẫn đến các nghiên cứu và thực hành về quản lý yêu
cầu (Requirements Management).

20. 20
2.1.6. Tính cần thiết của sự chính xác trong các yêu cầu phần mềm
Một số phương pháp luận Kỹ nghệ phần mềm hiện đại, chẳng hạn như Lập trình cực đoan
(Extreme Programming), đã nghi ngờ sự cần thiết của các yêu cầu phần mềm được mô tả
chính xác - cái mà các phương pháp luận này coi là một cái đích di động. Thay vào đó, họ
mô tả các yêu cầu một cách phi hình thức bằng các "Câu chuyện người dùng" hay User
Story (Yêu cầu được viết ngắn gọn trong một cái thẻ nhỏ với nội dung giải thích một khía
cạnh của những gì mà hệ thống cần làm), và tạo một chuỗi các trường hợp kiểm thử chấp
nhận (Acceptance Test Case) cho User Story này.
2.2. Phân tích yêu cầu
Phân tích yêu cầu là việc xác định các yêu cầu cho một hệ thống mới hoặc hệ thống đã triển
khai dựa trên các để xuất, mong muốn của những người có vai trò quan trọng đối với hệ
thống, chẳng hạn người sử dụng đưa ra. Việc phân tích yêu cầu có ý nghĩa quan trọng đối
với thành công của một dự án.
Quá trình phân tích yêu cầu một cách có hệ thống còn được gọi là kỹ nghệ yêu
cầu (Requirements Engineering). Đôi khi nó còn được gọi một cách không thật chính xác
bằng những cái tên như thu thập yêu cầu (Requirements Gathering, Requirements Capture),
hoặc đặc tả yêu cầu (Requirements Specification). Thuật ngữ "phân tích yêu cầu" còn được
áp dụng cụ thể cho công việc thuần túy phân tích (thay vì các việc khác chẳng hạn như làm
rõ yêu cầu hay viết tài liệu yêu cầu).
2.2.1. Các kỹ thuật chính
Về khái niệm, việc phân tích yêu cầu bao gồm ba loại hoạt động sau:
Làm rõ yêu cầu (Eliciting Requirements): Giao tiếp với khách hàng và người sử dụng để
xác định các yêu cầu của họ.
Xem xét yêu cầu (Analyzing Requirements): Xác định xem các yêu cầu được đặt ra có ở
tình trạng không rõ ràng, không hoàn chỉnh, đa nghĩa, hoặc mâu thuẫn hay không, và giải
quyết các vấn đề đó.

21. 21
Làm tài liệu yêu cầu (Recording Requirements): Các yêu cầu có thể được ghi lại theo
nhiều hình thức, chẳng hạn các tài liệu ngôn ngữ tự nhiên, các Tình huống sử dụng (Use
Case), Câu chuyện người dùng (User Story), hoặc các đặc tả tiến trình.
Pha phân tích yêu cầu có thể là một quá trình dài và khó khăn, cần đến nhiều kĩ năng tâm
lý khéo léo. Các hệ thống mới làm thay đổi môi trường và các mối quan hệ giữa con người,
do đó điều quan trọng là phải xác định được tất cả những người có vai trò quan trọng, xem
xét tất cả các nhu cầu của họ và đảm bảo rằng họ hiểu được các hàm ý của hệ thống mới.
Các nhà phân tích có thể sử dụng một số kĩ thuật để làm rõ các yêu cầu của khách hàng.
Trong lịch sử, các kỹ thuật này bao gồm các cuộc phỏng vấn, thành lập các Nhóm trọng
tâm (Focus Group) với các cuộc họp bàn về yêu cầu (Requirements Workshops), và tạo ra
các danh sách yêu cầu. Các kỹ thuật hiện đại hơn gồm có Tạo nguyên mẫu (Prototyping),
và Tình huống sử dụng (Use Case). Khi cần thiết, nhà phân tích sẽ kết hợp các phương
pháp này để thiết lập các yêu cầu chính xác của những người có vai trò quan trọng, nhằm
mục đích xây dựng một hệ thống thỏa mãn các yêu cầu doanh nghiệp.
2.2.2. Các vấn đề
2.2.2.1. Vấn đề về người dùng và khách hàng
Trong cuốn Rapid Development, Steve McConnell đã liệt kê một loạt các khả năng người
dùng có thể cản trở quá trình thu thập yêu cầu:
1. Người dùng không hiểu họ muốn gì
2. Người dùng không tuân theo một bộ yêu cầu đã được tài liệu hóa
3. Người dùng nhất định đòi hỏi các yêu cầu mới sau khi chi phí và kế hoạch phát triển
đã được hoạch định xong.
4. Mức độ giao tiếp với người dùng là thấp
5. Người dùng thường không tham gia các đợt thẩm định hoặc không thể tham gia.
6. Người dùng không hiểu kỹ thuật
7. Người dùng không hiểu quy trình phát triển.
Những điều này có thể dẫn tới tình huống khi yêu cầu người dùng liên tục thay đổi ngay cả
khi việc phát triển hệ thống hay sản phẩm đã được bắt đầu.

22. 22
2.2.2.2. Vấn đề về kỹ sư – nhà phát triển
Trong quá trình phân tích yêu cầu, các vấn đề sau có thể nảy sinh từ phía các kỹ sư và nhà
phát triển.
Nhân viên kỹ thuật và người dùng cuối có thể có ngôn từ khác nhau. Kết quả là họ có thể
tin rằng họ hoàn toàn đồng thuận cho đến khi sản phẩm hoàn thiện được đưa ra.
Các kỹ sư và nhà phát triển có thể cố lái cho các yêu cầu khớp với một hệ thống hay mô
hình sẵn có, thay vì phát triển một hệ thống theo sát nhu cầu của khách hàng
Việc phân tích có thể do các kỹ sư hoặc lập trình viên thực hiện, thay vì các nhân viên có
kỹ năng và kiến thức miền ứng dụng để có thể hiểu các nhu cầu của khách hàng một cách
đúng đắn
2.2.2.3. Vấn đề về tổ chức
Vấn đề mang tính tổ chức nhưng ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình xây dựng hệ thống thông
tin cho tổ chức đó. Những yếu tố này thông thường bắt nguồn từ chức năng của hệ thống
và có thể liên quan đến những cá nhân không bao giờ sử dụng nó nhưng họ thường lại là
những tác nhân quyết định sự thành công hay thất bại của hệ thống phần mềm.
1. Sự không hợp tác từ người dùng cuối là người không ra quyết định cho việc áp dụng
hệ thống phần mềm vào tổ chức.
2. Phần mềm làm ảnh hưởng tới quyền hạn và quyền lợi của một hoặc nhiều các bên
liên quan.
3. Phần mềm xử lý cứng nhắc các quy trình nghiệp vụ mà tổ chức đang vận hành
4. Chi phí phải trả và lợi ích đạt được khi sử dụng phần mềm là không tương xứng
2.2.3. Các giải pháp
Một giải pháp đối với các vấn đề về giao tiếp là thuê các chuyên gia về doanh nghiệp hoặc
chuyên gia phân tích hệ thống.
Các kỹ thuật được đưa ra trong thập kỉ 1990 như Tạo nguyên mẫu
(Prototyping), UML, Tình huống sử dụng (Use Case) và Phát triền phầm mềm linh
hoạt (Agile software development) cũng đã được dùng làm giải pháp cho các vấn đề trên.

23. 23
2.3. Kỹ nghệ yêu cầu truyền thống
Như chúng ta đã thấy, những vấn đề có thể xuất hiện khi một hệ thống được xây dựng mà
không có sự hiểu biết đầy đủ về tất cả những người sẽ bị ảnh hưởng bởi nó. Nhưng làm thế
nào chúng ta có thể hiểu rõ hơn và hỗ trợ các tổ chức có cấu trúc phức tạp, khi các nhóm
làm việc và các nhu cầu của bên liên quan có khả năng mâu thuẫn lẫn nhau? Chúng ta bắt
đầu bằng cách thu thập và phân tích các yêu cầu, nhưng chúng ta cần phải làm việc này
trong hoàn cảnh mà các công việc của tổ chức vẫn đang diễn ra, có tính đến sự phức tạp
của các mối quan tâm của các bên liên quan khác nhau và các cấu trúc và quy trình hoạt
động trong các nhóm làm việc.
Phần tiếp theo trình bày một số phương pháp tiếp cận: Mô hình kỹ thuật-xã hội (Socio-
Technical Modeling), phương pháp các hệ thống mềm (Soft Systems Methodology), thiết
kế hợp tác (Participatory Design), phương pháp nhân chủng học (Ethnographic Methods)
và điều tra theo ngữ cảnh (Contextual Inquiry). Các phương pháp này có hướng tiếp cận
hơi khác nhau cho cùng một vấn đề nhưng đều nhằm mục đích để hiểu được thực tế của bối
cảnh công việc và quan điểm khác nhau của các bên liên quan. Các phương pháp này cũng
cho thấy công nghệ có thể được triển khai thành công chỉ khi nó được thực hiện với một sự
hiểu biết về bối cảnh sử dụng. Trước khi chúng ta xem xét chi tiết hơn những phương pháp
tiếp cận này, chúng ta cần làm rõ ý nghĩa của thuật ngữ "Các bên liên quan".
2.3.1. Bên liên quan
Hiểu được các bên liên quan là yếu tố then chốt để tiếp cận tối đa các yêu cầu, vì trong một
môi trường tổ chức, nó không chỉ đơn giản là người dùng cuối bị ảnh hưởng bởi việc giới
thiệu công nghệ mới. Bên liên quan có thể được định nghĩa là bất cứ ai bị ảnh hưởng bởi
sự thành công hay thất bại của hệ thống. Các nhóm bên liên quan theo cách tiếp cận
CUSTOM là:
 Các bên liên quan chính là những người thực sự sử dụng hệ thống - những người
dùng cuối.
 Các bên liên quan thứ cấp là những người không trực tiếp sử dụng hệ thống, nhưng
nhận được kết quả từ nó hoặc cung cấp đầu vào cho nó (ví dụ như ai đó nhận được
báo cáo do hệ thống sản xuất).

24. 24
 Các bên liên quan cấp cao là những người không thuộc hai nhóm đầu tiên nhưng
những người trực tiếp bị ảnh hưởng bởi sự thành công hay thất bại của hệ thống (ví
dụ giám đốc có lợi nhuận tăng hoặc giảm tùy thuộc vào sự thành công của hệ thống).
Tạo điều kiện thuận lợi cho các bên liên quan là những người có liên quan đến việc thiết
kế, phát triển và bảo trì hệ thống. Mục tiêu của nhóm thiết kế là đáp ứng nhu cầu của càng
nhiều bên liên quan càng tốt. Tuy nhiên, thực tế là nhu cầu của các bên liên quan thường là
mâu thuẫn với nhau.
2.3.2. Các mô hình Xã hội – Kỹ thuật (Socio-technical models)
Các mô hình Xã hội – Kỹ thuật sử dụng các phương pháp khác nhau nhằm nắm bắt yếu tố
như:
 Vấn đề được giải quyết: Cần phải hiểu tại sao công nghệ này lại được đề xuất và các
vấn đề nó có thể giải quyết.
 Các bên liên quan bị ảnh hưởng, bao gồm Chủ yếu (Primary), Thứ yếu (Secondary),
Hạng thứ ba (Tertiary) và Thực hiện (Facilitating), cùng với mục đích và nhiệm vụ
của những bên liên quan này.
 Các nhóm làm việc trong tổ chức, cả chính thức và không chính thức.
 Các thay đổi hoặc chuyển đổi sẽ được hỗ trợ.
 Công nghệ được đề xuất và cách thức hoạt động trong tổ chức. Những khó khăn bên
ngoài, các ảnh hưởng và các biện pháp thực hiện.
Thông tin được thu thập bằng các phương pháp như phỏng vấn, quan sát và tổ chức các
cuộc họp giữa các bên và phân tích tài liệu. Các phương pháp hướng dẫn quá trình thu thập
thông tin này và giúp nhà phân tích hiểu được những yêu cầu cần thiết cho quá trình phát
triển dự án. Bằng cách cố gắng hiểu những vấn đề này, phương pháp tiếp cận Xã hội – Kỹ
thuật nhằm cung cấp một cái nhìn chi tiết về vai trò của công nghệ và các yêu cầu của việc
triển khai thành công.
Sau đây tôi trình bày hai phương pháp Xã hội – Kỹ thuật USTM và OSTA để minh họa
cách thức nó hoạt động trong thực tế.

25. 25
2.3.2.1. User skills and Task Match - USTM/CUSTOM methodology
1. USTM
Phương pháp USTM được chia thành 7 giai đoạn (Stage):
1. Business Case: Một thành viên của nhóm có trách nhiệm đối với Business Case và
đưa ra sự luận giải ban đầu cho hệ thống được đề xuất.
2. Nhóm làm việc: Mục tiêu của giai đoạn này là xác định các nhóm làm việc có liên
quan đến hệ thống đề xuất. Sản phẩm của nhóm làm việc phụ thuộc vào mối quan
hệ của họ với hệ thống, và lựa chọn một nhóm công việc chính và mô tả của nó một
cách chi tiết.
3. Người dùng: Một danh sách người dùng chung được tạo ra, người dùng được phân
loại theo mối quan hệ của họ đối với hệ thống đề xuất. Ba bộ vấn đề được xác định:
quan điểm tổ chức của người dùng, các thuộc tính cá nhân của người dùng chung,
và ‘typical day in life’ của người dùng chung thời điểm hiện tại và khi triển khai hệ
thống đề xuất.
4. Đối tượng: Nhóm được yêu cầu xác định các đối tượng liên quan đến hệ thống đề
xuất, phân loại họ theo mối quan hệ của họ với hệ thống và tạo ra các cấu trúc đối
tượng ban đầu. Thủ tục xác định danh sách các đối tượng bao gồm hai bước: cùng
nhau tạo ra một danh sách các đối tượng bằng cách động não và cùng đánh giá và
đồng thuật về danh sách các đối tượng được chọn.
5. Nhiệm vụ: Một nhiệm vụ được định nghĩa là một hành động được thực hiện bởi một
người dùng chung trên một đối tượng. Một danh sách các nhiệm vụ được tạo ra, các
nhiệm vụ này được tích hợp vào một sơ đồ phân cấp và các mối quan hệ giữa nhiệm
vụ và hệ thống được xác định.
6. Tương tác: Mục đích của giai đoạn này là hiểu mối quan hệ giữa người dùng chung,
đối tượng và nhiệm vụ và để xác định sự khác biệt giữa người dùng, đối tượng và
nhiệm vụ khác nhau. Các thuộc tính được liệt kê để ràng buộc hệ thống cần phải hỗ
trợ chúng nhưng không nêu rõ công nghệ nào cần sử dụng vào thời điểm này.
7. Hợp nhất: Mục đích của giai đoạn này là đánh giá lại Business Case và đưa ra quyết
định cho các hành động tiếp theo. Ngoài ra, chất lượng của thông tin thu thập cũng
được xác định ở giai đoạn này.

26. 26
2. CUSTOM
CUSTOM là một phương pháp luận Xã hội – Kỹ thuật được thiết kế để sử dụng trong các
tổ chức nhỏ. Nó dựa trên phương pháp User skills and Task Match (USTM), nó được phát
triển để cho phép các đội thiết kế hiểu và ghi chép đầy đủ các yêu cầu của người sử dụng.
CUSTOM tập trung vào việc thiết lập các yêu cầu của các bên liên quan: Tất cả các bên
liên quan được xem xét, không chỉ những người dùng cuối.
Nó được áp dụng ở giai đoạn thiết kế ban đầu khi sản phẩm chưa hình thành và có thể đang
chỉ là một cơ hội, do đó, sự nó tập trung vào kỹ thuật nắm bắt yêu cầu. Nó là một phương
pháp dựa trên biểu mẫu, cung cấp một bộ câu hỏi để áp dụng ở từng giai đoạn của nó.
Có sáu giai đoạn chính của việc thực hiện trong một phân tích CUSTOM:
1. Mô tả bối cảnh tổ chức, bao gồm các mục tiêu chính, đặc tính vật lý, bối cảnh chính
trị và kinh tế.
2. Xác định và mô tả các bên liên quan. Tất cả các bên liên quan cần được đặt tên, phân
loại (Chủ yếu (Primary), Thứ yếu (Secondary), Hạng thứ ba (Tertiary) hoặc Thực
hiện (Facilitating)) và được mô tả trong các vấn đề cá nhân, vai trò của họ trong tổ
chức và công việc của họ. Ví dụ, CUSTOM giải quyết các vấn đề như động lực của
các bên liên quan, giảm thiểu, kiến thức, kỹ năng, quyền hạn và ảnh hưởng trong tổ
chức, công việc hàng ngày và vân vân.
3. Xác định và mô tả các nhóm làm việc. Một nhóm làm việc là bất kỳ nhóm người nào
làm việc cùng nhau trên cùng một nhiệm vụ dù chính thức hay không chính thức.
Một lần nữa, nhóm làm việc được mô tả về vai trò của họ trong tổ chức và đặc điểm
của họ.
4. Xác định và mô tả các cặp đối tượng-tác vụ (Task-Object Pairs). Đây là những tạc
vụ (Task) cần phải được thực hiện, cùng với các đối tượng (Object) được sử dụng
để thực hiện chúng hoặc chúng được áp dụng.
5. Xác định nhu cầu của các bên liên quan. Các giai đoạn 2-4 được mô tả dưới dạng hệ
thống hiện tại và hệ thống được đề xuất. Nhu cầu của các bên liên quan được xác
định bằng cách xem xét sự khác nhau giữa hai hệ thống này. Ví dụ, nếu một bên liên
quan được xác định là hiện đang thiếu một kỹ năng cụ thể được yêu cầu trong hệ
thống đề xuất hơn là một nhu cầu để đào tạo được xác định.

27. 27
6. Hợp nhất và kiểm tra các yêu cầu của các bên liên quan. Ở đây danh sách các bên
liên quan cần được kiểm tra dựa trên các tiêu chí được xác định ở giai đoạn đầu.
Các giai đoạn từ 2 đến 4 được mô tả dưới dạng tình hình hiện tại (trước khi áp dụng kỹ
thuật mới) và tình hình đề xuất (sau khi triển khai). Các bên liên quan được yêu cầu bày tỏ
quan điểm của họ không chỉ về vai trò và vị trí hiện tại của họ mà còn về những mong đợi
của họ trong bối cảnh những thay đổi sẽ được thực hiện. Bằng cách này, các mối quan tâm
và mục tiêu của các bên liên quan được xây dựng. Ngoài ra, xem xét tác động của công
nghệ đối với thông lệ làm việc (Giai đoạn 3) và các chuyển đổi sẽ được hỗ trợ bởi hệ thống
đã được xác định (Giai đoạn 4).
Những thay đổi từ vị trí hiện tại đến vị trí đề xuất đại diện cho các vấn đề cần được giải
quyết để đảm bảo triển khai thành công, và những điều này được trình bày rõ ràng trong
các giai đoạn 5 và 6.
CUSTOM cung cấp cách thức hữu ích để xem xét các yêu cầu của các bên liên quan bằng
việc sử dụng các form và câu hỏi làm cho công việc này trở nên dễ dàng hơn, nhưng có thể
mất thời gian ban đầu để áp dụng. Đối với các tình huống ít phức tạp hơn, có sẵn một phiên
bản rút gọn của quá trình phân tích các bên liên quan CUSTOM. Phiên bản này cũng cung
cấp checklist cho các cuộc điều tra cho giai đoạn 2-4.
Phiên bản rút gọn của CUSTOM phân tích các bên liên quan
Câu hỏi CUSTOM điều tra một loạt các đặc điểm của các bên liên quan, như sau:
 Các bên liên quan phải đạt được những gì và làm thế nào để đo lường thành công?
 Các nguồn thu hút sự quan tâm của các bên liên quan là gì? Những nguồn gốc của
sự không hài lòng và căng thẳng?
 Người có liên quan có kiến thức và kỹ năng gì?
 Thái độ của các bên liên quan đối với công việc là như thế nào và công nghệ máy
tính là gì?
 Có bất kỳ thuộc tính làm việc nhóm (workgroup) nào của các bên liên quan ảnh
hưởng đến khả năng chấp nhận của sản phẩm không?
 Các đặc điểm về nhiệm vụ của các bên liên quan như tần suất làm việc, phân chia
công việc, và các lựa chọn thực hiện công việc?

28. 28
 Người có liên quan phải xem xét các vấn đề cụ thể liên quan đến tính trách nhiệm,
tính bảo mật hay tính riêng tư?
 Các điều kiện vật lý mà bên liên quan đang làm việc là gì?
2.3.2.2. Open System Task Analysis (OSTA)
OSTA là một phương pháp tiếp cận Xã hội – Kỹ thuật khác nhằm mô tả những gì xảy ra
khi một hệ thống kỹ thuật được đưa vào môi trường làm việc có tổ chức. Giống như
CUSTOM, OSTA chỉ rõ khía cạnh xã hội và kỹ thuật của hệ thống. Tuy nhiên, trong khi
CUSTOM các khía cạnh này được các nhà phân tích giới hạn trong quan điểm của các bên
liên quan thì trong OSTA họ lại nắm bắt thông qua việc tập trung vào các nhiệm vụ.
OSTA có tám giai đoạn chính:
 Nhiệm vụ chính mà công nghệ phải hỗ trợ được xác định theo mục tiêu của người
sử dụng.
 Nhiệm vụ đầu vào cho hệ thống được xác định. Đây có thể có các nguồn và hình
thức khác nhau mà có thể hạn chế thiết kế.
 Môi trường bên ngoài mà hệ thống này sẽ được giới thiệu bao gồm các khía cạnh
vật lý, kinh tế và chính trị.
 Các quá trình chuyển đổi trong hệ thống được mô tả bằng các hành động được thực
hiện trên các đối tượng hoặc cùng với các đối tượng.
 Hệ thống xã hội được phân tích, xem xét các nhóm làm việc hiện tại và các mối quan
hệ trong và ngoài tổ chức.
 Hệ thống kỹ thuật được mô tả dưới dạng cấu hình và tích hợp với các hệ thống khác.
 Các tiêu chí về sự hài lòng về hiệu quả hoạt động được xác lập, cho thấy các yêu cầu
xã hội và kỹ thuật của hệ thống.
 Hệ thống kỹ thuật mới được xác định.
OSTA sử dụng các ký hiệu quen thuộc với các nhà thiết kế, chẳng hạn như sơ đồ luồng dữ
liệu và mô tả văn bản.

29. 29
2.3.3. Phương pháp các hệ thống mềm
Phương pháp các hệ thống mềm (Soft Systems Methodology - SSM) cũng phát sinh trong
cùng bối cảnh của phương pháp Mô hình Xã hội – Kỹ thuật nhưng nhìn nhận tổ chức như
là một hệ thống trong đó công nghệ và con người là thành phần. SSM có bảy giai đoạn và
có một sự phân biệt giữa các giai đoạn “Thế giới thực” (1-2, 5-7) và các giai đoạn của hệ
thống (3-4).
Hình 1: 7 giai đoạn của phương pháp truyền thống các hệ thống mềm
2.3.4. Phương pháp Thiết kế hợp tác (Participatory Design)
Thiết kế hợp tác là một triết lý bao gồm toàn bộ chu trình thiết kế. Đó là thiết kế tại nơi làm
việc, nơi mà người sử dụng tham gia không chỉ là một người cung cấp các thông tin khi cần
thiết mà còn là một thành viên của đội thiết kế. Người dùng vì vậy là những người cộng tác
tích cực trong quá trình thiết kế chứ không phải là những người tham gia thụ động mà sự
tham gia của họ hoàn toàn do nhà thiết kế chi phối. Lập luận rằng người sử dụng là chuyên
gia trong bối cảnh công việc và một thiết kế chỉ có thể có hiệu quả trong bối cảnh đó nếu
các chuyên gia này được phép đóng góp tích cực vào quá trình thiết kế. Ngoài ra, việc giới
thiệu một hệ thống mới có thể thay đổi bối cảnh công việc và quy trình tổ chức và sẽ chỉ
được chấp nhận nếu những thay đổi này được chấp nhận bởi người dùng. Thiết kế hợp tác

30. 30
do đó nhằm mục đích tinh chỉnh các yêu cầu của hệ thống lặp đi lặp lại thông qua một quá
trình thiết kế trong đó người dùng đang tích cực tham gia.
Thiết kế hợp tác có ba đặc điểm cụ thể. Nó nhằm cải thiện môi trường làm việc và nhiệm
vụ bằng việc liên tục giới thiệu các thiết kế. Điều này làm cho bối cảnh thiết kế và đánh giá
hoặc làm việc theo định hướng người dùng hơn là định hướng hệ thống. Thứ hai, nó được
đặc trưng bởi sự hợp tác: Người sử dụng bao gồm trong đội ngũ thiết kế và có thể đóng góp
cho mọi giai đoạn của thiết kế. Cuối cùng, cách tiếp cận là lặp đi lặp lại: Thiết kế phải được
đánh giá và sửa đổi ở từng giai đoạn.
2.3.5. Phương pháp nhân chủng học (Ethnographic Methods)
Tất cả các phương pháp truyền thống được xem xét ở trên đã bao gồm một số hình thức tư
vấn và quan sát của các bên liên quan. Tuy nhiên, trọng tâm của việc này là thu thập các
quan điểm của các bên liên quan hơn là nghiên cứu cách họ làm việc thực tế.
Dân tộc học dựa trên việc ghi lại chi tiết các tương tác giữa con người với môi trường. Nó
đặc biệt tập trung vào các mối quan hệ trong tổ chức và cách chúng ảnh hưởng đến bản chất
của công việc. Nhà phân tích sử dụng phương pháp này không tham gia tích cực vào tình
hình và không nhìn mọi thứ từ quan điểm của một cá nhân cụ thể. Mục đích là để hiểu được
tình hình từ bên trong khuôn khổ của tổ chức. Họ cố gắng đưa ra quan điểm khách quan về
tình hình của tổ chức. Họ báo cáo và không suy đoán, vì vậy thường không rõ ràng rằng
cách tiếp cận của họ có thể đóng góp vào việc thiết kế các hệ thống mới hay không.
2.3.6. Tóm lược
Trong phần này, tôi nói về các cách tiếp cận tổ chức xã hội để thu thập yêu cầu của các bên
liên quan, bao gồm các mô hình xã hội – kỹ thuật, phương pháp hệ thống mềm, thiết kế hợp
tác và các phương pháp nhân chủng học. Các mô hình xã hội – kỹ thuật tập trung vào việc
thể hiện song song cả khía cạnh con người và kỹ thuật của hệ thống để đạt được một giải
pháp tương thích với nhau. Còn trong mô hình tổ chức SSM, người dùng là một phần, và
được xem như một hệ thống. Phương pháp thiết kế hợp tác cho thấy người sử dụng không
chỉ hoạt động trong việc sử dụng công nghệ mà còn trong việc thiết kế nó. Phương pháp
nhân chủng học đặt người dùng trong ngữ cảnh, cố gắng thu thập thông tin trên quan điểm
không thiên vị về văn hoá làm việc và thực tiễn của người dùng.

31. 31
2.4. Kỹ nghệ yêu cầu trong Agile Scrum
2.4.1. Quá trình hình thành
Vào đầu thế kỉ XX, các nghiên cứu cho quá trình phân tích yêu cầu tập trung vào việc con
người cần phải làm gì để thích ứng với những thay đổi về kỹ thuật, hay tương tác giữa
người và máy là quá trình mà con người đang ở thế bị động. Chủ nghĩa công nghệ quyết
định, quan điểm cho thấy sự thay đổi xã hội chủ yếu là do kỹ thuật, tư tưởng mà các yếu tố
con người và xã hội là mối quan tâm thứ yếu ở thời điểm bấy giờ.
Những thập niên sau đó, quan điểm các mô hình Xã hội – Kỹ thuật (Socio-technical models)
có cách nhìn khác, nó phản ánh đúng vị trí công nghệ bằng việc nhấn mạnh rằng các hệ
thống làm việc bao gồm cả nhân lực và máy móc và đó là mối quan hệ tương hỗ. Mô hình
này cho rằng các thành phần liên quan đến hệ thống tương tác lẫn nhau vì vậy cần quan tâm
đến khía cạnh kỹ thuật, xã hội, tổ chức và con người trong thiết kế. Họ thừa nhận thực tế là
công nghệ không được phát triển một cách độc lập mà là một phần của môi trường tổ chức
rộng lớn hơn.
Thập kỉ 80 của thế kỉ XX chứng kiến thời kì khủng hoảng phương pháp luận phát triển phần
mềm, do tỉ lệ thất bại của các dự án phần mềm quá cao. Hàng loạt nỗ lực của các nhà thực
hành cũng như giới hàn lâm đã cố gắng tìm ra phương pháp hữu hiệu để đảm bảo tính hiệu
quả trong phát triển phần mềm.
Thập kỉ 90, nhiều phương pháp phát triển phần mềm với quy trình nhẹ (light weight) và
linh hoạt ra đời, như XP, Scrum, FDD, Crystal, ... và nhanh chóng được lan rộng.
Từ 11 - 13 tháng 2 năm 2001, 17 nhà phát minh và nhà thực hành đã họp nhau tại bang
Utah, Hoa Kì, để thảo luận về hướng đi mới trong phương pháp luận phát triển phần mềm.
Họ đã đi đến thống nhất và cho ra đời bản Tuyên ngôn Agile đánh dấu một xu thế mới trong
phát triển phần mềm. Đặc trưng quan trọng của Agile cũng như Scrum: Tiếp cận tăng trưởng
lặp là tiền đề cho sự phát triển của kỹ nghệ yêu cầu hiện nay.
2.4.2. Vai trò của Chủ sản phẩm (Product Owner) trong Scrum
Chủ sản phẩm (Product Owner) chịu trách nhiệm tối đa hóa giá trị của sản phẩm và công
việc của nhóm phát triển thông qua việc quản lý Product Backlog là một danh sách sắp thứ

32. 32
tự tất cả những gì cần thiết của sản phẩm. Nó là nguồn yêu cầu duy nhất thể hiện các thay
đổi trong sản phẩm.
Để Product Owner thành công, cả tổ chức phải tôn trọng các quyết định của người này. Các
quyết định đó được hiển thị trong nội dung và thứ tự trong Product Backlog. Không ai ngoài
Product Owner được phép yêu cầu nhóm phát triển làm gì khác và nhóm phát triển cũng
không được phép làm gì theo lời bất cứ người nào khác.
Là Product Owner, chúng ta nên trực tiếp giao tiếp với khách hàng và người dùng, nhóm
phát triển và các bên liên quan khác (Key Stakeholders), như hình dưới đây cho thấy.
Hình 2: Vai trò cầu nối của Chủ sản phẩm (Product Owner)
Ở trên là vai trò của các thành viên tham gia Scrum, bao gồm Product Owner, Scrum Master,
và nhóm phát triển cho thấy Product Owner phải có mối quan hệ gần gũi và sự tin tưởng từ
các thành viên Scrum khác: Scrum xem Product Owner là cầu nối của đội Scrum rộng hơn.
Điều này rất có ý nghĩa vì để hoàn thiện sản phẩm Product Owner cần tiếp thu kiến thức về
các hoạt động tiếp thị và kinh doanh cũng như văn hóa của công ty trong quá trình làm việc
với Senior Management, Marketing and Sales cũng như quá trình cộng tác với Scrum
Master và nhóm phát triển.

33. 33
2.4.3. Quy trình và các cuộc họp trong Scrum
2.4.3.1. Các đặc điểm
Các đặc điểm Agile Scrum sau đây đều ảnh hưởng trực tiếp tới phương pháp thu thập vào
quản lý yêu cầu:
Tăng trưởng và lặp Các phương pháp Agile phân chia công việc trong ngắn hạn, ở mỗi
chu trình đều có đầy đủ các công đoạn trong quy trình phát triển phần mềm và ở mỗi Sprint
đều có các bước phân tích yêu cầu hay làm mịn Product Backlog.
Giao tiếp thường xuyên một cách hiệu quả Product Owner đại diện cho nhóm phát triển
làm việc cùng các bên liên quan của khách hàng. Product Owner có trách nhiệm làm rõ tất
cả các yêu cầu của các bên liên quan và truyền tải chúng tới các thành viên trong nhóm phát
triển.
Thích ứng và chấp nhận các thay đổi Các developer qua các buổi họp hằng ngày (Daily
Meeting) hoặc ở đầu hoặc cuối mỗi giai đoạn (Sprint Meeting) sẽ sao trao đổi với nhau để
cập nhật và đồng bộ trạng thái công việc, họ cần phải thích ứng ngay với tình huống mới
hoặc các yêu cầu hoặc thay đổi yêu cầu từ phía khách hàng.
Hướng tới chất lượng sản phẩm Liên kết chặt chẽ giữa nhóm phát triển và khách hàng
tạo nên một sản phẩm chất lượng, từ cách tiếp cận này rất nhiều kỹ thuật và công cụ được
sử dụng để nâng cao chất lượng sản phẩm, bao gồm các kỹ thuật: Test Unit Automation,
Build Automation, Deployment Automation, Aspect Oriented Programming, Design
Pattern, Code Refactoring, …
2.4.3.2. Quy trình Scrum
Chủ sản phẩm (Product Owner) tạo ra Product Backlog chứa các yêu cầu của dự án được
sắp theo thứ tự ưu tiên. Nhóm phát triển sẽ hiện thực lần lượt các yêu cầu của Product
Owner qua các Sprint với đầu vào là các hạng mục trong Product Backlog, đầu ra là các
Phần tăng trưởng chuyển giao được của sản phẩm (Potentially Shippable Product
Increment).
Scrum Master đảm bảo các sự kiện được diễn ra và người tham dự hiểu được mục đích của
sự kiện. Scrum Master hướng dẫn mọi người luôn làm việc trong khuôn khổ thời gian được

34. 34
phép. Trong cuộc họp các cuộc họp, Scrum Master tham dự như là một thành viên của
nhóm chịu trách nhiệm về quy trình.
Hình 3: Quy trình Scrum
2.4.3.3. Họp kế hoạch Sprint
Công việc trong Sprint được lên kế hoạch trong buổi Họp Kế hoạch Sprint (Sprint Planning
Meeting). Kế hoạch cho Sprint được tạo ra nhờ nỗ lực cộng tác của toàn bộ Nhóm Scrum.
Buổi Họp Kế hoạch Sprint được đóng khung trong 8 tiếng cho mỗi Sprint một tháng. Với
các Sprint ngắn hơn thì thời gian cho buổi họp được rút ngắn lại. Ví dụ như một Sprint hai
tuần có thể chỉ cần họp kế hoạch tới 4 tiếng là đủ.
Buổi Họp Kế hoạch Sprint có hai phần, mỗi phần chiếm một nửa khung thời gian. Hai phần
của buổi Họp Kế hoạch Sprint lần lượt trả lời hai câu hỏi sau đây:
 Mục tiêu của Sprint này là gì?
 Sprint này phải chuyển giao cái gì?
 Làm sao để đạt được điều đó?

35. 35
Phần Một: Phải làm gì trong Sprint này?
Trong phần này, nhóm phát triển làm việc để dự báo chức năng sẽ được phát triển trong
Sprint. Product Owner trình bày các hạng mục Product Backlog được xếp thứ tự cho nhóm
phát triển và toàn bộ Nhóm Scrum sẽ hợp tác để tìm hiểu công việc phải làm trong Sprint.
Đầu vào của buổi họp này là Product Backlog, phần tăng trưởng của sản phẩm gần đây nhất,
năng lực hiện có của nhóm phát triển trong Sprint tới và hiệu suất trong quá khứ của nhóm
phát triển. Số lượng hạng mục được chọn từ Product Backlog cho Sprint này sẽ hoàn toàn
phụ thuộc vào nhóm phát triển. Chỉ nhóm phát triển có thể đánh giá họ có thể hoàn thành
những gì trong Sprint tới đây.
Sau khi nhóm phát triển dự báo các hạng mục Product Backlog sẽ được chuyển giao trong
Sprint, Nhóm Scrum xác lập Mục tiêu Sprint. Mục tiêu Sprint có thể tạo ra một sợi dây ràng
buộc cho những nỗ lực của cả nhóm phát triển hướng đến một mục tiêu chung.
Phần Hai: Làm sao để hoàn thành công việc đã chọn?
Sau khi đã chọn công việc cho Sprint, nhóm phát triển quyết định cách thức để xây dựng
các chức năng sẽ có trong phần tăng trưởng “hoàn chỉnh” trong suốt Sprint. Các hạng mục
Product Backlog được lựa chọn cho Sprint cộng với kế hoạch để chuyển giao chúng được
gọi là Sprint Backlog.
Nhóm phát triển thường bắt đầu công việc bằng cách thiết kế hệ thống và các công việc cần
thiết để chuyển Product Backlog thành gói sản phẩm chạy được. Công việc có thể lớn nhỏ
khác nhau. Tuy vậy, một lượng công việc vừa đủ được lên kế hoạch trong suốt buổi Họp
Kế hoạch Sprint cho nhóm phát triển sẽ dự báo những thứ có thể làm trong Sprint sắp tới.
Các công việc được lên kế hoạch trong những ngày đầu tiên của Sprint bởi nhóm phát triển
sẽ được phân tách thành các đơn vị nhỏ hơn trong phạm vi một ngày hoặc nhỏ hơn nữa ở
cuối buổi họp.
Nhóm phát triển sẽ tự tổ chức để làm việc trên Sprint Backlog, cả khi lập kế hoạch lẫn thực
thi kế hoạch trong suốt Sprint.
Khi nhóm phát triển lên kế hoạch, họ hướng mọi điều tới Mục tiêu Sprint. Trong suốt Sprint,
các công việc cần làm đôi khi hơi khác so với kế hoạch ban đầu. Khi đó, nhóm phát triển
sẽ cùng làm việc với Product Owner để xác định lại kế hoạch sao cho vẫn đạt được Mục

36. 36
tiêu Sprint. Mục tiêu Sprint cung cấp sự linh hoạt cần thiết sao cho các chức năng cơ bản
vẫn được hoàn thành vào cuối Sprint.
Product Owner có thể giúp nhóm phát triển làm sáng tỏ các khúc mắc về các hạng mục
được lựa chọn trong Product Backlog, cũng như giúp nhóm đưa ra quyết định trong một số
trường hợp đặc biệt. Nếu nhóm phát triển thấy có quá nhiều hoặc quá ít việc, họ có thể
thương lượng thêm với Product Owner về việc này. Nhóm phát triển cũng có thể mời một
số người khác tham dự để hỗ trợ một số vấn đề kĩ thuật hoặc chuyên môn.
Kết thúc buổi Họp Kế hoạch Sprint, nhóm phát triển phải biết cách giải thích cho Product
Owner và Scrum Master biết họ sẽ dự định làm việc như thế nào với tư cách một nhóm tự
tổ chức để hoàn thành Mục tiêu Sprint và tạo ra phần tăng trưởng theo yêu cầu.
Mục tiêu Sprint
Mục tiêu Sprint (Sprint Goal) là một tập các mục tiêu cần đạt trong một Sprint sau khi triển
khai một phần của Product Backlog. Nó cung cấp các gợi ý để nhóm phát triển xây dựng
các Phần tăng trưởng (Increment). Mục tiêu Sprint cho phép nhóm phát triển có một số sự
linh hoạt nhất định về việc phải triển khai các chức năng như thế nào trong suốt Sprint. Các
hạng mục Product Backlog được chọn chuyển giao một chức năng đầy đủ có thể là một
Mục tiêu Sprint. Mục tiêu Sprint nên là một bộ các yêu cầu gắn kết khiến nhóm phát triển
làm việc cùng nhau thay vì phân rã mỗi người một việc.
Khi nhóm phát triển làm việc, họ sẽ ghi nhớ Mục tiêu này trong đầu. Để thỏa mãn Mục tiêu
Sprint, họ sẽ triển khai các chức năng cũng như các kĩ thuật cần thiết. Nếu công việc phức
tạp hơn dự kiến thì họ có thể cộng tác với Product Owner để thương lượng lại về phạm vi
của Sprint Backlog trong Sprint.

37. 37
Hình 4: Sử dụng các cuộc họp để hoàn thiện, đánh giá yêu cầu
2.4.3.4. Họp Scrum hằng ngày (Daily Scrum)
Cuộc họp Daily Scrum được đóng khung trong 15 phút để nhóm phát triển đồng bộ hóa các
hoạt động của thành viên và tạo lập kế hoạch cho 24 giờ tiếp theo. Điều này có được nhờ
việc thanh tra các công việc kể từ cuộc họp Daily Scrum trước và dự báo những công việc
sẽ được hoàn thành trước buổi họp lần sau.
Cuộc họp Daily Scrum được tổ chức tại cùng một địa điểm để giảm thiểu sự phức tạp không
cần thiết. Trong suốt cuộc họp, mỗi thành viên nhóm phát triển giải thích rõ:
 Tôi đã làm những gì kể từ hôm qua để giúp nhóm phát triển đạt mục tiêu Sprint?
 Tôi sẽ làm những gì hôm nay để giúp nhóm phát triển đạt được mục tiêu Sprint?
 Tôi có nhìn thấy vấn đề gì cản trở nhóm phát triển đạt được mục tiêu Sprint?
Nhóm phát triển sử dụng cuộc họp Daily Scrum để đánh giá tiến độ công việc hướng tới
Mục tiêu Sprint và đánh giá xu hướng tiến triển của công việc trong Sprint Backlog. Cuộc
họp Daily Scrum tối ưu hóa khả năng để nhóm phát triển có thể đạt được Mục tiêu Sprint.
Một số nhóm Scrum sử dụng công cụ phần mềm quán lý tiến độ như Atlassian Jira, quá

38. 38
trình họ cập nhật khối lượng công việc còn lại (Remaining Effort) là thông tin đầu vào của
Sprint Burndown Chart.
Hình 5: Sprint Burndown Chart
Hằng ngày, nhóm phát triển có thể giải thích cho Product Owner và Scrum Master biết họ
định làm gì với tư cách là một nhóm tự quản để hoàn thành mục tiêu và tạo ra các phần tăng
trưởng cần thiết trong Sprint.
Scrum Master đảm bảo cho nhóm phát triển tham gia họp, nhưng chính nhóm phát triển
mới có trách nhiệm chính trong cuộc họp Daily Scrum. Scrum Master phải hướng dẫn cho
nhóm phát triển biết cách giữ cuộc họp ngắn gọn trong phạm vi khung thời gian 15 phút.
Scrum Master phải áp đặt quy tắc về việc chỉ có nhóm phát triển mới được tham gia cuộc
họp Daily Scrum.
Họp Daily Scrum sẽ cải tiến quá trình giao tiếp, lược bỏ các buổi họp hành không cần thiết,
nhận biết và loại bỏ các trở lực trong quá trình phát triển, nhấn mạnh và phát huy các quyết
định nhanh chóng và nâng cao mức độ hiểu biết của nhóm phát triển về dự án. Cuộc họp
này là chìa khóa của cơ chế thanh tra và thích nghi trong Scrum.

39. 39
2.4.3.5. Sơ kết Sprint
Buổi Sơ kết Sprint (Sprint Review) được tổ chức khi Sprint kết thúc để rà soát lại phần tăng
trưởng vừa làm ra trong Sprint đó và để thực hiện các biện pháp thích nghi đối với Product
Backlog nếu cần. Trong cuộc họp này, Nhóm Scrum và các bên liên quan sẽ trao đổi với
nhau về những gì vừa hoàn thành trong Sprint vừa rồi. Trên cơ sở đó và những sự thay đổi
trong Product Backlog trong suốt Sprint, người tham dự cuộc họp sẽ hợp tác để thảo luận
về những công việc sắp triển khai. Đây là cuộc họp không trang trọng và việc trình bày về
gói tăng trưởng chủ yếu nhằm mục đích cung cấp các phản hồi hữu ích và khuyến khích sự
cộng tác giữa các bên. Cuộc họp này được đóng khung trong bốn giờ cho các Sprint có độ
dài một tháng. Sprint ngắn hơn thì thời gian họp rút bớt cho phù hợp. Buổi Sơ kết Sprint có
một số đặc điểm sau:
 Product Owner mời mọi người tham dự bao gồm Nhóm Scrum và những người liên
quan
 Product Owner xác nhận phần nào là “Hoàn thành” và phần nào chưa “Hoàn thành”
 Nhóm phát triển thảo luận những điều thuận lợi trong Sprint vừa qua, những khó
khăn mà nhóm đã trải qua và cách thức giải quyết các vấn đề đó
 Nhóm phát triển trình diễn các phần việc đã “Hoàn thành” và trả lời các câu hỏi về
gói tăng trưởng
 Product Owner trao đổi về Product Backlog. Dựa trên tiến độ hiện thời, Product
Owner đưa ra dự đoán ngày hoàn thành dự án (nếu cần)
 Toàn bộ nhóm thảo luận về những gì sẽ làm, nhờ đó buổi Sơ kết Sprint cung cấp các
giá trị đầu vào cho buổi Họp Kế hoạch Sprint tiếp theo
 Xem xét lại thời gian biểu, tài chính, cơ sở vật chất, cũng như các yếu tố thị trường
cho bản phát hành dự kiến của sản phẩm.
Kết quả của cuộc họp Sơ kết Sprint là một bản Product Backlog đã được cập nhật, với các
hạng mục dự định sẽ được triển khai trong Sprint tới. Product Backlog có thể được điều
chỉnh toàn diện để thích ứng với các cơ hội mới.
2.4.3.6. Cải tiến Sprint
Buổi họp Cải tiến Sprint (Sprint Retrospective) là cơ hội để Nhóm Scrum tự thanh tra và
đưa ra kế hoạch cho các cải tiến trong Sprint tiếp theo.

40. 40
Buổi họp Cải tiến Sprint được tổ chức ngay sau Sơ kết Sprint và trước khi cuộc Họp Kế
hoạch Sprint tiếp theo diễn ra. Cuộc họp này được đóng khung trong phạm vi ba giờ cho
các Sprint một tháng. Sprint ngắn hơn thì cuộc họp sẽ được rút ngắn lại cho phù hợp.
Mục đích của cuộc họp Cải tiến Sprint là để:
 Thanh tra lại tất cả các yếu tố trong Sprint vừa diễn ra, từ con người, các mối quan
hệ, quy trình và công cụ
 Nhận biết và xếp đặt lại các hạng mục chủ chốt đã được thực hiện tốt và các cải tiến
dự định
 Tạo ra một kế hoạch để triển khai các cải tiến cách thức làm việc của Nhóm Scrum.
Scrum Master khuyến khích Nhóm Scrum cải tiến, trong phạm vi khung làm việc Scrum,
quy trình phát triển và các biện pháp thực hành để nâng cao hiệu quả và thú vị cho Sprint
tiếp theo. Trong cuộc họp Cải tiến Sprint, Nhóm Scrum sẽ lập kế hoạch để gia tăng chất
lượng sản phẩm bằng việc định nghĩa lại Định nghĩa “Hoàn thành” khi cần thiết.
Kết thúc cuộc họp Cải tiến Sprint, Nhóm Scrum phải xác định được các cải tiến sẽ được
triển khai trong Sprint tới. Việc triển khai các cải tiến này chính là sự thích nghi của Nhóm
Scrum. Mặc dù các cải tiến có thể được triển khai tại bất kì thời điểm nào đó, cuộc họp Cải
tiến Sprint cung cấp một phiên làm việc chính thức để tập trung vào việc thanh tra và thích
nghi.
2.4.3.7. Tóm lược
Các cuộc họp diễn ra trong từng Sprint có sự tham gia của Chủ sản phẩm (Product Owner),
Scrum Master và nhóm phát triển bao gồm: Họp kế hoạch Sprint (Sprint Planning Meeting),
Họp Scrum hằng ngày (Daily Meeting), Họp sơ kết Sprint (Sprint Review Meeting), Họp
cải tiến Sprint (Sprint Retrospective Meeting). Các cuộc họp này sẽ làm thay đổi các đơn
vị yêu cầu dùng User Story qua sơ đồ sau.

41. 41
Hình 6: Vòng đời của User Story
2.4.4. Hướng tiếp cận các Bên liên quan (Stakeholder)
Các bên liên quan được chia thành 4 nhóm: Player, Subject, Context Setter (hay Referee)
và Crown phụ thuộc vào quyền lực, tầm ảnh hưởng và mức độ quan tâm tới dự án. Phần
này tôi sẽ trình bày lý thuyết và thực hành ở Chương 3. Phương pháp thu thập yêu cầu
2.4.5. Làm mịn Product Backlog (Grooming Product Backlog)
Hoạt động làm mịn Product Backlog đảm bảo sản phẩm thường xuyên được hoàn thiện.
Điều này là cần thiết vì Product Backlog có thể thay đổi thông qua quá trình phát triển phần
mềm và quá trình chuyển giao các Phần tăng trưởng chuyển giao được của phần mềm tới
người dùng và các bên liên quan khác, như hình ảnh dưới đây minh hoạ.

42. 42
Hình 7: Các hoạt động trong Sprint và quá trình làm mịn Product Backlog
Việc làm mịn Product Backlog là hoạt động thêm vào các chi tiết, ước lượng, và trình tự
của các hạng mục trong Product Backlog. Đây là quá trình liên tục, theo đó Chủ sản phẩm
(Product Owner) và nhóm phát triển thảo luận về các chi tiết của từng hạng mục. Trong
suốt quá trình làm mịn này, các hạng mục liên tục được xem xét và rà soát cẩn thận.
Hình 8: Các hoạt động làm mịn Product Backlog
2.4.5.1. Quá trình làm mịn Product Backlog diễn ra khi nào
Nhóm Scrum quyết định cách thức và thời điểm để làm mịn Product Backlog. Có những
nhóm có hoạt động làm mịn Product Backlog là một sự kiện diễn ra vào giữa Sprint để
chuẩn bị yêu cầu cho sprint tiếp theo. Tuy thế, các hạng mục Product Backlog có thể được

43. 43
cập nhật tại bất kì thời điểm nào theo chủ quan của Product Owner. Sau đây tôi đưa ra bốn
lựa chọn cùng lợi ích và hạn chế của chúng.
Tuỳ chọn 1: Trong buổi Sprint Review Meeting kết thúc Sprint
Tuỳ chọn 2: Trong buổi họp Sprint Planning bắt đầu Sprint
Tuỳ chọn 3: Trong một buổi họp cụ thể sau buổi họp Sprint Planning
Tuỳ chọn 4: Liên tục trong quá trình thực hiện Sprint