aaa

1. Магадлан итгэмжлэгдсэн “Идэр” Дээд Сургууль
Мэдээллийн Технологийн тэнхим
Ц.Төртогтох (morz.shiper@gmail.com)

2.  Програмчлалын хэлүүд
 Програм гэж юу вэ?
 Компилятор гэж юу вэ?
 Програмыг ажлуулах гэж юу вэ?
 Си хэлний түүх
 Цагаан толгой

3. Доод түвшний хэл (assembler)
Дунд түвшний хэл (B, C, C++, Pascal, Basic гэх мэт)
Дээд түвшний хэл (Visual C++, Delphi, Visual basic гэх
мэт визуаль хэлүүд)
Өөр маш олон едитор програмууд байдаг. Жишээ нь:
Dev C++, Turbo C, C free гэх мэт

4. Програм гэж юу вэ?
Компьютероор тодорхой нэг ажил хийлгэхийн тулд
түүнд өгч байгаа командуудын олонлогийг програм гэж
нэрлэнэ.

5. Компилятор гэж юу вэ?
Компилятор нь бичсэн програмыг хөрвүүлэх үйл
ажиллагааг хэлнэ. Хөрвүүлэх гэдэг нь хүнд ойлгомжтой
буюу “СИ” хэл дээр бичигдсэн програмыг машинд
ойлгомжтой буюу командуудын дараалалд хөрвүүлэх үйл
ажиллагааг хэлнэ.

6. Компилятор хийсэн програмын код нь шууд биелэх *.exe
файл буюу програм болох болно. Тухайн файлыг
ажиллуулсанаар програмыг ажиллууна.

7.  Хэлний цагаан толгой ямар вэ?
 Өгөгдлийн ямар төрлүүд байдаг вэ? Тэдгээрийг
яаж тодорхойлдог (бичдэг) вэ?
 Өгөгдлүүд дээр ямар үйлдлүүдийг гүйцэтгэх
боломжтой вэ? Яаж илэрхийлэл бичих вэ?
Тэдгээр нь хэрхэн биелдэг вэ?
 Програмын бүтэц ямар байдаг вэ?
Операторууд, тодорхойлолтууд ямар
дарааллаар бичигддэг вэ?

8.  Програмын биелэлтийн үр дүнг яаж гаргах
(хэрэглэгчид үзүүлэх) вэ?
 Утга оноох, нөхцөлт, шилжилтийн
операторууд яаж бичигдэх вэ?
 Програмд өгөгдлийг яаж оруулах вэ?
 Давталтын ямар ямар бүтцүүд байна вэ?
 Функц, процедурыг яаж тодорхойлдог вэ?
г.м. Ингэснээр цаашид програм бичихэд
чухал хэрэг болно.

9. • Програмчлалын Си хэлийг 1972 онд Bell Laboratories
(АНУ) компанийн ажилтан Деннис Ритчи (Dennis M.
Ritchie) UNIX үйлдлийн системийг боловсруулж байх
явцдаа зохиожээ. Си хэл нь системийн програмчлалын
хэрэгсэл мэтээр бүтээгдсэн байна.
• Си хэлний янз бүрийн хөрвүүлэгч програмыг
боловсруулагчид Б.Керниган, Д.Ритчи нарын (“The C
Programming Language”, 1st Edition, Brian Kernighan &
Dennis Ritchie, 1978) номыг албан бус стандарт лавлах
болгон хэрэглэдэг байв.

10. • Энэ номын дагуух хувилбарыг ном, сурах бичигт “K&R
C” гэж тэмдэглэж заншсан. Иймэрхүү байдалтай байж
байгаад 1989 онд ANSI C хэмээх стандарт гарчээ. 1990
онд Олон Улсын Стандартчилалын Холбоо (ISO) ANSI
C стандартыг үл ялиг өөрчлөөд ISO C олон улсын
стандартыг баталжээ. Үүнээс хойно C99 хэмээх
стандарт гарсан. Гэхдээ өнөөдөр дэлхий нийтээр ANSI
C стандартыг илүү өргөн хэрэглэж байна.
• Бид хичээлээ ANSI C стандартыг баримтлан өрнүүлэх
болно.

11.  Латин цагаан толгойн том, жижиг үсгүүд: (A, B, ..., Z,
a, b, ..., z)
 Цифрүүд: 0, 1, 2, 3, 4 , 5, 6, 7, 8, 9
 Тусгай тэмдгүүд
“ , { } | [ ] ( ) + - / % ; ‘
. : ? < = > _ ! & * # ~ ^

12. Цагаан толгойн тусламжтайгаар хэлний бусад бүрдэл хэсгүүдийг
бүтээдэг. Си хэлэнд:
1.идентификаторууд (чөлөөт нэрс)
2.албаны (нөөц) үгс
3.тогтмолууд
4.тэмдэгт мөр төрлийн тогтмолууд
5.үйлдлийн тэмдгүүд
6.програмын тайлбар
7.тусгаарлагч тэмдгүүдийг ашиглан програмын эх кодыг
бичнэ.

13. Үсэг юм уу доогуур зураас “_”-аар эхлэсэн, үсэг, цифр, доогуур зураасуудын
дарааллыг идентификатор гэнэ. Ж.нь:
• Зөв идентификатоорууд.
X, y_too, x2, a_mydata, kom16, hariu, haagii, aa, b2c3, week_days
• Буруу идентификаторууд.
Count, COUTN, if, 1too, hariu+too, hicheel.1, 1-r too, h y,
Том, жижиг үсгүүд ялгаатай утгыг илэрхийлнэ. Тиймээс ж.нь TIME болон time
нь ялгаатай нэрнүүд байна.
Идентификатор нь дурын урттай байж болох ч C хэлнйи хөрвүүлэгч эхний
32 тэмдэгтийг л тооцдог.

14. • Си хэлэнд урьдаас тодорхойлогдож нөөцлөгдсөн учраас
програм зохиогч хүн идентификатор болгон ашиглах
боломжгүй тийм идентификаторуудыг албаны үгс гэнэ.
Албаны үгс нь өгөгдлийн төрөл, санах ойн ангиллууд,
өгөгдлийн хэлбэрүүд, хуурмаг хувьсагчууд (регистрийн
хувьсагчууд), операторууд г.м.-ийг тодорхойлно.

15. Өгөгдлийн төрөл гэдэг нь үнэн хэрэгтээ түүний авах боломжтой
утгын муж (олонлог) юм.
Мэдээж өгөгдлийг ашиглаж эхлэхээсээ өмнө програмд заавал
зарлах ёстой.
өгөгдлийн_төрөл өгөгдлүүдийн_нэр, өгөгдлүүдийн_нэр ;
Энд:
өгөгдлийн_төрөл – өгөгдлийн төрлийг заасан албаны үг
өгөгдлүүдийн_нэр – өгөгдлүүдийг нэрлэхийн тулд програм
зохиогчийн сонгож авсан чөлөөт индентификаторуудыг таслалаар
тусгаарлан цувуулж бичсэн жагсаалт.
Өгөгдлийг зарласан бичиглэлийн төгсгөлд цэгтэй таслал “;” тавьж
буйг анхаараарай.
Си хэлэнд дараах үндсэн өгөгдлийн төрлүүд тодорхойлогдсон
байдаг.

16. Хувьсагч
Зарлагдсан өгөгдлийн утга нь програм биелэх явцад
өөрчлөгдөх боломжтой байвал тэр өгөгдлийг хувьсагч
(variable) гэдэг.
өгөгдлийн_төрөл хувьсагчуудын_нэр(с) ;
хувьсагчуудын_нэр(с) – хувьсагчуудыг нэрлэхийн тулд
програм зохиогчийн сонгож авсан чөлөөт
индентификаторуудыг таслалаар тусгаарлан цувуулж бичсэн
жагсаалт.

17. Д.Цэдэвсүрэн “C++ програмчлал” 2010он
С.Ууганбаяр “Си хэл” 2011 он
Н.Соронзонболд “Програмчлалын хэл” 1996 он
http://spe.num.edu.mn/altankhuu/lesson/