Kham pha nhung bi an khoa hoc

KHAÁM PHAÁ NHÛÄNG BÑ ÊÍN KHOA HOÅC 1
http://www.ebooks.vdcmedia.com
MUÅC LUÅC
Àöång vêåt àang di cû túái caác vuâng laånh hún......................................................3
Bñ êín vïì nhûäng ngoån àeân vônh cûãu..................................................................6
Mùåt trùng seä moåc taåi Las Vegas?..................................................................10
Nûúác hoa coá muâi hûúng vuä truå......................................................................13
Tïë baâo göëc coá thïí chuyïín thaânh tïë baâo ung thû?............................................15
Nuái lûãa Kilauea àaä phun traâo troân 20 nùm.....................................................18
Tòm thêëy hoáa thaåch boâ saát biïín khöíng löì .......................................................20
Giaãi àaáp bñ êín vïì ngöi möå võ vua Ai Cêåp treã..................................................22
Linh miïu tai nhoån coá thïí bõ tuyïåt diïåt nhû höí rùng kiïëm...............................23
Toác coá thïí dûå baáo tuyïët?...............................................................................24
Anh phaát hiïån con nhïån "àöìng tiïìn" caái àêìu tiïn............................................26

Giao phöëi cheáo coá thïí xoáa söí caác loaâi àöång vêåt quyá.......................................27
Nhúâ boå nhaãy... àiïìu tra chêët lûúång àêët...........................................................29
Bñ êín cuãa cêy têìm gûãi...................................................................................32
Mùåt trúâi biïën thaânh... öng giaâ Noel................................................................35
Phaát hiïån caá thïí trûúãng thaânh cuãa loaâi caá voi hiïëm nhêët.................................36
Tiïën syä ngûúâi Viïåt àïì xuêët phûúng phaáp tòm sao luân cûåc nheå.........................37
Khuön mùåt múái cuãa Chuáa Jesus....................................................................40
Nam cûåc laånh hún nhiïìu so vúái dûå àoaán........................................................42
Ngûúâi hiïån àaåi khöng chó coá doâng maáu chêu Phi...........................................44
Öng giaâ Noel cûúäi trïn nhûäng "cö" tuêìn löåc?.................................................45
Vöî beáo gêëu truác bùçng baánh quy hònh truác......................................................48
Maáy bay chúã khaách khöng ngûúâi laái seä thaânh hiïån thûåc?................................49
Xem phim àen trùæng seä coá giêëc mú khöng maâu .............................................52
Tuyïët nhên taåo laâm tûâ khoai têy....................................................................54
Ûúáp laånh thûåc phêím bùçng êm thanh..............................................................56
Giaã thuyïët múái vïì nghôa àõa khuãng long úã Myä...............................................57
Gúä boã lúâi nguyïìn cuãa xaác ûúáp Tutankhamen.................................................60
Lúâi nguyïìn xuêët hiïån nhû thïë naâo? ...............................................................61

Àöång vêåt àang di cû túái caác vuâng laånh hún

Caác nhaâ khoa hoåc Myä múái àêy àaä phaát hiïån
thêëy, trung bònh cûá möîi thêåp kyã, caác loaâi àöång vêåt laåi
xï dõch núi cû truá khoaãng 6,1 km vïì phña hai cûåc. Àêy
laâ lêìn àêìu tiïn, ngûúâi ta tòm thêëy mö hònh roä neát nhû
vêåy vïì phaãn ûáng cuãa sinh vêåt hoang daä trûúác hiïån
tûúång traái àêët êëm lïn.
Camille Parmesan, Àaåi hoåc Texas (Myä), vaâ cöång
sûå àaä thûåc hiïån möåt cuöåc phên tñch quy mö lúán trïn
hún 1.700 loaâi àöång vêåt. Hoå nhêån thêëy, rêët nhiïìu loaâi
àang tûâ boã quï hûúng baãn quaán àïí ài tòm nhûäng vuâng àêët laånh hún hoùåc nùçm
cao hún (cuäng àöìng nghôa vúái àiïìu kiïån maát meã hún). Nhûäng hoaåt àöång söëng
trong muâa xuên (nhû thúâi àiïím xuêët hiïån caác loaâi di cû hay muâa sinh saãn) cuäng
àûúåc àêíy súám hún 2,3 ngaây, cûá sau 10 nùm.
Trong möåt phên tñch khaác, Terry Root cuãa Àaåi hoåc Standford, California
(Myä), àaä töíng húåp söë liïåu tûâ 143 nghiïn cûáu àöåc lêåp vïì caác loaâi vaâ hiïån tûúång
êëm lïn toaân cêìu. Hoå nhêån thêëy coá nhûäng biïíu hiïån chuyïín dõch núi cû truá cuãa
haâng loaåt loaâi àöång thûåc vêåt, liïn quan àïën biïën àöíi khñ hêåu, tûâ àöång vêåt thên
mïìm túái caác loaâi thuá, tûâ cêy coã túái cêy thên göî... Sûå chuyïín dõch naây laâ lúán nhêët
úã nhûäng vuâng cao vaâ coá vô àöå lúán (nhûäng núi maâ theo dûå baáo laâ coá biïën thiïn
nhiïåt àöå maånh nhêët).
Root nhêån àõnh: "Sûå xuêët hiïån caác bùçng chûáng vúái têìn söë tûúng àûúng
nhau trong caác nghiïn cûáu naây chûáng toã rùçng, taác àöång cuãa hiïån tûúång êëm lïn
toaân cêìu àaä coá thïí thêëy roä trïn caác quêìn thïí àöång, thûåc vêåt".
Theo caác nhaâ nghiïn cûáu, aãnh hûúãng cuãa nhiïåt àöå tùng nhanh vaâ caác
nhên töë gêy stress khaác, àùåc biïåt laâ viïåc phaá huãy möi trûúâng söëng, coá thïí dïî
daâng cùæt àûát möëi liïn hïå giûäa caác loaâi vaâ taái lêåp nhûäng liïn hïå múái, dêîn túái sûå
tuyïåt giöëng trïn quy mö lúán, vaâ coá thïí àûa túái kïët cuåc tuyïåt chuãng.
Caác loaâi àöång
vêåt àang tòm kiïëm
nhûäng vuâng àêët maát meã
hún.

Bñ êín vïì nhûäng ngoån àeân vônh cûãu
Àeân chaáy hïët bêëc vaâ hïët dêìu thò phaãi tùæt, êëy vêåy
maâ vêîn coá nhûäng ngoån àeân rûåc saáng qua haâng thiïn
niïn kyã vúái caã “dêìu” lêîn bêëc coân nguyïn. Phaãi chùng,
ngûúâi xûa àaä tòm ra kyä thuêåt chaáy trong chên khöng
hay coá thïí duy trò sûå chaáy maâ khöng cêìn öxy.
Nhaâ thú traâo phuáng Hy Laåp Lucian (120-180) laâ
ngûúâi thñch chu du. Möåt lêìn, khi àùåt chên àïën Syrie vaâ
thùm thuá khu vûåc Heirapolis, öng nhêån thêëy möåt pho tûúång rêët lúán àùåt giûäa möåt
ngöi àïìn. Trïn traán pho tûúång laâ möåt viïn ngoåc saáng rûåc, soi roä caã khu vûåc vaâo
ban àïm. Trïn baân tay phaãi laâ möåt ngoån àeân vônh cûãu. Theo lúâi kïí cuãa dên àõa
phûúng thò “khöng ai biïët ngoån àeân êëy chaáy tûâ bao giúâ vaâ bao giúâ tùæt”. Hoaâng
àïë Numa Pompilius (La Maä) cuäng coá möåt ngoån àeân vônh cûãu vaâ khöng hïì tiïët
löå taåi sao noá cûá chaáy maäi.
"Àeân" cuãa ngûúâi
Ai Cêåp cöí àaåi.

Tûâ thïë kyã thûá nhêët, triïët gia La Maä Pliny àaä cho rùçng ngoån àeân vônh cûãu
phaãi àûúåc thùæp bùçng möåt loaåi dêìu àùåc biïåt vaâ coá möåt súåi bêëc cuäng hïët sûác khaác
thûúâng. Lúâi kïët luêån mú höì naây àûúåc caác nhaâ khoa hoåc ngaây nay böí sung nhû
sau: àoá laâ möåt loaåi dêìu cûåc kyâ tinh khiïët (khöng hïì coá taåp chêët), coân bêëc coá leä
àûúåc laâm tûâ amiante. Têët nhiïn, àïí àûúåc goåi laâ ngoån àeân vônh cûãu thò noá phaãi
phaát saáng ñt nhêët laâ vaâi chuåc nùm maâ khöng cêìn chêm dêìu, thay bêëc.
Thïë kyã thûá hai, nhaâ nghiïn cûáu Pausanius àaä mö taã khaá chi tiïët möåt ngoån
àeân vônh cûãu trong taác phêím Atlicus. Sûå truâng húåp nùçm úã chöî, coá khoaãng vaâi
trùm tû liïåu khaác cuäng noái vïì cêy àeân naây. Noá nùçm trong ngöi àïìn Minerve
Polius úã Athen (Hy Laåp), do möåt ngûúâi coá tïn laâ Callimadun saáng chïë. Nhiïìu
taác phêím cöí xûa cuãa Hy Laåp àöi khi cuäng nhùæc àïën nhên vêåt naây: “…Möåt ngûúâi
taâi hoa, biïët chïë taåo nhûäng duång cuå hïët sûác kyâ laå, àùåc biïåt laâ nhûäng ngoån àeân
vônh cûãu. Öng ta coá loaåi dêìu àùåc biïåt, cho pheáp nhûäng ngoån àeân naây chaáy maäi”.
Àïìn thúâ thêìn Apollon Carneus vaâ àïìn Aberdain àïìu coá möåt baân thúâ, trïn àoá coá
ngoån àeân vônh cûãu.
Nhûng chaáy maäi laâ möåt chuyïån, coân chaáy trong gioá mûa laåi laâ bñ êín lúán
hún nhiïìu.
Saint Augustin (354-430) àaä mö taã vïì möåt ngoån àeân vônh cûãu trong ngöi
àïìn Isis (Ai Cêåp). Àiïìu khoá hiïíu nhêët laâ noá nùçm úã phêìn khöng coá maái che, bêët
chêëp gioá mûa. Tûúng tûå nhû thïë, ngoån àeân úã Edessa (Syrie) àaä chaáy suöët 500
nùm trong àiïìu kiïån thúâi tiïët khùæc nghiïåt.
Nùm 1300, lyá thuyïët “dêìu àùåc biïåt” àûúåc soi roä phêìn naâo, khi nhaâ nghiïn
cûáu Marcus Grecus viïët trong taác phêím Liber Ignum (Saách lûãa) rùçng möåt söë
ngoån àeân vônh cûãu coá duâng nhiïn liïåu àùåc biïåt. Àoá khöng phaãi laâ dêìu maâ chó laâ
möåt loaåi böåt mõn àûúåc taåo ra tûâ nhûäng “con sêu phaát saáng”, nhûng laâ loaåi sêu gò
thò Marcus khöng biïët vaâ bñ êín maäi maäi bõ chön vuâi. Marcus chó noái rùçng “ta àaä
quan saát súåi bêëc, noá daâi bùçng caánh tay ta. Rêët lêu sau àoá, ta quay laåi vaâ thêëy
chiïìu daâi cuãa noá vêîn thïë, chùèng coá ai thay bêëc múái hay truát thïm böåt”.
Nùm 1401, trong möå phêìn Pallas (con trai vua Evandra - La Maä), ngûúâi
ta tòm àûúåc möåt ngoån àeân vônh cûãu vaâ cho rùçng noá àaä chaáy àûúåc 2.600 nùm. Àïí
dêåp tùæt noá, theo caác bêåc cao niïn, chó coá caách àêåp vúä têët caã hoùåc truát ngûúåc
“dêìu” cuãa noá.

Nùm 1450, möåt nöng dên úã Padoue (Italy), trong luác caây xúái caánh àöìng
cuãa mònh àaä tòm àûúåc möåt caái bònh bùçng àêët nung, kïë àoá laâ hai bònh nhoã bùçng
kim loaåi, möåt bùçng vaâng vaâ möåt bùçng baåc. Trong hai huä naây laâ möåt loaåi chêët
nhúân kyâ laå, nûãa nhû dêìu nûãa nhû mêåt ong. Bïn trong caái bònh bùçng àêët nung laâ
möåt caái bònh àêët nung khaác àûång möåt ngoån àeân vônh cûãu vêîn àang chaáy. Bõ
chön dûúái àêët (khöng biïët tûâ bao giúâ) vaâ chaáy trong àiïìu kiïån ñt öxy nhû vêåy, àoá
quaã laâ möåt bñ êín.
Nùm 1610, nhaâ nghiïn cûáu Ludovicius Vives khùèng àõnh öng àaä tûâng
nhòn thêëy möåt ngoån àeân vônh cûãu (chaáy qua 1.500 nùm) vaâ bõ àaám thúå göëm àêåp
vúä. Nhaâ sûã hoåc Cambden (Anh) vaâo nùm 1586 cuäng nhùæc vïì möåt ngoån àeân vônh
cûãu taåi phêìn möå cuãa Constantius Chlorus, cha cuãa Costantin Àaåi Àïë. Chlorus
qua àúâi nùm 306 úã Anh vaâ tûâ àoá, coá möåt ngoån àeân vônh cûãu àûúåc àùåt trong
phêìn möå cuãa öng. Vua Henri 8 vaâo nùm 1539 àaä giaãi taán rêët nhiïìu nhaâ thúâ vaâ tu
viïån úã Anh, tûâ àoá, coá rêët nhiïìu ngoån àeân vônh cûãu àûúåc thùæp lïn vaâ khöng bao
giúâ tùæt, trûâ khi bõ àêåp vúä. ÚÃ Têy Ban Nha, cuäng coá möåt ngoån àeân vônh cûãu àûúåc
tòm thêëy taåi Cordone vaâo nùm 1846.
Caác phaát hiïån noái trïn chûáng toã nhûäng ngoån àeân kyâ bñ naây khöng phaãi laâ
saãn phêím cuãa riïng Hy Laåp, Ai Cêåp hay La Maä. Linh muåc Evariste - Regis Huc
(1813-1860) laâ ngûúâi rêët thñch du ngoaån úã chêu AÁ vaâ àaä tòm àûúåc möåt ngoån àeân
bêët tûã nhû vêåy úã Têy Taång vaâo nùm 1853.
Nhûng taåi sao thöng tin vïì loaåi àeân bñ êín naây laåi ñt oãi àïën vêåy? Möåt söë
ngûúâi cho rùçng chuáng chó laâ saãn phêím cuãa oác tûúãng tûúång, vò ngûúâi xûa khöng
thïí naâo taåo ra nhûäng kyâ tñch nhû thïë. Tuy nhiïn, möåt söë nhaâ sûã hoåc laåi lêåp luêån
rùçng, “vêåy bùçng caách naâo, ngûúâi ta coá thïí taåo ra kim tûå thaáp khi maâ cêìn cêíu, xe
nêng hay xe taãi chûa xuêët hiïån?”. Nhaâ hoáa hoåc Brand (Hambourg - Àûác) vaâo
nùm 1669 nhêån àõnh nhûäng ngoån àeân vônh cûãu naây chaáy lêu nhû thïë laâ do phöët
pho. Ngûúâi khaác laåi cho rùçng chuáng chaáy lêu laâ do khöng cêìn khöng khñ, ngûúåc
laåi, nïëu tiïëp xuác vúái khöng khñ chuáng seä tùæt. Nïëu quaã yá kiïën naây laâ àuáng, thò leä
naâo ngûúâi xûa àaä biïët kyä thuêåt huát chên khöng? Vaã chùng, lûãa chaáy khöng cêìn
öxy laâ chuyïån hïët sûác khoá hiïíu.
Nhûäng cuöåc tranh luêån naây buöåc ngûúâi ta quay vïì möåt bñ êín khaác: kyä
thuêåt chiïëu saáng cuãa ngûúâi Ai Cêåp. Trïn caác àûúâng phöë Ai Cêåp cöí, ngûúâi ta
duâng àeân dêìu vaâ àuöëc. Nhiïn liïåu laâ nhûäng cùån baä coá nhiïìu chêët beáo vaâ chêët

nhúân. Nhûng úã nhûäng hêìm möå àûúåc àaâo sêu vaâo nuái àïën 100 meát thò caác nö lïå
vaâ nhaâ àiïu khùæc àaä laâm viïåc vúái aánh saáng gò? Trong caác hêìm möå naây, khöng
hïì coá dêëu vïët cuãa ngoån àeân hay ngoån àuöëc naâo. Vêåy phaãi chùng ngûúâi Ai Cêåp
àaä duâng caác loaåi gûúng àïí phaãn chiïëu aánh saáng mùåt trúâi? Nhûng caác loaåi
“gûúng” thúâi êëy chó bùçng baåc, vaâ chó coá thïí phaãn chiïëu 40% aánh saáng, nghôa laâ
úã àöå sêu vaâi chuåc meát, boáng töëi seä laåi bao phuã hoaân toaân.
Vaâ röìi möåt phaát hiïån chêën àöång àaä laâm thïë giúái khaão cöí baâng hoaâng: taåi
àïìn Hator úã Denderah (àûúåc xêy dûång caách àêy hún 4.200 nùm) coá möåt gian
phoâng nùçm rêët sêu. Trong àoá coá nhûäng bûác veä cho thêëy ngûúâi Ai Cêåp “àaä sûã
duång nhûäng duång cuå kyâ laå tröng nhû boáng àeân àiïån ngaây nay!”. Phaãi chùng àêy
chñnh laâ kyä thuêåt aánh saáng bñ êín. Nhaâ khoa hoåc Erich Von Daniken (Àûác) àang
cöë cöng taái taåo nhûäng boáng àeân to tûúáng naây trong phoâng thñ nghiïåm, nhûng
vêîn chûa tòm àûúåc cöët loäi cuãa vêën àïì. Caác nhaâ Ai Cêåp hoåc cuäng chaâo thua, vò roä
raâng thúâi êëy chûa coá àiïån. Vêåy, nhûäng ngoån àeân êëy àûúåc thùæp saáng bùçng gò?
Giaãi àûúåc baâi toaán naây, chuáng ta cuäng seä coá cêu traã lúâi cho bñ êín vïì nhûäng ngoån
àeân vônh cûãu.

Mùåt trùng seä moåc taåi Las Vegas?
Viïåc xêy dûång khaách saån soâng baåc Mùåt Trùng seä giöëng
nhû troâ gieo xuác xùæc àöëi vúái Michael Henderson. Nïëu viïîn
caãnh cuãa öng thaânh hiïån thûåc, àaãm baão moåi ngûúâi seä chùèng
cêìn phaãi ài àêu xa àïí giaãi trñ cuâng chõ Hùçng. Khaách saån àûúåc
coi laâ lúán vaâ sang troång chûa tûâng coá trïn traái àêët àang tòm
kiïëm chöî àûáng úã thuã àö cúâ baåc cuãa nûúác Myä.
Nhûng ngûúâi ta ûúác tñnh seä cêìn möåt lûúång tiïìn baåc
khöìng löì àïí coá thïí biïën dûå aán mang tïn "Mùåt Trùng" naây
thaânh hiïån thûåc. Henderson, ngûúâi àïì xuêët saáng kiïën, laâ möåt thûúng nhên giaâu
coá ngûúâi Canada göëc Ireland. Henderson noái. "Nïëu kiïëm àuã vöën àêìu tû khoaãng
5 tyã USD, thò dûå aán Mùåt Trùng seä àûúåc hoaân thaânh trong 5 nùm".
Àïí thêëy roä têìm cúä cuãa dûå aán taáo baåo naây, ngûúâi ta àaä so saánh: khaách saån
soâng baåc Mùåt Trùng seä laâm lu múâ saån soâng baåc Bellagio thûúång haång (vúái mûác
Mö hònh
khaách saån soâng
baåc Mùåt Trùng.

àêìu tû khoaãng 1,8 tyã USD). Thêåm chñ möåt kiïåt taác khaách saån soâng baåc sùæp ra
àúâi, Le Reve, cuäng seä chó vûún cuâng lùæm laâ túái con söë 2,5 tyã USD.
Khu vui chúi xa xó Mùåt Trùng seä àaåt tiïu chuêín 5 sao, göìm 10.000 phoâng
vaâ röång hún 1 km2, trong àoá coá möåt khu soâng baåc Moon Casino àöì söå, vúái caác
phoâng game àa daång àuã moåi kñch cúä vaâ vuä trûúâng Metropolis Discotheque hoaåt
àöång thêu àïm.
Trung têm toaâ nhaâ laâ bïí búi Crater
Wave, chu vi 152 m, coá mùåt nûúác vöî vïì nhû
nhûäng laân soáng àaåi dûúng. Bao quanh noá laâ
möåt loaåt caác bïí búi nhoã vaâ bïí nûúác khoaáng,
àûúåc böë trñ nhû nhûäng miïång höë löìi loäm trïn
mùåt trùng. Khaách tham quan coá thïí vui àuâa
taåi Trung têm vui chúi dûúái nûúác (Sea of
Serenity Aquatic Center) röìi trûúåt qua nhûäng
maáng trûúåt vaâo thùèng böìn nûúác trung têm.
Du khaách cuäng coá thïí ài vaâo buöìng nghó ngúi Lunar Lander Lounge nùçm úã giûäa
bïí búi, bùçng caách ài xuyïn qua nhûäng con àûúâng boåc kñnh trong suöët úã dûúái
nûúác.
Ngoaâi ra, khaách du lõch coá thïí thû giaän taåi suöëi nûúác khoaáng Tranquility
Spa vaâ chùm soác sûác khoeã taåi trung têm Wellness. Taåi khu vûåc thùæng caãnh
Moon Buggy Activity Landscape, baån coá thïí treâo lïn võ trñ cuãa möåt trong nhûäng
nhaâ thaám hiïím mùåt trùng nöíi tiïëng trïn con taâu Apollo. Dûâng chên taåi nuái àaá
Rock Climbing Mountain, nhûäng ngûúâi leo nuái lêìn àêìu hay caác tay kyâ cûåu àïìu
coá thïí àaåt àûúåc têìm cao múái vúái mön leo nuái àêìy maåo hiïím. Nöíi bêåt taåi quaán
bar nhaåc söëng Moon River Jazz laâ möåt cöåt thaác nûúác 2 têìng uöën lûúån ngoaån
muåc qua chiïìu daâi cuãa quaán vaâ àöí vaâo möåt doâng söng.
Crater Wave Pool.

Vaâ àïí xûáng àaáng laâ möåt cöng trònh têìm
cúä, seä khöng thïí thiïëu caác gian haâng, trung
têm höåi nghõ khöíng löì, khu vûåc thïí thao muâa
àöng, sên golf vaâ sên tennis coá maái che, cuäng
nhû möåt khu sinh thaái nhên taåo.
Tuy nhiïn, cho duâ khu du lõch Mùåt
Trùng seä coá mùåt trïn Traái Àêët, liïåu noá coá àuã
sûác nêng cao sûå hûáng thuá cuãa cöng chuáng àöëi
vúái viïåc di cû lïn Mùåt Trùng? Wendell
Mendell, möåt quan chûác cuãa Nasa cho biïët,
nhiïìu nùm qua àaä coá möåt vaâi dûå aán mö phoãng
Mùåt Trùng trïn Traái Àêët nhûng àïën nay
khöng möåt dûå aán naâo coân töìn taåi.
Tuy vêåy, Hendersen traân àêìy niïìm tin vúái dûå aán cuãa mònh. Öng khùèng
àõnh àaä coá rêët nhiïìu ngûúâi àùåt phoâng vaâ caác phoâng seä kñn chöî trûúác khi caánh
cûãa Mùåt Trùng múã ra.
Khu sinh thaái nhên taåo coá
àuã moåi khñ hêåu trïn Traái Àêët vúái
nhûäng hïå àöång vêåt vaâ thûåc vêåt
tûúng ûáng.

Nûúác hoa coá muâi hûúng vuä truå
Hoa höìng vöën nöíi danh vò muâi thúm ngoåt ngaâo
cuãa chuáng. Nhûng liïåu trïn quyä àaåo, chuáng coá coân laâm
say àùæm loâng ngûúâi nhû vêåy khöng? Haäng nûúác hoa
danh tiïëng Myä IFF àaä àûa möåt böng höìng tñ hon lïn
quyä àaåo, nhùçm tòm ra möåt loaåi nûúác hoa coá muâi hûúng
múái: muâi hûúng vuä truå.
Nùm 1998, IFF húåp taác vúái Trung têm Ngûúâi
maáy vaâ Tûå àöång hoáa vuä truå Wisconsin (WCSAR), àaä chïë ra möåt höåp nuöi thûåc
vêåt trong quyä àaåo, coá tïn goåi laâ ASTROCULTURETTM. Chiïëc höåp naây coá
kñch cúä 53x43x22 cm, àaãm baão cung cêëp àuã nhiïåt àöå, àöå êím, aánh saáng vaâ chêët
dinh dûúäng cho cêy trong suöët chuyïën bay.
Ngaây 28/10/1998, möåt böng höìng tñ hon coá tïn goåi Overnight Scentsation
do IFF lûåa choån àaä rúâi mùåt àêët trïn taâu con thoi Endeavour, thûåc hiïån chuyïën
bay 10 ngaây trong vuä truå.
Caác nhaâ nghiïn cûáu nhêån thêëy, trong möi trûúâng hêëp dêîn yïëu, hoa höìng
giaãi phoáng ñt tinh dêìu hún, nhûng muâi hûúng cuãa noá “àêåm àùåc vaâ thanh khiïët”
hún nhiïìu so vúái trïn traái àêët. Khöng chó ngûãi muâi trûåc tiïëp, hoå coân thu thêåp 4
mêîu hûúng cuãa hoa höìng bùçng möåt súåi silicon nhoã xñu, coá thïí dïî daâng dñnh baám
caác phên tûã chêët thúm. Khi con taâu trúã vïì traái àêët, caác nhaâ nghiïn cûáu àaä phên
lêåp vaâ taåo ra loaåi muâi trung bònh cuãa 4 lêìn lêëy mêîu naây, böí sung vaâo nûúác hoa
Zen do cöng ty Shiseido cuãa Nhêåt Baãn saãn xuêët.
Sùæp túái, IFF vaâ WCSAR seä tiïëp tuåc möåt dûå aán múái trïn chuyïën bay STS-
107 cuãa taâu con thoi, dûå kiïën cêët caánh vaâo thaáng 1/2003. Kïë hoaåch cuãa hoå laâ gûãi
hai loaâi thûåc vêåt khaác nhau: möåt böng hoa höìng vaâ möåt loaâi hoa luáa chêu AÁ, vaâo
cuâng chiïëc höåp ASTROCULTURETM.. Viïåc àùåt chuáng caånh nhau trong höåp seä
Duâng que thûã lêëy
mêîu hûúng hoa höìng.

laâm thay àöíi thaânh phêìn muâi hûúng cuãa möîi loaâi, vaâ coá thïí cho ra möåt hûúng
thúm höîn húåp múái.

Tïë baâo göëc coá thïí chuyïín thaânh tïë baâo ung thû?
Caác nhaâ nghiïn cûáu Myä vûâa cho biïët, khaã nùng phên
chia vö haån àõnh cuãa caã tïë baâo göëc vaâ tïë baâo ung thû dûúâng
nhû àïìu do möåt loaåi protein kiïím soaát. Phaát hiïån naây giuáp
chuáng ta hiïíu àûúåc quaá trònh taái baãn maänh liïåt cuãa chuáng,
àöìng thúâi cuäng caãnh baáo vïì hiïím hoåa tïë baâo göëc àûúåc cêëy
gheáp coá thïí laâ mêìm möëng cuãa ung thû.
Bònh thûúâng, trong cú thïí luön coá sùén möåt söë loaåi tïë
baâo göëc, coá khaã nùng taái taåo àïí thay thïë nhûäng tïë baâo giaâ yïëu,
Cêëy gheáp
tïë baâo göëc coá thïí
gieo mêìm ung
thû.

laäo hoáa. Möåt trong nhûäng nhaánh nghiïn cûáu lúán cuãa khoa hoåc hiïån nay laâ khai
thaác caác tïë baâo göëc naây, duâng àïí àöíi múái hoùåc sûãa chûäa caác mö hû haåi trong cú
thïí. Caác tïë baâo ung thû cuäng coá àùåc tñnh tûúng tûå: nghôa laâ chuáng coá thïí phên
chia nhiïìu lêìn, taåo thaânh khöëi u.
Lêìn àêìu tiïn, caác nhaâ khoa hoåc àaä tòm ra möëi liïn quan giûäa hai loaåi tïë
baâo naây, úã cêëp àöå phên tûã. Trong möåt nghiïn cûáu múái àêy, Robert Tsai, Viïån
Àöåt quyå vaâ Röëi loaån thêìn kinh quöëc gia úã Bethesda, Maryland (Myä) vaâ cöång sûå
àaä phaát hiïån thêëy, protein nucleostemin xuêët hiïån vúái söë lûúång lúán trong caác tïë
baâo coá khaã nùng taái taåo nhû tïë baâo göëc phöi chuöåt, tïë baâo göëc thêìn kinh, vaâ möåt
vaâi doâng tïë baâo ung thû úã ngûúâi. Ngûúåc laåi, loaåi protein naây rêët hiïëm gùåp trong
nhûäng tïë baâo àaä biïåt hoáa vaâ khöng thïí phên chia àûúåc nûäa.
Khi nhoám nghiïn cûáu böí sung hoùåc ruát búát haâm lûúång nucleostemin
trong caác tïë baâo göëc thêìn kinh vaâ caác tïë baâo daång ung thû, thò khaã nùng phên
chia cuãa chuáng giaãm hùèn. Mùåc duâ chûa biïët roä chûác nùng chñnh xaác cuãa protein
naây, nhûng theo phoãng àoaán cuãa caác nhaâ khoa hoåc, dûúâng nhû nucleostemin
àoáng vai troâ laâ möåt cöng tùæc phên tûã, àiïìu khiïín quaá trònh phên chia cuãa tïë baâo.
Nghiïn cûáu cho thêëy, àïí kiïím soaát àûúåc quaá trònh phên chia cuãa tïë baâo
göëc (sao cho khi cêëy gheáp vaâo cú thïí, chuáng khöng biïën thaânh caác tïë baâo ung
thû aác tñnh), caác nhaâ khoa hoåc seä phaãi tòm hiïíu sêu hún nûäa nhûäng quaá trònh
phên tûã úã giai àoaån súám cuãa tïë baâo göëc.

Nuái lûãa Kilauea àaä phun traâo troân 20 nùm
Vaâo ngaây 3/1 túái, möåt trong nhûäng ngoån nuái lûãa
hoaåt àöång maånh nhêët thïë giúái seä kyã niïåm 20 nùm phun
traâo liïn tuåc, goáp phêìn mang laåi hún 2 km2 búâ biïín
nham thaåch vaâ caát àen cho baäi biïín àöng nam cuãa hoân
àaão Hawaii.
Àöëi vúái cû dên söëng taåi ngöi laâng Volcano trïn
àónh ngoån nuái naây, hoaåt àöång giaãi trñ khöng laâ gò khaác
ngoaâi haânh trònh ài vïì phña bïn kia daäy nuái nham nhúã,
vûúåt qua caác doâng nham thaåch töìn taåi haâng thêåp kyã àïí xem möåt maân trònh diïîn
lûãa ngoaån muåc nhêët trong thiïn nhiïn.
Nham thaåch liïn tuåc lùång leä traâo ra tûâ Kilauea, thónh thoaãng laåi bùæn tung
lïn nhûäng khöëi àaá noáng chaãy hûúáng ra biïín. Qua 2 thêåp kyã, nham thaåch àaä chön
vuâi 111 km2, taåo ra nhûäng baäi biïín àen vaâ möåt àûúâng búâ biïín luön thay àöíi.
Nhûng àöìng thúâi noá cuäng phaá huyã caác ngöi nhaâ vaâ tiïu diïåt nhûäng ai tòm caách
beán maãng túái. "Nguy cú vïì möåt thaãm hoåa luön hiïån hûäu nhûng chuáng töi cöë
gùæng khöng nghô túái àiïìu àoá. Àöëi vúái chuáng töi àoá laâ cuöåc söëng", Kii Morse,
möåt ngûúâi dên Volcano noái.
Khaách tham quan àïën àêy cuäng ngaây caâng nhiïìu, coá ngaây lïn túái haâng
nghòn ngûúâi. Möåt söë coân tûå goåi laâ ngûúâi nghiïån nuái lûãa vaâ khöng bao giúâ biïët
chaán vúái nhûäng caãnh tûúång siïu thûåc àoá. "Veã àeåp cuãa traái àêët chñnh laâ àûúåc sinh
ra taåi àêy", Michael Matsumoto phaát biïíu sau möåt chuyïën ài thùm vaâo thaáng 7.
Nham thaåch
Kilauea phi xuöëng Thaái
Bònh Dûúng.

Vaâo thaáng 5, möåt miïång nuái lûãa múái àûúåc
múã ra úã phña têy Kilauea vaâ taåo nïn möåt khu
rûâng lûãa lúán nhêët trong 15 nùm trúã laåi. Àïën thaáng
7, caác doâng nham thaåch chaãy ra túái biïín vaâ thu
huát túái 4.000 khaách tham quan möîi ngaây àïí xem
baäi lûãa chaãy vaâo Thaái Bònh Dûúng.
"Baån coá thïí xem trïn TV nhûng àïën xem
têån mùæt múái laâ àiïìu phi thûúâng. Baån khöng thïí
tûúãng tûúång caã traái àêët di chuyïín vaâ sûác noáng
cuãa maãnh àêët böëc lïn. Khoá coá thïí tin àûúåc rùçng
rêët nhiïìu phêìn cuãa hoân àaão naây àûúåc taåo ra tûâ nham thaåch", John Bayliss, möåt
khaách du lõch noái.
Àúåt phun traâo hiïån taåi trïn àónh Pu'u 'O'o-Kupaianaha laâ àúåt thûá 55 cuãa
Kilauea, vaâ àûúåc àaánh giaá laâ phun ra lûúång nham thaåch lúán nhêët trïn daäy nuái
phña àöng trong 6 thïë kyã qua. Bùæt àêìu tûâ nùm 1983, caác àúåt phun traâo nham
thaåch ngùæn àaä böìi àùæp nïn ngoån Pu'u' O'o maâ bêy giúâ coá thïí nhòn roä tûâ biïín.
Àêy àûúåc coi laâ möåt sûå biïën àöíi àõa chêët kyâ thuá. Caác nhaâ khoa hoåc vêîn chûa
biïët chùæc khi naâo thò àúåt phun traâo naây chêëm dûát.
Vaâo thûá 7 túái, taåi Cöng viïn quöëc gia caác nuái lûãa Hawaii, caác quan chûác
dûå àõnh múã nhûäng chuyïën tham quan àùåc biïåt àïí kyã niïåm 20 nùm ngoån nuái lûãa
hoaåt àöång. Nhaâ khoa hoåc Don Swanson noái: "Àiïìu naây laâ rêët quan troång cho
têm linh cuãa chuáng ta khi àûúåc chûáng kiïën nhûäng hiïån tûúång siïu nhiïn nhû
vêåy. Noá mang àïën cú höåi tòm hiïíu tûúâng têån vïì möi trûúâng chuáng ta àang sinh
söëng".
Nhaâ khoa hoåc Don
Swanson àang khaão saát hiïån
trûúâng.

Tòm thêëy hoáa thaåch boâ saát biïín khöíng löì

Cuâng vúái ngûúâi Àûác, caác nhaâ cöí sinh vêåt
Mexico vûâa khai quêåt àûúåc taåi àêët nûúác Trung Myä naây
möåt böå xûúng nguyïn veån cuãa loaâi boâ saát lúán nhêët tûâng
töìn taåi trïn traái àêët - khuãng long biïín Liopleurodon
ferox - loaâi daä thuá àaä thöëng trõ biïín caã vaâo khoaãng 150
triïåu nùm trûúác àêy.
Böå xûúng daâi túái 20 meát, tñnh tûâ muäi àïën choát
àuöi, coá biïåt danh laâ “Quaái vêåt vuâng Aramberri”, theo
tïn vuâng Aramberri, àöng bùæc Mexico, núi noá àûúåc tòm thêëy. Cho túái nay,
ngûúâi ta àaä khai quêåt àûúåc nhiïìu xaác Liopleurodon, nhûng chûa coá con naâo
nguyïn veån nhû úã Mexico.
Böå xûúng vô àaåi àaä àûúåc vêån chuyïín bùçng taâu thuãy túái Àûác àïí trûng baây
taåi Baão taâng Lõch sûã Tûå nhiïn úã Karlsruhe. Caác nhaâ khoa hoåc dûå kiïën seä sûã
duång noá àïí nghiïn cûáu cuöåc söëng cuãa Quaái vêåt vuâng Aramberri dûúái biïín sêu
vaâ bûäa ùn cuöëi cuâng cuãa noá. Ngoaâi böå xûúng to lúán naây, ngûúâi ta coân tòm thêëy
hoáa thaåch cuãa nhûäng con boâ saát biïín nhoã hún nhû ichthyosaurs, coá thïí àaä bõ
Liopleurodon ùn thõt.
Liopleurodon laâ chuáa tïí cuãa àaåi dûúng sêu thùèm thúâi tiïìn sûã. Chuáng laâ
loaâi lúán nhêët trong nhoám khuãng long àêìu rùæn, vúái nhûäng chiïëc rùng to bùçng con
dao rûåa, vaâ quai haâm khoãe àïën nöîi àuã àïí nhai naát àaá granite. Khuãng long àêìu
rùæn xuêët hiïån vaâo àêìu kyã Jura vaâ nhanh choáng phên taách thaânh hai nhoám lúán:
nhoám cöí daâi nhû Cryptoclidus vaâ nhoám cöí ngùæn nhû Liopleurodon. Caã hai àïìu
söëng úã biïín, vaâ laâ hoå haâng cuãa caác loaâi khuãng long söëng trïn mùåt àêët vaâo
khoaãng 208 àïën 65 triïåu nùm trûúác àêy.
Kuãng long àêìu
rùæn Liopleurodon ferox
(thuöåc nhoám cöí ngùæn).

Giaãi àaáp bñ êín vïì ngöi möå võ vua Ai Cêåp treã
Tûâ lêu, caác nhaâ khaão cöí àaä phoãng àoaán KV39,
ngöi möå àûúåc khaám phaá caách àêy 100 nùm, laâ núi
chön cêët Amenhotep I, võ vua treã con vaâ laâ ngûúâi saáng
lêåp nghôa àõa Thung luäng cuãa caác öng Hoaâng (Ai Cêåp).
Nhûng nay, ngûúâi ta múái tòm thêëy bùçng chûáng chùæc
chùæn cho giaã àõnh àoá.
ÚÃ KV39, coá quaá nhiïìu loaåi bùçng chûáng khiïën
caác nhaâ khaão cöí böëi röëi: Khu hêìm möå coân giûä dêëu êën
cuãa möåt vuå cûúáp boác tûâ xa xûa. Noá cuäng coá thïí àaä àûúåc múã cûãa àïí chön cêët
möåt nhaâ quyá töåc khaác. Thêåm chñ, hêìm möå dûúâng nhû coân àûúåc sûã duång laâm núi
lûu giûä taåm thúâi caác xaác ûúáp hoaâng gia trûúác khi àem chön cêët. Trong nhûäng
cuöåc khai quêåt gêìn àêy, ngûúâi ta àaä àaâo àûúåc hún 1.300 tuái cöí vêåt, àöì trang sûác
vaâ caác maãnh xûúng ngûúâi.
Múái àêy, Joann Fletcher, möåt nhaâ Ai Cêåp hoåc taåi Anh àaä bêët ngúâ tòm
thêëy trong hêìm möå möåt maãng toác giaã vaâ möåt chiïëc soå. Àoá laâ soå möåt ngûúâi phuå
nûä, hêìu nhû coân nguyïn veån vúái möåt chiïëc rùng khïính. Coá thïí laâ àêy chñnh meå
hoùåc ngûúâi thên cuãa Amenhotep I, nhaâ nghiïn cûáu suy luêån.
Amenhotep I lïn ngai vaâng vúái sûå hêåu thuêîn cuãa meå, Hoaâng hêåu Ahmose
Nefertari. “Chuáng töi biïët rùçng Amenhotep laâ möåt cêåu beá, vaâ cêåu luön xuêët hiïån
trûúác dên chuáng cuâng vúái mêîu thên cuãa mònh" - Tiïën sô Fletcher noái - "Vò thïë,
möåt caách logic coá thïí kïët luêån rùçng, Amenhotep I coá leä àaä àûúåc chön chung möå
vúái meå cuãa cêåu cuäng nhû vúái caác thaânh viïn nûä khaác trong gia àònh”. Vaâ nhû
vêåy, ngöi möå naây coá thïí chñnh laâ cuãa Amenhotep I - võ vua Ai Cêåp àêìu tiïn àaä
choån ngúi an nghó cuöëi cuâng taåi Thung luäng caác öng Hoaâng.
Thung luäng cuãa
caác öng Hoaâng (Ai
Cêåp).

Linh miïu tai nhoån coá thïí bõ tuyïåt diïåt nhû höí rùng
kiïëm
Caác nhaâ tûå nhiïn hoåc caãnh baáo rùçng, loaâi linh miïu tai
nhoån, cû truá trong caác caánh rûâng bêìn úã Têy Ban Nha vaâ Böì
Àaâo Nha, coá thïí trúã thaânh loaâi àêìu tiïn trong hoå nhaâ meâo bõ
tuyïåt chuãng, kïí tûâ sau caái chïët cuãa höí rùng kiïëm caách àêy
haâng triïåu nùm. Nguyïn nhên laâ vûúng quöëc cuãa chuáng àang
bõ thu heåp laåi.
Tûâ lêu, nhu cêìu duâng bêìn àïí laâm nuát chai truyïìn thöëng
cho ngaânh cöng nghiïåp saãn xuêët rûúåu vang vaâ champagne úã Têy Ban Nha vaâ
Böì Àaâo Nha àaä giaãm maånh, thay vaâo àoá laâ caác loaåi nuát chai töíng húåp. Nhûäng
ngûúâi nöng dên àaä chùåt boã caác rûâng bêìn, thay thïë bùçng caác loaåi cêy lûúng thûåc
kinh tïë hún. Àiïìu naây trúã thaânh tai hoåa cho linh miïu.
“Phaãi coá nhûäng thay àöíi hoaân toaân àïí baão vïå loaâi linh miïu, nïëu khöng
chuáng seä chïët hïët trong thêåp kyã naây, vaâ trúã thaânh loaâi meâo àêìu tiïn bõ tuyïåt
Linh miïu
tai nhoån.

chuãng, tiïëp theo höí rùng kiïëm”, Eduardo Goncalves, taác giaã cuöën “The Algarve
Tiger”, viïët vïì loaâi linh miïu Têy Ban Nha, cho biïët.
Loaâi meâo söëng vïì àïm naây khoaác lïn mònh böå löng vaâng, àiïím nhûäng
chêëm nêu vaâ coá kñch cúä töëi àa bùçng möåt con choá nhaâ. Cho àïën gêìn àêy, ngûúâi ta
vêîn chùæc mêím rùçng coân khoaãng 1.000 con àang lang thang trïn caác àöìng coã úã
miïìn trung vaâ miïìn nam Böì Àaâo Nha, Têy Ban Nha. Tuy nhiïn, múái àêy, caác
nhaâ khoa hoåc àaä lo ngaåi khi phaát hiïån ra rùçng, con söë naây thûåc tïë chó chûa àêìy
200. Quyä Thuá hoang Thïë giúái cho biïët, trong söë àoá chó coân khoaãng 30 caá thïí caái
coá khaã nùng sinh saãn. Nhiïìu loaâi àöång vêåt quyá khaác nhû hûúu vaâ àaåi baâng cuäng
coá thïí bõ aãnh hûúãng tûâ viïåc chùåt phaá caác rûâng bêìn naây.
Toác coá thïí dûå baáo tuyïët?
Möåt phuå nûä ngûúâi Somerset (Anh) tuyïn böë rùçng baâ coá thïí biïët trûúác khi
naâo thò tuyïët rúi, búãi toác cuãa baâ luác àoá seä dûång àûáng lïn. Theo caác nhaâ khoa
hoåc, hiïån tûúång naây laâ do toác àaä phaãn ûáng vúái nhûäng ion àûúåc tñch tuå trong
khöng khñ laånh hanh khö trûúác khi trúâi bùæt àêìu àöí tuyïët.

Carole Pearse, 52 tuöíi vaâ laâ meå cuãa 3 àûáa con, cho biïët, da àêìu baâ bùæt àêìu
nhûác ngûáa khi tuyïët chuêín bõ rúi. Carole noái: "Töi caãm thêëy toác töi nhiïîm àiïån
vaâ nöí laách taách khi chaãi àêìu. Àiïìu àoá coân phuå thuöåc vaâo aáp suêët khñ quyïín vaâ
töëc àöå tuyïët rúi, nhûng thûúâng xaãy ra àöi ba ngaây trûúác khi tuyïët àöí xuöëng".
"Ngaây Boxing Day lêìn trûúác àaä coá tuyïët vaâ töi àaä dûå baáo àûúåc àiïìu àoá.
Coân ngay bêy giúâ thò toác töi hoaân toaân phùèng lùång", Pearse noái. Baâ nhêån thêëy
hiïån tûúång naây lêìn àêìu tiïn vaâo nùm 1963 khi caã gia àònh àoán tuyïët trong 3
thaáng úã trang traåi.

Anh phaát hiïån con nhïån "àöìng tiïìn" caái àêìu tiïn
Nhûäng àïm daâi cö àún cuãa caác chuá nhïån "àöìng
tiïìn" tñ hon vuâng cao nguyïn Scotland seä khöng coân
nûäa. Con caái àêìu tiïn cuãa chuãng loaåi naây - Wabasso
quaestio - vûâa àûúåc phaát hiïån taåi khu baão töìn thiïn
nhiïn cuãa Hiïåp höåi baão töìn chim hoaâng gia Anh
(RSPB).
Nùm 1999, RSPB àaä phaát hiïån ra con Wabasso
quaestio àûåc àêìu tiïn taåi nûúác naây. Nhûng nhûäng con caái vêîn laãng traánh caác nhaâ
nghiïn cûáu cho túái khi hoå àïën tòm hiïíu khu baão töìn Insh Marshes cuãa RSPB úã
Strathspey (Scotland) höìi àêìu nùm nay. Cuöëi cuâng sau nhiïìu nùm luâng suåc, búái
tòm trong caác àaám coã rêåm raåp, möåt con nhïån "àöìng tiïìn" caái daâi 1,5 mm àaä
àûúåc tòm thêëy.
Ian Dawson thuöåc Hiïåp höåi RSPB phaát biïíu: "Chuáng töi àaä biïët àïën sûå
hiïån diïån cuãa loaâi nhïån naây nhiïìu nùm nay, nhûng chûa möåt ai tòm thêëy con caái
caã. Bêy giúâ thò chuáng töi khùèng àõnh sûå töìn taåi cuãa chuáng úã Insh Marshes, vaâ
vui mûâng cho nhûäng con àûåc, búãi giúâ àêy chuáng àaä coá baån àöìng haânh".
Loaâi nhïån Wabasso quaestio àûúåc phaát hiïån àêìu tiïn úã Canada vaâo
nhûäng nùm 1930 vaâ sau àoá àûúåc tòm thêëy taåi möåt vaâi khu vûåc phña bùæc àõa cêìu.
Phaát hiïån múái nhêët úã Scotland cuäng àaánh dêëu möåt bûúác chuyïín hûúáng xuöëng
nam cuãa loaâi nhïån naây. Nhïån "àöìng tiïìn" tñ hon rêët hay êín nêëp, laãng traánh, vò
vêåy maâ ñt ai biïët àïën chuáng.
Cuäng trong chuyïën nghiïn cûáu taåi Insh Marshes, caác nhaâ khoa hoåc àaä
phaát hiïån thïm möåt loaâi nhïån quyá hiïëm khaác. Àoá laâ 2 con nhïån Semljicola
caliginosus, trûúác àêy chûa tûâng biïët àïën úã khu baão töìn. Loaâi naây múái chó àûúåc
tòm thêëy úã nhûäng khu vûåc heão laánh úã Scotland vaâ bùæc nûúác Anh.
Khu baão töìn Insh
Marshes.

Giao phöëi cheáo coá thïí xoáa söí caác loaâi àöång vêåt quyá
Cuá àöëm têy bùæc Myä vöën àûúåc xem laâ loaâi vêåt nguy cêëp,
chó riïng viïåc duy trò dên söë cuãa chuáng àaä cûåc kyâ khoá khùn.
Vêåy maâ nay, quêìn thïí nhoã nhoi àoá coân coá thïí bõ têån diïåt búãi
möåt saát thuã múái: bêìy cuá soåc laå mùåt tûâ miïìn trung têy túái, êm
thêìm giao phöëi vúái chuáng vaâ taåo ra möåt loaâi lai coá thïí sinh
con.
Baâ Susan Haig, möåt nhaâ sinh thaái hoåc tûå nhiïn taåi Cú quan àiïìu tra àõa
chêët Myä, cho biïët: “Àêy laâ möåt tònh huöëng rêët khoá chõu. Rêët khoá coá thïí phên
biïåt àûúåc cuá àöëm vaâ cuá lai, maâ nhûäng con lai laåi khöng thuöåc diïån loaâi nguy
cêëp. Do àoá, quaá trònh naây coá thïí dêîn túái sûå tuyïåt chuãng cuãa loaâi cuá àöëm phûúng
bùæc”.
Viïåc cùåp àöi "coåc caåch" giûäa caác loaâi coá thïí dêîn túái sûå huãy diïåt, nhêët laâ
vúái nhûäng loaâi coá nguy cú tuyïåt chuãng. Phêìn nhiïìu trûáng seä khöng thïí thuå tinh,
hoùåc nïëu coá, thò con lai rêët dïî vö sinh, vaâ söë khaác phaãi söëng trong tònh traång àui
muâ hoùåc mùæc caác chûáng bïånh khaác. Do àoá, söë con non cuãa loaâi thuêìn chuãng
(vöën àaä ñt) nay seä caâng ñt hún. Phêìn gene àoáng goáp cuãa con böë hoùåc con meå seä
ngaây caâng nhoã trong caác thïë hïå sau.
Cuá àöëm.

Caác nhaâ nghiïn cûáu nhêån àõnh, tuy hiïån tûúång lai giöëng laâ möåt quaá trònh
tiïën hoáa tûå nhiïn, nhûng noá seä trúã thaânh vêën àïì lúán khi àoá laâ saãn phêím can thiïåp
cuãa con ngûúâi. Vúái sûå coá mùåt úã moåi ngoác ngaách cuãa thïë giúái (buön baán, du lõch,
phaá rûâng...), con ngûúâi àaä àûa caác loaâi múái àïën nhûäng núi chuáng chûa tûâng xuêët
hiïån. Vaâ vò thïë, viïåc lai giöëng diïîn ra vúái töëc àöå nhanh chûa tûâng coá trong lõch
sûã.
Cêu chuyïån vïì cuá àöëm chó laâ möåt vñ duå nhoã. Loaâi cuá
soåc, theo chên nhûäng caánh rûâng bõ san phùèng, àaä di cû ài caác
núi, vaâ àïí laåi dêëu êën trïn caác thïë hïå lai cuá soåc - àöëm úã àoá.
Möåt loaâi khaác cuäng àang mêët ài tñnh thuêìn chuãng cuãa mònh,
àoá laâ soái àoã Bùæc Carolina (Myä). Khaác vúái cuá àöëm, soái àoã mêët
laänh àõa do bõ con ngûúâi sùn bùæt caån kiïåt vaâ phaá huãy núi cû
truá, cho túái luác chuáng bõ tuyïn böë tuyïåt chuãng trong tûå nhiïn
vaâo nhûäng nùm 1980. Ngay lêåp tûác, choá soái àöìng coã traân
xuöëng, chiïëm lêëy vuâng laänh thöí àoá. Khi soái àoã àûúåc àûa trúã
laåi tûå nhiïn, caác quan chûác cuãa UÃy ban nghïì caá vaâ thuá hoang
Myä nhanh choáng nhêån ra rùçng, àaä coá nhûäng thïë hïå con lai soái
àoã - soái àöìng coã ra àúâi. Vaâ chó bùçng caách kiïím soaát quêìn thïí soái àöìng coã, ngûúâi
ta múái coá cú höåi thêëy bêìy soái àoã höìi sinh.
Hay nhû trïn àaão Sulawesi úã Indonesia, têët caã 7 loaâi khó macaque àïìu àaä
pha tröån doâng maáu úã nhûäng vuâng laänh thöí bõ chöìng lêën. Chó coá àiïìu, luä con lai
naây chöëng chõu vúái möi trûúâng keám hún nhiïìu cha meå thuêìn chuãng cuãa chuáng.
ÚÃ vuâng Cêån Sahara chêu Phi, khoaãng 20 loaâi ïëch àaä thaânh cöng trong viïåc giao
phöëi cheáo, túái mûác chuáng taåo ra àûúåc ñt nhêët laâ 7 loaâi múái coá böå gene àùåc trûng.
Nhûäng con võt Mallard cuäng khöng ngaåi ngêìn gò maâ khöng kïët àöi vúái nhûäng keã
laåc loaâi trïn laänh thöí New Zealand vaâ Hawaii.
Tuy nhiïn, khöng phaãi loaâi naâo cuäng coá thïí "ài hoang" dïî daâng nhû thïë.
Taåi sao rùæn, kyâ nhöng, trêu hay gêëu... rêët chung thuãy vúái àöìng loaåi cuãa mònh?
Àoá laâ vò tûå nhiïn àaä àùåt ra nhûäng raâo caãn baão vïå cho sûå thuêìn chuãng cuãa àa söë
àöång vêåt. Àöi khi, raâo caãn àoá chó àún giaãn laâ sûå khaác biïåt vïì núi cû truá, khu vûåc
sinh saãn, muâa sinh saãn hay caác tñn hiïåu thu huát baån tònh... Nhûng trong khi caác
nhaâ baão töìn cöë gùæng tòm giaãi phaáp àöëi phoá vúái nhûäng con lai, thò tûå nhiïn vêîn
àang tiïëp tuåc taåo ra caác loaâi lai múái cuãa chuáng.
Choá soái
àoã úã Bùæc
Carolina bõ lai
giöëng vúái choá
soái àöìng coã.

Nhúâ boå nhaãy... àiïìu tra chêët lûúång àêët

Nhaåy caãm trûúác moåi biïën àöång ngoaåi caãnh, àùåc
biïåt vúái taác àöång cuãa con ngûúâi, boå nhaãy (collembola)
coá khaã nùng nhêån biïët chiïìu hûúáng thay àöíi chêët lûúång
àêët taåi núi chuáng cû truá. Nghiïn cûáu naây cuãa Viïån Sinh
thaái Taâi nguyïn àaä múã ra möåt hûúáng ài múái, sûã duång
boå nhaãy trong àiïìu tra àêët taåi Viïåt Nam.
Trïn caác vuâng àöìi nuái thêëp úã àöå cao trung bònh
50-520 meát, thuöåc xaä Ngoåc Thanh (huyïån Mï Linh, Vônh Phuác), caác nhaâ
nghiïn cûáu cuãa Viïån Sinh thaái vaâ Taâi nguyïn sinh vêåt (Trung têm Khoa hoåc tûå
nhiïn vaâ cöng nghïå quöëc gia) phaát hiïån àûúåc 78 loaâi boå nhaãy thuöåc 14 hoå.
Chuáng sinh trûúãng vaâ phên böë khöng àöìng àïìu trong 4 sinh caãnh khaác nhau,
göìm: rûâng khoanh nuöi taái sinh, àêët boã hoang coá cêy buåi sau àöët rûâng, vûúân àöìi
tröìng cêy ùn quaã vaâ àêët canh taác tröìng luáa maâu…
Phên tñch tyã lïå loaâi trong sinh caãnh, caác nhaâ nghiïn cûáu nhêån thêëy, coá túái
92% trong söë 78 loaâi naây têåp trung úã caác rûâng khoanh nuöi taái sinh, cao hún 2
lêìn söë loaâi úã nhûäng sinh caãnh coân laåi. Thûåc tïë, trõ söë àa daång taåi rûâng taái sinh coá
giaá trõ cao nhêët (3,09), trong khi àa àaång cuãa àêët canh taác thêëp nhêët (2,23). Nhaâ
nghiïn cûáu Nguyïîn Trñ Tiïën cho rùçng, àoá laâ vò àêët canh taác phaãi traãi qua sûå biïën
àöång lúán. Vaâo cuöëi muâa khö, àêìu muâa mûa, thúâi tiïët nùæng noáng keáo daâi, àöå êím
thêëp vaâ àêët rùæn... rêët bêët lúåi cho boå nhaãy sinh trûúãng. Mùåt khaác, àêy cuäng laâ thúâi
àiïím thu hoaåch cêy tröìng nïn àêët mêët thaãm thûåc vêåt, àöå êím àêët giaãm, mêët lúáp
vuån hûäu cú bïì mùåt..., aãnh hûúãng xêëu àïën àúâi söëng cuãa chuáng.
Xeát theo àöå sêu trïn dûúái cuãa sinh caãnh, tûâ lúáp thaãm thûåc vêåt, xuöëng lúáp
thaãm vaâ trïn mùåt àêët, söë loaâi giaãm dêìn tûâ sinh caãnh rûâng khoanh nuöi - àêët boã
hoang - vûúân àöìi - àêët canh taác. Ngûúåc laåi, xeát theo söë loaâi söëng trong caác têìng
nöng sêu cuãa àêët, thò àêët canh taác coá söë lûúång caá thïí boå nhaãy lúán hún caã. Öng
Tiïën lyá giaãi àoá laâ vò theo àöå sêu, sûå phên böë cuãa boå nhaãy phuå thuöåc vaâo haâm
lûúång muân hûäu cú vaâ tñnh chêët lyá, hoaá cuãa àêët. Àêët coá lûúång muân vûâa phaãi, túi
xöëp, thöng thoaáng (nhû àêët canh taác) seä taåo cho boå nhaãy khaã nùng di chuyïín
xuöëng têìng sêu tòm kiïëm thûác ùn nhanh hún.
Möåt loaâi boå
nhaãy.

Caác nhaâ nghiïn cûáu khùèng àõnh, nhû vêåy, coá thïí cùn cûá vaâo sûå tùng giaãm
thaânh phêìn vaâ söë lûúång loaâi, tyã lïå giûäa caác nhoám, àöå àa daång hay cêëu truác ûu
thïë cuãa boå nhaãy àïí àaánh giaá àûúåc taác àöång cuãa con ngûúâi lïn möi trûúâng àêët,
cuäng nhû chêët lûúång cuãa noá.

Bñ êín cuãa cêy têìm gûãi
Vaâo muâa naây trong nùm, nhûäng chuâm cêy têìm
gûãi vúái quaã trùæng moång vaâ laá xanh mûúát thûúâng àûúåc
treo lïn cûãa ra vaâo caác ngöi nhaâ, gúåi caãm hûáng cho
nhûäng àöi baån treã trao nhau nuå hön. Nhûng khöng phaãi
ai cuäng biïët rùçng àoá laâ möåt trong nhûäng loaâi coã daåi àöåc
haåi nhêët.
Coá khoaãng hún 1.300 loaâi têìm gûãi, bao göìm 2
loaâi phöí biïën nhêët luön àûúåc treo trïn cûãa nhaâ trong
ngaây lïî muâa àöng, nhû möåt biïíu hiïån cuãa sûå thiïån chñ vaâ tònh bùçng hûäu. Nhûng
thûåc tïë, têët caã boån chuáng laåi laâ nhûäng keã ùn baám trïn caác caânh cêy vaâ cêy buåi,
ùn cùæp thûác ùn vaâ nûúác cuãa "chuã nhaâ".
Têìm gûãi khi
àûúåc buöåc vaâo möåt caái
nú tröng rêët àeåp...

"Qua thúâi gian, chuáng laâm töín haåi túái sûå phaát triïín cuãa cêy vaâ thêåm chñ
giïët chïët cêy àoá", Robert Bennetts, nhaâ khoa hoåc taåi Florida, Myä, cho biïët. Hêìu
hïët caác loaâi têìm gûãi coá laá xanh giuáp chuáng tûå taåo ra nùng lûúång nhúâ quaá trònh
quang húåp. Vò thïë caác nhaâ khoa hoåc goåi noá laâ loaâi baán kyá sinh.
Tûâ Mistletoe (cêy têìm gûãi) bùæt nguöìn tûâ thûåc tïë rùçng loaâi naây thûúâng xuêët
hiïån úã nhûäng núi chim muöng àïí laåi chêët thaãi cuãa mònh. Theo tiïëng Anglo-
Saxon, mistel coá nghôa laâ phên, vaâ tan coá nghôa laâ caânh cêy. Vò vêåy tïn thöng
thûúâng cuãa noá coá nghôa "phên trïn caânh cêy". Tïn khoa hoåc cuãa têìm gûãi cuäng
khöng hay ho gò hún. Trong tiïëng Hy Laåp, phoradendron coá nghôa laâ "keã tröåm
trïn caânh cêy".
Haåt cuãa têìm gûãi àûúåc phaát taán qua moã, chên vaâ cú quan tiïu hoaá cuãa loaâi
chim. Àoá laâ möëi quan hïå àöi bïn cuâng coá lúåi: Nhiïìu loaâi chim sûã duång têìm gûãi
àïí laâm töí.
Trong caác loaâi têìm gûãi, têìm gûãi luân laâ möåt keã
nguy hiïím cho ngaânh lêm nghiïåp. Chó riïng úã
Colorado (Myä), noá coá thïí laâm giaãm möåt nûãa saãn phêím
göî hùçng nùm. Loaâi thûåc vêåt naây baám rïî vaâo nhûäng cêy
to trûúãng thaânh, laâm suy yïëu chuáng bùçng caách huát chêët
dinh dûúäng vaâ nûúác. Khi quaã cuãa têìm gûãi luân chñn,
chuáng seä nöí tung vaâ bùæn caác haåt ài xa túái 15m. Nhûäng
haåt àoá laåi àoång trïn caânh cêy non vaâ sau khi naãy mêìm
laåi tiïëp tuåc àaánh cùæp chêët dinh dûúäng tûâ nhûäng naån
nhên múái.
Caác nhaâ lêm nghiïåp vaâ cöng ty lêëy göî àaä phaãi
vêåt löån nhiïìu nùm àïí ngùn chùån sûå phaát taán cuãa loaâi cêy nhoã beá maâ nguy hiïím
naây. "Viïåc ngùn caãn noá khoá hún caã ngùn cön truâng", Todd Watson, Àaåi hoåc
Texas A&M (Myä), cho biïët.
Bêët chêëp nöîi kinh hoaâng do têìm gûãi gêy ra, loaâi thûåc vêåt naây àaä àûa con
ngûúâi xñch laåi gêìn nhau hún theo truyïìn thöëng lêu àúâi. Do cêy têìm gûãi ra quaã
vaâo muâa àöng, caác nïìn vùn hoáa thûúâng coi noá laâ biïíu hiïån cuãa sûå phò nhiïu,
maâu múä. Viïåc trao nhau nuå hön dûúái cêy têìm gûãi coá nguöìn göëc tûâ thúâi cöí àaåi
cuãa ngûúâi Druid. Khi keã thuâ chaåm traán nhau dûúái cêy têìm gûãi trong rûâng, hoå
phaãi haå vuä khñ vaâ ngûâng bùæn cho túái ngaây höm sau. Tûâ truyïìn thöëng naây maâ dêîn
... Nhûng laâ möåt
keã phaá hoaåi khi treo
trïn caác caânh cêy.

túái viïåc treo cêy têìm gûãi lïn cûãa nhaâ vaâ hön nhau dûúái taán laá xanh. Vaâ theo
Bennetts, "cêy têìm gûãi àaä xuêët hiïån tûâ haâng nghòn nùm nay röìi, chuáng laâ möåt
phêìn khöng thïí thiïëu cuãa khu rûâng".

Mùåt trúâi biïën thaânh... öng giaâ Noel
Àuáng vaâo lïî Giaáng sinh, sûå sùæp xïëp ngêîu nhiïn cuãa
caác vïët àen àaä taåo cho mùåt trúâi möåt daáng veã hao hao vúái
khuön mùåt ngûúâi, vaâ caác nhaâ khoa hoåc chùèng thiïåt haåi gò
maâ khöng chuåp thïm cho “öng” möåt caái muä àoã coá böng.
Chó coá àiïìu, öng giaâ Noel naây tröng buöìn thiu!
Bûác aãnh vïì vïët àen mùåt trúâi do möåt vïå tinh chuåp
àûúåc trong nhûäng ngaây gêìn àêy. Vïå tinh naây àang bay trïn
quyä àaåo traái àêët vaâ theo doäi nhûäng vuâng coá hoaåt àöång tûâ
trûúâng maånh trïn bïì mùåt thaái dûúng.
“Chùèng cêìn chêëm thïm nöët noå hay xoáa ài nöët kia, têët
caã caác vïët àen tûå chuáng àaä taåo cho mùåt trúâi möåt khuön mùåt ngöå nghônh, dûúâng
nhû öng àang bùn khoùn vïì möåt àiïìu gò àoá. Vò thïë, chuáng töi quyïët àõnh chúáp
lêëy bûác chên dung naây, vaâ gûãi noá túái têët caã moåi ngûúâi nhû möåt lúâi chuác töët laânh
nhên dõp nùm múái”, caác nhaâ khoa hoåc thuöåc dûå aán Àaâi quan saát mùåt trúâi vaâ
quang mùåt trúâi (SOHO) - vïå tinh húåp taác cuãa Cú quan haâng khöng vuä truå Myä vaâ
chêu Êu - noái.
Têët nhiïn, caác vïët àen khöng chó laâm cho lïî Giaáng sinh thïm phêìn vui veã,
noá coân coá giaá trõ khoa hoåc lúán. Tûâ nhûäng bûác aãnh naây, caác nhaâ khoa hoåc seä
phaán àoaán ra mö hònh vêån àöång bïn dûúái bïì mùåt mùåt trúâi, nguyïn nhên vaâ kïët
quaã cuãa hiïån tûúång caác chêët noáng chaãy söi lïn trïn bïì mùåt vaâ phun ra thaânh caác
cún baäo tûâ.
"Thiïåp" chuác
mûâng cuãa caác nhaâ
khoa hoåc nhên dõp
lïî Noel.

Phaát hiïån caá thïí trûúãng thaânh cuãa loaâi caá voi hiïëm
nhêët
Höm qua, caác nhaâ nghiïn cûáu Nhêåt Baãn tuyïn
böë con caá voi chïët caån, àûúåc tòm thêëy trïn búâ biïín phña
nam thaânh phöë Kagoshima höìi thaáng 7 vûâa qua, chñnh
laâ caá thïí trûúãng thaânh àêìu tiïn cuãa möåt loaâi vêåt àùåc
biïåt hiïëm trïn thïë giúái maâ xaác coân nguyïn veån.
Caác chuyïn gia khùèng àõnh con caá caái daâi 6,5 m
naây thuöåc loaâi caá voi coá moã Longman. Noá àaä chïët
ngay sau khi mùæc caån trïn búâ biïín phña nam cuãa
Kagoshima vaâ àûúåc chön taåi baäi biïín.
Nhaâ nghiïn cûáu Nobutaka Kubo, Viïån sinh hoåc thaânh phöë Kagoshima,
phaát biïíu: "Thêåt ngaåc nhiïn laâ chuáng töi àaä tòm àûúåc möåt con caá voi quyá hiïëm
nhû vêåy. Khi chön, chuáng töi khöng biïët chñnh xaác noá thuöåc loaâi gò, vaâ möåt tuêìn
sau chuáng töi àaä quay laåi àaâo lïn àïí phên tñch".
Con vêåt xêëu söë
àang àûúåc cêìn cêíu truåc
vúát lïn.

Böå xûúng vaâ soå con vêåt naây rêët giöëng nhûäng gò coân soát laåi cuãa loaâi caá voi
coá moã Longman. Kïët quaã phên tñch ADN cuäng khúáp vúái nhûäng con cuâng loaâi
hiïån àûúåc trûng baây taåi Àaåi hoåc Auckland úã New Zealand.
Cho túái nay, ngûúâi ta àaä tòm thêëy 5 con caá voi coá moã Longman taåi
Australia, Somalia vaâ Nam Phi, nhûng phêìn lúán chuáng chó coân xûúng hoùåc laâ
nhûäng con chûa trûúãng thaânh. Caác nhaâ khoa hoåc chûa bao giúâ tòm thêëy möåt con
Longman coân söëng.
Caá voi Longman coá möåt caái moã vaâ tröng giöëng nhû nhûäng con caá heo
thên daâi. Haâm rùng dûúái cuãa chuáng chòa ra. Rêët nhiïìu chi tiïët vïì loaâi caá voi naây
vêîn coân laâ bñ êín, chùèng haån chuáng coân bao nhiïu con hay phên böë úã àêu.
Tiïën syä ngûúâi Viïåt àïì xuêët phûúng phaáp tòm sao
luân cûåc nheå

Vuâng lên cêån mùåt trúâi hiïån coân vö söë sao luân
coá khöëi lûúång cûåc nhoã, chûa àûúåc tòm thêëy. Múái
àêy, tiïën sô Phan Baão Ngoåc vaâ cöång sûå taåi àaâi quan
saát Paris àaä àïì xuêët phûúng phaáp múái "Chuyïín àöång
riïng ruát goån cûåc àaåi", múã ra khaã nùng coá thïí phaát
hiïån toaân böå caác "laáng giïìng" giêëu mùåt naây.
Möåt ngöi sao coá khöëi lûúång nhoã hún 0,3 lêìn
khöëi lûúång mùåt trúâi àûúåc xem laâ sao luân cûåc nheå.
Theo tñnh toaán, tñnh chêët vêåt lyá cuãa loaåi sao naây bõ
thay àöíi rêët nhiïìu so vúái caác sao luân coá khöëi lûúång
lúán hún. Mùåt khaác, aánh saáng phaát ra tûâ chuáng rêët yïëu
úát nïn rêët khoá phaát hiïån thêëy bùçng caác kñnh viïîn voång thöng thûúâng.
Vuâng lên cêån mùåt trúâi àûúåc àõnh nghôa laâ khöëi cêìu coá baán kñnh 25 parsec
(1 parsec = 3,26 nùm aánh saáng, tûác khoaãng 30 nghòn tyã kilömeát) tñnh tûâ mùåt
trúâi, laâ núi maâ theo lyá thuyïët coân möåt söë lúán sao luân coá khöëi lûúång cûåc nhoã chûa
àûúåc phaát hiïån.
Phûúng phaáp "Chuyïín àöång riïng ruát goån cûåc àaåi" (Maximum Reduced
Proper Motion) laâ sûå kïët húåp giûäa chuyïín àöång riïng hùçng nùm (tñnh bùçng giêy
cung arc-sec) vúái cêëp saáng vaâ vêån töëc thoaát khoãi thiïn haâ cuãa sao. Trûúác àêy,
nhûäng ngöi sao coá chuyïín àöång riïng khaá lúán ( lúán hún 0,1 arc-sec) seä àûúåc
xem laâ sao luân. Tuy nhiïn tiïu chñ naây khöng cho pheáp phaát hiïån àûúåc nhûäng
sao luân coá chuyïín àöång riïng nhoã hún 0,1 arc-sec vöën chiïëm tyã lïå àaáng kïí trong
vuâng lên cêån mùåt trúâi.
Nay, bùçng phûúng phaáp "Chuyïín àöång riïng ruát goån cûåc àaåi", tiïën sô
Phan Baão Ngoåc (giaãng viïn Àaåi hoåc sû phaåm Huïë) cuâng vúái caác giaáo sû Phaáp,
Myä vaâ Chile àaä coá thïí tòm thêëy caác sao luân cûåc nheå coá chuyïín àöång riïng nhoã
túái 0,02 arc-sec.
Cuäng nhúâ phûúng phaáp naây, nhoám nghiïn cûáu àaä khaám phaá ra 60 sao luân
khöëi lûúång cûåc nhoã trong vuâng lên cêån Mùåt trúâi. Trong söë àoá, nhûäng sao coá
chuyïín àöång riïng rêët nhoã chiïëm túái 15%, möåt tyã lïå lúán hún nhiïìu so vúái ûúác
tñnh trûúác àêy laâ khoaãng 6%.
Möåt ngöi sao luân coá
khöëi lûúång cûåc nhoã, bùçng
0,09 khöëi lûúång mùåt trúâi,
àûúåc khaám phaá úã khoaãng
caách rêët gêìn: 11 parsec.

Phûúng phaáp naây àaä múã ra möåt hûúáng múái cho viïåc phaát hiïån toaân böå
caác sao luân cûåc nheå maâ Gliese tiïn àoaán tûâ nùm 1986, nhûng caác phûúng phaáp
quan saát thöng thûúâng àaä khöng thïí nhêån thêëy (hay coân goåi laâ bõ biïën mêët).
Nghiïn cûáu àûúåc khúãi àöång tûâ muâa heâ nùm 2001 vaâ àûúåc cöng böë lêìn
àêìu tiïn taåi möåt höåi nghõ quöëc tïë úã Hawaii thaáng 5/2002. Cöng trònh naây cuâng
möåt söë cöng trònh khaác àaä giuáp anh Ngoåc baão vïå xuêët sùæc luêån aán tiïën sô höm
16/12 vûâa qua, trûúác möåt höåi àöìng göìm caác giaáo sû Phaáp, Àûác vaâ Myä taåi àaâi
quan saát Paris.

Khuön mùåt múái cuãa Chuáa Jesus
Möåt ngûúâi àaân öng tröng coá veã chêët phaác, khuön mùåt
röång, nûúác da sêîm, maái toác ngùæn, xoùn vaâ muäi cao göì lïn, àoá
laâ chên dung cuãa võ giaáo chuã àaåo Thiïn chuáa àûúåc cöng böë
trïn taåp chñ Popular Mechanics (Myä) söë ra thaáng naây. Cuäng
theo phaác hoåa, Jesus cao khoaãng 1,5 meát vaâ nùång 50 kg.
Bûác chên dung múái naây laâ saãn phêím cuãa caác nhaâ nhên
chuãng hoåc phaáp y cuâng möåt söë chuyïn gia lêåp trònh ngûúâi
Anh vaâ Israel. Noá khaá khaác biïåt so vúái loaåi tranh minh hoåa
quen thuöåc lêu nay vïì "Con trai cuãa Chuáa trúâi" (Theo àoá,
Jesus laâ möåt ngûúâi thanh tuá, mïìm maåi, vúái nûúác da saáng vaâ maái toác daâi).
Richard Neave, möåt hoåa syä y khoa (tûâng laâm viïåc taåi Àaåi hoåc Manchester
úã Anh), vaâ cöång sûå bùæt àêìu dûång chên dung tûâ möåt soå ngûúâi Israel söëng vaâo
khoaãng thïë kyã thûá nhêët. Tiïëp àoá, hoå sûã duång caác chûúng trònh maáy tñnh, àêët seát,
da nhên taåo vaâ vöën kiïën thûác vïì ngûúâi Do Thaái úã thúâi àiïím àoá àïí quyïët àõnh
Gûúng
mùåt Chuáa Jesus
coá thïí gêìn nhû
thïë naây.

hònh daáng khuön mùåt, maâu mùæt vaâ maâu da. Caác nhaâ nghiïn cûáu cuäng viïån àïën
Kinh thaánh àïí xaác àõnh àöå daâi cuãa toác. Sau cuâng, hoå kïët húåp nhûäng yïëu töë naây
àïí taåo ra Chuáa trong hònh haâi nhû trïn.
“Àêy chûa phaãi laâ khuön mùåt thêåt cuãa Jesus, vò chuáng töi khöng coá cú höåi
quan saát trûåc tiïëp soå cuãa öng, nhûng ñt nhêët, noá cho chuáng ta thêëy veã ngoaâi cuãa
Jesus coá thïí laâ nhû vêåy”, Jean Claude Gragard, nhaâ saãn xuêët böå phim "Son of
God" cuãa àaâi BBC, cho biïët. Bûác chên dung naây àûúåc giúái thiïåu lêìn àêìu tiïn
höìi nùm ngoaái, trong böå phim taâi liïåu Jesus - The Complete Story.
Kyä thuêåt nhên chuãng hoåc phaáp y cuäng tûâng àûúåc caác hoåa sô sûã duång àïí taái
taåo haâng chuåc khuön mùåt cuãa caác nhên vêåt nöíi tiïëng, nhû cha cuãa Alexander
Àaåi Àïë hay vua Midas.
Tuy nhiïn, caác biïn têåp viïn cuãa taåp chñ Popular Mechanics thuá nhêån
rùçng, hoå khöng chùæc chùæn lùæm vïì àöå chñnh xaác cuãa khuön mùåt naây. “Khöng coá
caách naâo biïët àûúåc ngûúâi àaân öng maâ ta àang noái àïën coá phaãi laâ Jesus hay
khöng. Caác tñn àöì Cú Àöëc tin rùçng thên xaác cuãa Chuáa Jesus àaä höìi sinh, vò thïë,
hoå seä khöng bao giúâ tòm thêëy maãnh xûúng, soå hay bùçng chûáng ADN naâo cuãa
Chuáa”, Mike Fillon, möåt biïn têåp viïn cuãa taåp chñ, noái.
Mùåc duâ coân coá yá kiïën baân taán vïì àöå tin cêåy cuãa phûúng phaáp naây, giaáo sû
nhên chuãng hoåc Alison Galloway cuãa Àaåi hoåc California úã Santa Cruz (Myä)
nhêån àõnh: “Àêy coá thïí laâ khuön mùåt gêìn vúái sûå thûåc hún bêët kyâ cöng trònh naâo
trûúác àêy”.

Nam cûåc laånh hún nhiïìu so vúái dûå àoaán

Caác nhaâ khoa hoåc úã Trung têm nghiïn cûáu khñ
quyïín quöëc gia Myä (ASP) múái àêy àaä ào àaåc nhiïåt àöå
bêìu khñ quyïín úã traåm Amundsen-Scott vaâ phaát hiïån
thêëy, nhiïåt àöå Nam cûåc thêëp hún so vúái caác mö hònh
trïn maáy tñnh tûâ 20 àïën 30 àöå C.
Àïí coá àûúåc kïët quaã àoá, caác chuyïn gia cuãa ASP
àaä sûã duång àïën möåt hïå thöëng radar lazer chuyïn duång.
Lyá giaãi vïì hiïån tûúång naây, caác chuyïn gia cho rùçng, khi traái àêët êëm lïn,
nöìng àöå carbon dioxit (CO2) trong khñ quyïín tùng cao. Àêy laâ loaåi hoáa chêët coá
khaã nùng hêëp thuå bûác xaå höìng ngoaåi rêët maånh, vaâ úã têìng khñ quyïín thêëp, noá coá
taác duång hêëp thuå nhiïåt. Nhûng trïn caác têìng khñ quyïín cao, núi khöng khñ
loaäng, CO2 thûúâng bûác xaå nhiïåt vaâo khöng gian, laâm cho têìng khñ quyïín úã àêy
laånh ài.
Viïåc dûå baáo chñnh xaác nhiïåt àöå úã Nam cûåc seä taåo cú súã àïí con ngûúâi
nghiïn cûáu vïì caác hònh thaái khñ hêåu, nhêët laâ nhûäng biïën àöíi khñ hêåu trong tûúng
lai khi nöìng àöå CO2 tùng lïn.

Ngûúâi hiïån àaåi khöng chó coá doâng maáu chêu Phi
Möåt giaã thuyïët múái àêy cho rùçng, öng töí cuãa loaâi ngûúâi
khi rúâi khoãi "cöë àö" chêu Phi àaä giao phöëi vúái möåt vaâi dên
töåc trïn thïë giúái, hònh thaânh nïn ngûúâi hiïån àaåi ngaây nay.
Àiïìu naây traái ngûúåc hùèn vúái thuyïët "Di cû khoãi chêu Phi",
cho rùçng cuå töí cuãa chuáng ta àaä tiïu diïåt hïët caác nhoám ngûúâi
khaác.
Cho túái nay, hêìu hïët caác nhaâ khoa hoåc àïìu àöìng yá vúái lêåp luêån àêìu tiïn
trong giaã thuyïët "Di cû khoãi chêu Phi". Lêåp luêån naây noái rùçng töí tiïn cuãa chuáng
ta àaä rúâi khoãi chêu luåc Àen lêìn àêìu tiïn caách àêy 1,8 triïåu nùm, röìi tûâ àoá múã
röång laänh thöí ra caác luåc àõa khaác. Tuy nhiïn, möåt nhêån àõnh khaác cuäng cuãa giaã
thuyïët naây (theo àoá, trong cuöåc di dên lêìn thûá hai tûâ chêu Phi, ngûúâi cöí àaåi àaä
thay thïë têët caã caác dên töåc baãn àõa trïn thïë giúái, chùèng haån ngûúâi Neanderthal úã
chêu Êu) thò laåi gêy sûå bêët àöìng lúán.
Múái àêy, khi xem xeát dûä liïåu tûâ dûå aán gene ngûúâi, giaáo sû Henry
Harpending, taåi Àaåi hoåc Utah (Myä), àaä tòm thêëy dêëu hiïåu chûáng toã möåt vaâi
nhoám dên töåc baãn àõa àaä coá con vúái ngûúâi di cû tûâ chêu Phi túái, vaâ truyïìn laåi
gene cuãa dên töåc mònh cho àïën têån ngaây nay. Lêìn theo caác àöåt biïën trong ADN,
öng phaát hiïån thêëy vaâo khoaãng 40.000 nùm trûúác - thúâi àiïím maâ ngûúâi chêu Phi
túái chinh phuåc chêu Êu - dên söë cuãa loaâi ngûúâi thu nhoã laåi àaáng kïí.

Àêy laâ phaát hiïån àaáng ngaåc nhiïn, vò theo nhûäng nghiïn cûáu trûúác kia vïì
gene, ngûúâi chêu Phi àaä phaãi tùng dên söë rêët nhanh, múã röång ra thïë giúái vaâ tiïu
diïåt caác quêìn thïí baãn àõa. Harpending cho rùçng, coá thïí nguyïn nhên cuãa tònh
traång naây laâ úã thúâi àiïím àoá, àaä xaãy ra sûå kïët giao cheáo giûäa nhûäng ngûúâi tûâ
chêu Phi túái vaâ caác dên töåc baãn àõa, tuy rêët haån chïë.
Öng giaâ Noel cûúäi trïn nhûäng "cö" tuêìn löåc?
Nhiïìu ngûúâi cho rùçng, tuêìn löåc àûåc ruång gaåc rêët
lêu trûúác ngaây 25/12, coân con caái thò giûä laåi “àöì trang
sûác” àoá ñt nhêët cho àïën thaáng 1. Trong khi àoá, bêìy tuây
tuâng cuãa öng giaâ Noel thûúâng àûúåc mö taã vúái nhûäng
böå gaåc kyâ vô, do vêåy, ùæt hùèn chuáng thuöåc giöëng caái!
Möåt nghiïn cûáu khoa hoåc vui múái àêy àaä chó ra
rùçng, ñt nhêët möåt vaâi thaânh viïn trong bêìy tuêìn löåc keáo
xe cuãa öng giaâ Tuyïët laâ con caái (nhûäng con dêîn
Öng giaâ Noel,
bêìy tuêìn löåc vaâ chiïëc
xe keáo.

àûúâng), möåt söë laâ àûåc treã, vaâ söë coân laåi laâ con àûåc bõ thiïën. Vaâ muäi cuãa Rudolph
- con àêìu àaân - bõ vö söë àöång vêåt nhoã kyá sinh...
Tûâ lêu, ngûúâi ta vêîn bùn khoùn rùçng, öng giaâ Noel choån tuêìn löåc keáo xe
nhû thïë naâo? Taåi sao khöng phaãi laâ ngûåa? Vaâ ai àaä taåo nïn öng giaâ Noel?
Lõch sûã ra àúâi cuãa öng giaâ Tuyïët vaâ bêìy tuêìn löåc bùæt àêìu tûâ hai cuöën saách
thiïëu nhi àûúåc xuêët baãn vaâo àêìu thïë kyã 19. Cuöën àêìu tiïn tûåa àïì Baån cuãa treã
(1821), trong àoá coá hònh aãnh minh hoåa möåt öng giaâ tñ hon mùåc böå àöì àoã choái,
ngöìi trïn chiïëc xe do möåt con tuêìn löåc keáo. Àïën nùm 1823, khi Clement Clarke
Moore lêìn àêìu tiïn cöng böë baâi thú Àïm trûúác lïî Giaáng sinh trïn möåt túâ baáo úã
New York, truyïìn thuyïët vïì bêìy tuêìn löåc múái thûåc sûå ra àúâi. Trong baâi thú cuãa
Moore, öng giaâ Tuyïët coá 8 con tuêìn löåc vaâ chuáng khöng hïì biïët bay (thay vò
thïë, chuáng chó nhaãy lïn trong khöng trung àïí traánh vêåt caãn hoùåc caác maái nhaâ maâ
thöi).
Moore cuäng laâ ngûúâi àùåt tïn cho nhûäng thaânh viïn cuãa bêìy tuêìn löåc, khi
öng viïët: “Öng giaâ Tuyïët huyát saáo, heát lïn vaâ goåi tïn chuáng: Naâo Dasher! Naâo
Dancer! Naâo Prancer vaâ Vixen! Tiïën lïn Comet, tiïën lïn Cupid! Tiïën lïn
Donder vaâ Blitzen.”
Öng giaâ Tuyïët vaâ bêìy tuêìn löåc cuäng chûa coá hònh daång quen thuöåc nhû
ngaây nay, cho àïën nhûäng nùm 1860, khi hoåa sô Thomas Nast bùæt àêìu mö taã
Santa Claus nhû möåt öng giaâ to beáo, coá rêu vaâ söëng úã Bùæc cûåc, trïn taåp chñ
Harper, söë Giaáng sinh.
Rudolph, con tuêìn löåc thûá 9 vúái chiïëc muäi àoã vaâ saáng choái, xuêët hiïån lêìn
àêìu tiïn trong möåt cuöën saách moãng, àûúåc cöng ty Montgomery Ward xuêët baãn
nùm 1939 àïí tùång cho treã khi chuáng mua àöì trong cûãa haâng. Tûâ nùm 1949,
Rudolph bùæt àêìu trúã thaânh phêìn khöng thïí thiïëu trong bêìy tuây tuâng cuãa öng giaâ
Noel khi Johnny Marks viïët baâi haát Rudolph, con tuêìn löåc muäi àoã.
Nhûng, cêu hoãi vêîn coân àoá: Taåi sao laâ tuêìn löåc, maâ khöng phaãi laâ ngûåa?
Nhaâ sûã hoåc Stephen Nissenbaum phoãng àoaán rùçng àoá laâ do quan niïåm quen
thuöåc vïì viïåc sûã duång tuêìn löåc àïí keáo xe cuãa ngûúâi phûúng Bùæc. Cuäng vaâo thúâi
àiïím àoá, tuêìn löåc bùæt àêìu xuêët hiïån trong saách vúä loâng cuãa treã em, vaâ noá nhanh
choáng trúã thaânh möåt àöång vêåt quen thuöåc vúái moåi ngûúâi.

Cêu hoãi vïì Rudolph vaâ giúái tñnh cuãa noá laâ khoá traã lúâi hún caã. Têët caã caác
con tuêìn löåc cuãa öng giaâ Tuyïët àïìu àûúåc mö taã laâ coá gaåc. YÁ nghôa cuãa böå gaåc
thò khöng cêìn phaãi baân (tuêìn löåc laâ thaânh viïn duy nhêët trong hoå nhaâ hûúu maâ
caã con caái vaâ con àûåc àïìu moåc gaåc), vêën àïì laâ úã chöî thúâi àiïím maâ chuáng thay
böå gaåc àoá.
“Nhûäng con àûåc lúán nhêët ruång gaåc àêìu tiïn vaâo khoaãng cuöëi thaáng 10,
hêìu nhû ngay sau khi muâa àöång duåc kïët thuác”, Pat Valkenburg, möåt nhaâ sinh
hoåc tûå nhiïn taåi UÃy ban Sùn bùæt vaâ Nghïì caá, bang Alaska (Myä), cho biïët. Vaâo
cuöëi thúâi kyâ naây, nhûäng con àûåc khöng chó mêët gaåc, maâ khaã nùng àïí chuáng keáo
àûúåc möåt öng giaâ to beáo vúái haâng têën quaâ ài khùæp thïë giúái trong möåt àïm laâ hêìu
nhû khöng tûúãng. Trong khi êëy, nhûäng con àûåc coân non vaâ con caái thêåm chñ coá
thïí giûä laåi gaåc cho àïën khoaãng thaáng 4, phuå thuöåc vaâo lûúång thûác ùn. Mùåt khaác,
ngûúâi phûúng Bùæc coá cuöåc söëng dûåa vaâo bêìy tuêìn löåc thûúâng thiïën con àûåc àïí
chuáng laâm viïåc töët hún. Viïåc loaåi boã “biïíu tûúång” giúái tñnh naây cuäng àöìng thúâi
laâm àûát àoaån chu kyâ gêy ruång gaåc úã con àûåc.
Tûâ nhûäng bùçng chûáng trïn, caác nhaâ nghiïn cûáu kïët luêån rùçng, bêìy tuêìn
löåc cuãa öng giaâ Tuyïët hoùåc laâ con caái, con àûåc non, hoùåc laâ con bõ thiïën.
Cêu hoãi cuöëi cuâng, rùçng taåi sao caái muäi cuãa Rudolph laåi àoã nhû vêåy? Möåt
nghiïn cûáu cuãa Odd Halvorsen, Àaåi hoåc Oslo (Canada), àaä chó ra rùçng, muäi cuãa
tuêìn löåc laâ möi trûúâng lyá tûúãng cho caác sinh vêåt kyá sinh, vaâ maâu sùæc nöíi tiïëng
trïn cú quan thñnh giaác cuãa Rudolph coá thïí laâ do nhûäng con vêåt huát maáu tñ hon
naây gêy ra.
Duâ gò ài nûäa thò “Rudolph vêîn laâ möåt nhên vêåt thêìn thoaåi, vaâ noá coá thïí laâ
moåi thûá maâ noá muöën”, Valkenburg vui veã kïët luêån.

Vöî beáo gêëu truác bùçng baánh quy hònh truác
Theo caác nhaâ nghiïn cûáu, chïë àöå ùn truác tre thöng thûúâng khöng àaãm baão
àuã vitamin cho loaâi vêåt quyá hiïëm naây. Baánh quy hònh truác chûáa àêìy chêët dinh
dûúäng àang àûúåc sûã duång laâ thûác ùn thay thïë.
Nhûäng con gêëu truác vöën àaä phaãi chõu nhiïìu nöîi aám aãnh nhû bõ sùn tröåm,
möi trûúâng suy thoaái vaâ thêåm chñ caã sûå truåc trùåc trong khaã nùng duy trò noâi
giöëng cuãa chuáng. Caác nhaâ khoa hoåc nay cho biïët viïåc ùn uöëng cuãa chuáng cuäng
coá vêën àïì. Cuå thïí, chuáng bõ thiïëu vitamin, chêët khoaáng, chêët súåi vaâ kïët quaã laâ bõ
suy dinh dûúäng.
Nhûäng chiïëc baánh quy múái naây coá àêìy àuã 3 loaåi chêët trïn vaâ àïí traánh bõ
gêëu truác nghi ngúâ, chuáng àûúåc àuác dûúái daång caânh truác. Theo caác nhaâ khoa
hoåc, boån gêëu caãm thêëy baánh naây rêët ngon.
Ûúác tñnh chó coân khoaãng 1.000 con gêëu truác söëng trong thiïn nhiïn. Taåi
trung têm chùn nuöi gêëu truác úã Tûá Xuyïn, caác nhaâ nghiïn cûáu àang tòm caách
gia tùng dên söë cuãa loaâi vêåt naây, nhû duâng thuöëc kñch duåc viagra, vaâ caã caác
bùng video sex àïí tùng cûúâng ham muöën giao phöëi cuãa chuáng. Ñt nhêët, bêy giúâ
chuáng cuäng àaä coá möåt chïë àöå dinh dûúäng cên bùçng, húåp lyá.

Maáy bay chúã khaách khöng ngûúâi laái seä thaânh hiïån
thûåc?
Möåt buöíi chiïìu ïm aã taåi cùn cûá khöng quên úã miïìn nam Australia, möåt
chiïëc maáy bay maâu trùæng àaáp nheå xuöëng àûúâng bùng. Àoá laâ chiïëc Global Hawk
daâi, caánh ngùæn, nhûng àiïìu àùåc biïåt nhêët laâ noá khöng coá cûãa söí vaâ buöìng laái vò
chùèng hïì coá phi cöng àiïìu khiïín.
Chiïëc maáy bay naây àaä cêët caánh tûâ cùn cûá khöng quên Edwards úã
California (Myä) vaâo thaáng 4/2001 vaâ hoaân têët chuyïën bay vûúåt Thaái Bònh
Dûúng àêìu tiïn sau gêìn 24 giúâ.
"Chuáng töi thûåc hiïån chuyïën bay lõch sûã naây chó vúái 2 caái nhùæp chuöåt:
möåt lêìn àïí chó thõ cho maáy bay cêët caánh, möåt lêìn sau khi haå caánh lïånh cho noá

tùæt àöång cú", Bob Mitchell, haäng Northrop Grumman thiïët kïë maáy bay, phaát
biïíu. Têët caã caác viïåc coân laåi trong chuyïën bay àïìu do hïå thöëng computer trïn
maáy bay àiïìu khiïín tûå àöång.
Cuöëi nùm 2001, Global Hawk lêìn àêìu tiïn àûúåc xung trêån taåi
Afghanistan vaâ àûúåc àaánh giaá mang nhiïìu lúåi thïë hún maáy bay coá ngûúâi laái: coá
thïí bay thêåt cao nhûng cuäng coá thïí tiïëp cêån nhûäng àiïím thêåt thêëp. Àùåc biïåt laâ
tiïët kiïåm sinh maång phi cöng trong nhûäng núi chiïën sûå nguy hiïím.
Liïåu thaânh cöng cuãa Global Hawk coá cho pheáp triïín khai sang lônh
vûåc maáy bay chúã khaách? Theo caác chuyïn gia, chó khi naâo thoãa maän àuã 3
àiïìu kiïån sau àêy thò maáy bay chúã khaách khöng ngûúâi laái múái thaânh hiïån thûåc:
1. Maáy bay àûúåc thiïët kïë baão àaãm chuêín an toaân töëi àa (xaác suêët sú suêët kyä
thuêåt laâ 1/1 tyã chuyïën bay). 2. Haäng haâng khöng coá àuã lyá leä biïån minh cho viïåc
thay thïë maáy bay coá ngûúâi laái. 3. Quan troång nhêët, liïåu haânh khaách coá sùén saâng
leo lïn möåt chiïëc maáy bay maâ chùèng coá viïn phi cöng naâo àiïìu khiïín khöng?
Àiïìu kiïån thûá nhêët coá thïí thoãa maän, nïëu khöng phaãi ngay bêy giúâ thò
cuäng laâ trong möåt thêåp niïn. Öng Higgins, Phoá chuã tõch haäng Boeing, cho biïët:
"Hiïån giúâ chuáng töi vêîn sûã duång laái tûå àöång khi hïå thöëng naây coá thïí vêån haânh
töët hún phi cöng thêåt". Caác haäng haâng khöng cuäng coá thïí tòm ra àuã lyá do àïí àaáp
ûáng àiïìu kiïån thûá 2. Caác "phi cöng tûå àöång" seä khöng bao giúâ toã veã buöìn chaán
trong caác chuyïën bay àûúâng daâi vaâ àùåc biïåt hûäu hiïåu trong caác trûúâng húåp haå
caánh khi thúâi tiïët xêëu, aãnh hûúãng àïën têìm nhòn cuãa mùæt ngûúâi.
Àöëi vúái àa söë haäng haâng khöng, töën keám lúán nhêët vêîn nùm úã lûúng böíng
cho nhên viïn, vöën thûúâng chiïëm àïën möåt nûãa khoaãn thu haâng nùm cuãa haäng.
Trong söë nhên viïn, lûúng phi cöng àûúåc xïëp vaâo loaåi cao nhêët. Theo haäng
tuyïín möå phi cöng AIR, phi cöng chñnh coá kinh nghiïåm nhêån mûác lûúng trung
bònh laâ 178.000/nùm. Möåt vaâi haäng nhû Delta traã rêët cao - 248.000 USD/nùm
cho nhûäng tay laái haâng àêìu. Ngoaâi lûúng, phi cöng coân àûúåc hûúãng nhiïìu
khoaãn khaác nhû phuå cêëp tûâng ngaây bay hay chi phñ qua àïm... Trong khi àoá,
maáy bay khöng ngûúâi laái seä khöng bao giúâ mïåt moãi, khöng uöëng rûúåu, khöng
àoâi tùng lûúng vaâ nhêët laâ khöng... àònh cöng. Àiïìu naây seä cùæt giaãm àûúåc haâng tyã
USD möîi nùm cho caác haäng haâng khöng lúán.
Craig Mundie, giaám àöëc phuå traách kyä thuêåt cuãa Microsoft, dûå àoaán rùçng
nhûäng chuyïën bay khöng ngûúâi laái seä àûúåc thûúng maåi hoáa vaâo nùm 2030.

Nhûng thaách thûác khöng phaãi laâ kyä thuêåt maâ thuyïët phuåc àûúåc haânh
khaách lïn khoang. Möåt àïì nghõ àûúåc àûa ra laâ àïí haânh khaách an têm röìi quen
dêìn, caác haäng nïn duy trò möåt phi cöng trïn caác maáy bay khöng ngûúâi laái.

Xem phim àen trùæng seä coá giêëc mú khöng maâu
Viïåc thûúãng thûác laåi quaá nhiïìu phim cöí (phim àen
trùæng) trong muâa Giaáng sinh naây coá thïí khiïën cuöåc söëng cuãa
baån vïì àïm trúã nïn àún àiïåu. Khi àoá, nhûäng gò baån mú thêëy
dûúâng nhû àïìu u aám, chùèng coá maâu sùæc gò caã, möåt nhaâ triïët
hoåc Myä vûâa cho biïët.
Eric Schwitzgebel cuãa Àaåi hoåc California, Riverside (Myä), àaä töíng húåp
söë liïåu àiïìu tra cuãa nhûäng nùm 1950 - thúâi kyâ vaâng son cuãa thïí loaåi phim àen
trùæng - vaâ phaát hiïån thêëy, hêìu hïët ngûúâi xem àïìu noái rùçng giêëc mú cuãa hoå khöng
bao giúâ, hoùåc hiïëm khi coá maâu sùæc. Trong khi àoá, trûúác vaâ sau thúâi kyâ naây, àa
söë moåi ngûúâi àïìu mú thêëy nhûäng caãnh tûúång hïët sûác rûåc rúä.
Caác nhaâ nghiïn cûáu cho rùçng, con ngûúâi nhêån thûác maâu sùæc theo kiïíu lan
truyïìn cuãa chêët loãng, nghôa laâ tûâ möåt àiïím nhoã toãa ra caác àiïím khaác. Trong mùæt
ngûúâi, chó coá möåt khoaãng nhoã úã trung têm voäng maåc laâ phên biïåt àûúåc maâu sùæc,
nhûng thûåc tïë, ta nhòn thêëy caã thïë giúái àïìu tûúi saáng nhû thïë. Àoá laâ vò khi mùæt
cuãa chuáng ta lûúát xung quanh, naäo àaä lêëp àêìp nhûäng chöî tröëng khöng coá maâu
sùæc bùçng kyá ûác hoùåc bùçng sûå phoãng àoaán.
Trong giêëc mú, coá thïí chuáng ta cuäng àaä laâm nhû thïë. Vò maâu sùæc trong
caác giêëc mú thûúâng rêët múâ aão, khoá nùæm bùæt (giöëng nhû caách maâ caác tiïíu thuyïët
gia mö taã möåt vêåt naâo àoá nhûng laåi khöng nïu àûúåc tïn maâu cuå thïí cuãa noá), nïn
chuáng chó trúã thaânh möåt maâu sùæc cuå thïí khi chuáng ta cöë gùæng taái hiïån laåi (tûác laâ
böí sung vaâo caác ö tröëng trïn naäo nhûäng maâu maâ ta àaä ghi nhúá àûúåc). Nïëu
chuáng ta xem quaá nhiïìu phim àen trùæng, kyá ûác chuáng ta seä lêëp àêìy caác hònh aãnh
khöng maâu àoá, vaâ noá khiïën cho giêëc mú trúã nïn xaám xõt.

Nhaâ têm lyá hoåc Mark Blagrove cuãa Àaåi hoåc Wales, Swansea (Myä), cuäng
nhêån àõnh rùçng, khi möåt ngûúâi naâo àoá cho biïët giêëc mú cuãa hoå chó laâ hai maâu
àen trùæng, thò coá thïí àiïìu hoå thûåc sûå muöën noái laâ hoå àaä khöng nhêån ra bêët cûá
maâu naâo caã.
"Chuáng ta biïët quaá ñt vïì nhûäng gò xaãy ra trong naäo böå khi àang traãi
nghiïåm giêëc mú", nhaâ khoa hoåc thêìn kinh Daniel Glaser cuãa Àaåi hoåc töíng húåp
London, bònh luêån. Vò thïë, chó coá caách chuåp naäo nhûäng ngûúâi àang nguã múái coá
thïí thêëy liïåu nhûäng vuâng naäo xûã lyá tñn hiïåu maâu sùæc coá hoaåt àöång khi hoå àang
mú hay khöng.

Tuyïët nhên taåo laâm tûâ khoai têy

Khi giaã laâm tuyïët rúi úã raåp haát hay phim trûúâng, giúái
kyä xaão àïìu duâng tuyïët nhên taåo bùçng chêët deão. Tuy nhiïn, khi
xong viïåc, hoå khöng thïí thu gom hïët chuáng, nhêët laâ trïn caác
bêåu cûãa, dêîn túái ö nhiïîm möi trûúâng. Caác nhaâ hoáa hoåc Àûác
nay àaä taåo ra möåt loaåi tuyïët múái, rêët dïî phên huãy, vò laâm tûâ…
tinh böåt khoai têy.
Saãn phêím naây laâ cuãa Frithjof Baumann vaâ cöång sûå,
Viïån cöng nghïå Hoáa hoåc Fraunhofer úã Karlsruhe (Àûác). Àïí
laâm ra noá, ngûúâi ta coá thïí duâng tinh böåt khoai têy, ngö, thêåm chñ taão biïín. Khi
àûúåc phun vaâo trong khöng khñ, loaåi tinh böåt naây hoáa thaânh möåt daång boåt xöëp,
tröng giöëng nhû tuyïët. Tuy nhiïn àïën luác naây, Baumann vêîn chûa thïí laâm cho
tuyïët giaã rúi dûúái daång böng, maâ chó coá thïí mö phoãng caách rúi cuãa nhûäng cuåm
tuyïët lúán. Vò thïë, nhoám nghiïn cûáu àang tiïëp tuåc caãi tiïën noá.
Khi àûúåc dêëp êím vûâa phaãi, tuyïët khoai têy seä dñnh kïët vúái nhau vûâa àuã àïí
àùæp ngûúâi tuyïët hay taåo ra caác cöåt bùng. Coân khi phun àêîm nûúác, chuáng seä tan
ra. Trong khöng khñ, loaåi tuyïët naây rúi rêët àeåp, nhûng noá khöng hiïån ra trïn mùåt
àêët, vò quaá nheå.
Caác nhaâ nghiïn cûáu cuãa viïån Fraunhofer àaä thûã nghiïåm chuáng trong nhaâ
haát quöëc gia úã Karlsruhe, vaâ cung cêëp 5 têën tuyïët cho möåt chûúng trònh khoa
hoåc giaã tûúãng trïn tivi, coá tïn goåi Haânh tinh bùng giaá.
Tuyïët
khoai têy rúi nhû
tuyïët thêåt.

Ûúáp laånh thûåc phêím bùçng êm thanh
Caác nhaâ khoa hoåc Myä àaä saáng chïë ra möåt loaåi tuã laånh
êm hoåc àïí baão quaãn thûåc phêím. Loaåi tuã naây vêån haânh theo cú
chïë duâng nhûäng êm thanh vúái cûúâng àöå cûåc lúán àïí laâm laånh
tûác khùæc thûåc phêím chûáa trong àoá. Ûu àiïím cuãa noá laâ khöng
saãn ra caác khñ gêy hiïåu ûáng nhaâ kñnh.
Thûåc chêët, loaåi tuã naây hoaåt àöång lúåi duång cú chïë truyïìn
êm nhû sau: soáng êm di chuyïín bùçng caách neán vaâ keáo giaän möi trûúâng khöng
khñ, núi chuáng àûúåc taåo ra.
Vaâo nhûäng nùm 1980, Scott Backhaus vaâ Greg Swift, taåi phoâng thñ
nghiïåm quöëc gia Los Alamos (Myä), àaä phaát hiïån ra rùçng quaá trònh neán/giaän trïn
coá thïí laâm cho nhûäng têëm kim loaåi àùåt trïn àûúâng truyïìn cuãa soáng êm noáng lïn
hay laånh ài. Theo nguyïn lyá naây, ngûúâi ta coá thïí taåo ra biïën thiïn nhiïåt àöå bùçng
caách àùåt möåt daäy caác têëm kim loaåi vaâo trong möåt öëng röîng, vaâ cho soáng êm
qua. Möåt söë têëm seä noáng lïn trong khi söë khaác seä laånh ài. Viïåc coân laåi àïí coá
àûúåc möåt chiïëc tuã laånh laâ gùæn caác thiïët bõ trao àöíi nhiïåt vaâo caác têëm kim loaåi úã
àêìu vaâ cuöëi daäy.
Nay, Matt Poese vaâ Steve Garratt cuãa Phoâng nghiïn cûáu ûáng duång, Àaåi
hoåc bang Pennsylvania (Myä), àang tiïëp tuåc cöng trònh trïn vúái viïåc taåo ra möåt
loaåi tuã laånh nhoã àïí baão quaãn kem. “Vêåt liïåu” laâm laånh úã àêy laâ nhûäng êm thanh
coá cûúâng àöå cûåc lúán, lïn àïën 173 dexibel (so saánh vúái cûúâng àöå êm taåi möåt
buöíi biïíu diïîn nhaåc rock cuäng chó coá 120 dexibel).
Tuy nhiïn, baån àûâng lo nïëu chùèng may chiïëc tuã coá bõ vúä tung ra: êm
thanh khuãng khiïëp naây khöng thïí thoaát ra ngoaâi, vò noá chó àûúåc sinh ra trong
möi trûúâng khñ bõ neán vúái aáp suêët cao trong hïå thöëng laâm laånh. Hai nhaâ nghiïn

cûáu hy voång, cöng trònh cuãa hoå seä chêëm dûát kyã nguyïn hoaåt àöång cuãa nhûäng
loaåi tuã laånh thöng thûúâng vöën saãn ra khaá nhiïìu khñ nhaâ kñnh.
Giaã thuyïët múái vïì nghôa àõa khuãng long úã Myä
Höì Cleveland-Lloyd, trïn vuâng sa maåc àaá buåi
úã miïìn nam bang Utah (Myä) tûâ lêu àaä nöíi tiïëng laâ
möåt trong nhûäng nghôa àõa khuãng long lúán nhêët thïë
giúái. Coá giaã thuyïët cho rùçng chuáng chïët chòm trong
àêìm lêìy. Nhûng nay, möåt nghiïn cûáu cho thêëy, haån
haán múái laâ thuã phaåm gêy ra sûå diïåt vong cuãa chuáng.
Cleveland-Lloyd chûáa túái hún 70 böå xûúng
khöng hoaân chónh, 12.000 chiïëc xûúng rúâi raåc vaâ
nhûäng quaã trûáng khuãng long nùçm raãi raác khùæp núi. Hún 2/3 söë hoáa thaåch naây
thuöåc vïì loaâi Allosaurus fragilis, möåt loaâi khuãng long ùn thõt coá hoå haâng vúái
khuãng long baåo chuáa, chuyïn sùn luâng nhûäng con khuãng long ùn coã nhû
Stegosaurus.
Hiïån tûúång têåp trung möåt lûúång lúán boâ saát ùn thõt nhû vêåy laâ khaá bêët
thûúâng, vaâ caác nhaâ cöí sinh vêåt hoåc àaä cöë cöng lyá giaãi àiïìu àoá. Möåt giaã thuyïët
Möåt mêîu xûúng
khuãng long úã Utah.

àûúåc thûâa nhêån lêu nay cho rùçng, bêìy khuãng long bõ chïët do thuåt chên xuöëng
möåt vuäng lêìy lúán nùçm úã ròa möåt höì nûúác. Chuáng àang lao theo tiïëng kïu cuãa
nhûäng con möìi cuäng mùæc keåt trong höì trûúác àoá.
Tuy nhiïn, khi phên tñch caác böå xûúng vaâ mö hònh “caái bêîy àêìm lêìy”,
Terry Gates, möåt nhaâ cöí sinh vêåt hoåc taåi Àaåi hoåc Utah úã thaânh phöë Salt Lake
(Myä), phaát hiïån thêëy coá nhûäng àiïìu khöng húåp lyá. Thûá nhêët, thöng thûúâng
nhûäng àöång vêåt khi thuåt xuöëng buân seä chòm thùèng xuöëng, vaâ caác chi cuãa chuáng
seä àûúåc baão quaãn trong tû thïë àoá (Möåt bùçng chûáng uãng höå nhêån àõnh naây laâ tû
thïë chïët cuãa loaâi chim moa khöng biïët bay tòm thêëy úã New Zealand). Nhûng khi
khai quêåt, Gates àaä khöng tòm thêëy hai maãnh xûúng naâo khúáp vúái nhau theo tû
thïë duöîi thùèng caã.
Àiïím khoá giaãi thñch thûá hai laâ söë khuãng long chûa trûúãng thaânh chiïëm
phêìn lúán caác hoáa thaåch trong höì (túái 82%). “Àöång vêåt chûa trûúãng thaânh
thûúâng rêët nhaåy caãm vúái sûác eáp cuãa möi trûúâng. Sûå têåp trung vúái söë lûúång lúán
cuãa chuáng chûáng toã möi trûúâng coá àiïìu gò àoá khaác laå, múái khiïën chuáng phaãi tuå
têåp àöng àaão nhû vêåy", Gates lêåp luêån. Gates cuäng àaä xem xeát kyä caác lúáp trêìm
tñch trong höì, vaâ phaát hiïån thêëy coá nhûäng dêëu hiïåu cuãa haån haán nhû caác vïåt buân
khö bõ nûát ra, coân àûúåc baão quaãn nguyïn veån àïën ngaây nay.
Haâng loaåt bùçng chûáng trïn àaä àûa Gates àïën möåt giaã thuyïët múái, àûúåc
öng trònh baây trong cuöåc gùåp cuãa Hiïåp höåi Cöí sinh vêåt hoåc coá xûúng söëng taåi
Oklahoma, thaáng 10 vûâa qua.
Theo kõch baãn naây, khi muâa khö túái, möåt lûúång lúán àöång vêåt ùn coã têåp
trung quanh höì nûúác. Chuáng ùn kiïåt têët caã caác loaåi cêy coá thïí, vaâ khi khöng coân
gò àïí cho vaâo miïång nûäa, möåt vaâi con trong söë àoá guåc xuöëng vò àoái. Muâi höi
thöëi cuãa chuáng àaä thu huát caác con khuãng long ùn thõt Allosaurus. Cuäng vò khuãng
long Allosaurus têåp trung vúái söë lûúång lúán nhû vêåy, nïn vö hònh chung àaä ngùn
caãn têët caã nhûäng loaâi khaác àõnh àïën kiïëm ùn úã àoá. Sau khi cheán hïët caác xaác
àöång vêåt ùn coã, caác con Allosaurus ùn thõt lêîn nhau thay vò boã ài tòm nguöìn thûác
ùn úã núi khaác. Kïët quaã laâ, chuáng chïët dêìn chïët moân vò mêët nûúác, vò bïånh têåt vaâ
vò aánh nùæng mùåt trúâi thiïu àöët.

Gúä boã lúâi nguyïìn cuãa xaác ûúáp Tutankhamen
Caác nhaâ khoa hoåc Australia tuyïn böë, khöng cêìn
phaãi súå haäi lúâi nguyïìn cuãa võ hoaâng àïë Ai Cêåp treã tuöíi
thïm nûäa. Vò rùçng, têët caã nhûäng ngûúâi quêëy röëi lùng
möå cuãa Tutankhamen tuy àïìu àaä chïët, nhûng hoå thoå
chùèng keám gò nhûäng ngûúâi chûa tûâng àùåt chên àïën núi
an nghó vônh hùçng cuãa öng.
Tuyïn böë naây àûúåc àûa ra trong möåt cuöåc àiïìu
tra múái nhêët àùng trïn taåp chñ British Medical.
Theo ghi cheáp cuãa nhaâ khaão cöí ngûúâi Anh
Howard Carter (ngûúâi cuäng coá mùåt khi quan taâi cuãa Tutankhamen àûúåc múã ra
vaâo thaáng 2/1923), coá 44 ngûúâi phûúng Têy úã Ai Cêåp vaâo thúâi àiïím àoá, trong
àoá 25 ngûúâi bõ coi laâ àaä tiïëp xuác vúái lúâi nguyïìn. Hoå laâ thaânh viïn cuãa àoaân khai
quêåt, nhaâ baáo, caác quan chûác Anh, thaânh viïn hoaâng gia Bó, nhûäng chûác sùæc vaâ
chuyïn gia do chñnh phuã Ai Cêåp àïì cûã höî trúå àoaân thaám hiïím. Tuy nhiïn, tiïën
sô Mark Nelson, Àaåi hoåc Monash úã Australia, khi phên tñch tuöíi thoå cuãa nhûäng
ngûúâi naây, àaä phaát hiïån thêëy nhoám àöång àïën "lúâi nguyïìn" coá tuöíi thoå chùèng
keám bao nhiïu so vúái nhûäng ngûúâi khöng coá liïn quan.
Quan taâi cuãa
Tutankhamen àûúåc múã
ra lêìn àêìu tiïn vaâo nùm
1923.

Lúâi nguyïìn xuêët hiïån nhû thïë naâo?
Thaáng 2/1923, ngûúâi ta khai quêåt lùng möå cuãa Tutankhamen taåi Thung
luäng cuãa caác öng hoaâng, gêìn Luxor, Ai Cêåp. Lúâi nguyïìn xuêët hiïån vaâ lan truyïìn
khi Lord Carnarvon, ngûúâi höî trúå taâi chñnh cho cuöåc thaám hiïím, bõ chïët ngay
trong nùm sau. Carnarvon, 57 tuöíi, mêët vò nhiïîm àöåc maáu vaâ viïm phöíi do caác
vïët muöîi cùæn bõ nhiïîm truâng. Tuy nhiïn, baáo chñ trïn thïë giúái nhanh choáng loan
tin rùçng àoá laâ do lúâi nguyïìn Tutankhamen àaä phaát huy hiïåu lûåc. Thêåm chñ caã
con choá 3 chên cuãa Carnarvon, do àau buöìn vò caái chïët cuãa chuã nïn thûúâng tru
lïn nhûäng tiïëng kïu thaãm thiïët, cuäng bõ "buöåc töåi" laâ möåt boáng ma. Lêìn lûúåt sau
àoá, 25 ngûúâi phûúng Têy coá mùåt taåi thúâi àiïím múã ngöi möå àïìu àûúåc xaác nhêån
laâ àaä chïët vò nhûäng nguyïn nhên thêìn bñ, coá liïn quan àïën lúâi nguyïìn.
Vö hiïåu hoáa lúâi nguyïìn
Tiïën sô Nelson àaä tòm hiïíu cuöåc söëng cuãa têët caã nhûäng ngûúâi naây àïí xem
liïåu hoå coá thûåc laâ chïët treã nhû lúâi nguyïìn noái. Öng liïåt kï ngaây chïët cuãa têët caã
nhûäng ngûúâi coá mùåt vaâ 11 ngûúâi khaác khöng coá mùåt luác múã hêìm möå nhûng úã
Ai Cêåp vaâo thúâi àiïím àoá. Nelson phaát hiïån thêëy, tuöíi thoå trung bònh cuãa 25
ngûúâi àaä àuång phaãi “lúâi nguyïìn” laâ 70, trong khi tuöíi thoå cuãa nhoám kia laâ 75.
Trung bònh, 25 ngûúâi naây vêîn söëng thïm tûâ 3 àïën 10 nùm nûäa sau khi àaä lônh
"baãn aán tûã thêìn" cuãa Tutankhamen. Phaát hiïån chûáng toã rùçng, "lúâi nguyïìn"

khöng coá bêët cûá aãnh hûúãng naâo túái tuöíi thoå cuãa nhûäng ngûúâi àaä chaåm àïën cùn
phoâng chûáa xaác ûúáp cuãa võ hoaâng àïë danh tiïëng.
“Töi khöng tòm thêëy bùçng chûáng naâo vïì sûå töìn taåi cuãa lúâi nguyïìn. Coá leä
sau cuâng, giöëng nhû vúái võ hoaâng àïë treã tuöíi àaáng thûúng Tutankhamen, ngûúâi
ta nïn àïí cho lúâi nguyïìn àoá àûúåc nùçm yïn trong dô vaäng”, tiïën sô Nelson kïët
luêån

Kham pha nhung bi an khoa hoc

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (15)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Kham pha nhung bi an khoa hoc

Similar to Kham pha nhung bi an khoa hoc (20)

Kham pha nhung bi an khoa hoc