2. İçindekiler
1 – Giriş.
2 – 4 : Yeniliklerin Yayılması Kuramı.
5 – 11 : Dokuz Adım Kuramı.
12 – 16 : İkili Kodlama Kuramı.
17 – 19 : Bilgiyi İşleme Kuramı.
20 – 22 : Ters Yüz Öğrenme Modeli (Flipped Learning)
3. Giriş
Günümüzde teknolojik yenilikler, artan rekabet ve hizmet beklentilerindeki değişiklikler sadece
örgütlerin yapı ve teknolojisinde değil, bilgi toplama biçimleri ve üyelerine verdiği hizmetlerde de
değişikliklere yol açmaktadır.
Bu nedenle örgütler üyelerine çeşitli yenilikler sunmaktadır. Örgüt böyle bir sürece girdiğinde en
önemli beklentilerinden biri üyelerinin yenilikleri benimsemesi ve yeniliğe uyum sağlamasıdır. Bu
noktada yenliklerin kabulü veya değişime direnme davranışlarının kaynaklarını tanımak son
derece önemlidir.
Teknolojik yenilikler çağdaş üniversitelerde önemli bir rol oynar. Teknolojik yeniliklerin artan
önemi karşısında yeniliğe uyumu etkileyen etkenleri ortaya koymayı amaçlayan çeşitli teoriler ve
modeller geliştirilmektedir.
1
4. Yeniliklerin Yayılması Kuramı – Everett Rogers & Shoemaker
Yeniliklerin yayılımı kuramı, toplulukların yenilikleri nasıl kabul ettiğini açıklamayı
amaçlamaktadır.
Burada yenilikten kasıt; yeni olarak tanımlanan herhangi bir fikir, davranış veya nesnedir.
Yeniliklerin yayılımı kuramı sosyal değişim süreciyle ilgili üç değerli fikir sunmaktadır:
▸ Yeniliklerin yayılması için niteliklerin ne olduğu
▸ Birebir görüşmelerin ve akran ağlarının önemi
▸ Farklı kullanıcı kesimlerinin ihtiyaçlarını anlama
Bunlar arasında “Rogers’ın Yeniliğin Yayılması Teorisi” bilgi sistemleri uygulaması
araştırmalarında yaygın olarak kabul gören bir teoridir. Yeniliğin Yayılması Teorisi, yeniliğe uyum
süreciyle ilgili bilgi toplamaya ve belirsizliği azaltmaya odaklı karmaşık bir teoridir (Agarwal,
Ahuja, Carter ve Gans, 1998).
2
5. Yeniliklerin Yayılması Kuramı – Everett Rogers & Shoemaker
Uygulamada yeniliklerin yayılmasında asıl hedef çiftçi ve kırsal nüfusun üyeleri olmuştur. Bu
uygulamalar ilk kez ABD’de 1920’lerde ve 1930’larda değerlendirilmiştir. Bugünse Üçüncü Dünya
ülkelerinin kalkınma programlarının bir özelliği olmuştur.
Rogers ve Shomaker modeline göre; yeniliklerin yayılması sürecinin en az dört ayrı basamağı
olduğu fikri üzerinde çalışılmıştır:
Bilgi : Birey yenilikten bir ölçüye kadar haberdardır, yeniliğin nasıl çalıştığını biraz anlamaya
başlar.
İkna etme : Birey yeniliğe karşı olumlu ve olumsuz bir tutum oluşturur.
Karar : Birey yeniliği kabul etme veya reddetme seçeneklerine yol açan faaliyetlere girişir.
Onaylama : Birey aldığı yenilik kararına destek arar. Fakat yenilik hakkında zıt mesajlara maruz
kalırsa fikri değişebilir.
3
6. Yeniliklerin Yayılması Kuramı – Everett Rogers & Shoemaker
4
Bu model yayılma süreci hakkında aşağıdaki düşünceleri birleştirir;
1. Tüm olayın üç ana evresini geçmiş, süreç ve sonuçlar olarak ayırt eder. Bunlardan ilki, bireyin
yenilikler hakkında gereksinimlerini denemesinin söz konusu olduğu durumlara yada olaylara
karışan insanların özelliklerine değinmektedir.
2. “Bilgi”, “ikna etme” , “karar” ve “onaylama” nın farklı işlevlerini ayırt etmek gerekir. Sıranın
tamamlanması gerekmese de normalde evrelerin bu sıra ile devam etmesi gerekmektedir.
3. Yeniliğin yayılması normalde farklı iletişim kaynaklarını –genel olarak kitle iletişim araçları,
reklamcılık veya promosyon malzemesi, resmi değişim kurumları, resmi olmayan toplumsal
ilişkiler- içerir ve farklı kaynaklar, farklı evrelerde ve farklı işlevler için önemli olabilir.
4. Model birinci, yani bilgi basamağında uygulanacak “alıcı değişkenlerini” gösterir; çünkü
değişkenlerin uyarlanması kişiliğe, toplumsal niteliklere vs. bağlı olacaktır.
7. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
5
Robert Gagné, 1960’lı yıllarda yeni davranışçı akımın temsilcilerinden biri olarak kabul edilmekle
birlikte, sonraki yıllarda bilgiyi işleme kuramcılarının öncülerinden biri olmuş, davranışçı
yaklaşımın ilkeleri ile bilgi işlem süreci yaklaşımının ilkelerini birleştirmiştir.
Gagne 1960’lı yıllarda yeni davranışçı akımın temsilcilerinden biri olarak kabul edilmekle birlikte,
sonraki yıllarda bilgiyi işleme kuramcılarının öncülerinden biri olmuş, davranışçı yaklaşımın
ilkeleri ile bilgi işlem süreci yaklaşımının ilkelerini birleştirmiştir.
Gagne öğrenmeyi hem ürün hem de süreç olarak ele almıştır. Gagne’ye göre öğrenme,
gözlenebilir davranışlardan dolaylı olarak anlaşılır ve öğrenme beyinde gerçekleşir
Gagné öğrenmeyi hem ürün hem de süreç olarak ele almıştır. Gagné bilgi işlem süreci modeline
paralel olarak bir öğretme modeli geliştirmiştir. Modele göre öğretimin düzenlenmesinde sırasıyla
dokuz basamak yer almalıdır.
8. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
6
Modele göre öğretimin düzenlenmesinde sırasıyla şu adımlar atılmalıdır:
1- Dikkati çekme
2- Öğrenciyi dersin hedeflerinden haberdar etme
3- Ön bilgilerin hatırlatılması
4- Uyarıcı materyalin sunulması
5- Öğrenciye yol gösterme(rehberlik etme)
6- Davranışı ortaya çıkarma
7- Dönüt-Düzeltme verme
8- Değerlendirme
9- Öğrenilenlerin kalıcılığının ve transferinin sağlanması
9. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
7
1) Dikkati Çekme
Öğrenmenin en iyi şekilde gerçekleşmesi için öğrencinin dikkatini çekecek materyaller
tasarlanmalıdır. Öğretmen bu hedef doğrultusunda görsel(resim, film vb) ve sözel(fıkra vb)
unsurlardan yararlanabilir. İnsanların çoğu biranda tek bir konuya odaklanabilmektedir. Bundan
dolayı öğrencinin tüm dikkati öğretilecek konu üzerine yoğunlaştırılmalıdır.
2) Öğrenciyi dersin hedeflerinden haberdar etme
Öğretmenin öğretime başlamadan önce öğrencilere dersin içeriği hakkında genel bir bilgi
verilmelidir. Böylece öğrenci ne öğrenmesi gerektiği hakkında güdülenmiş olur ve konu dışına
çıkmaktan kurtulur. Derste neyin öğrenilmesi gerektiği hakkında az çok bilgi edinmiş olur ve ona
göre kendini odaklar.
10. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
8
3) Ön bilgilerin hatırlatılması
Öğretilen konuların kısa süreli bellekteki bilgilerin uzun süreli belleğe anlamlı bir şekilde
kodlanabilmesi için önbilgilerle anlamlandırılması gerekir. Bunun için öğrenciye bilgi verilmeden
önce ön bilgilerin ortaya çıkarılması sağlanmalıdır. Böylece öğrenci daha kolay neden sonuç
ilişkisi kurabilir.
4) Uyarıcı materyalin sunulması
Dersin içeriğini sunarken daha etkili ve daha verimli bir öğretim sağlamak için stratejilerin
kullanılması gerekir. Öğrenciyi hedefe ulaştıracak materyaller doğru seçilmelidir. Bu materyaller
öğrenmeyi kolaylaştıracak cinste olmalıdır.
Öğrenci böylelikle sunulan önbilgilerle karşılaştırır, anlamlandırır ve uzun süreli belleğe
kodlamaya çalışır.
11. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
9
5) Öğrenciye yol gösterme(rehberlik etme)
Öğrenciye yol gösterme öğrenme açısından oldukça önemlidir. Öğrenme ortamında öğrencilerin
yanlış davranışlar kazanmaması ve başarılı olmalarının sağlanması için onlara rehberlik edilmesi
gerekir.Bunun için öğrenciye neyi nerede ne zaman ne şekilde yapılacağı nasıl kodlama yapılması
gerektiği yeni bilgilerin hangi ön öğrenmelere birleştirileceği konularında ipuçları verilmelidir.
6) Davranışı ortaya çıkarma
Öğrenciye yeni davranışlar öğretildikten sonra bu davranışın ne derece kazandıklarının
yoklanması gerekmektedir. Öğrenciye yazılı sözlü sorular sorarak davranışı test edilmelidir.
Konuyu kavradığı hissedilen öğrenciye yap, çiz, söyle gibi ifadelerle öğrendiği davranışa
dönüştürülmesi istenir. Böylece öğrencinin kendisini de görmesi sağlanmış olur.
12. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
10
7) Dönüt-Düzeltme verme
Bu aşamada öğrencinin kazanması gereken davranış ne ise onu yapması beklenir. Öğrenci
gösterdiği davranışın doğruluğu hakkında bilgi almak ister. Öğrenci gösterdiği davranışın doğru
olduğunu öğrenirse davranışı pekiştirir ve öğrenmeye karşı güdüsü artar. Davranışın yanlış
olduğunu öğrenirse hatasını düzeltir ve o davranışı bir daha tekrarlamamaya özen gösterir.
Öğrencinin kazanması gereken davranış ne ise onu yapması beklenir.
8) Değerlendirme
Öğrenmenin sonunda her bir öğrencinin istendik davranışı ne derecede kazandığının belirlenmesi
gerekir. Öğretimsel olayların verimliliğini değerlendirmek için beklenen hedeflerin gerçekleşip
gerçekleşmediği sınanmalıdır.
Yapılan değerlendirmeler sonucunda öğrenmenin ne derece gerçekleştiği gözlenir ve öğrenciler
sonuçlar hakkında bilgi verilerek gerekirse tamamlama eğitimi yapılır.
13. Dokuz Adım Kuramı– Robert Mills Gagné
11
9) Öğrenilenlerin kalıcılığının ve transferinin sağlanması
Bir konuda uzmanlığı geliştirmek için yeni bilgilerin başka alanlara da uygulanması gerekir.
Öğrenmenin ilk oluşumundan hemen sonra, öğrenciye öğrenmeyi güçleştirici nitelikte alıştırma,
örneklendirme, proje vb. ödevler verilmelidir. Öğrenilen davranışların aralıklı olarak tekrar edilmesi
kalıcılığı büyük oranda etkiler.
Gagne’ye göre öğretim basitten karmaşığa doğru aşamalı bir sırada yapılmalıdır. Burada önemli
olan öğretim sonunda ulaşılması gereken hedefi belirlemek ve öğretim etkinliklerini ona göre
düzenlemektir. Bu görüşe göre en sonunda ulaşılması istenen amacı en başa ve ona ulaşmak
için diğer alt amaçları hiyerarşik bir şekilde basitten karmaşığa doğru sıralamak en önemli
noktadır.
14. İkili Kodlama Kuramı- Allan Paivio
12
1960’lı yılların sonlarında davranışçılığın etkilerinden sıyrılmaya başlayan psikoloji araştırmaları,
bilişsel süreçlerin araştırılması üzerinde yoğunlaşmıştır. Paivio’nun 1960’lı yıllarda başlattığı
çalışmalar, otuz yıllık bir çalışma süreci sonunda, sözel ve sözel olmayan bilişsel süreçlere eşit
ağırlık veren İkili Kodlama Kuramı’nın (İKK) geliştirilmesiyle sonuçlanmıştır.
İkili Kodlama Kuramı (İKK) belleğin biri dili diğeri ise sözel olmayan algıları temsil eden ve işleyen,
iki alt bilişsel sistemden oluştuğunu varsaymaktadır.
Bilgisayarla öğretim olanaklarının artması ve bilgisayarın yaygın kullanılmaya başlaması, çok
ortamlı öğrenmeyle birlikte İKK’nı da yeniden gündeme getirmiştir. İKK veya bu kurama dayanan
kuramlar çerçevesinde çok ortamlı öğrenme konusunda pek çok araştırma yapılmıştır.
Bellek destekleyiciler, problem-çözme, kavram öğrenme, dil öğrenme ve çok ortamlı öğrenme gibi
alanlarda yapılan çalışma sonuçları kuramın varsayımlarını destekler niteliktedir.
15. İkili Kodlama Kuramı- Allan Paivio
13
Kuram birimsel ve sistemsel düzeyde, belleğin yapısal ve işlevsel özelliklerine ilişkin bir dizi
varsayım üzerine kurulmuştur.
Kuramın temel varsayımları şöyle özetlenebilir: Bellek; dil ile sözel olmayan nesneler, olaylar
hakkındaki bilgileri sembolize etmek ve işlemek amacıyla, bireysel deneyimlere paralel olarak
gelişen, birbirinden farklı ve biçime-özel, birbirinden bağımsız olmasına karşın birbiriyle ilişkili,
sözel ve sözel-olmayan (imgesel) iki sembolik sistem tarafından oluşturulmuştur.(Paivio, 1991)
Kurama göre sözel ve sözel olmayan (imgesel) temsili sistemler, organizmanın işlevsel ve
uyumsal davranış amaçları doğrultusunda, çevreden gelen uyarıcıları işlemek ve düzenlemekle
görevlidirler (Paivio, 1971). Paivio bilişsel yapının anlaşılması için varsayımlarını sistem ve
birimler düzeyinde ayırt etmiştir (1971, 1986).
16. İkili Kodlama Kuramı- Allan Paivio
14
Sisteme ilişkin varsayımlar:
▸ Sözel ve imgesel sistemler işlevsel olarak birbirinden bağımsız ve birbirine bağımlı olarak
etkinleşebilirler.
▸ Ardışık birimler ve bütünsel (eşzamanlı algılanan) birimlerin işlevsel özellikleri farklıdır.
▸ Sembolik sistemin işlevsel özellikleri, sembolik birimlerde yer alan bilgilerin, bilişsel
işlemlerde kullanılmasına ve davranışa rehberlik etmesine olanak sağlar.
17. İkili Kodlama Kuramı- Allan Paivio
15
Birimlere ilişkin varsayımlar (1971, 1986):
▸ Birimler algıya aracılık eden duyu kanallarının özelliklerini sürdürürler.
▸ Birimler algısal-devinsel benzetimlerdir (perceptual-motor analogues).
▸ Sözel birimler ardışık düzenlenmektedir.
▸ İmgesel birimler eşzamanda işlenmeye elverişli birimlerdir.
▸ İmgesel birimler belirli sınırlar içinde anında eşzamanlı-bütünsel
algılamaya sözel birimlerden daha elverişlidirler.
18. İkili Kodlama Kuramı- Allan Paivio
16
İkili Kodlama Kuramı’nın etkili uygulamaları, öğrenme yanında değerlendirme alanına da
yansımıştır. Etkili bir öğrenmeyi sağlamada destekleyici rolü yanında İKK, bilişsel testleri
değerlendirmede de yararlı bir çerçeve sunmaktadır (Clark ve Paivio, 1991). Eğitimsel
değerlendirme testlerinin büyük bir kısmı zeka, başarı ve bilişsel süreçleri kapsamaktadır. İKK
birbirinden farklı yapıdaki sözel ve sözel olmayan bilişsel süreçlerle, pek çok zeka testinde yer
verilen algısal-uzaysal (perceptual-spatial) ve sözel ayrıma karşılık vermektedir.
İKK’na göre öğrenme sırasında birden fazla iletişim kanalı kullanılmaktadır. Dolayısıyla birden
fazla bilgi-işleme sistemi vardır. Giderek artan araştırma bulguları metin ve görsellerin birlikte
verilmesinin öğrenmeyi olumlu etkilediğini göstermektedir (Najjar,1996; Mayer and Sims, 1994;
Whinn, 1988). Günümüzde bilgisayar canlandırmaları görsel bilgilerin öğrenene sunulmasında
güçlü bir ortam sunmaktadırlar (Rieber, 1990, 1994,1995; Sezgin ve Köymen, 2001).
19. Bilgiyi İşleme Kuramı
17
Öğrenmeyi bilişsel açıdan inceleyen kuramlardan biri olan bilgiyi işleme kuramı, insan
öğrenmesinde öğrenme sürecini bilgisayara benzetmektedir. İnsan zihni bilgiyi alır, işler, biçim ve
içeriğini değiştirir, depolar, gerektiği zaman geri getirir ve tepkiler üretir. Bir başka söylemle, süreç
bilgiyi bir araya getirir, kodlar, bilgiyi korur ya da depolar ve gerektiği zaman geri getirir. Tüm
süreç bilgisayarda “program” bireylerde ise “yürütücü kontrol” tarafından denetlenmektedir
(Woolfolk,1997).
Bilgisayar, yapılması çok güç durumlarda üstün performans gösterir ve karmaşık problemleri
büyük bir hızla çözer. Ancak insanın zihinsel yetenekleri bilgisayardan çok daha yetkindir.
Örneğin; küçük bir çocuk, karşısındaki insanın duygularını anlayabilir ya da bir yetişkin daha önce
hiç karşılaşmadığı bir problemi çözebilir. Bilgisayarların yetkin bellekleri ve büyük hızları olmasına
karşın, insan zihninin bilgiyi anlama ve işleme yeteneğine ulaşması pek olası görünmemektedir
(Slavin,1988 ).
20. Bilgiyi İşleme Kuramı
18
Bilgiyi işleme kuramı temel olarak şu dört soruyu yanıtlamaya çalışır (Senemoğlu,1997; 270 ):
1. Yeni bilgi dışardan nasıl alınmaktadır?.
2. Alınan yeni bilgi nasıl işlenmektedir?.
3. Bilgi uzun süreli nasıl depolanmaktadır?.
4. Depolanan bilgi nasıl geriye getirilip hatırlanmaktadır ?.
Bilgiyi işleme kuramı iki temel öğe üzerinde durmaktadır.
Birincisi üç yapıdan oluşur; duyusal kayıt , kısa süreli bellek / çalışan bellek ve uzun süreli
bellektir.
İkincisi ise bilişsel süreçleri içerir. Bunlar içsel, zihinsel eylemlerdir ve bilginin bir yapıdan diğerine
geçişini sağlarlar.
21. Bilgiyi İşleme Kuramı
19
Birey her an çevresinden gelen uyarıcıların etkisi altındadır (Rüzgarın sesi , güneşin pırıltısı , egzoz
dumanı, çiçeğin kokusu , yemeğin tadı gibi) .Derslikte bir öğrenciyi düşünürsek , öğretmenin sesi ,
tepegöz saydamından tahtaya yansıyan yazılar , kitaptaki şema ve yazılar, diğer öğrencilerin
fısıltıları, dışarıdan gelen sesler, sandalyeden gelen uyarıcı onu bombardımana tutar .Başka bir
söylemle , dünya bilgi doludur .Sesler ,kokular, tatlar, şekiller, sözcükler ve müzikle. Tüm bu
uyarıcılar bilgiyi işleme sürecini başlatır.
Bilgiyi işleme kuramının birinci adımı bireyin duyu organları yolu ile çevreden gelen uyarıcıları
alması ile başlar. Duyusal kayıda gelen bilgilerin çoğu atılır ve bir kısmı da çok kısa bir süre
tutularak algılanır ve tanınır.
Duyular dikkat ve algı süreçleri aracılığı ile kısa süreli belleğe geçirilir. Depolama yetikliği çok
sınırlı olan kısa süreli bellek aynı zamanda çalışan bellektir. Çünkü burada bilgi etkindir ve işlenir.
Bilgi bazı süreçlerin yardımı ile uzun süreli belleğe geçer. Kimi psikologlar bilginin uzun süreli
bellekte asla kaybolmadığına inanarak, geri getirilememesinin bilginin yanlış yerleştirilmesine
bağlamaktadırlar (Woolfolk,1993 ).
22. Ters Yüz Öğrenme Modeli ( Flipped Learning)
20
Geleceğin eğitim modeli olarak kabul edilen Flipped Learning, geleneksel öğrenmeyi tam tersine
çevirmektedir. Geleneksel eğitim sisteminde bilgi, eğitimci tarafından sınıfta öğrenciye aktarılır,
bilginin özümsenmesi aşamasında ise öğrenci ödevlerle, projelerle baş başa bırakılmaktadır.
Flipped Learning modelinde ise, öğrenciye bilgi aktarımı ders gününden önce akademisyen
tarafından hazırlanan ders videoları ile gerçekleşmektedir.
Öğrenciler derse gelmeden önce, istediği bir zamanda ve yerde ders videosunu izlerler, notlar
alırlar ve anlamadıkları yerlerle ilgili sorular hazırlarlar.
Sınıfta ise, bilginin özümsenmesi ve yeni bilgilerin çıkarımına yönelik grup çalışmaları, tartışmalar,
problem çözme etkinlikleri, soru-cevap aktiviteleri gibi öğrencinin aktif katılımını gerektiren
aktiviteler gerçekleştirilir.
23. Ters Yüz Öğrenme Modeli ( Flipped Learning)
21
Bu sayede öğrenciler, kendi öğrenme hızlarında ve tarzlarında konuları öğrenebilirler ve önemli
konuları anlamadan atlama olasılıkları büyük oranda düşer.
Konuları kendi kendine öğrenen öğrenciler, sınıf ortamında ise pratik yapma imkanı bulurlar.
Eğitmenler ise sınıf ortamında yürütülen bireysel veya grup aktiviteleri esnasında, öğrencilerin
öğrenme tarzlarını göz önünde bulundurarak, kişiselleştirilmiş bir yönlendirme sunarlar. Benzer
şekilde, yükseköğretim kurumlarında da ders saatleri, bilginin uygulanmasına odaklanmalıdır.
Bu sayede, eğitmenler öğrencilerinin problem çözme, eleştirel düşünme, inisiyatif alma gibi 21.
yüzyıl yetkinliklerini kazanmalarına daha etkili şekilde yardımcı olabilir.
Araştırmacılar da ters yüz edilmiş öğrenme yaklaşımının pedagojik ve psikolojik olarak daha
avantajlı olduğunu savunur.
Çünkü, öğrencilerin kendi öğrenme hızlarında konuları gözden geçirmesine ve dijital
kaynaklardan çalıştıkları için belirli bir oranda esnekliğe sahip olmalarına olanak tanır.
24. Ters Yüz Öğrenme Modeli ( Flipped Learning)
22
Geleneksel Ters Yüz Edilmiş Sınıflar:
Klasik tanımıyla ters yüz edilmiş sınıflardır. Öğrenciler, derse gelmeden önce dijital kaynaklardan
faydalanarak ders konularını öğrenirler. Sınıfta geçirdikleri zamanda, alıştırmalar sayesinde temel
kavramları pekiştirirler. Öğrenciler, ders esnasında eğitmenlerinden kişiselleştirilmiş geri bildirim
alırken dersten sonra ise öğrendiklerini gözden geçirerek bilgiyi kalıcı hale getirirler.
Tartışma Odaklı Ters Yüz Edilmiş Sınıflar:
Eğitmenler, TED konuşmaları veya diğer öğretici videoları gibi öğrenme materyallerini sınıfta yüz
yüze tartışma ve fikir alışverişi için zemin hazırlayacak şekilde öğrencilerle paylaşırlar. Sınıfta bir
tartışma ortamı oluşturmak, siyaset bilimi ve işletme gibi tartışma becerileri gerektiren
bölümlerde, konuları derinlemesine analiz edebilmek için çok yararlıdır.
25. Kaynakça
23
Demir, K. Rogers’ın Yeniliğin Yayılması Teorisi ve İnternetten Ders Kaydı, 2006
Bursal, D. "Rogers ve Shoemaker'ın Yeniliklerin Yayılması Modeli", 2013
Katz, E. “Communation research and the image of society”. American Journal of Sociology. 65: 435-40 1960.
Rogers, E. "Mç Communication Research" 3:213-40, 1976.
Aldağ, H. "Öğrenme ve Öğretmede A. Paivo'nun İkili Kodlama Kuramı",2005
www.egitimheryerde.net/yeniligin-yayilimi-kurami/, Erişim Tarihi : 07.11.2020
www.educademi.com/2018/11/23/gagnenin-9-asamali-ogretim-modeli/, Erişim Tarihi: 07.11.2020
www.boteodev1.blogspot.com/2012/03/gagnenin-9-adimli-kurami.html, Erişim Tarihi: 07.11.2020
www.antalyaozelegitim.com/blog/ogrenme-problemleri/bilissel-ogrenme-yaklasimi-bilgiyi-isleme-kurami.html,
Erişim Tarihi: 07.11.2020
www.vizyonergenc.com/icerik/ters-yuz-edilmis-ogrenme-nedir, Erişim Tarihi : 07.11.2020
