SlideShare a Scribd company logo

Cac con vat

‱
‱
Tiáșżn Đồng Sá»č
Tiáșżn Đồng Sá»č
1 of 107
Download to read offline
CAÁC CON VÊÅT 1 MUÅC LUÅC TÖÍ TÖNG NHAÂ HÖÍ...............................................................................................................2 TÏ GIAÁC TRONG NGAÂN XANH ......................................................................................... 18 RÖÌNG HAY LAÂ RÙÆN BIÏÍ N ................................................................................................. 31 VAÂI NEÁT VÏÌ CAÁ SÊËU.......................................................................................................... 36 NGÛÅA THÊÌN ...................................................................................................................... 51 CON BAÅCH TUÖÅC KHÖÍNG LÖÌ .......................................................................................... 58 CHUYÏÅN VÏÌ CON VOI....................................................................................................... 70 VAÂI NEÁT VÏÌ CAÁ MÊÅ P ......................................................................................................... 93 http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 2 TÖÍ TÖNG NHA HÖÍ Höí laĂą giöëng Ăčn thĂ”t, xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n vaĂąo Ă ĂȘĂŹu kyĂŁ ÀïÄ tam - thuöÄc nguyĂŻn Ă aĂ„i TĂȘn sinh, caĂĄch nay 56 triĂŻĂ„u nĂčm - möÄt trong nhûÀng nhoĂĄm àöÄng vĂȘĂ„t coĂĄ vuĂĄ nguyĂŻn thuĂŁy cöí nhĂȘĂ«t. Töí tiĂŻn cuĂŁa höí ngaĂąy nay laĂą giöëng höí khöng Ă uöi, rĂčng kiĂŻĂ«m, laĂą Ma-hai-rö-Ă uĂĄt (Mahairo- dus theo tiĂŻĂ«ng cöí Hy LaĂ„p "Ma hai ra" laĂą kiĂŻĂ«m, dao nhoĂ„n). RĂčng nanh cuĂŁa noĂĄ uöën nhĂ» hĂČnh caĂĄi gĂ»Ășm. VĂŻĂŹ kñch thĂ»ĂșĂĄc, Ma-hai-rö-Ă uĂĄt to nhiĂŻĂŹu hĂșn caĂĄc giöëng höí ĂșĂŁ A-mua hay Ben-gan, noĂĄ daĂĄm tĂȘĂ«n cöng caĂŁ tĂŻ giaĂĄc vaĂą voi! MiĂŻĂ„ng noĂĄ haĂĄ röÄng khuĂŁng khiĂŻĂ«p, gĂȘĂŹn nhĂ» thaĂąnh möÄt goĂĄc vuöng vaĂą cĂčĂŠm dĂŻĂź daĂąng nhûÀng rĂčng kiĂŻĂ«m nhoĂ„n vaĂąo da daĂąy cuĂŁa con möÏi. Tûù Ă ĂȘĂŹu thĂŻĂ« kyĂŁ ÀïÄ tûå vĂŻĂŹ sau (1 triĂŻĂ„u nĂčm) coĂĄ nhûÀng bĂčng kyĂą ghĂŻ gĂșĂĄm. GiaĂĄ reĂĄt ghĂŻ gĂșĂĄm Ă aĂ€ aĂŁnh hĂ»ĂșĂŁng Ă ĂŻĂ«n thĂŻĂ« giĂșĂĄi àöÄng vĂȘĂ„t vaĂą thûÄc vĂȘĂ„t. Con vĂȘĂ„t to lĂșĂĄn Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn ĂșĂŁ chĂȘu ĂȘu rĂșĂąi nĂși cĂ» truĂĄ Ă i lĂȘĂŹn vĂŻĂŹ nhûÀng vuĂąng nhiĂŻĂ„t Ă ĂșĂĄi - coĂĄ leĂ€ bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu tûù luĂĄc bĂčng kyĂą cuöëi cuĂąng - laĂą con höí rĂčng kiĂŻĂ«m. VaĂą sau Ă oĂĄ rĂȘĂ«t lĂȘu, con linh cĂȘĂ­u vaĂą sĂ» tûã mĂșĂĄi lĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng tiĂŻĂ«n vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng Mi Ă i, chĂčĂŠc laĂą trĂ»ĂșĂĄc khi lĂ»ĂșĂ€i Ă ĂȘĂ«t Gi bran ta àûåt àöi vaĂą ÀÔa Trung HaĂŁi laĂ„i möÄt lĂȘĂŹn nûÀa hoaĂąn toaĂąn chĂČm xuöëng vĂŽnh viĂŻĂźn cho tĂșĂĄi giĂșĂą Ă ĂȘy. GĂȘĂ«u, boĂą toĂĄt, hĂ»Ășu thĂČ ruĂĄt vĂŻĂŹ phĂ»Ășng BĂčĂŠc. (Theo lĂ”ch sûã caĂĄc loaĂąi vĂȘĂ„t cuĂŁa Ri-sa LĂș-vin-xĂșn vaĂą ÀĂșĂąi söëng traĂĄi Ă ĂȘĂ«t cuĂŁa A. I-a-cöëp-leĂĄp). CoĂĄ taĂĄc giaĂŁ khaĂĄc noĂĄi rĂčçng con höí ngaĂąy nay, khöng dñnh lñu gĂČ Ă ĂŻĂ«n con höí khöng Ă uöi rĂčng kiĂŻĂ«m. NhĂ»ng luĂȘĂ„n cûå coĂąn mĂș höÏ, khöng vûÀng chĂčĂŠc, nĂŻn töi thĂȘĂ«y khöng cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t dĂȘĂźn vaĂąo Ă ĂȘy. Höí Ă Ă»ĂșĂ„c mang tĂŻn khoa hoĂ„c laĂą Panthera tigris hay Felix tigris laĂą con vĂȘĂ„t maĂ„nh nhĂȘĂ«t trong hoĂ„ meĂąo. * ÀĂčĂ„c tñnh vaĂą sinh hoaĂ„t cuĂŁa höí Con vĂȘĂ„t Ăčn thĂ”t söëng, dûÀ tĂșĂ„n vaĂą nham hiĂŻĂ­m, thĂ»ĂșĂąng söëng vaĂą Ă i Ăčn möÄt mĂČnh, trûù thĂșĂąi kyĂą hön phöëi. NoĂĄ laĂą chuĂĄa sĂșn lĂȘm cuĂŁa caĂĄc vuĂąng rûùng ViĂŻĂ„t Nam, Àöng DĂ»Ășng vaĂą chĂȘu aĂĄ noĂĄi chung. TrĂŻn baĂŁn àöÏ àöÄng vĂȘĂ„t thĂŻĂ« giĂșĂĄi, vuĂąng cĂ» truĂĄ cuĂŁa höí phĂȘn böë tûù Ba TĂ», tuyĂŻc- it-xtĂčng Ă ĂŻĂ«n tĂȘĂ„n Trung Quöëc, nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t ĂșĂŁ Ben-gan, MaĂ€ Lai, Àöng DĂ»Ășng, Gia-va, vaĂą aĂ„u- ma-tra, Ba-li. Tuy nhiĂŻn, ngaĂąy nay thĂłnh thoaĂŁng ngĂ»ĂșĂąi ta vĂȘĂźn thĂȘĂ«y höí xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n ĂșĂŁ vaĂąi vuĂąng laĂ„nh leĂ€o, bĂčng giaĂĄ ĂșĂŁ aĂĄ chĂȘu. ChuĂĄng thĂ»ĂșĂąng hoaĂ„t àöÄng trĂŻn caĂĄc vuĂąng BĂčĂŠc aĂĄ chĂȘu, tĂȘĂ„n miĂŻĂŹn Àöng Nam TĂȘy BaĂĄ LĂșĂ„i aĂĄ, vuĂąng söng HĂčĂŠc Long Giang (Ă Ă”a phĂȘĂ„n MaĂ€n ChĂȘu) Ă ĂŻĂ«n tĂȘĂ„n ĂȘĂ«n http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 3 ÀöÄ, Ă oaĂąn gioĂŁi CaĂĄc con vĂȘĂ„t trĂŻn rûùng dĂ»ĂșĂĄi biĂŻĂ­n sang Ă ĂŻĂ«n phña TĂȘy Nam vaĂą phña Nam biĂŻĂ­n CaĂĄt-xpien (thuöÄc LiĂŻn Xö). ĂșĂŁ Tñch Lan, TĂȘy TaĂ„ng vaĂą Ă aĂŁo booĂĄc-nĂŻ-ö khöng thĂȘĂ«y coĂĄ giöëng "MeĂąo khöíng löÏ" naĂąy. CoĂąn trĂŻn luĂ„c Ă Ă”a Phi ChĂȘu vaĂą MyĂ€ ChĂȘu thĂČ ngaĂąy nay loaĂ„i giöëng höí Ă aĂ€ bĂ” hoaĂąn toaĂąn tuyĂŻĂ„t diĂŻĂ„t. TaĂ„i sao noĂĄ laĂ„i coĂĄ thĂŻĂ­ laĂą ChuĂĄa sĂșn lĂȘm ĂșĂŁ caĂĄc vuĂąng rûùng chĂȘu aĂĄ ? Theo ÀaĂąo VĂčn TiĂŻĂ«n thĂČ: "TrĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t coĂĄ leĂ€ do höí coĂĄ thĂŻĂ­ xaĂĄc to lĂșĂĄn vaĂą sûåc khoĂŁe phi thĂ»ĂșĂąng. MöÄt höí àûÄc nĂčĂ„ng khoaĂŁng hai taĂ„ coĂĄ thĂŻĂ­ quĂčĂŠp con lĂșĂ„n to nĂčĂ„ng vaĂąi chuĂ„c ki-lö, nhaĂŁy qua haĂąng raĂąo khöng tiĂŻĂ«ng àöÄng vaĂą höí coĂĄ thĂŻĂ­ nhaĂŁy xa 5-6 meĂĄt. Höí coĂąn coĂĄ thĂŻm hai thûå vuĂ€ khñ rĂȘĂ«t lĂșĂ„i haĂ„i laĂą böÄ nanh vaĂą böÄ vuöët. so vĂșĂĄi böÄ rĂčng cuĂŁa nhiĂŻĂŹu loaĂąi thuĂĄ Ăčn thĂ”t (choĂĄ, cĂȘĂŹy...) rĂčng höí ñt hĂșn, nhĂ»ng cĂșĂ€ lĂșĂĄn hĂșn, caĂ„nh sĂčĂŠc vaĂą mĂȘĂ«u khoĂŁe hĂșn. RĂčng cûãa nhoĂŁ vaĂą deĂ„p khöng coĂĄ taĂĄc duĂ„ng quan troĂ„ng. NhĂ»ng rĂčng nanh rĂȘĂ«t lĂșĂĄn duĂąng Ă ĂŻĂ­ cĂčĂŠn xeĂĄ vaĂą rĂła thĂ”t; rĂčng haĂąm deĂ„p bĂŻn vaĂą coĂĄ mĂȘĂ«u nhoĂ„n, sĂčĂŠc duĂąng Ă ĂŻĂ­ cĂčĂŠn dĂȘĂ„p xĂ»Ășng con möÏi. HĂșn nûÀa, mĂčĂ„t höí troĂąn; haĂąm rĂčng trĂŻn vaĂą haĂąm dĂ»ĂșĂĄi khöng daĂąi, nĂŻn laĂąm thaĂąnh hai goĂ„ng kĂŻĂŹm ngĂčĂŠn rĂȘĂ«t khoĂŁe, giuĂĄp con vĂȘĂ„t ngoaĂ„m möÏi rĂȘĂ«t chĂčĂ„t vaĂą cĂčĂŠn vĂșĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c öëng xĂ»Ășng rĂčĂŠn nhĂȘĂ«t". BöÄ vuöët cuĂŁa hai baĂąn chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc cuĂ€ng khoĂŁe vaĂą sĂčĂŠc, duĂąng Ă ĂŻĂ­ taĂĄt vaĂą giûÀ möÏi. ChĂł cĂȘĂŹn vaĂŁ möÄt caĂĄi laĂą höí coĂĄ thĂŻĂ­ moĂĄc goĂ„n haĂąm dĂ»ĂșĂĄi cuĂŁa chuĂĄ lĂșĂ„n loĂąi. VaĂą con vĂȘĂ„t luön luön duĂ€a sĂčĂŠc böÄ vuöët bĂčçng caĂĄch caĂąo vaĂąo thĂȘn cĂȘy göß. Trong chuöÏng höí ĂșĂŁ vĂ»ĂșĂąn thuĂĄ, coĂĄ möÄt khuĂĄc göß lĂșĂĄn, chñnh laĂą Ă ĂŻĂ­ thoĂŁa maĂ€n yĂŻu cĂȘĂŹu cuĂŁa con vĂȘĂ„t. CuĂ€ng vĂČ vuöët höí lĂșĂ„i haĂ„i nhĂ» vĂȘĂ„y maĂą ĂșĂŁ Trung Quöëc vaĂą ViĂŻĂ„t Nam trĂ»ĂșĂĄc kia, thĂ»ĂșĂąng coĂĄ phong tuĂ„c duĂąng "höí traĂŁo" (tûåc vuöët höí) Ă ĂŻĂ­ laĂąm buĂąa Ă eo cho caĂĄc chaĂĄu nhoĂŁ vĂșĂĄi niĂŻĂŹm tin vuöët seĂ€ baĂŁo vĂŻĂ„ cho chaĂĄu luön luön khoĂŁe maĂ„nh. CĂȘĂŹn noĂĄi thĂŻm möÄt chuĂĄt laĂą so vĂșĂĄi sĂ» tûã, baĂĄo... caĂĄc loaĂąi thuĂĄ Ăčn thĂ”t coĂĄ vuöët khaĂĄc thĂČ vuöët höí rĂȘĂ«t àöÄc... vĂČ quaĂĄ bĂȘĂ­n. Khi noĂĄ caĂąo cĂȘĂ«u vaĂąo Ă ĂȘu thĂČ da thĂ”t con ngĂ»ĂșĂąi chöß Ă oĂĄ bĂ” thöëi rûÀa ngay. ThĂŻĂ« nĂŻn sau khi Ă aĂ€ bĂčĂŠn Ă Ă»ĂșĂ„c höí, ngĂ»ĂșĂąi ta thĂ»ĂșĂąng hay àöët vuöët cuĂŁa noĂĄ Ă ĂŻĂ­ traĂĄnh nhĂșĂ€ ra vö yĂĄ Ă uĂ„ng chaĂ„m phaĂŁi. öng baĂą ta coĂĄ cĂȘu: "Rûùng giaĂą nhiĂŻĂŹu voi, rûùng coĂąi nhiĂŻĂŹu coĂ„p" chûång toĂŁ noĂĄ ñt khi ĂșĂŁ rûùng sĂȘu, trûù möÄt vaĂąi nĂși coĂĄ hang höëc, gĂȘĂŹn khe suöëi. Ban ngaĂąy noĂĄ thĂ»ĂșĂąng tĂČm nguĂŁ nĂși yĂŻn tĂŽnh, giûÀa caĂĄc khu rûùng tre, hoĂčĂ„c hang höëc, ruĂĄ caĂąn, lau laĂĄch doĂ„c theo söng ngoĂąi. Àïm mĂșĂĄi moĂą Ă i bĂčĂŠt möÏi. TraĂĄi ngĂ»ĂșĂ„c vĂșĂĄi meĂąo - ngĂ»ĂșĂąi anh em hoĂ„ nöÄi - höí rĂȘĂ«t thñch nĂ»ĂșĂĄc, hay tĂčĂŠm, dĂŻĂź daĂąng bĂși qua ao Ă ĂȘĂŹm vaĂą caĂŁ söng lĂșĂĄn. ChuĂĄng ta thĂ»ĂșĂąng nghe chuyĂŻĂ„n höí, ban Ă ĂŻm leĂĄn bĂși qua nhûÀng khuĂĄc söng heĂ„p Ă ĂŻĂ­ vaĂąo xoĂĄm laĂąng bĂčĂŠt gia suĂĄc. NhûÀng khi chĂčĂšng bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c möÏi, bĂ” cĂșn Ă oĂĄi thuĂĄc baĂĄch, maĂą gĂčĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c chiĂŻĂ«c Ă oĂĄ cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂčĂ„t bĂčĂŠt töm teĂĄp ĂșĂŁ caĂĄc bĂșĂą suöëi, bĂșĂą söng thĂČ höí cuĂ€ng khöng bao giĂșĂą tûù chöëi. http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 4 NoĂĄ leĂ„ laĂąng duĂąng hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc bĂ»ng lĂŻn, ngûãa cöí haĂĄ hoĂ„ng àöí caĂŁ chiĂŻĂ«c Ă oĂĄ Ă ĂȘĂŹy töm, teĂĄp vaĂąo miĂŻĂ„ng vaĂą liĂŻĂ«m meĂĄp caĂĄi xong, chuöÏn ngay. aĂ„ĂșĂ„ trĂČ hoaĂ€n e bĂ” ngĂ»ĂșĂąi bĂčĂŠt gĂčĂ„p thĂČ khöën. VĂČ thĂŻĂ«, ta mĂșĂĄi coĂĄ cĂȘu "Ăčn nhĂ» huĂąm àöí Ă oĂĄ". Höí khöng sinh saĂŁn theo muĂąa nhĂȘĂ«t Ă Ă”nh nhĂ» möÄt söë giöëng loaĂąi thuĂĄ khaĂĄc. Khi àöÄng duĂ„c thĂČ höí caĂĄi toaĂĄt ra möÄt muĂąi xaĂ„ Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t, vaĂą kĂŻu bĂčçng möÄt "ngön ngûÀ" khaĂĄc hĂșn ngaĂąy thĂ»ĂșĂąng, Ă oĂĄ laĂą möÄt thûå tñn hiĂŻĂ„u goĂ„i tĂČnh, chĂł coĂĄ nhûÀng "chaĂąng trai" höí mĂșĂĄi biĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi sinh söëng ĂșĂŁ rûùng lĂȘu nĂčm, thĂ»ĂșĂąng chûång kiĂŻĂ«n nhûÀng cuöÄc tranh taĂąi, giao Ă ĂȘĂ«u aĂĄc liĂŻĂ„t giûÀa caĂĄc con höí àûÄc, Ă ĂŻĂ­ giaĂąnh lĂȘĂ«y vĂ” "hön thĂŻ". ChuĂĄng Ă aĂĄnh nhau, coĂĄ khi suöët ngaĂąy Ă ĂŻm, gĂȘĂŹm vang caĂŁ nuĂĄi; tuy nhiĂŻn chĂ»a hĂŻĂŹ thĂȘĂ«y xaĂŁy ra chĂŻĂ«t choĂĄc. Con chiĂŻĂ«n thĂčĂŠng cuöëi cuĂąng seĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c "naĂąng" choĂ„n laĂąm "àûåc lang quĂȘn". Trong suöët "thĂșĂąi kyĂą trĂčng mĂȘĂ„t" vĂșĂ„ chöÏng höí cuĂąng Ă i sĂčn bĂčĂŠt möÏi, luön luön söëng coĂĄ àöi bĂŻn nhau. NhĂ»ng khi höí caĂĄi coĂĄ mang, noĂĄ bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu giĂșĂŁ chûång nhe rĂčng, giĂ»Ășng vuöët Ă uöíi "chöÏng" Ă i. Anh chaĂąng rĂȘu huĂąm haĂąm eĂĄn vĂȘĂ„y maĂą cuĂ€ng sĂșĂ„ vĂșĂ„, Ă aĂąnh "nhĂȘĂźn nhĂ”n Ă aĂąn baĂą" ra Ă i söëng cö àöÄc möÄt mĂČnh. Ta hay noĂĄi: "DûÀ nhĂ» höí caĂĄi" laĂą phaĂŁi! Höí meĂ„ tĂ»Ășng lai bao giĂșĂą cuĂ€ng choĂ„n möÄt caĂĄi hang, möÄt buĂ„i rĂȘĂ„m hay giûÀa Ă aĂĄm lau sĂȘĂ„y kñn Ă aĂĄo laĂąm töí Ă eĂŁ con, sau 105 ngaĂąy cĂ»u mang, thĂ»ĂșĂąng Ă eĂŁ 2 hay 3 con, nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t laĂą 6. Höí con ra Ă ĂșĂąi, mĂčĂŠt nhĂčĂŠm khñt, to cĂșĂ€ möÄt con meĂąo lĂșĂĄn. MĂȘĂ«y tuĂȘĂŹn Ă ĂȘĂŹu, höí meĂ„ luön luön nĂčçm bĂŻn con, Ă ĂșĂ„i cho con phaĂĄt triĂŻĂ­n Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ. Khi naĂąo Ă oĂĄi quaĂĄ, noĂĄ mĂșĂĄi phaĂŁi taĂ„m rĂșĂąi con Ă i bĂčĂŠt möÏi. Ta hay noĂĄi: "Höí dûÀ cuĂ€ng khöng Ăčn thĂ”t con" Ă ĂŻĂ­ laĂąm thñ duĂ„ so saĂĄnh, nhĂčĂŠc nhĂșĂŁ vĂŻĂŹ Ă aĂ„o àûåc, luĂȘn lyĂĄ cuĂŁa böín phĂȘĂ„n ngĂ»ĂșĂąi laĂąm cha meĂ„. ÀiĂŻĂŹu naĂąy khöng hoaĂąn toaĂąn Ă uĂĄng. NhĂ» Ă aĂ€ biĂŻĂ«t, höí thĂ»ĂșĂąng Ă eĂŁ vaĂą nuöi 2 hay 3 con. NhiĂŻĂŹu hĂșn con söë ĂȘĂ«y, nghĂŽa laĂą lûåa con quaĂĄ àöng Ă uĂĄc thĂČ vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ kiĂŻĂ«m miĂŻĂ«ng seĂ€ rĂȘĂ«t gay go. TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p ĂȘĂ«y, höí meĂ„ hay höí böë phaĂŁi "thĂ”t" bĂșĂĄt chuĂĄng Ă i! (ÀĂčĂ„c tñnh naĂąy thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«y xaĂŁy ra ĂșĂŁ möÄt söë loaĂąi thuĂĄ rûùng Ăčn thĂ”t, ĂșĂŁ hang; chuĂĄng coĂąn Ăčn caĂŁ nhûÀng con non eĂŁo uöÄt, quĂčĂ„t queĂ„o, öëm yĂŻĂ«u... ngĂȘĂźu nhiĂŻn thaĂąnh sûÄ choĂ„n loĂ„c baĂŁo Ă aĂŁm duy trĂČ möÄt noĂąi giöëng khoĂŁe maĂ„nh). ÀûĂșĂ„c böën thaĂĄng, höí con Ă aĂ€ biĂŻĂ«t Ă i theo meĂ„ sĂčn möÏi. Höí meĂ„ daĂ„y con caĂĄch rĂČnh möÏi, daĂĄn buĂ„ng saĂĄt Ă ĂȘĂ«t trĂ»ĂșĂąn tĂșĂĄi, phoĂĄng tĂșĂĄi, voĂ„t lĂŻn, chuĂ„p phuĂŁ Ă ĂȘĂŹu, caĂĄch xeĂĄ thĂ”t nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo, caĂĄch thûåc mang keĂĄo löi con möÏi vĂŻĂŹ möÄt nĂși kñn Ă aĂĄo trĂ»ĂșĂĄc khi Ăčn v.v... DuĂą söëng ĂșĂŁ rûùng, höí trĂ»ĂșĂŁng thaĂąnh khöng bao giĂșĂą leo cĂȘy. NgĂ»ĂșĂ„c laĂ„i khi coĂąn nhoĂŁ, chuĂĄng rĂȘĂ«t thñch leo treĂąo trĂŻn nhûÀng caĂąnh cĂȘy thĂȘĂ«p Ă ĂŻĂ­ nö Ă uĂąa. BĂȘĂŹy con caĂąng lĂșĂĄn thĂČ khu vûÄc sĂčn möÏi caĂąng nĂșĂĄi röÄng. Höí con dĂȘĂŹn dĂȘĂŹn Ă aĂ€ coĂĄ khaĂŁ nĂčng tham gia Ă ĂčĂŠc lûÄc vaĂąo viĂŻĂ„c bĂčĂŠt möÏi. Cho Ă ĂŻĂ«n khi Ă Ă»ĂșĂ„c 2-3 tuöíi thĂČ chuĂĄng mĂșĂĄi bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu phĂȘn taĂĄn, mößi con möÄt nĂși, http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 5 caĂĄch xa nhau Ă ĂŻĂ­ söëng möÄt cuöÄc Ă ĂșĂąi tûÄ lĂȘĂ„p. Höí chĂčĂšng nhûÀng nhaĂŁy xa, maĂą coĂąn nhaĂŁy cao Ă ĂŻĂ«n 5 meĂĄt. NhûÀng Ă ĂŻm trĂčng, höí thĂ»ĂșĂąng nhĂčçm "ChĂ” HĂčçng" laĂąm àñch Ă ĂŻĂ­ tĂȘĂ„p nhaĂŁy cao, reĂąn luyĂŻĂ„n àöÄng taĂĄc cho thuĂȘĂŹn thuĂ„c. Do Ă ĂȘĂ«y caĂĄc cuĂ„ ngaĂąy xĂ»a hay goĂ„i höí laĂą "öng thĂȘĂŹy nghĂŻĂŹ voĂ€". HaĂąng raĂąo lĂșĂŁm chĂșĂŁm coĂ„c nhoĂ„n cuĂŁa caĂĄc traĂ„i chĂčn nuöi gia suĂĄc, àöëi vĂșĂĄi noĂĄ chĂčĂšng ra muĂąi gĂČ. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ coĂ€ng nöíi möÄt con boĂą tĂș nhaĂŁy qua nhĂ» khöng! (TĂȘĂ«t nhiĂŻn phaĂŁi coĂĄ khoaĂŁng Ă ĂȘĂ«t röÄng, höí mĂșĂĄi lĂȘĂ«y Ă aĂą phoĂĄng tĂșĂĄi, nhaĂŁy cao Ă Ă»ĂșĂ„c. ĂșĂŁ caĂĄc vĂ»ĂșĂąn baĂĄch thuĂĄ, ngĂ»ĂșĂąi ta laĂąm haĂąng raĂąo sĂčĂŠt chĂł cao hĂșn 3 meĂĄt, maĂą vĂȘĂźn giam chĂȘn noĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c, bĂșĂŁi diĂŻĂ„n tñch giĂșĂĄi haĂ„n cuĂŁa sĂȘn chuöÏng khöng cho pheĂĄp höí phoĂĄng xa. MaĂą Ă aĂ€ khöng thĂŻĂ­ phoĂĄng xa tĂȘĂ«t khöng thĂŻĂ­ nhaĂŁy cao). Höí coĂĄ thĂŻĂ­ sĂčn möÏi ban ngaĂąy. NhĂ»ng khi hoaĂąng hön xuöëng, mĂčĂ„t trĂșĂąi vûùa chĂșĂĄm lĂčĂ„n mĂșĂĄi chñnh laĂą luĂĄc höí bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu hoaĂ„t àöÄng. NoĂĄ men theo rĂČnh phuĂ„c kñch bĂŻn löëi moĂąn maĂą caĂĄc loaĂ„i thuĂĄ rûùng thĂ»ĂșĂąng qua laĂ„i, rĂșĂąi chöß ĂȘĂ­n truĂĄ kiĂŻĂ«m Ăčn hoĂčĂ„c Ă i uöëng nĂ»ĂșĂĄc. Khûåu giaĂĄc vaĂą thñnh giaĂĄc höí khaĂĄ tinh vi, nĂŻn Ă aĂĄnh hĂși vaĂą nghe tiĂŻĂ«ng àöÄng xuöi gioĂĄ tûù xa rĂȘĂ«t gioĂŁi, biĂŻĂ«t traĂĄnh Ă Ă»ĂșĂ„c phĂȘĂŹn naĂąo caĂĄc bĂȘĂźy rĂȘĂ„p do ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂčĂ„t ra. DuĂą vĂȘĂ„y vĂȘĂźn thua heo rûùng. Ài ngĂ»ĂșĂ„c hĂ»ĂșĂĄng gioĂĄ thĂČ noĂĄ khöng nghe roĂ€ vaĂą Ă aĂĄnh hĂși chĂȘĂ„m. ThĂ” giaĂĄc keĂĄm vĂČ tĂȘĂŹm mĂčĂŠt höí luön luön bĂ” giĂșĂĄi haĂ„n bĂșĂŁi nhûÀng buĂ„i luĂąm, cĂȘy cöëi xum xuĂŻ hay cao ngĂȘĂ«t, nĂŻn höí vĂȘĂźn quen nhĂČn gĂȘĂŹn. NhĂ»ĂșĂ„c Ă iĂŻĂ­m naĂąy khöng trĂșĂŁ ngaĂ„i gĂČ nhiĂŻĂŹu àöëi vĂșĂĄi caĂĄc loaĂąi thuĂĄ söëng trong rûùng rĂȘĂ„m noĂĄi chung. ChiĂŻĂ«n thuĂȘĂ„t cuĂŁa höí laĂą tĂȘĂ«n cöng chĂșĂĄp nhoaĂĄng. DuĂą thĂȘn hĂČnh to lĂșĂĄn nhĂ» vĂȘĂ„y nhĂ»ng àöÄng taĂĄc cuĂŁa noĂĄ rĂȘĂ«t nhanh nheĂ„n, mĂŻĂŹm maĂ„i. NoĂĄ di chuyĂŻĂ­n nheĂ„ nhaĂąng, ĂŻm nhĂ» ru, àöi khi coĂąn boĂą eĂĄp caĂŁ caĂĄi thĂȘn hĂČnh thaĂąnh deĂ„p leĂĄp xuöëng saĂĄt Ă ĂȘĂ«t - Ă iĂŻĂŹu kiĂŻĂ„n tĂȘĂ«t yĂŻĂ«u sinh tûã - coĂĄ thĂŻĂ« mĂșĂĄi sĂčn Ă Ă»ĂșĂ„c möÏi; bĂșĂŁi thuĂĄ rûùng nhiĂŻĂŹu con cuĂ€ng tinh khön, chaĂ„y nhanh nhaĂŁy gioĂŁi khöng dĂŻĂź bĂčĂŠt. VĂșĂĄi töëc lûÄc 80km giĂșĂą, noĂĄ nhaĂŁy voĂ„t tĂșĂĄi vöÏ ngay. NĂŻĂ«u con möÏi traĂĄnh thoaĂĄt, noĂĄ àûång lĂŻn giang "tay" (hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc) ra ngĂčn khöng cho chaĂ„y, hoĂčĂ„c Ă aĂ€ chaĂ„y röÏi thĂČ noĂĄ nhaĂŁy voĂ„t cao qua khoĂŁi Ă ĂȘĂŹu Ă ĂŻĂ­ Ă oĂĄn Ă Ă»ĂșĂąng. BaĂąn "tay" höí rĂȘĂ«t maĂ„nh. NhûÀng thuĂĄ lĂșĂĄn nhĂ» heo rûùng, nai, sĂșn dĂ»Ășng... noĂĄ chĂł vaĂŁ möÄt caĂĄi Ă uĂŁ Ă aĂĄnh gaĂ€y àöët xĂ»Ășng cöí, khiĂŻĂ«n con möÏi chĂŻĂ«t ngay. ÀĂčĂ„c tñnh cuĂŁa höí laĂą trĂŻn cao chuĂ„p xuöëng khi vöÏ möÏi. Cho nĂŻn ngĂ»ĂșĂąi Ă i rûùng khi muöën nguĂŁ, nghĂł chĂł cĂȘĂŹn chĂčĂ„t böën cĂȘy tre hoĂčĂ„c nûåa voĂĄt nhoĂ„n cĂčĂŠm böën bĂŻn nhĂ» cĂčĂŠm böën goĂĄc coĂ„c maĂąn. RöÏi cûå nĂčçm, ngöÏi vaĂąo giûÀa böën coĂ„c Ă oĂĄ. NoĂĄ cuĂ€ng rĂȘĂ«t sĂșĂ„ lĂ»ĂșĂĄi. NgĂ»ĂșĂąi nguĂŁ trong maĂąn (muĂąng) noĂĄ chĂł ngöÏi rĂČnh, caĂ„nh bĂŻn ngoaĂąi, Ă ĂșĂ„i khi chui ra mĂșĂĄi lao tĂșĂĄi vöÏ chûå khöng bao giĂșĂą bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi trong maĂąn. NoĂĄ sĂșĂ„ moĂĄng xoĂąe ra vöÏ, khi cuĂ„p laĂ„i vĂ»ĂșĂĄng maĂąn nhĂ» vĂ»ĂșĂĄng lĂ»ĂșĂĄi gĂșĂ€ khöng ra. http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 6 NĂčm 1957, anh Tön vaĂą anh ÀaĂĄn (miĂŻĂŹn Nam tĂȘĂ„p kĂŻĂ«t) Ă i laĂąm göß vĂŻĂŹ, nguĂŁ trong maĂąn taĂ„i Ă eĂąo Pha Àin, tûù 12 giĂșĂą khuya Ă ĂŻĂ«n 5 giĂșĂą saĂĄng, hai con höí rĂČnh bĂŻn ngoaĂąi, roĂŁ daĂ€i caĂŁ àöëng, trĂșĂąi saĂĄng mĂșĂĄi boĂŁ Ă i. NgĂ»ĂșĂąi ta cuĂ€ng thĂ»ĂșĂąng noĂĄi: "CĂȘĂ­u khûã thöí höí khûã thaĂ„ch". Ài trong rûùng sĂșĂ„ höí thĂČ cĂȘĂŹm hai hoĂąn Ă aĂĄ Ă aĂĄnh nhau canh caĂĄch, cuĂ€ng nhĂ» gĂčĂ„p choĂĄ thĂČ ngöÏi thuĂ„p xuöëng Ă ĂȘĂ«t, choĂĄ sĂșĂ„ nhĂčĂ„t Ă ĂȘĂ«t Ă aĂĄ neĂĄm. Höí nghe Ă aĂĄ Ă aĂĄnh nhau canh caĂĄch khöng biĂŻĂ«t tiĂŻĂ«ng gĂČ seĂ€ luĂŁi Ă i. ÀiĂŻĂŹu naĂąy töi chĂ»a coĂĄ kinh nghiĂŻĂ„m thûÄc tiĂŻĂźn, khöng chĂčĂŠc quaĂŁ Ă uĂĄng vĂȘĂ„y khöng? * ÀaĂĄnh vaĂą bĂčĂŠt höí nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo? NgĂ»ĂșĂąi xĂ»a Ă aĂĄnh höí, duĂąng cĂȘy giaĂĄo coĂĄ muĂ€i nhoĂ„n (tre, nûåa voĂĄt nhoĂ„n, maĂĄc nhoĂ„n caĂĄn daĂąi). ĂșĂŁ CaĂą Mau trĂ»ĂșĂĄc kia - caĂĄch nay khoaĂŁng trĂčm nĂčm - thĂČ duĂąng cĂȘy lao phoĂĄng höí, caĂĄn bĂčçng song (mĂȘy to) daĂąi 3,2 meĂĄt. LĂ»ĂșĂ€i lao reĂąn bĂčçng loaĂ„i theĂĄp vaĂąng, gĂȘĂŹn nhĂ» àöÏng deĂŁo khöng gaĂ€y, coĂĄ ngaĂ„nh giûÀa lĂ»ĂșĂ€i, cuĂ€ng àöi khi coĂĄ thĂŻm ngaĂ„nh nhoĂŁ nûÀa ĂșĂŁ Ă ĂȘĂŹu lĂ»ĂșĂ€i lao. CaĂĄi töng (cuĂ€ng goĂ„i laĂą cai) böÄ phĂȘĂ„n gĂčĂŠn vaĂąo caĂĄn, Ă uĂ„c löß xĂȘu vaĂąo bĂčçng sĂșĂ„i thûùng to cĂșĂ€ ngoĂĄn tay caĂĄi, Ă aĂĄnh bĂčçng toĂĄc cho sĂčn laĂ„i, chûùa möÄt Ă oaĂ„n daĂąi buöÄc vaĂąo thĂȘn caĂĄn, phoĂąng lĂ»ĂșĂ€i lao suĂĄt ra. Ài rûùng, bĂȘĂ«t thĂČnh lĂČnh gĂčĂ„p höí thĂČ phaĂŁi can Ă aĂŁm bĂČnh tĂŽnh, cûå giûÀ thĂŻĂ« thuĂŁ, cĂȘĂŹm cĂȘy nhoĂ„n chong muĂ€i nhoĂ„n cao hĂșn Ă ĂȘĂŹu, mĂčĂŠt nhĂČn thĂčĂšng vaĂąo mĂčĂŠt noĂĄ, thoaĂĄng sĂșĂ„ noĂĄ biĂŻĂ«t ngay. (ChoĂĄ cuĂ€ng thĂŻĂ«, con choĂĄ chĂł nguy hiĂŻĂ­m àöëi vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi laĂą khi con ngĂ»ĂșĂąi sĂșĂ„ noĂĄ. Quy luĂȘĂ„t naĂąy àöëi vĂșĂĄi caĂĄc loaĂąi thuĂĄ dûÀ ĂșĂŁ rûùng ñt khi tiĂŻĂ«p xuĂĄc vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi caĂąng thñnh nhaĂ„y böÄi phĂȘĂŹn). NoĂĄ xoay bĂŻn naĂąo, ta xoay bĂŻn nĂȘĂ«y, noĂĄ seĂ€ boĂŁ Ă i hoĂčĂ„c chaĂ„y. PhaĂŁi chuĂĄ yĂĄ caĂĄi Ă uöi. Höí Ă ĂȘĂ„p Ă uöi bĂŻn traĂĄi, seĂ€ nhaĂŁy vĂŻĂŹ bĂŻn phaĂŁi, Ă ĂȘĂ„p Ă uöi bĂŻn phaĂŁi seĂ€ nhaĂŁy vĂŻĂŹ bĂŻn traĂĄi; thĂȘĂ«y Ă uöi noĂĄ cuöën voĂąng troĂąn dĂ»ĂșĂĄi buĂ„ng laĂą dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u noĂĄ muöën vöÏ chuĂ„p xuöëng. Höí vöÏ möÏi nhoĂŁ hĂŻĂ„t nhĂ» meĂąo bĂčĂŠt chuöÄt. BĂčĂŠt möÏi röÏi buöng boĂŁ, nhaĂŁy ra, laĂ„i xö vaĂąo cĂčĂŠn laĂ„i. NghĂ”ch chaĂĄn mĂșĂĄi Ăčn. BĂčĂŠt trĂȘu, nai, boĂą, lĂșĂ„n... höí Ă ĂŻĂŹu Ăčn loĂąng trĂ»ĂșĂĄc, röÏi mĂșĂĄi tĂșĂĄi caĂĄc böÄ phĂȘĂ„n khaĂĄc. Àïm Ăčn khöng hĂŻĂ«t, boĂŁ Ă i. Höm sau, khoaĂŁng chaĂ„ng vaĂ„ng noĂĄ mĂșĂĄi Ă ĂŻĂ«n Ăčn tiĂŻĂ«p. ĂșĂŁ rûùng thĂ»ĂșĂąng töëi sĂșĂĄm, muĂąa heĂą böën nĂčm giĂșĂą, muĂąa àöng ba böën giĂșĂą noĂĄ Ă aĂ€ trĂșĂŁ ra Ăčn. ThĂȘĂ«y con möÏi boĂŁ dĂșĂŁ, ta khöng Ă Ă»ĂșĂ„c sĂșĂą moĂĄ Ă ĂŻĂ«n, khöng xĂŻ dĂ”ch, dûÄ Ă oaĂĄn con Ă Ă»ĂșĂąng noĂĄ seĂ€ trĂșĂŁ laĂ„i, tuĂąy Ă Ă”a hĂČnh, Ă oĂĄn bĂčĂŠn. NgĂ»ĂșĂąi keĂĄm (nhĂȘĂ«t laĂą mĂșĂĄi tĂȘĂ„p sĂčn) thĂČ laĂąm giaĂąn trĂŻn cĂȘy traĂĄnh xuöi gioĂĄ. aĂ„Ăčn Ă ĂŻm, thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p Ă eĂąn, noĂĄ ngoĂĄ vaĂąo Ă eĂąn. CoĂĄ con Ă oĂĄng möÄt mĂčĂŠt, Ă oĂĄ laĂą höí dûÀ. NgĂ»ĂșĂąi tinh mĂșĂĄi phĂȘn biĂŻĂ„t Ă Ă»ĂșĂ„c. Tûåc laĂą Ă»ĂșĂĄc tñnh noĂĄ Ă oĂĄng mĂčĂŠt phaĂŁi hay mĂčĂŠt traĂĄi Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠn Ă uĂĄng vaĂąo "bĂčng giang" khoaĂŁng caĂĄch giûÀa hai mĂčĂŠt. Mößi lĂȘĂŹn noĂĄ Ă oĂĄng mĂčĂŠt laĂ„i, thĂȘĂ«y nhĂ» cuĂ„c than lûãa nhĂŻĂ­u gioĂ„t xuöëng, trĂŻn to dĂ»ĂșĂĄi nhoĂŁ, möÄt luĂĄc noĂĄ laĂ„i Ă oĂĄng mĂčĂŠt naĂąy, mĂșĂŁ mĂčĂŠt kia. NĂŻĂ«u vöÄi, thĂ»ĂșĂąng bĂčĂŠn trĂ»ĂșĂ„t bĂŻn ngoaĂąi mang tai. Khi ta thĂȘĂ«y nguyĂŻn hĂČnh noĂĄ thĂČ bĂčĂŠn vaĂąo http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 7 bĂŻn naĂĄch chöß tim, dĂ»ĂșĂĄi xĂ»Ășng vai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc (nai, heo rûùng, mang... cuĂ€ng thĂŻĂ«). Nai mĂčĂŠt hĂși xanh, nai caĂĄi thay nhung thĂČ mĂčĂŠt cuĂ€ng Ă oĂŁ, nhĂ»ng khöng Ă oĂĄng laĂ„i nhĂ» mĂčĂŠt höí. Khi höí bĂ” thĂ»Ășng noĂĄ rĂȘĂ«t dûÀ. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi Ă i sĂčn mĂșĂĄi thĂ»ĂșĂąng boĂŁ khöng daĂĄm theo. Kinh nghiĂŻĂ„m theo laĂą tĂČm vĂŻĂ«t maĂĄu, vĂŻĂ«t chĂȘn, nhĂȘĂ«t laĂą noĂĄ thĂ»ĂșĂąng moĂą vĂŻĂŹ khe suöëi, tĂČm nĂ»ĂșĂĄc uöëng khi Ă aĂ€ bĂ” thĂ»Ășng. Àöi khi noĂĄ "phuĂ„c kñch" nñn laĂ„i, chĂșĂą ta tĂșĂĄi xöng ra vöÏ àöÄt ngöÄt. * CaĂĄc sĂčĂŠc löng höí: Höí coĂĄ nhiĂŻĂŹu loaĂ„i vaĂą nhiĂŻĂŹu maĂąu sĂčĂŠc, phöí biĂŻĂ«n laĂą höí vaĂąng, vĂčçn Ă en. NhĂ»ng nĂŻĂ«u tñnh chung thĂČ Ă±t ai biĂŻĂ«t maĂąu trĂčĂŠng, trĂŻn toaĂąn böÄ thĂȘn mĂČnh möÄt con höí vaĂąng, nhiĂŻĂŹu hĂșn maĂąu vaĂąng vaĂą Ă en. Trûù khu vûÄc ĂșĂŁ mĂčĂ„t vaĂą ĂșĂŁ hai mang tai nhiĂŻĂŹu vĂŻĂ„t Ă en, coĂąn thĂČ phña dĂ»ĂșĂĄi cöí hoĂ„ng, buĂ„ng vaĂą phña bĂŻn trong cuĂŁa böën chĂȘn chĂł moĂ„c toaĂąn löng trĂčĂŠng, vaĂ„ch lĂ»a thĂ»a nhûÀng vĂčçn Ă en. NhĂșĂą nhûÀng vaĂ„ch sĂȘĂźm maĂąu ĂȘĂ«y, maĂą höí nuĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c kñn Ă aĂĄo trong caĂĄc buĂ„i luĂąm, nhĂČn lĂ»ĂșĂĄt rĂȘĂ«t khoĂĄ nhĂȘĂ„n ra. Höí phĂ»Ășng BĂčĂŠc, noĂĄi chung böÄ löng maĂąu hĂși nhaĂ„t hĂșn höí phĂ»Ășng Nam. NhĂ»ng thĂȘn hĂČnh to lĂșĂĄn hĂșn. Höí ĂșĂŁ TĂȘy BaĂĄ LĂșĂ„i aĂĄ (phĂȘĂŹn Ă ĂȘĂ«t aĂĄ chĂȘu cuĂŁa LiĂŻn Xö) cao lĂșĂĄn, Ă ĂȘĂźy Ă aĂą hĂșn höí ViĂŻĂ„t Nam. NhĂșĂą thĂȘn hĂČnh phöëp phaĂĄp Ă oĂĄ, cĂș thĂŻĂ­ chuĂĄng giûÀ Ă Ă»ĂșĂ„c nhiĂŻĂŹu nhiĂŻĂ„t chöëng laĂ„i vuĂąng khñ hĂȘĂ„u laĂ„nh giaĂĄ gĂčĂŠt gao naĂąy. Höí ĂșĂŁ gĂȘĂŹn bĂșĂą biĂŻĂ­n CaĂĄt-xpien (thuöÄc LiĂŻn Xö) thĂȘn hĂČnh trung bĂČnh, nhĂ»ng böÄ löng sĂȘĂ„m vaĂą caĂĄc vĂčçn maĂąu nĂȘu, gĂȘĂŹn nhĂ» xĂŻĂ«p liĂŻĂŹn vaĂąo nhau. Höí ĂșĂŁ aĂ„u-ma-tra (thuöÄc In-àö-nĂŻ-xi-a) Ă ĂȘĂŹu deĂ„p, nhoĂŁ thoĂĄ hĂșn höí xûå ta, nhĂ»ng vĂčçn sĂȘĂ„m maĂąu vaĂą nhiĂŻĂŹu hĂșn Ă ĂŻĂ­ dĂŻĂź bĂŻĂŹ ĂȘĂ­n naĂĄu giûÀa caĂĄc vuĂąng rûùng rĂȘĂ„m, nhiĂŻĂŹu cĂȘy cöëi. NĂčm 1951, ngĂ»ĂșĂąi ta bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c ĂșĂŁ tiĂŻĂ­u bang Re-wa (ĂȘĂ«n ÀöÄ) möÄt con BaĂ„ch höí àûÄc. ChaĂąng "BaĂ„ch cöng tûã" naĂąy Ă Ă»ĂșĂ„c caĂĄc nhaĂą nuöi thuĂĄ Ă Ă”a phĂ»Ășng gheĂĄp duyĂŻn vĂșĂĄi möÄt "HoaĂąng tiĂŻĂ­u thĂ»". VaĂąi BaĂ„ch höí con ra Ă ĂșĂąi. Trong höÄi chĂșĂ„ quöëc tĂŻĂ« s-xa-ka, nĂčm 1970 ĂșĂŁ NhĂȘĂ„t, nĂ»ĂșĂĄc ĂȘĂ«n ÀöÄ Ă aĂ€ trĂ»ng baĂąy möÄt con BaĂ„ch höí cho thiĂŻn haĂ„ nĂčm chĂȘu ngĂ»ĂșĂ€ng möÄ vaĂą laĂĄc mĂčĂŠt chĂși. ĂșĂŁ sĂșĂŁ thuĂĄ BĂș-rñt-xtön (Hoa KyĂą) nĂčm 1974 ngĂ»ĂșĂąi ta coĂąn nuöi Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt cĂčĂ„p BaĂ„ch höí, Ă ĂȘu nhĂ» laĂą quaĂą tĂčĂ„ng cuĂŁa ĂȘĂ«n ÀöÄ. Löng BaĂ„ch höí khöng hoaĂąn toaĂąn trĂčĂŠng. NĂŻĂ«u löng trĂčĂŠng thĂČ vĂȘĂźn nöíi nhûÀng soĂ„c nĂȘu lĂșĂą mĂșĂą. MĂčĂŠt BaĂ„ch höí xanh, moĂ€m vaĂą caĂĄc cuĂ„c chai ĂșĂŁ dĂ»ĂșĂĄi chĂȘn thĂČ maĂąu höÏng. Höí Ă en (coĂ„p mun) chĂł nghe noĂĄi, chûå töi chĂ»a thĂȘĂ«y. TrĂ»ĂșĂĄc caĂĄch maĂ„ng thaĂĄng TaĂĄm 1945, aĂ„ĂșĂŁ thuĂĄ aĂ„ai GoĂąn coĂĄ möÄt con baĂĄo Ă en, chuöÏng noĂĄ Ă ĂčĂ„t gĂȘĂŹn chuöÏng caĂĄ Ăą sĂȘĂ«u. NgoĂĄ mĂčĂ„t qua Ba aĂ„on. Trong thiĂŻn nhiĂŻn àöi khi ngĂ»ĂșĂąi ta cuĂ€ng coĂĄ gĂčĂ„p höí maĂąu trĂčĂŠng hay höí maĂąu Ă en hoaĂąn toaĂąn. ÀĂȘy laĂą hiĂŻĂ„n tĂ»ĂșĂ„ng "baĂ„ch biĂŻĂ«n" cuĂŁa nhiĂŻĂŹu loaĂ„i thuĂĄ rûùng. HiĂŻĂ„n tĂ»ĂșĂ„ng naĂąy àöi khi cuĂ€ng gĂčĂ„p ĂșĂŁ loaĂąi boĂą saĂĄt vaĂą caĂŁ con ngĂ»ĂșĂąi. Da, toĂĄc tai Ă ĂŻĂŹu trĂčĂŠng toaĂĄt. Ta quen goĂ„i laĂą "ngĂ»ĂșĂąi baĂ„ch taĂ„ng". KhoaĂŁng nĂčm 1967 - 1968, ThaĂŁo cĂȘĂŹm http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 8 viĂŻn aĂ„ai GoĂąn coĂĄ nuöi möÄt con TrĂčn baĂ„ch taĂ„ng, trĂčĂŠng toaĂĄt, bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c Ăą ĂșĂŁ vuĂąng CaĂą Mau vaĂą dĂȘn Ă Ă”a phĂ»Ășng goĂ„i noĂĄ laĂą BaĂ„ch xaĂą vĂ»Ășng. NhûÀng con thuĂĄ vaĂą ngĂ»ĂșĂąi baĂ„ch taĂ„ng bao giĂșĂą cuĂ€ng yĂŻĂ«u Ă uöëi, bĂŻĂ„nh hoaĂ„n hĂșn caĂĄc caĂĄ thĂŻĂ­ khaĂĄc cuĂąng loaĂąi giöëng bĂČnh thĂ»ĂșĂąng. MaĂąu Ă en do sĂčĂŠc töë Ă en (ma-la-nin) trong löng taĂ„o thaĂąnh. NĂŻĂ«u toaĂąn böÄ löng bĂ” sĂčĂŠc töë naĂąy chi phöëi, höí seĂ€ coĂĄ maĂąu Ă en tuyĂŻĂŹn. NĂŻĂ«u toaĂąn böÄ sĂčĂŠc töë naĂąy bĂ” huĂŁy trong löng, höí seĂ€ coĂĄ maĂąu trĂčĂŠng toaĂĄt. Chûå khöng phaĂŁi nhĂ» nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi mĂŻ tñn hay noĂĄi "con höí noĂ„ tu lĂȘu nĂčm, giaĂą lĂčĂŠm löng biĂŻĂ«n thaĂąnh maĂąu trĂčĂŠng nhĂ» möÄt cuĂ„ giaĂą rĂȘu toĂĄc baĂ„c phĂș!". Höí xanh, höí Ă oĂŁ khöng hĂŻĂŹ coĂĄ. CoĂĄ laĂą do ngĂ»ĂșĂąi ta thĂŻm thĂčĂŠt vaĂąo cho hoaĂąn chĂłnh böÄ nguĂ€ höí, goĂ„i laĂą "NguĂ€ höí tĂ»ĂșĂĄng". ThĂȘĂ„t ra sĂčĂŠc töë maĂąu xanh hay maĂąu Ă oĂŁ rĂȘĂ«t hiĂŻĂ«m ĂșĂŁ caĂĄc loaĂ„i thuĂĄ, hiĂŻĂ„n chĂł mĂșĂĄi thĂȘĂ«y ĂșĂŁ vaĂąi loaĂ„i khĂł. * Höí boĂŁ tuĂĄi vaĂą höí lai SĂ» tûã: Höí to thĂČ nhĂ» con boĂą möÄng (2 meĂĄt 8 Ă ĂŻĂ«n 3 meĂĄt, tûù moĂ€m Ă ĂŻĂ«n choĂĄt Ă uöi). NĂčm 1956 anh Phan VĂčn Luöng ngĂ»ĂșĂąi ChĂșĂ„ LĂșĂĄn tĂȘĂ„p kĂŻĂ«t, bĂčĂŠn taĂ„i Thanh HoĂĄa möÄt con Ă o Ă Ă»ĂșĂ„c 3,4 meĂĄt, maĂą cuĂ€ng coĂĄ loaĂ„i beĂĄ chĂł bĂčçng... con thoĂŁ. ÀoĂĄ laĂą möÄt giöëng höí ngĂ»ĂșĂąi ta mĂșĂĄi tĂČm thĂȘĂ«y nĂčm 1963 ĂșĂŁ vuĂąng TĂȘy Nam sa maĂ„c chĂȘu Phi. VĂČ noĂĄ beĂĄ thĂŻĂ« nĂŻn goĂ„i laĂą "höí boĂŁ vaĂąo tay aĂĄo". LoaĂ„i höí naĂąy khöng biĂŻĂ«t treĂąo cĂȘy vaĂą cuĂ€ng khöng biĂŻĂ«t nhaĂŁy, nhĂ»ng noĂĄ chaĂ„y nhanh nhĂ» baĂĄo. ToaĂąn thĂȘn noĂĄ maĂąu vaĂąng, Ă iĂŻĂ­m lĂŻn nhûÀng vĂčçn maĂąu caĂĄt. NhĂșĂą Ă oĂĄ noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ ĂȘĂ­n mĂČnh trĂŻn sa maĂ„c, ñt khi bĂ” sĂ» tûã hay caĂĄc loaĂąi thuĂĄ khaĂĄc phaĂĄt giaĂĄc. ChĂȘn noĂĄ daĂąi hĂșn chĂȘn meĂąo, nĂŻn cuĂ€ng coĂĄ nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi goĂ„i noĂĄ laĂą "meĂąo moĂĄng Ă en". Tuy beĂĄ nhoĂŁ nhĂ» vĂȘĂ„y, nhĂ»ng tiĂŻĂ«ng kĂŻu rĂȘĂ«t to, mößi khi röëng lĂŻn giöëng hĂŻĂ„t nhĂ» tiĂŻĂ«ng höí gĂȘĂŹm. LoaĂ„i höí naĂąy chuyĂŻn mön bĂčĂŠt chuöÄt vaĂą caĂĄc loaĂąi thuĂĄ nhoĂŁ. ĂșĂŁ NhĂȘĂ„t, ngĂ»ĂșĂąi ta Ă aĂ€ laĂąm cuöÄc thñ nghiĂŻĂ„m lai giöëng giûÀa möÄt con höí àûÄc vaĂą möÄt con sĂ» tûã caĂĄi. ThĂŻĂ« maĂą cĂčĂ„p "vĂșĂ„ chöÏng bĂȘĂ«t Ă ĂčĂŠc dĂŽ" ĂȘĂ«y cuĂ€ng sinh haĂ„ möÄt bĂȘĂŹy con. HoĂ„ Ă ĂčĂ„t tĂŻn cho nhûÀng con lai ĂȘĂ«y laĂą Tin-gĂș-rong (Tingron). si chao! Höí Ă aĂ€ dûÀ, sĂ» tûã caĂĄi caĂąng dûÀ hĂșn. Höí maĂą lai sĂ» tûã chĂčĂŠc laĂą kinh lĂčĂŠm! ĂȘĂ«y thĂŻĂ« maĂą nhûÀng con lai cuĂŁa cĂčĂ„p CoĂ„p - aĂ„Ă» tûã laĂ„i tröng daĂĄng veĂŁ hiĂŻĂŹn laĂąnh, lĂșĂĄn lĂŻn chĂčĂšng sinh Ă eĂŁ gĂČ Ă Ă»ĂșĂ„c. DoĂąng Tin-gĂș-rong Ă aĂąnh tuyĂŻĂ„t tûÄ! * Söëng chĂčĂšng tûù möÏi gĂČ Con vĂȘĂ„t nöíi tiĂŻĂ«ng quĂŁy quyĂŻĂ„t, tinh khön, hung baĂ„o vaĂą khaĂĄt maĂĄu. Höí coĂąn phaĂĄ haĂ„i nhiĂŻĂŹu hĂșn sĂ» tûã. CaĂĄc vuĂąng sa maĂ„c chĂȘu Phi, sĂ» tûã sau khi haĂ„ Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt con ngûÄa vĂčçn hay hĂ»Ășu cao cöí, thĂČ caĂŁ gia Ă ĂČnh xuĂĄm laĂ„i Ăčn. VaĂą sau Ă oĂĄ, chuĂĄng khöng Ă uöíi theo sĂčn bĂčĂŠt con möÏi naĂąo nûÀa. KhoaĂŁng tuĂȘĂŹn lĂŻĂź sau, khi mĂșĂĄ thĂ”t lĂșĂĄn tiĂŻu hoĂĄa hĂŻĂ«t chuĂĄng mĂșĂĄi laĂ„i bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu Ă i kiĂŻĂ«m miĂŻĂ«ng. Höí http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 9 thĂČ traĂĄi laĂ„i, Ăčn uöëng no nĂŻ röÏi, vĂȘĂźn cûå giĂŻĂ«t. NoĂĄ giĂŻĂ«t rĂȘĂ«t nhiĂŻĂŹu thuĂĄ, hĂșn söë lĂ»ĂșĂ„ng thûÄc phĂȘĂ­m cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t cho noĂĄ suöët ngaĂąy. Trung bĂČnh höí tiĂŻu thuĂ„ 8 ki lö gam thĂ”t mößi ngaĂąy, tûåc laĂą khoaĂŁng 3 tĂȘĂ«n thĂ”t mößi nĂčm. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ keĂĄo möÄt con boĂą möÄng trĂŻn möÄt quaĂ€ng Ă Ă»ĂșĂąng daĂąi 300 meĂĄt möÄt hĂși khöng nghĂł. Mößi lĂȘĂŹn Ăčn 20 kg. n möÄt luĂĄc laĂ„i ngûùng Ă i uöëng nĂ»ĂșĂĄc. Khi noĂĄ Ăčn thĂ»ĂșĂąng cheĂĄp miĂŻĂ„ng rĂȘĂ«t to, nghe roĂ€ möÏn möÄt. No nĂŻ röÏi, noĂĄ tĂČm nĂși truĂĄ ĂȘĂ­n Ă aĂĄnh thĂčĂšng möÄt giĂȘĂ«c ngon laĂąnh khöng cûÄa mĂČnh. KhaĂĄt lĂčĂŠm mĂșĂĄi thûåc dĂȘĂ„y Ă i uöëng nĂ»ĂșĂĄc. GĂȘĂŹn töëi, laĂ„i tĂČm Ă ĂŻĂ«n chöß Ă aĂ€ giĂȘĂ«u con möÏi Ă ĂŻĂ­ tiĂŻĂ«p tuĂ„c Ăčn. Höí rĂȘĂ«t thñch Ăčn thĂ”t Ă aĂ€ öi. ĂșĂŁ MiĂŻĂ«n ÀiĂŻĂ„n coĂĄ trĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p höí giĂŻĂ«t liĂŻn tiĂŻĂ«p 5 con möÏi möÄt luĂĄc, röÏi mang Ă i giĂȘĂ«u kñn Ă ĂŻĂ­ Ăčn dĂȘĂŹn. CaĂĄc baĂ„n thûã tĂ»ĂșĂŁng tĂ»ĂșĂ„ng muĂąi höi cuĂŁa àöëng thĂ”t kĂŻĂ«ch xuĂą kia dĂȘĂ„y lĂŻn nöÏng nĂčĂ„c nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo trong khu rûùng oi bûåc cuĂŁa möÄt xûå nhiĂŻĂ„t Ă ĂșĂĄi ? GĂčĂ„p luĂĄc thuĂĄ möÏi hiĂŻĂ«m hoi, höí cuĂ€ng khöng tûù chöëi thĂ”t Ă aĂ€ höi thöëi, hay caĂĄc xaĂĄc chĂŻĂ«t Ă aĂ€ chĂ»Ășng sĂČnh lĂŻn. Höí tĂȘĂ«n cöng tĂȘĂ«t caĂŁ, trûù Voi vaĂą TrĂȘu rûùng. ChĂł khi naĂąo Ă oĂĄi quaĂĄ, noĂĄ mĂșĂĄi liĂŻĂŹu maĂ„ng Ă uĂ„ng chaĂ„m Ă ĂŻĂ«n hai con möÏi nguy hiĂŻĂ­m Ă oĂĄ. ĂșĂŁ rûùng MiĂŻĂ«n ÀiĂŻĂ„n, àöi khi höí cuĂ€ng rĂČnh bĂčĂŠt voi con, Ă oĂĄ laĂą sûÄ thĂŻĂ­ bĂȘĂ«t Ă ĂčĂŠc dĂŽ, bĂșĂŁi möÄt laĂ€o tĂ»ĂșĂ„ng thĂ»ĂșĂąng nĂčĂ„ng 4-5 tĂȘĂ«n, coĂĄ thĂŻĂ­ chaĂą naĂĄt möÄt chuĂĄ höí 200kg nhĂ» chĂși. MaĂą voi con luĂĄc naĂąo cuĂ€ng leĂ€o Ă eĂ€o bĂŻn meĂ„, laĂ„i coĂąn coĂĄ möÄt chĂ” tĂ»ĂșĂ„ng khaĂĄc theo baĂŁo vĂŻĂ„. PhaĂŁi rĂČnh moĂą, theo doĂ€i kiĂŻn trĂČ, chĂșĂą luĂĄc chĂ” tĂ»ĂșĂ„ng lĂș Ă ĂŻĂźnh Ă i chöß khaĂĄc, hoĂčĂ„c voi con rĂșĂąi meĂ„ Ă i ra xa, noĂĄ mĂșĂĄi daĂĄm nhaĂŁy ra chuĂ„p phuĂŁ Ă ĂȘĂŹu voi con, moĂĄc hoĂ„ng mang Ă i. CaĂĄc con möÏi höí thñch nhĂȘĂ«t ĂșĂŁ xûå ta laĂą: heo rûùng, nai, sĂșn dĂ»Ășng. ThĂłnh thoaĂŁng noĂĄ cuĂ€ng xĂși nhñm, cöng vaĂą bĂčĂŠt caĂŁ khĂł nûÀa. CaĂĄc vuĂąng rûùng LiĂŻn Xö, höí coĂąn bĂčĂŠt caĂŁ choĂĄ soĂĄi ngoaĂąi heo rûùng, nai, cheo. GĂčĂ„p dĂ”p thuĂȘĂ„n tiĂŻĂ„n, noĂĄ cuĂ€ng tĂȘĂ«n cöng caĂŁ gia suĂĄc: choĂĄ, boĂą, cûùu, lûùa, ngûÄa, laĂ„c Ă aĂą. ĂșĂŁ Ben gan (Àöng HöÏi) nhûÀng khi trĂșĂąi luĂ„t löÄi, Ă Ă»ĂșĂąng Ă Ă»ĂșĂąng laĂą möÄt vĂ” ChuĂĄa tĂŻĂ­ quyĂŻĂŹn uy thĂŻĂ« Ă oĂĄ, höí cuĂ€ng haĂ„ mĂČnh xuöëng Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠt caĂĄ, ruĂąa, kyĂą Ă aĂą, caĂĄ sĂȘĂ«u xĂși cho Ă ĂșĂ€ Ă oĂĄi. Àöi khi Ă oĂĄi quaĂĄ, cuĂ€ng phaĂŁi taĂ„m loĂĄt daĂ„ bĂčçng caĂĄc moĂĄn ĂŻĂ«ch, nhaĂĄi, chuöÄt, vaĂą caĂąo caĂąo, chĂȘu chĂȘĂ«u, dĂŻĂ« meĂąn nûÀa. VĂČ thĂŻĂ«, trong rûùng muön thuĂĄ Ă ĂŻĂŹu sĂșĂ„ höí. HĂŻĂź thĂȘĂ«y noĂĄ xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n ĂșĂŁ Ă ĂȘu, laĂą chuĂĄng kĂŻu la inh oĂŁi, laĂąm naĂĄo àöÄng caĂŁ lĂŻn Ă ĂŻĂ­ baĂĄo cho nhau sĂșĂĄm liĂŻĂ„u traĂĄnh xa "öng nöÄi" ĂȘĂ«y! ÀiĂŻĂŹu naĂąy hĂși bĂȘĂ«t ngĂșĂą, chĂčĂŠc caĂĄc baĂ„n khoĂĄ tin, laĂą höí coĂąn Ăčn caĂŁ quaĂŁ nûÀa! ThĂȘĂ„t Ă ĂȘĂ«y, ĂșĂŁ aĂ„u-ma- tra, höí rĂȘĂ«t thñch traĂĄi sĂȘĂŹu riĂŻng. CoĂĄ leĂ€ muĂąi thĂșm ngaĂąo ngaĂ„t pha lĂȘĂźn vĂ” thum thuĂŁm cuĂŁa Pho-ma (Fromage) cuĂŁa loaĂ„i traĂĄi cĂȘy Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t naĂąy khiĂŻĂ«n höí nhĂșĂĄ muĂąi thĂ”t öi maĂą noĂĄ thĂ»ĂșĂąng thĂ»ĂșĂŁng thûåc. DĂȘn Ă Ă”a phĂ»Ășng coĂąn quaĂŁ quyĂŻĂ«t hoĂ„ Ă aĂ€ thĂȘĂ«y höí Ăčn caĂĄc loaĂ„i xoaĂąi rûùng, caĂŁ nhûÀng quaĂŁ coĂąn xanh, khöng cĂȘĂŹn Ă ĂșĂ„i chñn. ChaĂą, chaĂą, xĂși möÄt bûÀa no http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 10 nĂŻ "bñt-tĂŻĂ«t Xe- nhĂčng" thĂ”t nai, röÏi traĂĄng miĂŻĂ„ng bĂčçng vaĂąi quaĂŁ sĂȘĂŹu riĂŻng, dĂčm traĂĄi xoaĂąi chñn ngoĂ„t lĂ”m nûÀa thĂČ... "Ă ĂŻĂ„ nhĂȘĂ«t öng anh" röÏi! * ChuyĂŻĂ„n hoang Ă Ă»ĂșĂąng vĂŻĂŹ höí "CoĂ„p KhaĂĄnh HoĂąa ma BĂČnh ThuĂȘĂ„n". CĂȘu naĂąy, ngaĂąy nay chĂł coĂąn laĂą möÄt vang ĂȘm xa xöi cuĂŁa thĂșĂąi kyĂą öng baĂą ta mĂșĂĄi mĂșĂŁ mang bĂșĂą coĂ€i, tiĂŻĂ«n vĂŻĂŹ phĂ»Ășng Nam. CoĂ„p KhaĂĄnh HoĂąa ngaĂąy xĂ»a chĂčĂŠc phaĂŁi nhiĂŻĂŹu lĂčĂŠm, coĂąn ma... thĂČ chĂł nghe noĂĄi. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi böÄ haĂąnh khi sĂčĂŠp sûãa khĂčn goĂĄi lĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng vaĂąo Gia ÀÔnh, ÀöÏng Nai hay tûù trong Ă oĂĄ trĂȘĂ­y ra Ă aĂąng ngoaĂąi, sao khoĂŁi rĂșĂąn rĂșĂ„n hĂČnh dung trĂ»ĂșĂĄc nhûÀng dĂčĂ„m daĂąi sĂșn Ă aĂ„o thĂȘm u, Ă ĂȘĂŹy tiĂŻĂ«ng söÄt soaĂ„t trong ngaĂąn lau vaĂą tiĂŻĂ«ng gĂȘĂŹm chuyĂŻĂ­n nuĂĄi, maĂą chĂčĂšng Ă aĂ€ thöët lĂŻn: "ÀûĂșĂąng xa nghĂŽ nößi... coĂ„p huĂąm maĂą kinh!". NgĂ»ĂșĂąi ta sĂșĂ„ höí, tö veĂ€ cho höí Ă ĂŻĂ«n nößi vuĂąng rûùng naĂąo tûù ViĂŻĂ„t BĂčĂŠc Ă ĂŻĂ«n CaĂą Mau, tûù xĂ»a cuĂ€ng Ă ĂȘĂŹy rĂȘĂźy nhûÀng chuyĂŻĂ„n ThĂȘĂŹn höí, ma coĂ„p, chuyĂŻĂ„n ngĂ»ĂșĂąi hoĂĄa höí, chuyĂŻĂ„n höí baĂĄo thuĂą... nghe thĂČ khöng tin Ă Ă»ĂșĂ„c, coĂĄ khi nûãa tin nûãa ngĂșĂą, nhĂ»ng coĂĄ Ă iĂŻĂŹu laĂą tûù ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn Ă ĂŻĂ«n treĂŁ con ai cuĂ€ng say mĂŻ. BĂŻĂ«p lûãa rûùng khuya maĂą ngöÏi nghe kĂŻĂ­ loaĂ„i chuyĂŻĂ„n thĂȘĂŹn bñ naĂąy, tûÄ nhiĂŻn con ngĂ»ĂșĂąi seĂ€ thĂȘĂ«y yĂŻĂ«u Ă uöëi vaĂą beĂĄ nhoĂŁ trĂ»ĂșĂĄc sûåc maĂ„nh vö hĂČnh cuĂŁa rûùng ruĂĄ. ThĂȘĂ„m chñ ngĂ»ĂșĂąi ta coĂąn tin laĂą ngĂ»ĂșĂąi bĂ” höí Ăčn thĂ”t Ă ĂŻĂŹu coĂĄ söë. Theo nhaĂą vĂčn ÀöÏ PhöÏn kĂŻĂ­ laĂ„i, thĂČ ĂșĂŁ BĂčĂŠc KyĂą ngaĂąy xĂ»a - caĂŁ luĂĄc TĂȘy sang àö höÄ buöíi Ă ĂȘĂŹu - ngĂ»ĂșĂąi dĂȘn naĂąo giĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c con höí phaĂŁi mang Ă ĂŻĂ«n trĂČnh huyĂŻĂ„n. Quan huyĂŻĂ„n thĂ»ĂșĂŁng cho möÄt söë tiĂŻĂŹn (thĂșĂąi TĂȘy sang thĂČ ba mĂ»Ăși àöÏng baĂ„c trĂčĂŠng con coĂą) vaĂą bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi Ă oĂĄ nĂčçm thĂčĂšng cĂčĂšng giûÀa cöng Ă Ă»ĂșĂąng Ă aĂĄnh ba mĂ»Ăși roi! ÀaĂĄnh laĂą Ă aĂĄnh giaĂŁ vĂșĂą, tĂ»ĂșĂ„ng trĂ»ng thöi, vĂČ sĂșĂ„ höí khaĂĄc seĂ€ Ă ĂŻĂ«n baĂĄo thuĂą nhĂȘn dĂȘn trong Ă Ă”a haĂ„t quan trĂ” vĂČ! CĂȘu chuyĂŻĂ„n toĂĄm lĂ»ĂșĂ„c sau Ă ĂȘy, tĂ»ĂșĂŁng cuĂ€ng laĂą mĂȘĂ­u chuyĂŻĂ„n tiĂŻu biĂŻĂ­u bûÄc nhĂȘĂ«t vĂŻĂŹ thuyĂŻĂ«t tin nĂși söë mĂŻĂ„nh vaĂą Ă ĂŻĂŹ cao uy tñn cuĂŁa höí Ă ĂŻĂ«n tuyĂŻĂ„t vĂșĂąi. CoĂĄ anh chaĂąng noĂ„ lĂȘĂ«y söë tûã vi biĂŻĂ«t mĂČnh seĂ€ chĂŻĂ«t vĂŻĂŹ söë coĂ„p vöÏ. Anh rĂșĂąi xûå trung du, vĂŻĂŹ mua ngöi nhaĂą göß tĂ»ĂșĂąng xĂȘy ĂșĂŁ ngoaĂ„i ö möÄt thaĂąnh phöë àöÏng bĂčçng. VĂȘĂ„y laĂą kĂŻĂ­ nhĂ» yĂŻn trñ. Höí nhöët trong chuöÏng vĂ»ĂșĂąn baĂĄch thuĂĄ, höí xiĂŻĂ«c cuĂ€ng khöng daĂĄm coi, thĂȘĂ„m chñ coĂąn len leĂĄn Ă i rĂȘĂ«t xa nhûÀng nĂși Ă oĂĄ. MöÄt höm giûÀa trĂ»a, trĂșĂąi im gioĂĄ lĂčĂ„ng, chĂčĂšng giöng gioĂĄ baĂ€o töë gĂČ, bößng tûÄ nhiĂŻn bûåc tĂ»ĂșĂąng nhaĂą Ă oĂĄ àöí sĂȘĂŹm xuöëng, Ă eĂą anh ta chĂŻĂ«t ngay. BĂșĂĄi vöi gaĂ„ch ra, thĂČ thĂȘĂ«y Ă uĂĄng laĂą chöß maĂŁng tĂ»ĂșĂąng àöí Ă eĂą lĂŻn xaĂĄc anh ta, coĂĄ laĂĄ buĂąa con höí giĂȘĂ«y cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi chuĂŁ cuĂ€ daĂĄn tûÄ höÏi naĂąo! CoĂĄ ghĂŻ chĂ»a ? * MiĂŻĂ«u öng PhoĂą TaĂ„i chĂșĂ„ CaĂą Mau coĂĄ möÄt ngöi miĂŻĂ«u, goĂ„i nöm na laĂą miĂŻĂ«u öng PhoĂą. sng laĂą ngĂ»ĂșĂąi khai thaĂĄc rûùng rĂȘĂ„m CaĂą Mau Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn. ThuĂșĂŁ ĂȘĂ«y, CaĂą Mau "dĂ»ĂșĂĄi söng sĂȘĂ«u löÄi, trĂŻn bĂșĂą coĂ„p Ă ua". MöÄt tay öng "trûù coĂ„p kĂŻĂ­ coĂĄ Ă ĂŻĂ«n nghĂČn con". Rûùng CaĂą Mau laĂą möÄt kho http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 11 taĂąng vö tĂȘĂ„n vĂŻĂŹ mĂȘĂ„t, vĂŻĂŹ göß Ă Ă»ĂșĂĄc hĂȘĂŹm than, chĂ»a kĂŻĂ­ caĂĄc nguöÏn lĂșĂ„i vĂŻĂŹ thuĂŁy vaĂą haĂŁi saĂŁn. sng PhoĂą vĂČ tin baĂ„n Ă aĂ€ bĂ” möÄt ngĂ»ĂșĂąi TaĂąu hoĂ„ QuaĂĄch giĂŻĂ«t chĂŻĂ«t, cĂ»ĂșĂĄp rûùng lĂȘĂ«y mĂȘĂ„t. Oai linh cuĂŁa öng PhoĂą vang dĂȘĂ„y caĂŁ möÄt xûå rûùng ngĂȘĂ„p cuĂŁa moĂŁm Ă ĂȘĂ«t cuöëi cuĂąng phĂ»Ășng Nam. Tûù khi öng bĂ” saĂĄt haĂ„i, nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi TaĂąu hoĂ„ QuaĂĄch khöng daĂĄm Ă ĂŻĂ«n xûå CaĂą Mau. MöÄt thñ duĂ„ cuĂ„ thĂŻĂ­ : NĂčm 1926-1927 gaĂĄnh PhĂ»ĂșĂĄc CĂ»Ășng nhiĂŻĂŹu lĂȘĂŹn Ă ĂŻĂ«n diĂŻĂźn taĂ„i chĂșĂ„ CaĂą Mau, lĂȘĂŹn naĂąo aĂ„au TiĂŻu (ngĂ»ĂșĂąi TaĂąu lai, cĂȘy ĂĄ saĂĄo lûùng lĂȘĂźy möÄt thĂșĂąi ĂșĂŁ Nam BöÄ) cuĂ€ng tröën ĂșĂŁ laĂ„i BaĂ„c LiĂŻu, khöng daĂĄm xuöëng CaĂą Mau vĂČ sĂșĂ„ "öíng vĂȘĂ„t höÄc maĂĄu" (!) HöÏi khaĂĄng chiĂŻĂ«n 9 nĂčm, Ă oĂĄng cĂș quan vuĂąng CaĂą Mau - NĂčm CĂčn töi Ă aĂ€ nghe nhiĂŻĂŹu öng kyĂą laĂ€o kĂŻĂ­ chuyĂŻĂ„n naĂąy. HöÏi xĂ»a, nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi Ă i rûùng gĂčĂ„p coĂ„p Ă ĂŻĂŹu la lĂŻn: "CoĂ„p Ă ĂȘy, öng PhoĂą Ăși!". CoĂ„p tûåc khĂčĂŠc boĂŁ chaĂ„y. LuĂĄc gĂčĂ„p baĂą meĂ„, lĂȘĂ«y taĂąi liĂŻĂ„u viĂŻĂ«t baĂąi "CĂȘy Ă Ă»ĂșĂĄc CaĂą Mau" nghe Ă oaĂ„n kĂŻĂ­ baĂą ra tĂșĂĄi rĂȘĂźy chĂł thĂȘĂ«y xaĂĄc chöÏng coĂąn laĂ„i mĂȘĂ«y loĂĄng xĂ»Ășng, cĂȘy dao rûÄa cheĂĄm phĂȘĂ„p vaĂąo thĂȘn cĂȘy Ă Ă»ĂșĂĄc coĂąn dñnh miĂŻĂ«ng da coĂ„p, thuĂĄ thĂȘĂ„t trong thĂȘm tĂȘm coĂĄ nghĂŽ giaĂĄ luĂĄc ĂȘĂ«y chöÏng baĂą goĂ„i öng PhoĂą thĂČ biĂŻĂ«t Ă ĂȘu öng seĂ€ khöng chĂŻĂ«t! Khi hoĂąa bĂČnh 1954 lĂȘĂ„p laĂ„i, ra tiĂŻĂ«p quaĂŁn thĂ” xaĂ€ CaĂą Mau, buöíi chiĂŻĂŹu raĂŁnh rößi, töi vaĂąo nhaĂą löÏng chĂșĂ„ nĂŻĂ«m thûã moĂĄn "döÏi lĂșĂ„n nĂ»ĂșĂĄng xaĂĄc mña" moĂĄn döÏi Ă Ă»ĂșĂ„c liĂŻĂ„t vaĂąo bûÄc nhĂȘĂ«t, àöÄc Ă aĂĄo cuĂŁa caĂŁ Nam kyĂą luĂ„c tĂłnh. ThĂȘĂ«y töi tĂȘĂ«m tĂčĂŠc khen ngon, möÄt öng "baĂ„n nhĂȘĂ„u tĂČnh cĂșĂą" beĂąn noĂĄi: "ThĂ”t coĂ„p, döÏi coĂ„p nĂ»ĂșĂĄng coĂąn tuyĂŻĂ„t cuĂĄ meĂąo nûÀa." NhĂȘn Ă oĂĄ töi beĂąn hoĂŁi thĂčm miĂŻĂ«u öng PhoĂą. sng ta chĂŻĂ«nh choaĂĄng dĂčĂŠt töi Ă i maĂ€i mĂșĂĄi Ă ĂŻĂ«n nĂși. Ngöi miĂŻĂ«u nhoĂŁ gĂȘĂŹn nhĂ» hoang phĂŻĂ«. Tröng chĂł thĂȘĂ«y veĂŁn veĂ„n möÄt chûÀ "thĂȘĂŹn" kiĂŻĂ­u HaĂĄn tûÄ viĂŻĂ«t thaĂŁo Ă ĂčĂŠp nöíi trĂŻn tĂ»ĂșĂąng vaĂą hai con höí phuĂŁ phuĂ„c chĂȘĂŹu hai bĂŻn baĂąn tĂŻĂ«. Thay vaĂąo löß böÄ mĂ»ĂșĂąi taĂĄm thûå binh khñ thĂșĂą thĂȘĂŹn nhĂ» ta thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«y ĂșĂŁ caĂĄc miĂŻĂ«u Ă ĂŻĂŹn, trong miĂŻĂ«u chĂł veĂŁn veĂ„n coĂĄ möÄt cĂȘy lao cĂčĂŠm trĂŻn giaĂĄ göß sĂșn son Ă aĂ€ mĂșĂą, Ă uĂĄng hĂŻĂ„t cĂȘy lao phoĂĄng höí töi Ă aĂ€ taĂŁ tĂ»ĂșĂąng tĂȘĂ„n ĂșĂŁ phĂȘĂŹn trĂŻn. Ra ngoaĂąi röÏi, Ă i khaĂĄ xa, "öng baĂ„n nhĂȘĂ„u tĂČnh cĂșĂą" mĂșĂĄi ruĂŁ rĂł vaĂąo tai töi: "HöÏi xĂ»a, öíng linh lĂčĂŠm. Tûù khi coĂĄ mĂČnh, coĂ„p sĂșĂ„ böÄ àöÄi, du kñch cuĂ€ng quaĂĄ Ă uĂŁ röÏi. KhoĂŁi phaĂŁi goĂ„i öíng. CoĂąn chuyĂŻĂ„n baĂĄo thuĂą caĂŁ hoĂ„ thĂČ Ă¶Ă­ng cuĂ€ng thöi!". (ThaĂĄng 12 nĂčm 1975, sau Ă aĂ„i thĂčĂŠng töi coĂĄ vĂŻĂŹ thĂčm laĂ„i CaĂą Mau, vaĂą tĂČm thĂčm ngöi miĂŻĂ«u cuĂ€. NhĂ»ng "NĂŻĂŹn cuĂ€ lĂȘu Ă aĂąi... mĂșĂĄi" Ă aĂ€ daĂąy Ă ĂčĂ„c, sûùng sûÀng ba böën tĂȘĂŹng lĂȘĂ«p mĂȘĂ«t dĂȘĂ«u xĂ»a röÏi. GĂȘĂŹn nhĂ» khöng coĂąn nhĂȘĂ„n ra phĂ»Ășng hĂ»ĂșĂĄng nûÀa, chûå àûùng noĂĄi gĂČ möÄt chuĂĄt vĂŻĂ«t tñch!). * CoĂ„p ViĂŻĂ„t BĂčĂŠc KhoaĂŁng muĂąa thu nĂčm 1948, ĂșĂŁ BaĂŁn Thi (BĂčĂŠc CaĂ„n) y taĂĄ NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng Ă i tûù BaĂŁn Thi ra ÀĂȘĂŹm HöÏng Ă ĂŻĂ­ khaĂĄm bĂŻĂ„nh cho anh em cöng nhĂȘn. Anh men theo Ă Ă»ĂșĂąng gooĂąng, Ă oĂĄ laĂą con Ă Ă»ĂșĂąng àöÄc Ă aĂ„o höÏi khaĂĄng chiĂŻĂ«n chöëng PhaĂĄp, möÄt bĂŻn laĂą nuĂĄi http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 12 möÄt bĂŻn laĂą suöëi. GiûÀa Ă Ă»ĂșĂąng gĂčĂ„p möÄt con höí con, anh vaĂĄc Ă aĂĄ neĂĄm chĂŻĂ«t, vaĂĄc vĂŻĂŹ. ChiĂŻĂŹu vaĂą Ă ĂŻm höm Ă oĂĄ, höí meĂ„ suĂ„c tĂČm con kĂŻu rĂŻĂŹn thung luĂ€ng. NhiĂŻĂŹu ngaĂąy liĂŻn tiĂŻĂ«p coĂąn thĂȘĂ«y dĂȘĂ«u vĂŻĂ«t höí meĂ„ moĂą Ă ĂŻĂ«n rĂČnh gĂȘĂŹn chöß NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng ĂșĂŁ. MaĂ€i Ă ĂŻĂ«n hĂșn nûãa thaĂĄng sau, höí meĂ„ boĂŁ Ă i, NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng mĂșĂĄi daĂĄm ra khoĂŁi nhaĂą! (Khi baĂąi naĂąy Ă Ăčng lĂȘĂŹn Ă ĂȘĂŹu ĂșĂŁ baĂĄo Thöëng NhĂȘĂ«t, xuĂȘn 1974, töi coĂĄ nhĂȘĂ„n Ă Ă»ĂșĂ„c thĂ» cö HöÏng VĂȘn - con gaĂĄi öng NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng gûãi Ă ĂŻĂ«n nhĂșĂą toĂąa soaĂ„n chuyĂŻĂ­n giao, vûùa caĂĄm Ășn töi Ă aĂ€ nhĂčĂŠc Ă ĂŻĂ«n "öng cuĂ„" vûùa phaĂŁn àöëi töi laĂą "öng cuĂ„" chĂčĂšng nhaĂĄt nhĂ» vĂȘĂ„y Ă ĂȘu! RĂčçng khi ĂȘĂ«y cö coĂąn beĂĄ, Ă ĂŻm gĂčĂ„p coĂ„p ngöÏi dĂ»ĂșĂĄi göëc gaĂ„o cö coĂąn vaĂĄc Ă uöëc nûåa khua, huöëng chi laĂą böë cö! ChuyĂŻĂ„n naĂąy laĂą töi nghe öng VyĂ€ kĂŻĂ­ - baĂ„n chñ thiĂŻĂ«t vĂșĂĄi NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng - chñnh öng VyĂ€ Ă aĂ€ Ăčn thĂ”t con coĂ„p ĂȘĂ«y, nĂȘĂ«u söët vang, Ăčn mĂȘĂ«y ngaĂąy mĂșĂĄi hĂŻĂ«t. Ghi laĂ„i chuyĂŻĂ„n naĂąy, töi muöën noĂĄi vĂŻĂŹ tñnh baĂĄo thuĂą dai dĂčĂšng cuĂŁa coĂ„p, nhĂȘĂ«t laĂą höí caĂĄi mĂȘĂ«t con, chûå khöng hĂŻĂŹ coĂĄ yĂĄ chĂŻ öng ChĂ»Ășng nhaĂĄt. NgaĂąy nay, öng NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng Ă aĂ€ mĂȘĂ«t. MöÄt bĂŻn laĂą baĂ„n, möÄt bĂŻn laĂą con gaĂĄi cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi trong chuyĂŻĂ„n, töi biĂŻĂ«t phaĂŁi tin ai bĂȘy giĂșĂą? VĂȘĂ„y xin ghi nhĂȘĂ„n thĂŻm vaĂąo Ă ĂȘy, vaĂą Ă ĂŻĂ­ lûãng möÄt dĂȘĂ«u hoĂŁi chöß naĂąy). HiĂŻĂ„n nay ĂșĂŁ ViĂŻĂ„t BĂčĂŠc noĂĄi chung, coĂ„p coĂąn khaĂĄ nhiĂŻĂŹu. MuĂąa thu nĂčm 1958 taĂ„i MĂ»ĂșĂąng NoĂ„i - aĂ„Ășn La, coĂ„p Ă aĂĄnh nhau vĂșĂĄi gĂȘĂ«u hĂșn hai tiĂŻĂ«ng àöÏng höÏ tûù 6 giĂșĂą 30 Ă ĂŻĂ«n gĂȘĂŹn 9 giĂșĂą Ă ĂŻm, gĂȘĂŹm vang caĂŁ nuĂĄi. ThaĂĄng tĂ» nĂčm 1973, taĂ„i huyĂŻĂ„n Na Hang (TuyĂŻn Quang) ba àöÏng baĂąo Thöí bĂ” coĂ„p bĂčĂŠt mĂȘĂ«t möÄt con trĂȘu möÄng. 5 giĂșĂą chiĂŻĂŹu thĂȘĂ«y noĂĄ ra Ăčn tiĂŻĂ«p, ba ngĂ»ĂșĂąi vĂșĂĄi ba suĂĄng kñp phuĂ„c sĂčĂ©n, nhĂ»ng coĂ„p to quaĂĄ hoĂ„ khöng daĂĄm bĂčĂŠn! VĂŻĂŹ con coĂ„p ba moĂĄng ĂșĂŁ Nam BöÄ HöÏi khaĂĄng chiĂŻĂ«n 9 nĂčm, ĂșĂŁ miĂŻĂŹn Àöng Nam BöÄ, tûù "caĂĄn böÄ cao cĂȘĂ«p nhĂȘĂ«t cho Ă ĂŻĂ«n phoĂĄ thĂ»ĂșĂąng dĂȘn" khöng ai laĂą khöng biĂŻĂ«t vaĂą lo ngaĂ„i vĂŻĂŹ con coĂ„p ba moĂĄng naĂąy! NoĂĄ laĂą con coĂ„p caĂĄi (dûÀ nhĂ» coĂ„p caĂĄi laĂą phaĂŁi) coĂĄ möÄt chĂȘn bĂ” tĂȘĂ„t, chĂł coĂąn ba moĂĄng. VuĂąng rûùng miĂŻĂŹn Àöng Nam BöÄ, Ă ĂȘu laĂą chĂčĂšng coĂĄ dĂȘĂ«u chĂȘn coĂ„p. NhĂ»ng tröng thĂȘĂ«y dĂȘĂ«u "ba moĂĄng" cuĂŁa noĂĄ Ă ĂŻĂ­ laĂ„i trĂŻn caĂĄt, Ă i qua nhûÀng Ă ĂȘu, laĂą möÄt nößi kinh hoaĂąng nĂșm nĂșĂĄp, lo ĂȘu thĂȘĂ«p thoĂŁm vĂŻĂŹ möÄt tai hoĂ„a seĂ€ diĂŻĂźn ra tûåc khĂčĂŠc moĂ„c lĂŻn. Cho tĂșĂĄi ngaĂąy trûù Ă Ă»ĂșĂ„c noĂĄ, coĂ„p ba moĂĄng Ă aĂ€ giĂŻĂ«t vaĂą Ăčn thĂ”t möÄt trĂčm hai mĂ»Ăși taĂĄm ngĂ»ĂșĂąi! Con söë chñnh thûåc Ă Ă»ĂșĂ„c liĂŻĂ„t kĂŻ thaĂąnh danh saĂĄch, chûå nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi bĂ” noĂĄ bĂčĂŠt mĂȘĂ«t tñch khöng ai hay biĂŻĂ«t, nhûÀng xaĂĄc böÄ àöÄi ta vaĂą lñnh Ă Ă”ch bĂ” noĂĄ Ăčn thĂ”t hay ngûÄa, trĂȘu, boĂą, lĂșĂ„n... thĂČ khöng kĂŻĂ­. VuĂąng hoaĂ„t àöÄng cuĂŁa noĂĄ laĂą chiĂŻĂ«n khu À, tûù ChaĂĄnh HĂ»ng, LaĂ„c An lĂŻn tĂșĂĄi MaĂ€ ÀaĂą, Söng BeĂĄ (ÀöÏng Nai ThĂ»ĂșĂ„ng) http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 13 möÄt daĂŁi rûùng giaĂą liĂŻn tuĂ„c saĂĄu baĂŁy mĂ»Ăși ki lö meĂĄt, bĂŻn hûÀu ngaĂ„n söng ÀöÏng Nai. ThĂȘĂ«y dĂȘĂ«u chĂȘn cuĂŁa noĂĄ xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n Ă i vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng naĂąo, tûåc thĂČ Ă iĂŻĂ„n baĂĄo (Ă Ă»ĂșĂąng dĂȘy Ă iĂŻĂ„n thoaĂ„i quĂȘn sûÄ) cĂȘĂ«p töëc loan tin cho böÄ àöÄi, cĂș quan vaĂą dĂȘn chuĂĄng hĂ»ĂșĂĄng Ă oĂĄ Ă ĂŻĂŹ phoĂąng, chuĂȘĂ­n bĂ” àöëi phoĂĄ khĂȘĂ­n cĂȘĂ«p nhĂ» tin coĂĄ giĂčĂ„c sĂčĂŠp caĂąn. uĂŁy ban khaĂĄng chiĂŻĂ«n haĂąnh chñnh tĂłnh BiĂŻn HoĂąa treo giaĂŁi thĂ»ĂșĂŁng 500 àöÏng baĂ„c Ă oĂŁ (tiĂŻĂŹn vuĂąng ta) vaĂą BöÄ tĂ» lĂŻĂ„nh khu 7 cuĂ€ng treo giaĂŁi thĂ»ĂșĂŁng 500 àöÏng baĂ„c xanh (tiĂŻĂŹn vuĂąng Ă Ă”ch) cho ai trûù Ă Ă»ĂșĂ„c coĂ„p ba moĂĄng ! ÀuĂŁ biĂŻĂ«t noĂĄ nguy hiĂŻĂ­m vaĂą gĂȘy tai hoĂ„a cho nhĂȘn dĂȘn trong vuĂąng khöng keĂĄm giĂčĂ„c. CoĂĄ dĂ”p, töi seĂ€ viĂŻĂ«t Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ vaĂą tĂ»ĂșĂąng tĂȘĂ„n vĂŻĂŹ con coĂ„p ba moĂĄng naĂąy! NoĂĄ rĂȘĂ«t tinh khön, chĂčĂšng nhûÀng khöng sĂșĂ„ suĂĄng maĂą nghe tiĂŻĂ«ng suĂĄng nĂși naĂąo, tûåc thĂČ moĂą Ă ĂŻĂ«n. (Mñt tinh bĂčĂŠn suĂĄng chaĂąo cĂșĂą noĂĄ cuĂ€ng moĂą tĂșĂĄi. NĂčm 1947 tûù trĂȘĂ„n Ă aĂĄnh giao thöng VoĂ€ ÀĂčĂŠc, trĂȘĂ„n BĂȘĂŹu CaĂĄ, trĂȘĂ„n ÀöÏng XoaĂąi, trĂȘĂ„n Ă aĂĄnh döëc 47 (km 47) trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng CaĂĄp Xanh GiĂčĂŠc - BiĂŻn HoĂąa, nhĂȘĂ«t laĂą trĂȘĂ„n LaĂą NgaĂą thaĂĄng 3-1948, giĂčĂ„c lĂȘĂ«y xaĂĄc khöng kĂ”p, ta cuĂ€ng khöng kĂ”p nhĂčĂ„t xaĂĄc giĂčĂ„c chön Ă i, coĂ„p keĂĄo tûùng bĂȘĂŹy Ă ĂŻĂ«n Ăčn. CoĂ„p ba moĂĄng laĂą ChuĂĄa Rûùng, coi nhĂ» Ă ĂȘĂŹu Ă aĂąn, nghe tiĂŻĂ«ng suĂĄng tĂșĂĄi ngay. Tûù nĂčm 1949, ta chuyĂŻĂ­n vĂŻĂŹ Ă aĂĄnh àöÏng bĂčçng, trĂȘĂ„n ÀÔnh QuaĂĄn vûùa phuĂ„c kñch Ă aĂĄnh xe vûùa phaĂŁi lo böë trñ chöëng coĂ„p phña sau lĂ»ng. NgĂ»ĂșĂąi bĂ” coĂ„p ba moĂĄng giĂŻĂ«t cuöëi cuĂąng laĂą möÄt em beĂĄ gaĂĄi àöÄ mĂ»ĂșĂąi böën mĂ»ĂșĂąi lĂčm tuöíi, con möÄt baĂą ĂșĂŁ suöëi CaĂĄ xaĂ€ MyĂ€ LöÄc (LaĂ„c An). KhoaĂŁng 4 giĂșĂą saĂĄng noĂĄ nhaĂŁy qua raĂąo (nhaĂą naĂąo cuĂ€ng coĂĄ raĂąo cao 3-4 thĂ»ĂșĂĄc) vĂČ nhaĂą saĂąn cao, cûãa Ă oĂĄng then caĂąi khöng phaĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c, noĂĄ phoĂĄng lĂŻn noĂĄc nhaĂą tröí maĂĄi tranh xuöëng bĂčĂŠt em beĂĄ tha Ă i. CaĂŁ vuĂąng baĂĄo àöÄng khua thuĂąng Ă aĂĄnh moĂ€ ĂȘĂŹm ĂŽ Ă uöíi theo. TrĂșĂąi sĂčĂŠp saĂĄng, noĂĄ boĂŁ xaĂĄc laĂ„i bĂŻn bĂČa rûùng. Anh em Binh cöng xĂ»ĂșĂŁng BöÄ TĂ» lĂŻĂ„nh khu 7 Ă oĂĄng gĂȘĂŹn Ă ĂȘĂ«y Ă ĂŻĂ«n gĂčĂ„p gia Ă ĂČnh, xin mĂ»ĂșĂ„n xaĂĄc em beĂĄ Ă ĂŻĂ­ gaĂąi bĂȘĂźy baĂĄo thuĂą vaĂą trûù haĂ„i cho dĂȘn. PhaĂŁi thuyĂŻĂ«t phuĂ„c maĂ€i mĂșĂĄi Ă Ă»ĂșĂ„c, vĂČ coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi meĂ„ naĂąo laĂ„i muöën cho con mĂČnh phaĂŁi chĂŻĂ«t hai lĂȘĂŹn. Böën quaĂŁ mĂČn gaĂąi dĂ»ĂșĂĄi xaĂĄc, möÄt trung àöÄi suĂĄng maĂĄy phuĂ„c kñch xung quanh. Ba giĂșĂą chiĂŻĂŹu, coĂ„p ba moĂĄng moĂą ra. NoĂĄ lĂ»ĂșĂ„n quanh xa xa ba voĂąng röÏi boĂŁ Ă i. Chöëc sau laĂ„i trĂșĂŁ laĂ„i tĂșĂĄi gĂȘĂŹn hĂșn, Ă i quanh ba voĂąng nûÀa, röÏi ngöÏi im nhĂČn caĂĄi xaĂĄc. MoĂ„i ngĂ»ĂșĂąi neĂĄn thĂșĂŁ chĂșĂą xem noĂĄ giĂșĂŁ troĂą gĂČ. Àang ngöÏi im nhĂ» tĂ»ĂșĂ„ng, bĂȘĂ«t thĂČnh lĂČnh noĂĄ nhaĂŁy vaĂąo vöÏ caĂĄi xaĂĄc. MĂČn nöí. NhĂ»ng noĂĄ chĂł bĂ” thĂ»Ășng, boĂŁ xaĂĄc chaĂ„y. Trung àöÄi suĂĄng maĂĄy Ă uöíi theo. NoĂĄ löÄi ngĂ»ĂșĂ„c doĂąng suöëi. MoĂ„i khi noĂĄ coĂĄ thoĂĄi quen löÄi ngĂ»ĂșĂ„c doĂąng suöëi Ă ĂŻĂ­ nĂ»ĂșĂĄc Ă uĂ„c chaĂŁy xuöëng, ngĂ»ĂșĂąi trĂŻn doĂąng khöng phaĂĄt hiĂŻĂ„n Ă Ă»ĂșĂ„c trĂ»ĂșĂĄc khi noĂĄ tĂșĂĄi. LĂȘĂŹn naĂąy, chñnh thoĂĄi quen Ă oĂĄ Ă aĂ€ dĂȘĂźn noĂĄ vaĂąo chöß chĂŻĂ«t. Anh em Ă uöíi theo vĂŻĂ«t maĂĄu möÄt luĂĄc thĂČ mĂȘĂ«t dĂȘĂ«u. NoĂĄ treĂąo lĂŻn bĂșĂą, nuĂĄp sau möÄt goĂą möëi. ÀaĂ„i liĂŻn, trung liĂŻn, caĂĄc thûå suĂĄng http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 14 Ă uĂŁ cĂșĂ€ xaĂŁ vaĂąo. XaĂĄc noĂĄ chöÏm lĂŻn öm goĂą möëi nhĂ» coĂąn söëng. LĂȘu sau, biĂŻĂ«t chĂčĂŠc noĂĄ chĂŻĂ«t röÏi anh em mĂșĂĄi daĂĄm tĂșĂĄi gĂȘĂŹn (vĂČ sĂșĂ„ noĂĄ giaĂŁ chĂŻĂ«t). XaĂĄc noĂĄ Ă ĂŻĂ­ trĂŻn xe boĂą khöng Ă uĂŁ chöß - loaĂ„i xe boĂą miĂŻĂŹn Àöng rĂȘĂ«t lĂșĂĄn - möÄt phĂȘĂŹn Ă uĂąi sau vaĂą caĂĄi Ă uöi thoĂąng ra ngoaĂąi. Möí buĂ„ng, thĂȘĂ«y trong bao tûã coĂ„p ba moĂĄng coĂąn nguyĂŻn möÄt baĂąn chĂȘn ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn tñm ngĂčĂŠt. NgĂ»ĂșĂąi gaĂąi mĂČn giĂŻĂ«t con coĂ„p khuĂŁng khiĂŻĂ«p naĂąy laĂą àöÏng chñ NguyĂŻĂ„t, möÄt thĂ»Ășng binh hoĂŁng möÄt mĂčĂŠt vaĂą cuĂ„t möÄt tay, cöng taĂĄc taĂ„i Binh cöng xĂ»ĂșĂŁng khu 7. * VĂČ sao höí hay Ăčn thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi? NoĂĄi chung, tĂȘĂ«t caĂŁ moĂ„i thuĂĄ rûùng Ă ĂŻĂŹu traĂĄnh "Ă uĂ„ng chaĂ„m" vĂșĂĄi con ngĂ»ĂșĂąi, möÄt àöëi thuĂŁ nguy hiĂŻĂ­m nhĂȘĂ«t luĂĄc naĂąo cuĂ€ng laĂąm cho chuĂĄng phaĂŁi kiĂŻng deĂą, e sĂșĂ„. NhĂ»ng nĂŻĂ«u khöng coĂĄ vuĂ€ khñ trong tay vaĂą lĂș laĂą caĂŁnh giaĂĄc, thĂČ con ngĂ»ĂșĂąi laĂą möÄt "àöÄng vĂȘĂ„t" yĂŻĂ«u Ă uöëi, chĂȘĂ„m chaĂ„p nhĂȘĂ«t, hĂȘĂŹu nhĂ» khöng Ă Ă»ĂșĂ„c taĂ„o hoĂĄa trang bĂ” gĂČ caĂŁ Ă ĂŻĂ­ tûÄ vĂŻĂ„ hoĂčĂ„c tĂȘĂ«n cöng, ngoaĂąi oĂĄc thöng minh. Con möÏi nguy hiĂŻĂ­m nhĂȘĂ«t, maĂą cuĂ€ng dĂŻĂź bĂčĂŠt nhĂȘĂ«t nĂŻĂ«u gĂčĂ„p dĂ”p sĂș hĂșĂŁ. NhûÀng con höí, baĂĄo, sĂ» tûã giaĂą yĂŻĂ«u, bĂ” thĂ»Ășng tĂȘĂ„t khöng coĂąn khaĂŁ nĂčng Ă ĂŻĂ­ vöÏ bĂčĂŠt nhûÀng con möÏi nhanh nheĂ„n, laĂą nhûÀng con hay rĂČnh vöÏ bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi nhĂȘĂ«t. ÀaĂ€ Ăčn thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi möÄt lĂȘĂŹn röÏi, quen mui beĂĄn muĂąi! CoĂĄ leĂ€ thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi laĂą möÄt thûå thĂ”t mĂŻĂŹm, thĂșm ngon nhĂȘĂ«t àöëi vĂșĂĄi chuĂĄng chĂčng? ĂșĂŁ laĂąng Ga-van, thuöÄc vuĂąng rûùng nuĂĄi phña BĂčĂŠc lĂ»u vûÄc söng GĂčng, sau möÄt trĂȘĂ„n dĂ”ch lĂșĂĄn, coĂĄ nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi bĂ” chĂŻĂ«t. MöÄt con baĂĄo Ăčn toaĂąn ngĂ»ĂșĂąi chĂŻĂ«t dĂ”ch, quen Ă i. VĂŻĂŹ sau khöng coĂąn xaĂĄc chĂŻĂ«t nûÀa, ban Ă ĂŻm noĂĄ moĂą vaĂąo laĂąng, xöng vaĂąo tĂȘĂ„n trong nhaĂą Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi. Tûù nĂčm 1918 Ă ĂŻĂ«n cuöëi nĂčm 1926, noĂĄ Ă aĂ€ vöÏ 75 ngĂ»ĂșĂąi vaĂą chñnh khi ĂȘĂ«y noĂĄ cuĂ€ng Ă aĂ€ bĂ” bĂčĂŠn chĂŻĂ«t. ĂșĂŁ NĂŻ-pan coĂĄ möÄt con höí Ă aĂ€ vöÏ chĂŻĂ«t 434 ngĂ»ĂșĂąi. ÀoĂĄ laĂą möÄt con höí caĂĄi Ă aĂ€ bĂ” Ă aĂ„n bĂčĂŠn gaĂ€y mĂȘĂ«t nanh haĂąm trĂŻn vaĂą haĂąm dĂ»ĂșĂĄi bĂŻn phaĂŁi. CoĂ„p ba moĂĄng ĂșĂŁ miĂŻĂŹn Àöng Nam BöÄ vûùa kĂŻĂ­ phĂȘĂŹn trĂŻn, mang Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ caĂŁ hai Ă ĂčĂ„c Ă iĂŻĂ­m cuĂŁa con baĂĄo laĂąng Ga-van vaĂą con höí NĂŻ-pan. * ChuĂĄa sĂșn lĂȘm bĂ” treĂŁ con haĂ„ ThuĂŁ DĂȘĂŹu MöÄt - HöÏi 9 giĂșĂą saĂĄng ngaĂąy 5 thaĂĄng 1 nĂčm 1964, ba em muĂ„c àöÏng tĂŻn laĂą NguyĂŻĂźn VĂčn HaĂŁi 16 tuöíi, TrĂȘĂŹn VĂčn La 16 tuöíi vaĂą NguyĂŻĂźn VĂčn ÀĂșĂ„i 13 tuöíi Ă ang chĂčn trĂȘu taĂ„i khu rûùng KhaĂĄnh VĂȘn thĂČ bößng thĂȘĂ«y trĂȘu chaĂ„y taĂĄn loaĂ„n. Ba em chaĂ„y Ă ĂŻĂ«n nĂși thĂČ bĂčĂŠt gĂčĂ„p möÄt con höí. Ngay luĂĄc ĂȘĂ«y ba em liĂŻĂŹn naĂŁy ra saĂĄng kiĂŻĂ«n àöët chaĂĄy coĂŁ Ă ĂŻĂ­ Ă uöíi coĂ„p. CoĂ„p liĂŻĂŹn ruĂĄt xuöëng caĂĄi hĂȘĂŹm gĂȘĂŹn Ă oĂĄ vĂČ bĂ” ngoĂ„n lûãa bao vĂȘy. CaĂĄc em vöÄi tĂȘĂ«n coĂŁ trĂ»ĂșĂĄc miĂŻĂ„ng hĂȘĂŹm àöët, khiĂŻĂ«n coĂ„p bĂ” chĂŻĂ«t thui. CaĂą Mau - Höm 28 thaĂĄng 12 nĂčm 1963, trong möÄt chuyĂŻĂ«n Ă i rûùng aĂ„ao lĂ»ĂșĂĄi àöën cĂȘy, Ăą böën ngĂ»ĂșĂąi thĂșĂ„ rûùng ĂșĂŁ ĂȘĂ«p TĂȘn ThaĂ„nh LĂșĂ„i, xaĂ€ TĂȘn HĂ»ng (CaĂĄi NĂ»ĂșĂĄc) http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 15 coĂĄ cĂ»ĂșĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt con heo rûùng cuĂŁa ChuĂĄa sĂșn lĂȘm Ă ang coĂ€ng Ă i. Qua ngaĂąy 5 thaĂĄng 1, öng ÀaĂ„i bĂ” thĂ»Ășng vĂČ Ă aĂĄnh nhau vĂșĂĄi coĂ„p bûÀa Ă oĂĄ, nay Ă aĂ€ laĂąnh maĂ„nh, mĂșĂŁ tiĂŻĂ„c Ăčn mûùng. TiĂŻĂ„c xong. Khuya, Ă aĂĄm khaĂĄch ra vĂŻĂŹ thĂČ gĂčĂ„p möÄt ChuĂĄa sĂșn lĂȘm nhaĂŁy ra tĂȘĂ«n cöng. Trong Ă aĂĄm coĂĄ nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi gioĂŁi voĂ€, sĂčĂ©n heĂąo gĂȘĂ„y kĂ”ch chiĂŻĂ«n möÄt chĂȘĂ„p, ChuĂĄa sĂșn lĂȘm bĂ” Ă aĂĄnh ngaĂ€, nĂčçm chĂŻĂ«t möÄt àöëng to nhĂ» con boĂą möÄng. Xem laĂ„i thĂČ chñnh laĂą con coĂ„p höm trĂ»ĂșĂĄc, coĂĄ leĂ€ Ă ĂŻĂ«n Ă oĂĄn nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi Ă aĂ€ cĂ»ĂșĂĄp möÏi cuĂŁa mĂČnh. (Hai tin trĂŻn Ă ĂŻĂŹu Ă Ăčng ĂșĂŁ baĂĄo Trung LĂȘĂ„p Cam-pu-chia ngaĂąy 22-1-64). * QuĂȘĂ„t ngaĂ€ ChuĂĄa sĂșn lĂȘm MöÄt ngaĂąy Ă ĂȘĂŹu xuĂȘn, tûù àöÏn biĂŻn phoĂąng MĂ»ĂșĂąng NheĂĄ (Lai ChĂȘu), haĂ„ sĂŽ LoĂą VĂčn VaĂąi vaĂą binh nhĂȘĂ«t LoĂą VĂčn O Ă i vĂŻĂŹ tĂłnh lĂŽnh thûÄc phĂȘĂ­m cho Ă Ășn vĂ”. VaĂąi Ă i trĂ»ĂșĂĄc O chûùng hĂșn chuĂ„c meĂĄt. Àïën caĂĄnh rûùng MĂ»ĂșĂąng Vai bößng VaĂąi nghe phña sau coĂĄ tiĂŻĂ«ng "höÄc". Quay laĂ„i, möÄt con höí xaĂĄm tûù bĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng nhaĂŁy böí tĂșĂĄi. Mau leĂ„, VaĂąi neĂĄ sang phaĂŁi, vaĂą vĂșĂĄi ngoĂĄn voĂ€ biĂŻn phoĂąng Ă iĂŻu luyĂŻĂ„n, hai tay VaĂąi kĂ”p toĂĄm Ă Ă»ĂșĂ„c hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc höí, giĂȘĂ„t maĂ„nh. Àang Ă aĂą lao, höí bĂ” hĂȘĂ«t löÄn ngĂ»ĂșĂ„c qua Ă ĂȘĂŹu VaĂąi, Ă ĂȘĂ„p Ă aĂĄnh "oaĂĄch" vaĂąo hoĂąn Ă aĂĄ trĂ»ĂșĂĄc mĂčĂ„t. ÀuĂĄng luĂĄc Ă oĂĄ, O kĂ”p chaĂ„y Ă ĂŻĂ«n, böÏi möÄt nhaĂĄt lĂŻ thĂȘĂ«u tim höí. aĂ„au möÄt höÏi giaĂ€y giuĂ„a, ChuĂĄa sĂșn lĂȘm nĂčçm thĂčĂšng cĂčĂšng (!) Hai anh em khöng khiĂŻn con höí vĂŻĂŹ àöÏn. Àïën nay, nhiĂŻĂŹu chiĂŻĂ«n sĂŽ cuĂ€ cuĂŁa àöÏn MĂ»ĂșĂąng NheĂĄ vĂȘĂźn chĂ»a quĂŻn buöíi liĂŻn hoan bĂȘĂ«t ngĂșĂą Ă oĂĄ. (Tin naĂąy Ă Ăčng ĂșĂŁ baĂĄo QuĂȘn àöÄi NhĂȘn dĂȘn söë 7236 ngaĂąy 1-8-1981) Töi coĂĄ hĂși ngĂșĂą möÄt chi tiĂŻĂ«t con höí maĂąu "xaĂĄm". Ta hay noĂĄi höí xaĂĄm Ă ĂŻĂ­ chĂł con höí dûÀ nhĂȘĂ«t. ThûÄc tĂŻĂ«, trong thiĂŻn nhiĂŻn khöng hĂŻĂŹ coĂĄ loaĂ„i höí naĂąo coĂĄ sĂčĂŠc löng maĂąu xaĂĄm. Tin trĂŻn, khöng noĂĄi roĂ€ thĂșĂąi gian, buöíi saĂĄng hay buöíi chiĂŻĂŹu, maĂą tröng con höí hoĂĄa xaĂĄm ? GĂȘĂ«u xaĂĄm thĂČ coĂĄ. VĂŻĂŹ mĂčĂ„t khoa hoĂ„c, cĂȘĂŹn kiĂŻĂ­m tra laĂ„i. CoĂ„p cuĂąi (huĂŁi) CaĂĄch Ă ĂȘy khoaĂŁng 50 nĂčm, taĂ„i CaĂŁ BaĂĄt (KiĂŻĂ«n VaĂąng) xaĂ€ TĂȘn HĂ»ng TĂȘy - nay thuöÄc tĂłnh Minh HaĂŁi coĂĄ öng Ba TaĂĄ khoaĂŁng 60 tuöíi, meĂ„ chĂŻĂ«t, coĂĄ möÄt em gaĂĄi ĂșĂŁ vĂșĂĄi öng - aĂ„ang noĂ„, öng ĂĄ baĂŁo em sang nhaĂą haĂąng xoĂĄm xin cĂȘy lûãa vĂŻĂŹ huĂĄt thuöëc. Chung quanh laĂą rûùng daĂąy bĂ”t. MöÄt con coĂ„p cuĂąi, ruĂ„ng hĂŻĂ«t vuöët, chuĂ„p cö gaĂĄi, nhĂȘĂ„n xuöëng raĂ€nh mĂ»Ășng vĂ»ĂșĂąn - Cö gaĂĄi la: "ChĂŻĂ«t töi röÏi, anh Ăși!". sng Ba TaĂĄ nghe tiĂŻĂ«ng kĂŻu thĂȘĂ«t thanh, giĂȘĂ„t maĂĄc chaĂ„y ra, thĂȘĂ«y coĂ„p Ă ang khom khom trĂȘĂ«n nĂ»ĂșĂĄc em mĂČnh, beĂąn phoĂĄng maĂĄc vaĂąo Ă ĂȘĂŹu coĂ„p. NhĂ»ng maĂĄc chĂł sĂ»ĂșĂĄt qua tai. CoĂ„p ngöÏi dĂȘĂ„y, cĂčĂŠp naĂĄch "con möÏi" nhaĂŁy qua hai raĂ€nh mĂ»Ășng liĂŻĂŹn. Ba TaĂĄ nhaĂŁy theo, nhĂčĂ„t maĂĄc phoĂĄng luĂĄt caĂĄn vaĂąo sau gaĂĄy noĂĄ. CoĂ„p buöng cö gaĂĄi ra, chaĂ„y huĂĄt vaĂąo rûùng. Ba TaĂĄ Ă ĂșĂ€ em lĂŻn. - ChĂčĂŠc chĂŻĂ«t! Khöng söëng nöíi! - NgĂ»ĂșĂąi em gaĂĄi chĂł thĂŻĂŹu http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 16 thaĂąo noĂĄi Ă Ă»ĂșĂ„c vĂșĂĄi anh coĂĄ mĂȘĂ«y tiĂŻĂ«ng Ă oĂĄ. TrĂŻn cöí cö, coĂąn dĂȘĂ«u mĂȘĂ«y Ă ĂȘĂŹu ngoĂĄn chĂȘn quĂȘĂ«u vaĂąo thĂȘm tñm. KhiĂŻng vaĂąo nhaĂą, chöëc sau cö gaĂĄi chĂŻĂ«t. (BaĂą LyĂĄ ThĂ” KyĂĄ - meĂ„ VĂčn ÀÔnh - 62 tuöíi kĂŻĂ­). Do Ă ĂčĂ„c tñnh quyĂŁ quyĂŻĂ„t vaĂą hung baĂ„o cuĂŁa con vĂȘĂ„t Ăčn thĂ”t söëng rĂȘĂ«t dûÀ tĂșĂ„n naĂąy, nĂŻn àöÏng baĂąo ta Ă aĂ€ Ă ĂčĂ„t cho noĂĄ nhiĂŻĂŹu danh xĂ»ng: CoĂ„p, HuĂąm, Höí, HaĂ„m, sng thĂȘĂŹy, sng ba mĂ»Ăși, con KhaĂĄi, con HĂŻĂ­ v.v... Chung quanh noĂĄ coĂąn bao phuĂŁ lĂčĂŠm chuyĂŻĂ„n àöÏn Ă aĂ„i, kyĂą quĂčĂ„c, hoang Ă Ă»ĂșĂąng. TĂȘĂ„p tuĂ„c mĂŻ tñn cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi ViĂŻĂ„t Nam ngaĂąy xĂ»a coĂąn cho laĂą ai bĂȘĂ«t ngĂșĂą gĂčĂ„p phaĂŁi vĂ” ChuĂĄa sĂșn lĂȘm, ĂčĂŠt phaĂŁi chĂ”u vĂȘĂ„n xuĂĄi, lĂȘĂ„n Ă ĂȘĂ„n lao Ă ao suöët ba nĂčm liĂŻĂŹn. CĂȘu "KiĂŻĂ«n höí khöí ba niĂŻn" xĂ»a chñnh laĂą Ă ĂŻĂ­ noĂĄi lĂŻn Ă iĂŻĂŹu tin dĂ” Ă oan Ă oĂĄ. NhûÀng keĂŁ hung aĂĄc, taĂąn baĂ„o cuĂ€ng Ă Ă»ĂșĂ„c ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂșĂąi gaĂĄn thĂŻm biĂŻĂ„t danh laĂą CoĂ„p, HuĂąm, Höí. .. TĂ» Höí, NĂčm HuĂąm, BaĂŁy CoĂ„p v.v... ChĂčĂšng ai mong hoĂ„ Ă Ă»ĂșĂ„c thĂŻm taĂąi nĂčng, uy thĂŻĂ«, sĂșĂ„ seĂ€ di haĂ„i lĂșĂĄn thĂŻm cho àöÏng loaĂ„i. CuĂ€ng nhĂ» höí dûÀ maĂą thiĂŻn nhiĂŻn coĂąn phuĂĄ thĂŻm cho àöi caĂĄnh nûÀa, thĂČ thiĂŻn haĂ„ chĂ”u àûÄng sao nöíi. "TrĂșĂąi cho HuĂąm chĂčĂšng coĂĄ vĂȘy - HuĂąm maĂą coĂĄ caĂĄnh HuĂąm bay lĂŻn trĂșĂąi" (Ca dao ViĂŻĂ„t Nam). Nuöi höí cuĂ€ng chĂčĂšng khoĂĄ lĂčĂŠm. Höí con 2 thaĂĄng tuöíi bĂčĂŠt mang vĂŻĂŹ coĂĄ thĂŻĂ­ nuöi daĂ„y Ă Ă»ĂșĂ„c. LĂșĂĄn lĂŻn cuĂ€ng biĂŻĂ«t theo chuĂŁ, quyĂŻĂ«n luyĂŻĂ«n ngĂ»ĂșĂąi Ă aĂ€ chĂčm soĂĄc mĂČnh, chuĂŁ Ă i Ă ĂȘu cuĂ€ng theo, thñch vuöët ve, ĂȘu yĂŻĂ«m vöß vĂŻĂŹ. NgĂ»ĂșĂąi ta nuöi daĂ„y höí cöët duĂąng vaĂąo muĂ„c àñch riĂŻng giûÀ nhaĂą, canh rĂȘĂźy v.v... NhĂ» ĂșĂŁ gaĂĄnh xiĂŻĂ«c, noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ laĂąm Ă uĂŁ caĂĄc troĂą nhaĂŁy qua voĂąng lûãa, cĂșĂ€i ngûÄa, giaĂŁ vĂșĂą vĂȘĂ„t nhau vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi, haĂĄ hoĂ„ng ngoaĂ„m Ă ĂȘĂŹu ngĂ»ĂșĂąi v.v... noĂĄi chung laĂą chĂ”u moĂ„i sûÄ Ă iĂŻĂŹu khiĂŻĂ­n cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi daĂ„y thuĂĄ. NhĂ»ng haĂ€y Ă oaĂąn gioĂŁi CaĂĄc con vĂȘĂ„t trĂŻn rûùng dĂ»ĂșĂĄi biĂŻĂ­n coi chûùng, noĂĄ chĂ»a hoaĂąn toaĂąn thuĂȘĂŹn hoĂĄa Ă ĂȘu, thĂłnh thoaĂŁng vĂȘĂźn giĂșĂŁ chûång, nöíi cĂșn thĂ”nh nöÄ bĂȘĂ«t thĂ»ĂșĂąng, rĂȘĂ«t laĂą nguy hiĂŻĂ­m. NgĂ»ĂșĂąi xĂ»a chĂčĂšng tûùng Ă e: "DĂ»ĂșĂ€ng höí di hoĂ„a" Ă oĂĄ sao? BĂșĂŁi noĂĄ dûÀ vĂȘĂ„y, nĂŻn nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi sĂșĂ„ noĂĄ, nĂŻn noĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c goĂ„i tĂȘng laĂą sng. sng CoĂ„p, öng HuĂąm, öng Höí... MöÄt vaĂąi Ă Ă”a phĂ»Ășng ĂșĂŁ LaĂąo ngaĂąy xĂ»a, mößi khi coĂĄ höí vaĂąo bĂčĂŠt lĂșĂ„n, ngĂ»ĂșĂąi ta kĂŻu ĂȘĂŹm lĂŻn: "MuĂĄ chĂȘĂ«p sûåa! MuĂĄ chĂȘĂ«p sûåa!", nghĂŽa laĂą: "LĂșĂ„n bĂčĂŠt höí! LĂșĂ„n bĂčĂŠt höí!", vĂČ kiĂŻng sĂșĂ„ maĂą cuĂ€ng vûùa Ă ĂŻĂ­ lĂȘĂ«y loĂąng noĂĄ. CoĂąn bao nhiĂŻu chuyĂŻĂ„n tiĂŻĂ«u lĂȘm chĂŻĂ« giĂŻĂźu tñnh hung hĂčng maĂą ngu xuĂȘĂ­n cuĂŁa con coĂ„p. NĂŻĂ«u kĂŻĂ­ mößi Ă ĂŻm möÄt chuyĂŻĂ„n thĂČ e rĂčçng phaĂŁi kĂŻĂ­ hĂŻĂ«t caĂŁ möÄt nĂčm GiaĂĄp DĂȘĂŹn naĂąy! HaĂą NöÄi, TĂŻĂ«t 1974 - HeĂą 1978 Böí sung * CoĂ„p ĂșĂŁ NuĂĄi Sam (ChĂȘu Àöëc) BĂȘy giĂșĂą, noĂĄi ĂșĂŁ NuĂĄi aĂ„am coĂĄ coĂ„p chĂčĂŠc khöng ai tin, nhĂ»ng ngaĂąy xĂ»a thĂČ vĂȘĂźn coĂĄ, tuy khöng nhiĂŻĂŹu. Àïm Ă ĂŻm, dĂȘn laĂąng ĂșĂŁ quanh chĂȘn nuĂĄi (thuĂșĂŁ Ă oĂĄ nhaĂą cûãa rĂȘĂ«t thĂ»a http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 17 thĂșĂĄt) thĂ»ĂșĂąng nghe tiĂŻĂ«ng coĂ„p gĂȘĂŹm vang döÄi trĂŻn nuĂĄi. NgĂ»ĂșĂąi Ă i nuĂĄi laĂąm rĂȘĂźy thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«y dĂȘĂ«u chĂȘn coĂ„p giĂȘĂźm Ă ĂȘĂŹy bĂŻn caĂĄc vuĂ€ng nĂ»ĂșĂĄc suöëi. BaĂą Hai K. chuyĂŻn nghĂŻĂŹ baĂĄn caĂĄ, saĂĄng naĂąo cuĂ€ng gaĂĄnh caĂĄ qua chĂșĂ„ CĂȘĂŹu aĂ„Ăčt baĂĄn. MöÄt höm qua khuĂĄc vĂčĂŠng ÀûĂșĂąng ThaĂĄp bĂȘĂ«t ngĂșĂą baĂą ĂŠ gĂčĂ„p möÄt con coĂ„p to lĂșĂĄn, mĂČnh mĂȘĂ­y vĂčçn vĂŻĂ„n, ngöÏi choaĂŁi chĂȘn giûÀa Ă Ă»ĂșĂąng, mĂčĂ„t quay vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng àöÏng. BaĂą hoaĂŁng höët liĂŻĂ„ng gaĂĄnh caĂĄ chaĂ„y thuĂ„c maĂ„ng vĂŻĂŹ nhaĂą. CuĂ€ng nhĂ» heo rûùng, vaĂąo muĂąa khö coĂ„p thĂ»ĂșĂąng laĂ€ng vaĂ€ng xuöëng àöÏng bĂčĂŠt chöÏn, bĂčĂŠt caĂĄ kiĂŻĂ«m Ăčn. CaĂĄch nay khoaĂŁng 60 nĂčm, ĂșĂŁ Ă ĂȘĂ«y coĂĄ öng Chñn H. chuyĂŻn nghĂŻĂŹ xom ruĂąa, xom rĂčĂŠn... MöÄt höm, öng xaĂĄch chĂŽa Ă i Ă ĂŻĂ«n BuĂĄng HöÏ (Ă Ă”a danh cuĂ€ : möÄt höÏ röÄng nĂčçm gĂȘĂŹn ngaĂ€ ba ÀĂȘĂŹu BĂșĂą) tĂČnh cĂșĂą nhĂČn vö Ă aĂĄm sĂȘĂ„y, öng thĂȘĂ«y möÄt con vĂȘĂ„t gĂČ ngöÏi thu lu bĂŻn trong, cĂčĂ„p mĂčĂŠt saĂĄng ngĂșĂąi. TĂ»ĂșĂŁng laĂą gĂčĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c con chöÏn lĂșĂĄn, öng giĂ»Ășng muĂ€i chĂŽa, duĂąng hai tay Ă ĂȘm maĂ„nh vaĂąo mĂčĂ„t noĂĄ, nhĂ»ng con vĂȘĂ„t lanh leĂ„ neĂĄ qua röÏi nhanh nhĂ» chĂșĂĄp noĂĄ phoĂĄng mĂČnh lĂŻn cao, giĂ»Ășng hai chĂȘn chuĂ„p xuöëng Ă ĂȘĂŹu öng. BĂ” bĂȘĂ«t ngĂșĂą, nhĂ»ng vöën ngĂ»ĂșĂąi gioĂŁi voĂ€, öng uöën mĂČnh neĂĄ ngang, tuy nhiĂŻn vĂȘĂźn bĂ” vĂ»ĂșĂĄng möÄt vuöët nhoĂ„n sĂ»ĂșĂĄt qua da oĂĄt. BĂȘĂ«y giĂșĂą öng mĂșĂĄi biĂŻĂ«t laĂą coĂ„p! CoĂ„p xuöëng nuĂĄi laĂą coĂ„p Ă oĂĄi, Ă ang Ă oĂĄi noĂĄ bĂ” tĂȘĂ«n cöng caĂąng hung baĂ„o. aĂ„au möÄt tiĂŻĂ«ng gĂȘĂŹm vang döÄi, con coĂ„p laĂ„i phoĂĄng mĂČnh lĂŻn. VĂșĂĄi muĂ€i chĂŽa trĂŻn tay, öng Chñn duĂąng tĂȘĂ«t caĂŁ caĂĄc miĂŻĂ«ng voĂ€ gia truyĂŻĂŹn Ă aĂĄnh quyĂŻĂ«t liĂŻĂ„t vĂșĂĄi con coĂ„p. DĂȘn laĂąng nghe tiĂŻĂ«ng ngĂ»ĂșĂąi, tiĂŻĂ«ng coĂ„p gĂȘĂŹm theĂĄt, xaĂĄch dao xaĂĄch maĂĄc chaĂ„y Ă ĂŻĂ«n hiĂŻĂ„p lûÄc vĂșĂĄi öng Chñn vĂȘy Ă aĂĄnh chĂŻĂ«t con coĂ„p, sau Ă oĂĄ hoĂ„ lĂȘĂ«y xe trĂȘu keĂĄo xaĂĄc coĂ„p vĂŻĂŹ. BoĂ„n höÄi tĂŻĂŹ nghe tin dĂȘn laĂąng Ă aĂĄnh chĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c con coĂ„p lĂșĂĄn, chuĂĄng vöÄi Ă ĂŻĂ«n chĂșĂŁ xaĂĄc coĂ„p ra ChĂȘu Àöëc nöÄp cho thĂčçng TĂȘy TĂłnh trĂ»ĂșĂŁng Ă ĂŻĂ­ tĂȘng cöng. ThĂčçng TĂȘy thĂ»ĂșĂŁng cho boĂ„n höÄi tĂŻĂŹ Ă Ă»ĂșĂ„c 2 àöÏng! NguyĂŻĂźn kim Ă oaĂąn 75 tuöíi (VĂčn nghĂŻĂ„ ChĂȘu Àöëc - XuĂȘn 1984) http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 18 TÏ GIAÁC TRONG NGAÂN XANH - Öng Ăși, ngaĂąy xĂ»a thĂčçng TaĂąu aĂĄc lĂčĂŠm phaĂŁi khöng öng? NoĂĄ bĂčĂŠt dĂȘn mĂČnh xuöëng biĂŻĂ­n moĂą ngoĂ„c trai, lĂŻn rûùng sĂȘu tĂČm ngaĂą voi, tĂŻ giaĂĄc... ngĂ»ĂșĂąi chĂŻĂ«t khöng biĂŻĂ«t bao nhiĂŻu maĂą kĂŻĂ­, phaĂŁi khöng öng? - MöÄt höm, beĂĄ TruĂĄc QuyĂąnh chaĂĄu gaĂĄi Ă ĂȘĂŹu loĂąng cuĂŁa töi, ngaĂąy chuĂŁ nhĂȘĂ„t noĂĄ vĂŻĂŹ chĂși, bößng Ă ĂŻĂ«n lay hoĂŁi töi, trong luĂĄc töi Ă ang nĂčçm Ă oĂ„c baĂĄo. - ĂșĂą... ĂșĂą... BĂȘy giĂșĂą noĂĄ cuĂ€ng aĂĄc khöng keĂĄm ngaĂąy xĂ»a. CoĂąn hĂșn ngaĂąy xĂ»a! - Töi Ă aĂĄp qua loa cho xong chuyĂŻĂ„n. - ThĂŻĂ«... sng Ăși! - GĂČ nûÀa Ă ĂȘĂ«y? - ThĂŻĂ«... thĂŻĂ«... ngoĂ„c trai, ngaĂą voi... thĂČ chaĂĄu biĂŻĂ«t röÏi. CoĂąn tĂŻ giaĂĄc laĂą con gĂČ hûã öng? - TĂŻ giaĂĄc laĂą tĂŻ giaĂĄc chûå gĂČ maĂą hoĂŁi maĂ€i... - ChaĂĄn öng quaĂĄ! BiĂŻĂ«t vĂȘĂ„y chaĂĄu khöng theĂąm hoĂŁi öng. ûå öng Ă i! Töi vöÄi vaĂąng buöng tĂșĂą baĂĄo nhoĂŁm dĂȘĂ„y. NoĂĄ laĂą con beĂĄ mĂșĂĄi hoĂ„c xong lĂșĂĄp möÄt, nhĂ»ng hĂŻĂ«t sûåc thöng minh, Ă Ă»ĂșĂ„c töi cĂ»ng chiĂŻĂŹu bûÄc nhĂȘĂ«t. GĂČ noĂĄ cuĂ€ng hoĂŁi, cuĂ€ng muöën tĂČm biĂŻĂ«t. NhiĂŻĂŹu khi töi Ă iĂŻn Ă ĂȘĂŹu vĂČ nhûÀng cĂȘu hoĂŁi gĂȘĂŹn nhĂ» liĂŻn miĂŻn bĂȘĂ«t tĂȘĂ„n cuĂŁa noĂĄ. ThĂȘĂ«y noĂĄ phuĂ„ng phĂ”u, veĂŁ hĂșĂąn dößi, töi liĂŻĂŹn tĂ»Ăși cĂ»ĂșĂąi, Ă ĂȘĂ«u dĂ”u: - ThĂŻĂ«... Ai baĂŁo TruĂĄc QuyĂąnh chuyĂŻĂ„n ngaĂą voi, tĂŻ giaĂĄc? - Cö HaĂą chûå coĂąn ai! - aĂ„ao chaĂĄu khöng hoĂŁi cö HaĂą? - ûå hoĂŁi... - aĂ„ao laĂ„i ûå hoĂŁi? - LuĂĄc Ă ĂȘĂŹu chaĂĄu cuĂ€ng coĂĄ hoĂŁi, cö baĂŁo noĂĄ to nhĂ» con voi, luĂąn hĂșn voi, noĂĄ khöng coĂĄ caĂĄi voĂąi, khöng coĂĄ cĂčĂ„p ngaĂą nhĂ» voi maĂą trĂŻn muĂ€i noĂĄ coĂĄ möÄt caĂĄi sûùng. - ÀuĂĄng quaĂĄ röÏi! - Cö HaĂą baĂŁo noĂĄ khöng Ăčn thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi nhĂ» con höí, con sĂ» tûã... noĂĄ chĂł Ăčn laĂĄ cĂȘy thöi, thĂŻĂ« sao ngĂ»ĂșĂąi ta laĂ„i tĂČm giĂŻĂ«t noĂĄ hûã öng? - ...ĂșĂą... Ă ĂŻĂ­ ngĂ»ĂșĂąi ta lĂȘĂ«y caĂĄi sûùng, laĂąm thuöëc. - Thuöëc gĂČ hûã öng? "Cûå Ă ĂŻĂ­ con beĂĄ dĂčĂŠt dĂȘy nhûÀng cĂȘu hoĂŁi thĂŻĂ« naĂąy, khöng kheĂĄo mĂČnh bĂ” sa lĂȘĂŹy mĂȘĂ«t". Töi nghĂŽ buĂ„ng vĂȘĂ„y, vaĂą lĂȘĂ„p tûåc xoay yĂĄ nghĂŽ noĂĄ vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng khaĂĄc: - GĂČ maĂą chaĂŁ laĂąm thuöëc Ă Ă»ĂșĂ„c. NhĂ»ng Ă iĂŻĂŹu naĂąy mĂșĂĄi quyĂĄ cĂș! NgaĂąy xĂ»a... ĂșĂą... theo nhĂ» caĂĄc truyĂŻĂ„n cöí tñch ngaĂąy xĂ»a, hĂŻĂź ai cĂȘĂŹm Ă Ă»ĂșĂ„c chiĂŻĂ«c sûùng tĂŻ giaĂĄc trong tay thĂČ coĂĄ thĂŻĂ­ Ă i Ă Ă»ĂșĂ„c dĂ»ĂșĂĄi nĂ»ĂșĂĄc dĂŻĂź daĂąng nhĂ» Ă i trĂŻn caĂ„n ! - Hoan hö öng! sng kĂŻĂ­ tiĂŻĂ«p Ă i öng! - CoĂĄ chaĂąng duĂ€ng sĂŽ noĂ„ giĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt con tĂŻ giaĂĄc Ă aĂ€ thaĂąnh tinh, chĂčĂ„t lĂȘĂ«y sûùng. Ban Ă ĂŻm chiĂŻĂ«c sûùng cûå lĂȘĂ«p laĂĄnh lĂȘĂ«p laĂĄnh, toĂŁa haĂąo quang xanh leĂą. Anh coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi yĂŻu laĂą möÄt cö gaĂĄi xinh Ă eĂ„p bĂ” vua thuĂŁy tĂŻĂŹ bĂčĂŠt xuöëng Long cung, eĂĄp buöÄc laĂąm vĂșĂ„. Cö gaĂĄi khöng thuĂȘĂ„n. Mößi lĂȘĂŹn vua thuĂŁy tĂŻĂŹ nöíi giĂȘĂ„n vĂČ khöng bĂčĂŠt eĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c cö gaĂĄi, thĂČ ba http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 19 Ă aĂąo chuyĂŻĂ­n àöÄng, mĂčĂ„t biĂŻĂ­n söi suĂąng suĂ„c, sĂȘĂ«m chĂșĂĄp nöíi Ă uĂąng Ă uĂąng. Nößi khöí Ă au cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi bĂ” giam haĂ€m chöën ThuĂŁy cung laĂąm cho mĂčĂ„t nĂ»ĂșĂĄc cuĂ€ng phaĂŁi chau maĂąy! CoĂąn ngĂ»ĂșĂąi trĂŻn trĂȘĂŹn giĂșĂĄi thĂČ xoĂĄt xa vĂČ bĂȘĂ«t lûÄc, ngaĂąy Ă ĂŻm biĂŻĂ«ng nguĂŁ quĂŻn Ăčn... Tûù khi nĂčĂŠm Ă Ă»ĂșĂ„c vĂȘĂ„t baĂĄu trong tay, chaĂąng quyĂŻĂ«t tĂȘm Ă i cûåu ngĂ»ĂșĂąi yĂŻu, cuĂąng Long vĂ»Ășng söëng chĂŻĂ«t möÄt phen. Tay cĂȘĂŹm Ă inh ba, tay cĂȘĂŹm chiĂŻĂ«c sûùng tĂŻ, duĂ€ng sĂŽ lao mĂČnh xuöëng nĂ»ĂșĂĄc. MĂčĂ„t nĂ»ĂșĂĄc lĂȘĂ„p tûåc reĂ€ ra laĂąm àöi, mĂșĂŁ Ă Ă»ĂșĂąng cho anh xuöëng tĂȘĂ„n Long cung, Ă aĂĄnh nhau vĂșĂĄi vua thuĂŁy tĂŻĂŹ... Cûå thĂŻĂ« töi kĂŻĂ­ tĂșĂĄi tĂșĂĄi maĂ€i, khi thĂČ anh sĂčĂŠp thua röÏi laĂ„i thĂčĂŠng, khi thĂČ anh sĂčĂŠp thĂčĂŠng röÏi laĂ„i thua, tuĂąy hûång maĂą tuĂąy nghi thĂŻm thĂčĂŠt nhiĂŻĂŹu chi tiĂŻĂ«t hĂȘĂ«p dĂȘĂźn vĂŻĂŹ taĂąi ba cuĂŁa moĂ„i giöëng loaĂąi "tĂ»ĂșĂĄng caĂĄ binh töm". Con beĂĄ maĂŁi mĂŻ theo doĂ€i cĂȘu chuyĂŻĂ„n höÏi höÄp ly kyĂą, quĂŻn mĂȘĂ«t viĂŻĂ„c cĂȘĂ„t vĂȘĂ«n öng noĂĄ. Tuy nhiĂŻn, röÏi möÄt höm naĂąo Ă oĂĄ noĂĄ laĂ„i tĂȘĂ«t seĂ€ khaĂŁo töi vĂŻĂŹ con tĂŻ giaĂĄc, chĂčĂŠc chĂčĂŠn nhĂ» vĂȘĂ„y. NhiĂŻĂŹu Ă ĂŻm, töi thûåc luĂ„c mĂșĂĄ tĂ» liĂŻĂ„u quaĂĄ àößi hiĂŻĂ«m hoi trong tuĂŁ saĂĄch gia Ă ĂČnh vaĂą ön laĂ„i nhûÀng kiĂŻĂ«n thûåc loĂ€m boĂ€m cuĂŁa mĂČnh vĂŻĂŹ con vĂȘĂ„t naĂąy, chuĂȘĂ­n bĂ” giaĂŁi Ă aĂĄp cho chaĂĄu TruĂĄc QuyĂąnh cuĂŁa töi. BaĂą nhaĂą töi Ă aĂ€ nhiĂŻĂŹu phen cûÄ töi: "MĂčĂ„c kĂŻĂ„ noĂĄ, öng cûå chiĂŻĂŹu laĂąm con beĂĄ hĂ» Ă i!". ÀĂȘu phaĂŁi cho möÄt mĂČnh noĂĄ, coĂąn cho caĂĄc baĂ„n lĂșĂĄn tuöíi hĂșn noĂĄ nûÀa chûå ! BaĂą ĂȘĂ«y noĂĄi vĂȘĂ„y chûå nĂŻĂ«u töi thöi, töi boĂŁ Ă i nguĂŁ laĂą baĂą ĂȘĂ«y khöng vui Ă ĂȘu. Töi nghiĂŻĂ„m mĂ»ĂșĂąi phĂȘĂŹn Ă uĂĄng taĂĄm, laĂą baĂą hay noĂĄi ngĂ»ĂșĂ„c laĂ„i nhûÀng Ă iĂŻĂŹu trong buĂ„ng mĂČnh Ă»a thñch! Töi laĂ„i caĂąng cöë gĂčĂŠng tñch cûÄc, Ă ĂŻĂ­ toĂŁ veĂŁ ! BuöÏn thay, töi chĂł laĂą möÄt nhaĂą vĂčn sĂș thiĂŻĂ­n, giaĂĄ töi Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt phĂȘĂŹn nhoĂŁ kiĂŻĂ«n thûåc cuĂŁa ÀaĂąo VĂčn TiĂŻĂ«n nhaĂą àöÄng vĂȘĂ„t hoĂ„c lößi laĂ„c Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn ĂșĂŁ Àöng DĂ»Ășng, tûù thĂșĂąi PhaĂĄp thuöÄc - thĂČ ĂčĂŠt con beĂĄ seĂ€ mĂŻ vaĂą phuĂ„c öng noĂĄ phaĂŁi biĂŻĂ«t! * Con thuĂĄ trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng tuyĂŻĂ„t diĂŻĂ„t Trong möÄt cuöën saĂĄch noĂĄi vĂŻĂŹ lĂȘm saĂŁn tĂłnh KhaĂĄnh HoĂąa (PhuĂĄ KhaĂĄnh hiĂŻĂ„n giĂșĂą) ngoaĂąi caĂĄc saĂŁn phĂȘĂ­m do thaĂŁo möÄc sinh, coĂĄ viĂŻĂ«t: "nhûÀng saĂŁn phĂȘĂ­m do thuĂĄ vĂȘĂ„t cung cĂȘĂ«p khaĂĄ nhiĂŻĂŹu nhĂ»: mĂȘĂ„t ong, saĂĄp ong, nhung nai, gaĂ„c nai, ngaĂą voi, thĂłnh thoaĂŁng coĂĄ caĂŁ tĂŻ giaĂĄc tûåc sûùng tĂȘy ngu". VaĂą trong quyĂŻĂ­n "Ài thĂčm Ă ĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc" cuĂŁa cuĂ„ HoaĂąng ÀaĂ„o ThuĂĄy (NhaĂą xuĂȘĂ«t baĂŁn VĂčn hoĂĄa 1978) ĂșĂŁ muĂ„c kĂŻĂ­ vĂŻĂŹ taĂąi nguyĂŻn Ă ĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc, phĂȘĂŹn lĂȘm saĂŁn thĂČ caĂĄc tĂłnh sau Ă ĂȘy: NghĂŻĂ„ TĂŽnh, BĂČnh TrĂ” ThiĂŻn, NghĂŽa BĂČnh, PhuĂĄ KhaĂĄnh, ÀĂčĂŠc LĂčĂŠc, LĂȘm ÀöÏng, ThuĂȘĂ„n HaĂŁi, TĂȘy Ninh vaĂą An Giang Ă ĂŻĂŹu coĂĄ tĂŻ giaĂĄc. VaĂą theo cuĂ„, ĂșĂŁ TĂȘy Ninh loaĂąi thuĂĄ naĂąy coĂąn ñt, riĂŻng An Giang coĂąn coĂĄ caĂŁ da tĂŻ vaĂą sûùng tĂŻ (coĂĄ thĂŻĂ­ tûù Cam-pu-chia, ThaĂĄi Lan Ă Ă»a sang baĂĄn chĂčng?) NhĂ» vĂȘĂ„y laĂą hiĂŻĂ„n nay con tĂŻ giaĂĄc coĂąn khaĂĄ nhiĂŻĂŹu ĂșĂŁ ViĂŻĂ„t Nam ta chĂčng? TrĂ»ĂșĂĄc caĂĄch maĂ„ng ThaĂĄng 8, nhûÀng quyĂŻĂ­n saĂĄch cuĂŁa caĂĄc taĂĄc giaĂŁ PhaĂĄp viĂŻĂ«t vĂŻĂŹ sĂčn bĂčĂŠn vaĂą thuĂĄ rûùng Àöng dĂ»Ășng (Chasses et faune d' In- dochine - Henri de Monestrol v.v...) töi thĂȘĂ«y coĂĄ aĂŁnh con http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 20 tĂŻ giaĂĄc ĂșĂŁ vuĂąng rûùng cao TrĂ»ĂșĂąng aĂ„Ășn nhĂȘĂ«t laĂą maĂ„n LaĂąo, riĂŻng Cam- pu-chia coĂąn coĂĄ con Dñt (Dyth) möÄt loaĂ„i tĂŻ giaĂĄc cöí rĂȘĂ«t hung dûÀ hiĂŻĂ«m thĂȘĂ«y trĂŻn caĂĄc chĂȘu luĂ„c khaĂĄc. Theo NguyĂŻĂźn Quöëc ThĂčĂŠng vaĂą VoĂ€ An HaĂą (trong baĂąi Theo dĂȘĂ«u chĂȘn tĂŻ giaĂĄc) thĂČ nĂčm 1904 coĂĄ möÄt thĂșĂ„ sĂčn ngĂ»ĂșĂąi PhaĂĄp tröng thĂȘĂ«y con tĂŻ giaĂĄc 2 sûùng ĂșĂŁ daĂ€y nuĂĄi Tam XĂ»Ășng gĂȘĂŹn CĂȘĂ­m RaĂąnh (NghĂŻĂ„ TĂŽnh) con vĂȘĂ„t naĂąy vĂŻĂŹ sau bĂ” möÄt nhoĂĄm thĂșĂ„ sĂčn LaĂąo bĂčĂŠn chĂŻĂ«t (?) NĂčm 1934, coĂĄ tin möÄt con tĂŻ giaĂĄc loĂ„t vaĂąo rûùng aĂ„Ășn La. VaĂą caĂĄch Ă ĂȘy trĂŻn 40 nĂčm, möÄt nhaĂą sĂčn bĂčĂŠn chĂȘu ĂȘu Ă aĂ€ bĂčĂŠn Ă Ă»ĂșĂ„c con tĂŻ giaĂĄc möÄt sûùng ĂșĂŁ khu rûùng laĂĄ trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng Ă i tûù XuĂȘn LöÄc ra Phan ThiĂŻĂ«t. NĂčm 1960, àöÏng baĂąo ĂșĂŁ vuĂąng Tam ÀaĂŁo coĂĄ cho biĂŻĂ«t: "HiĂŻĂ„n giĂșĂą ĂșĂŁ trong rûùng sĂȘu chĂ»a coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi Ă i sĂčn coĂąn coĂĄ con boĂą toĂĄt möÄt sûùng". Theo taĂąi liĂŻĂ„u gĂȘĂŹn Ă ĂȘy (1981-82) cuĂŁa caĂĄc Ă oaĂąn Ă iĂŻĂŹu tra àöÄng vĂȘĂ„t thĂČ cuĂ€ng chĂł nghe àöÏng baĂąo vuĂąng NghĂŻĂ„ TĂŽnh noĂĄi coĂĄ thĂȘĂ«y tĂŻ giaĂĄc qua laĂ„i khu vûÄc Ă Ă”a phĂ»Ășng. Qua hai cuöÄc khaĂĄng chiĂŻĂ«n chöëng PhaĂĄp vaĂą chöëng MyĂ€ vûùa röÏi, coĂĄ thĂŻĂ­ noĂĄi khöng thĂȘm sĂșn cuĂąng cöëc naĂąo maĂą khöng coĂĄ dĂȘĂ«u chĂȘn böÄ àöÄi vaĂą caĂĄn böÄ ta. ThĂŻĂ« nhĂ»ng chĂčĂšng coĂĄ mĂȘĂ«y ngĂ»ĂșĂąi gĂčĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c tĂŻ giaĂĄc. TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p dĂ»ĂșĂĄi Ă ĂȘy, cuĂ€ng chĂł laĂą may mĂčĂŠn tĂČnh cĂșĂą. Theo lĂșĂąi anh BaĂŁy ThĂ»ĂșĂŁng - phuĂ„ traĂĄch vĂčn cöng QuĂȘn àöÄi B - kĂŻĂ­ vĂșĂĄi anh TĂŻĂ« Hanh thĂČ: "ĂșĂŁ vuĂąng cûÄc Nam (Ninh ThuĂȘĂ„n cuĂ€) àöÏng baĂąo hay noĂĄi, Ă ĂŻm thĂłnh thoaĂŁng hoĂ„ thĂȘĂ«y coĂĄ vĂŻĂ„t saĂĄng trong rûùng. BĂȘĂ«y giĂșĂą (?) Ă oaĂąn vĂčn cöng Ă i cöng taĂĄc qua Ă oĂĄ. MöÄt anh trong Ă oaĂąn xuöëng suöëi lĂȘĂ«y nĂ»ĂșĂĄc, nghe uĂą... uĂą.... trong luĂąm, ngĂșĂ€ laĂą trĂȘu rûùng, liĂŻĂŹn xaĂŁ möÄt loaĂ„t Ă aĂ„n A.K vaĂąo. Chöëc sau, nghe im moĂą vaĂąo thĂČ thĂȘĂ«y con tĂŻ giaĂĄc chĂŻĂ«t nĂčçm luĂą luĂą möÄt àöëng. ÀöÏng baĂąo ĂșĂŁ caĂĄc xoĂĄm gĂȘĂŹn, keĂĄo Ă ĂŻĂ«n xem. CaĂĄc öng laĂ€o noĂĄi: "LoaĂ„i tĂŻ giaĂĄc naĂąy thĂ»ĂșĂąng ĂșĂŁ vuĂąng cao, ĂȘĂ­m Ă»ĂșĂĄt, Ă»a nĂčçm lĂȘĂŹy. NoĂĄ thñch Ăčn cĂȘy coĂĄ gai, caĂąng chaĂŁy maĂĄu möÏm caĂąng thñch. Nghe noĂĄi noĂĄ löÄi xuöëng chöß naĂąo thĂČ nĂ»ĂșĂĄc chöß ĂȘĂ«y trong..." TiĂŻĂ«ng àöÏn tĂșĂĄi chĂșĂ„. Hoa KiĂŻĂŹu dĂ»ĂșĂĄi chĂșĂ„ nghe tin, lĂŻn mua giaĂĄ Ă ĂčĂŠt Ă ĂŻĂ­ vĂŻĂŹ laĂąm thuöëc. TĂȘĂ«t caĂŁ Ă ĂŻĂŹu duĂąng laĂąm thuöëc, kĂŻĂ­ caĂŁ phĂȘn. Anh em chĂł Ă ĂŻĂ­ laĂ„i möÄt phĂȘĂŹn lĂșĂĄn da, cĂčĂŠt chia Ă ĂŻĂŹu kĂŻĂ­ caĂŁ baĂą con Ă ĂŻĂ«n xem - cho mößi ngĂ»ĂșĂąi möÄt miĂŻĂ«ng vuöng bĂčçng ngoĂĄn chĂȘn caĂĄi". Anh BaĂŁy ThĂ»ĂșĂŁng coĂąn cho biĂŻĂ«t thĂŻm: "BöÄ àöÄi B1, thĂ»ĂșĂąng trung àöÄi naĂąo cuĂ€ng coĂĄ miĂŻĂ«ng da bĂčçng ngoĂĄn tay caĂĄi, cûång nhĂ» da trĂȘu khö, do y taĂĄ giûÀ, Ă ĂŻĂ­ cûåu chûÀa anh em bĂ” rĂčĂŠn àöÄc cĂčĂŠn. CaĂĄn böÄ cuĂ€ng thĂ»ĂșĂąng thuĂŁ möÄt miĂŻĂ«ng trong ba lö. CoĂąn duĂąng Ă ĂŻĂ­ laĂąm cöng taĂĄc dĂȘn vĂȘĂ„n: TreĂŁ con söët, maĂąi cho uöëng, giaĂŁm söët ngay!". NhĂ» vĂȘĂ„y thĂČ ngaĂąy xĂ»a - theo ViĂŻĂ„t sûã lĂ»ĂșĂ„c vaĂą ÀaĂ„i viĂŻĂ„t sûã kyĂĄ toaĂąn thĂ» - xûå ta vöën coĂĄ nhiĂŻĂŹu tĂŻ giaĂĄc. CoĂąn hiĂŻĂ„n nay coĂąn Ă Ă»ĂșĂ„c bao nhiĂŻu ? ChuyĂŻĂ„n naĂąy coĂąn phaĂŁi chĂșĂą giaĂŁi Ă aĂĄp cuĂ„ thĂŻĂ­ cuĂŁa caĂĄc nhaĂą Ă iĂŻĂŹu tra, quy hoaĂ„ch vĂŻĂŹ caĂĄc loaĂąi giöëng thuĂĄ vĂȘĂ„t rûùng. CaĂĄch Ă ĂȘy böën mĂ»Ăși nĂčm, vĂ»ĂșĂąn BaĂĄch thuĂĄ aĂ„ai GoĂąn coĂĄ möÄt Ăą http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 21 con tĂŻ giaĂĄc. ChuöÏng noĂĄ Ă ĂčĂ„t caĂ„nh chuöÏng hai con Ă aĂą Ă iĂŻĂ­u bĂŻn naĂąy bĂșĂą söng ThĂ” NgheĂą, gĂȘĂŹn chuöÏng nai vaĂą chuöÄt tuĂĄi (Kan- gourou) bĂȘĂ«y giĂșĂą. NĂčm 1957, töi coĂĄ xem kyĂ€ con tĂŻ giaĂĄc möÄt sûùng ĂșĂŁ vĂ»ĂșĂąn BaĂĄch thuĂĄ MaĂĄt-xcĂș-va - giöëng hĂŻĂ„t con ĂșĂŁ aĂ„ai GoĂąn daĂ„o trĂ»ĂșĂĄc - thĂȘĂ«y biĂŻĂ­n caĂąi laĂą Ăą "tĂŻ giaĂĄc aĂĄ chĂȘu" vĂȘĂ„y thöi, khöng roĂ€ Ă Ă»a vĂŻĂŹ tûÄ xûå naĂąo. TĂŻ giaĂĄc noĂĄi chung, phĂȘn böë ĂșĂŁ caĂĄc vuĂąng rûùng vaĂą hoang maĂ„c caĂĄc xûå nhiĂŻĂ„t Ă ĂșĂĄi hiĂŻĂ„n nay. NĂși coĂąn tĂȘĂ„p trung nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t laĂą chĂȘu Phi, khoaĂŁng 15.000 con, riĂŻng xûå KĂŻ-ny-a (Àöng Phi) theo sĂș böÄ thöëng kĂŻ nĂčm 1978 ngĂ»ĂșĂąi ta Ă ĂŻĂ«m Ă Ă»ĂșĂ„c 1.500 con. TĂŻ giaĂĄc chĂȘu Phi coĂĄ hai sûùng, tĂŻ giaĂĄc chĂȘu AÁ chĂł möÄt sûùng. Ta goĂ„i noĂĄ laĂą: tĂȘy ngu, con tĂŻ, con dinh, con trĂȘu nĂ»ĂșĂĄc (sûùng con trĂȘu nĂ»ĂșĂĄc, Nam BöÄ coĂąn goĂ„i con haĂą maĂ€ (Hippopotame) laĂą trĂȘu nĂ»ĂșĂĄc, coĂĄ leĂ€ hai danh tûù naĂąy nĂŻn boĂŁ Ă i) vaĂą ngaĂąy xĂ»a coĂĄ thĂșĂąi kyĂą ta coĂąn goĂ„i noĂĄ laĂą "kyĂą lĂȘn". Trong bang giao LyĂĄ Töëng, theo sûã ta vaĂą sûã Töëng thĂČ nĂčm 1.034 Ă ĂșĂąi LyĂĄ ThaĂĄi Töng, vaĂą nĂčm 1.057 Ă ĂșĂąi LyĂĄ ThaĂĄnh Töng, ta Ă ĂŻĂŹu coĂĄ cöëng kyĂą lĂȘn cho Trung Quöëc. LyĂĄ do: KĂŻĂ«t HiĂŻĂ«u! NhĂȘn Ă ĂȘy, xin nhĂčĂŠc qua vĂŻĂŹ sûÄ "thöng minh" cuĂŁa boĂ„n baĂąnh trĂ»ĂșĂĄng ngaĂąy xĂ»a, chĂși chuĂĄt cho vui. Theo ViĂŻĂ„t sûã lĂ»ĂșĂ„c thĂČ nĂčm 1.057, sûå ta laĂą Mai NguyĂŻn Thanh Ă Ă»a hai "kyĂą lĂȘn" sang QuaĂŁng ChĂȘu Ă Ă”nh cöëng cho vua Töëng. NoĂĄi Ă ĂŻĂ«n kyĂą lĂȘn, thuĂșĂŁ xĂ»a ĂșĂŁ aĂĄ Àöng laĂą viĂŻĂ„c rĂȘĂ«t quan hĂŻĂ„ troĂ„ng Ă aĂ„i. NgĂ»ĂșĂąi TaĂąu chĂł tin rĂčçng khi naĂąo coĂĄ thaĂĄnh nhĂȘn ra Ă ĂșĂąi vaĂą gĂčĂ„p vĂȘĂ„n, thĂČ kyĂą lĂȘn mĂșĂĄi xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n. Àïën nhĂ» "Töí sĂ» BöÏ Àïì" cuĂŁa hoĂ„ laĂą Khöíng Tûã ra Ă ĂșĂąi, khöng gĂčĂ„p vĂȘĂ„n kyĂą lĂȘn coĂĄ hiĂŻĂ„n ra cuĂ€ng chĂł laĂą kyĂą lĂȘn queĂą ! VĂČ leĂ€ ĂȘĂ«y, caĂĄc quan Töëng caĂ€i nhau söi nöíi vĂŻĂŹ viĂŻĂ„c kyĂą lĂȘn cuĂŁa Giao ChĂł cöëng. aĂ„ach "TuĂ„c ĂĄ tĂ» trĂ” thöng giaĂĄm trĂ»ĂșĂąng biĂŻn" cuĂŁa LyĂĄ ÀaĂąo (Töëng) coĂąn cheĂĄp roĂ€ hĂČnh daĂĄng con vĂȘĂ„t ĂȘĂ«y: "HĂČnh noĂĄ nhĂ» trĂȘu, mĂČnh phuĂŁ da daĂąy tûùng maĂŁng nhĂ» giaĂĄp, Ă ĂȘĂŹu muĂ€i coĂĄ sûùng, hay Ăčn coĂŁ, quaĂŁ dĂ»a. Cho Ăčn thĂČ phaĂŁi lĂȘĂ«y gĂȘĂ„y Ă aĂĄnh noĂĄ mĂșĂĄi Ăčn". TriĂŻĂŹu Ă ĂČnh Töëng baĂąn nhau maĂ€i, sau TĂ» MaĂ€ Quang phaĂŁi lĂȘĂ«p lûãng noĂĄi nûãa vĂșĂąi rĂčçng: "GiaĂŁ sûã Ă oĂĄ laĂą kyĂą lĂȘn thĂȘĂ„t, thĂČ hiĂŻĂ„n khöng gĂčĂ„p thĂșĂąi, Ă oĂĄ laĂą Ă iĂŻĂŹm dĂșĂŁ. MaĂą nĂŻĂ«u Ă oĂĄ khöng phaĂŁi laĂą lĂȘn maĂą ta nhĂȘĂ„n, thĂČ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc phĂ»Ășng xa seĂ€ cĂ»ĂșĂąi ta (Töëc thuĂŁy kyĂŁ vĂčn - TĂ» MaĂ€ Quang). Vua Töëng beĂąn baĂŁo goĂ„i con vĂȘĂ„t ĂȘĂ«y laĂą "thuĂĄ laĂ„" vaĂą Ă ĂŻĂ­ ĂșĂŁ QuaĂŁng ChĂȘu. * NgĂ»ĂșĂ„c doĂąng thĂșĂąi gian Theo caĂĄc nhaĂą cöí sinh vĂȘĂ„t hoĂ„c thĂČ ĂșĂŁ ranh giĂșĂĄi giûÀa kyĂŁ BaĂ„ch phĂȘĂ«n vaĂą ÀïÄ tam, caĂĄc daĂ„ng quaĂĄi vĂȘĂ„t "tiĂŻĂŹn höÏng thuĂŁy" kyĂą dĂ” Ă ĂŻĂŹu biĂŻĂ«n khoĂŁi vuĂ€ Ă aĂąi cuĂŁa Ă ĂșĂąi söëng trĂŻn traĂĄi Ă ĂȘĂ«t. VaĂąo Ă ĂȘĂŹu kyĂŁ ÀïÄ tam, möÄt trong nhûÀng nhoĂĄm àöÄng vĂȘĂ„t coĂĄ vuĂĄ nguyĂŻn thuĂŁy cöí nhĂȘĂ«t Ă aĂ€ khai sinh cho nhûÀng böÄ coĂĄ vuĂĄ ngaĂąy nay. Con tĂŻ giaĂĄc xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n vaĂąo thĂșĂąi kyĂą naĂąy. NhĂ»ng luĂ€ con chaĂĄu giĂșĂą Ă ĂȘy khaĂĄc hĂčĂšn töí tiĂŻn cuĂŁa chuĂĄng ngaĂąy xĂ»a, vĂŻĂŹ cĂčn baĂŁn. ÀoĂĄ laĂą giöëng tĂŻ giaĂĄc In- http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 22 Ă ri-cö-tĂŻ-ri (In- dricothreium) to lĂșĂĄn, khöng sûùng. BöÄ xĂ»Ășng coĂąn nguyĂŻn veĂ„n cuĂŁa noĂĄ tĂČm thĂȘĂ«y ĂșĂŁ nĂ»ĂșĂĄc CöÄng hoĂąa xaĂ€ höÄi chuĂŁ nghĂŽa Ca- dĂčĂŠc-stĂčng. HiĂŻĂ„n giĂșĂą böÄ xĂ»Ășng noĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c trĂ»ng baĂąy trong ViĂŻĂ„n baĂŁo taĂąng cöí sinh thuöÄc ViĂŻĂ„n haĂąn lĂȘm khoa hoĂ„c LiĂŻn Xö. In-Ă ri-cö-tĂŻ-ri lĂșĂĄn hĂșn voi nhiĂŻĂŹu. Khöng phaĂŁi vö cĂșĂĄ maĂą ngĂ»ĂșĂąi ta goĂ„i noĂĄ laĂą thuĂĄ in- Ă ri laĂą "meĂ„ cuĂŁa tĂȘĂ«t caĂŁ thuĂĄ vĂȘĂ„t". aĂ„oĂ„ cuĂŁa con vĂȘĂ„t khöíng löÏ ĂșĂŁ rûùng vaĂą Ă aĂ€ bĂ” tiĂŻu diĂŻĂ„t naĂąy lĂșĂĄn hĂșn möÄt meĂĄt, tuy vĂȘĂ„y Ă ĂȘĂŹu noĂĄ coĂąn laĂą nhoĂŁ, beĂĄ so vĂșĂĄi thĂȘn: vai cao 5,5 meĂĄt, cöí nhĂ» cöí hĂ»Ășu cao, hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc daĂąi hĂșn hai chĂȘn sau nhiĂŻĂŹu, nom daĂĄng Ă iĂŻĂ„u hĂși giöëng chĂȘn con voi. TĂŻ giaĂĄc kyĂŁ ÀïÄ tûå coĂąn vĂ»ĂșĂ„t xa tĂŻ giaĂĄc hiĂŻĂ„n nay. NoĂĄ coĂĄ böÄ löng daĂąy Ă ĂŻĂ­ chĂ”u àûÄng vĂșĂĄi caĂĄi giaĂĄ laĂ„nh khaĂĄ dûÀ döÄi ĂșĂŁ nhûÀng vuĂąng bĂčng vûùa mĂșĂĄi ruĂĄt Ă i trong thĂșĂąi kyĂą bĂčng haĂą, cho nĂŻn coĂąn goĂ„i noĂĄ laĂą tĂŻ giaĂĄc coĂĄ löng. TrĂŻn muĂ€i noĂĄ coĂĄ hai sûùng, sûùng trĂ»ĂșĂĄc to chûùng 0,5 meĂĄt, sûùng sau beĂĄ hĂșn vaĂą cuĂ€ng ngĂčĂŠn hĂșn möÄt tñ. NĂčm 1832, tiĂŻĂ«n haĂąnh cuöÄc khai quĂȘĂ„t trong möÄt hang àöÄng gĂȘĂŹn Li-eĂĄ-giĂș (Anh) ngĂ»ĂșĂąi ta phaĂĄt hiĂŻĂ„n möÄt söë vuĂ€ khñ thö sĂș Ă eĂ€o bĂčçng Ă aĂĄ vuĂ„ng vĂŻĂŹ bĂŻn caĂ„nh möÄt soĂ„ ngĂ»ĂșĂąi, giûÀa nhûÀng vuĂ„n xĂ»Ășng Ă aĂ€ hoĂĄa thaĂ„ch cuĂŁa möÄt con tĂŻ giaĂĄc, möÄt con gĂȘĂ«u, möÄt con linh cĂȘĂ­u vaĂą möÄt con ngûÄa. Tranh hang àöÄng thĂŻĂ« giĂșĂĄi - veĂ€ bĂčçng Ă ĂȘĂ«t hoaĂąng thöí - chĂł coĂĄ hĂČnh con ma muĂĄt vaĂą con tĂŻ giaĂĄc. ÀoĂĄ laĂą nhûÀng con thuĂĄ löng xöÏm, to lĂșĂĄn nĂčĂ„ng nĂŻĂŹ, nguöÏn cung cĂȘĂ«p thĂ”t hĂȘĂ„u hĂŽnh cho ngĂ»ĂșĂąi tiĂŻĂŹn sûã. NhiĂŻĂŹu nĂși, khöng phaĂŁi chĂł tĂČm thĂȘĂ«y maĂŁnh xĂ»Ășng, maĂą coĂąn caĂŁ xaĂĄc chuĂĄng nguyĂŻn veĂ„n. HĂČnh veĂ€ con ma-muĂĄt vaĂą tĂŻ giaĂĄc coĂąn thĂȘĂ«y caĂŁ trĂŻn nhûÀng xĂ»Ășng maĂą loaĂąi ngĂ»ĂșĂąi duĂąng Ă ĂŻĂ­ laĂąm caĂĄc àöÏ vĂȘĂ„t bĂȘĂ«y giĂșĂą. CaĂĄc baĂ„n haĂ€y hĂČnh dung böÄ mĂčĂ„t tûÄ haĂąo Ă ĂŻĂ«n nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo cuĂŁa töí tiĂŻn chuĂĄng ta, nhûÀng con ngĂ»ĂșĂąi nguyĂŻn thuĂŁy beĂĄ nhoĂŁ thiĂŻn taĂąi, mĂČnh mĂȘĂ­y Ă ĂȘĂŹy löng, vĂșĂĄi yĂĄ chñ chiĂŻĂ«n Ă ĂȘĂ«u kiĂŻn quyĂŻĂ«t dûÀ döÄi, chĂł vĂșĂĄi nhûÀng vuĂ€ khñ bĂčçng Ă aĂĄ thö sĂș, trong tiĂŻĂ«ng reo hoĂą man rĂșĂ„ ĂșĂŁ giĂșĂą phuĂĄt thĂčĂŠng lĂșĂ„i cuĂŁa nöß lûÄc cuöëi cuĂąng, lao vaĂąo Ă ĂȘm guĂ„c nhûÀng con ma-muĂĄt, tĂŻ giaĂĄc khöíng löÏ. VaĂą aĂĄnh lûãa chaĂĄy bûùng trong àöi mĂčĂŠt hoĂ„, khi hoĂ„ soi Ă uöëc lĂŻn vaĂĄch hang àöÄng ngĂčĂŠm nhĂČn taĂĄc phĂȘĂ­m Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn, mö taĂŁ nhûÀng con vĂȘĂ„t mĂČnh vûùa chiĂŻĂ«n thĂčĂŠng, cho dĂȘĂźu laĂą con vĂȘĂ„t vuĂ„ng vĂŻĂŹ. * TĂŻ giaĂĄc chĂȘu Phi CaĂĄc baĂ„n biĂŻĂ«t Ă ĂȘĂ«y, tĂŻ giaĂĄc laĂą con thuĂĄ hiĂŻĂ«m hoi söëng soĂĄt trĂŻn Ă Ă”a cĂȘĂŹu giĂșĂą Ă ĂȘy. CuĂąng giöëng vĂșĂĄi noĂĄ laĂą ngûÄa, ngûÄa vĂčçn vaĂą con maĂ„ch (tapir). Tuy nhiĂŻn, trong söë ñt oĂŁi töÏn taĂ„i, nĂși coĂąn tĂȘĂ„p trung nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t vĂȘĂźn laĂą chĂȘu Phi xĂ»a nay. ĂșĂŁ LiĂŻn Xö vaĂą nhiĂŻĂŹu nĂ»ĂșĂĄc trĂŻn thĂŻĂ« giĂșĂĄi, ngĂ»ĂșĂąi ta quy hoaĂ„ch nhiĂŻĂŹu khu rûùng cĂȘĂ«m röÄng lĂșĂĄn goĂ„i laĂą lĂȘm viĂŻn quöëc gia Ă ĂŻĂ­ baĂŁo vĂŻĂ„ nhûÀng muöng thuĂĄ hiĂŻĂ«m hoi. ĂșĂŁ chĂȘu Phi, tĂŻ giaĂĄc Ă Ă»ĂșĂ„c tĂȘĂ„p trung söëng coĂĄ vuĂąng, Ă Ă»ĂșĂ„c canh gaĂĄc nghiĂŻm ngĂčĂ„t Ă ĂŻĂ­ traĂĄnh cho chuĂĄng khoĂŁi bĂ” tiĂŻu diĂŻĂ„t. Con tĂŻ giaĂĄc chĂȘu http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 23 Phi thĂȘĂ„t hĂŻĂ«t sûåc vuĂ„ng vĂŻĂŹ, coĂĄ thĂŻĂ­ thĂŻĂ«, nhĂ»ng noĂĄ laĂ„i Ă Ă»ĂșĂ„c trang bĂ” Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t bĂčçng hai chiĂŻĂ«c sûùng nhoĂ„n nhĂ» hai cĂȘy daĂĄo rĂȘĂ«t lĂșĂ„i haĂ„i trĂŻn muĂ€i, hĂși quĂșĂĄt quĂșĂĄt, chiĂŻĂ«c trĂ»ĂșĂĄc daĂąi hĂșn chiĂŻĂ«c sau, cuĂąng chĂŽa tĂșĂĄi sĂčĂ©n saĂąng huĂĄc phanh buĂ„ng möÄt caĂĄch dĂŻĂź daĂąng bĂȘĂ«t cûå möÄt keĂŁ thuĂą naĂąo thiĂŻĂ«u khön ngoan, thĂȘĂ„n troĂ„ng. ĂșĂŁ vuĂąng lĂȘĂŹm buĂ„i naĂąy giûÀa muĂąa khö, tĂȘĂ«t caĂŁ caĂĄc giöëng vĂȘĂ„t Ă ĂŻĂŹu phĂși ra böÄ löng nhuöëm Ă oĂŁ cuĂŁa maĂąu Ă ĂȘĂ«t Ă aĂĄ töí ong trong khu vûÄc. NhûÀng con ngûÄa vĂčçn Ă ĂŻĂŹu Ă oĂŁ, nhûÀng con Ă aĂą Ă iĂŻĂ­u Ă ĂŻĂŹu Ă oĂŁ... tĂȘĂ«t caĂŁ nhûÀng con thuöÄc caĂĄc loaĂąi boĂą, bay, maĂĄy, cûÄa... gĂČ söëng ĂșĂŁ Ă ĂȘy cuĂ€ng Ă ĂŻĂŹu Ă oĂŁ. VuĂąng Ă ĂȘĂ«t hoang vu, buĂ„i luĂąm gai goĂĄc thĂ»ĂșĂąng laĂą nĂși cĂ» truĂĄ cuĂŁa noĂĄ. NoĂĄ chaĂŁ vöën thñch Ăčn cĂȘy coĂŁ coĂĄ gai maĂą lyĂ„! GiûÀa toaĂąn caĂŁnh sĂčĂŠc trĂșĂąi nhuöëm trong sĂčĂŠc Ă oĂŁ, coĂĄ möÄt khöëi Ă en Ă ang chuyĂŻĂ­n àöÄng. Chñnh noĂĄ Ă ĂȘĂ«y! - Àûùng sĂșĂ„ noĂĄ! Àûùng sĂșĂ„ noĂĄ! CaĂĄc baĂ„n haĂ€y nghe tiĂŻĂ«p lĂșĂąi cuĂŁa möÄt tay sĂčn thuĂĄ rûùng laĂ€o luyĂŻĂ„n ngĂ»ĂșĂąi ĂȘu, maĂą töi xin pheĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c dĂ”ch sau Ă ĂȘy: "Àûùng sĂșĂ„ noĂĄ ! MiĂŻĂźn laĂą söëng chĂŻĂ«t chĂșĂĄ Ă ĂŻĂ­ cho möÄt cĂșn gioĂĄ xoay chiĂŻĂŹu mang hĂși ngĂ»ĂșĂąi cuĂŁa chuĂĄng ta Ă Ă»a vaĂąo muĂ€i àöëi thuĂŁ. Con tĂŻ giaĂĄc coĂĄ cĂčĂ„p mĂčĂŠt ti hñ Ă aĂĄng gheĂĄt, àöi tai hĂŻĂ«t sûåc tĂȘĂŹm thĂ»ĂșĂąng nhĂ»ng muĂ€i laĂ„i thñnh tuyĂŻĂ„t vĂșĂąi. NoĂĄ lao vaĂąo Ă Ă”ch thuĂŁ khöng phaĂŁi nhĂșĂą mĂčĂŠt thĂȘĂ«y, maĂą bĂčçng muĂ€i vaĂą quĂȘĂ„t huĂĄc caĂĄc muĂąi àöi khi noĂĄ chĂ»a nhĂȘĂ„n roĂ€. TrĂșĂąi noĂĄng nhĂ» àöí lûãa. NoĂĄ xoay voĂąng Ă ĂŻĂ­ tĂČm möÄt boĂĄng rĂȘm. ÀoĂĄ laĂą giĂșĂą noĂĄ nguĂŁ trĂ»a. MöÄt caĂĄi cĂȘy coĂĄ thĂŻĂ­ Ă uĂŁ baĂŁo vĂŻĂ„ chuĂĄng töi trong trĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p bĂ” tĂȘĂ«n cöng. ÀoĂĄ laĂą möÄt cĂȘy bao-baĂĄp rĂ»ĂșĂąm raĂą Ă aĂ€ truĂ„i hĂŻĂ«t laĂĄ, chĂł caĂĄch chöß buĂ„i nhoĂŁ dĂ»ĂșĂąng nhĂ» con tĂŻ giaĂĄc Ă aĂ€ quyĂŻĂ«t Ă Ă”nh choĂ„n laĂąm nĂși nghĂł, khöng quaĂĄ 50 meĂĄt. GioĂĄ trĂșĂŁ chiĂŻĂŹu vaĂą cuöën thaĂąnh xoaĂĄy löëc trĂŻn daĂŁi Ă ĂȘĂ«t noĂĄng hĂȘĂŹm hĂȘĂ„p naĂąy. Chöëc chöëc ngĂ»ĂșĂąi dĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂąng laĂ„i lĂȘĂ«y chĂȘn caĂąo Ă ĂȘĂ«t xem hĂ»ĂșĂĄng buĂ„i bay Ă ĂŻĂ­ kĂ”p ra hiĂŻĂ„u cho chuĂĄng töi dûùng laĂ„i hoĂčĂ„c baĂŁo chuĂĄng töi tûåc khĂčĂŠc àûùng nhuĂĄc nhñch. Con tĂŻ giaĂĄc quay Ă ĂȘĂŹu vĂŻĂŹ tĂȘĂ«t caĂŁ moĂ„i hĂ»ĂșĂĄng. NoĂĄ caĂŁm thĂȘĂ«y coĂĄ àöÄng röÏi. BeĂąn nhaĂŁy lĂŻn möÄt caĂĄi, hñt hñt khöng khñ vĂŻĂŹ phña chuĂĄng töi, vûùa xaĂĄp gĂȘĂŹn laĂ„i vûùa ĂȘĂŹm ĂŽ höÄc lĂŻn. Cûå thĂŻĂ« noĂĄ tûù tûù tiĂŻĂ«n Ă ĂŻĂ«n... NoĂĄ Ă ĂȘy röÏi trong daĂĄng àûång àöÏ söÄ vĂŻĂŹ sûåc maĂ„nh, thaĂŁm haĂ„i vĂČ xĂȘĂ«u xñ vĂșĂĄi böÄ da daĂąy lĂȘu nĂčm sĂȘĂŹn suĂąi vaĂą dĂčn duĂĄm, cĂčĂ„p mĂčĂŠt ti hñ nhoĂŁ xñu, hai chiĂŻĂ«c sûùng moĂ„c thĂčĂšng àûång, muĂ€i phĂČ phĂČ gĂȘĂŹn nhĂ» böëc khoĂĄi. Anh baĂ„n du lĂ”ch vaĂą sĂčn chĂși taĂąi tûã suĂĄng Ă aĂ€ lĂŻn vai ngĂčĂŠm noĂĄ röÏi, coĂąn Ă Ă»a mĂčĂŠt nhĂČn töi. KhĂȘĂ­u suĂĄng sĂčn trong tay töi vĂȘĂźn chuĂĄc noĂąng xuöëng Ă ĂȘĂ«t. Töi coĂĄ thoĂĄi quen, hĂŻĂź nĂȘng suĂĄng lĂŻn laĂą tûåc khĂčĂŠc nöí ngay. Bößng noĂĄ quay ngoĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu laĂ„i vĂČ nghe tiĂŻĂ«ng àöÄng to hĂșn cuĂŁa möÄt chiĂŻĂ«c ö tö, xa xa hĂ»ĂșĂĄng sau lĂ»ng. NoĂĄ xoay caĂŁ thĂȘn hĂČnh àöÏ söÄ Ă uöíi theo. Khöng chaĂ„y thĂčĂšng vĂŻĂŹ phña trĂ»ĂșĂĄc, nhĂ» möÄt cĂȘĂŹu thuĂŁ boĂĄng bĂȘĂŹu duĂ„c (Ru-bi) bĂ” Ă uöíi, noĂĄ chaĂ„y khoaĂŁng 30 meĂĄt vaĂą bĂčçng caĂĄch cong oĂčçn mĂČnh cuĂŁa vĂȘĂ„n àöÄng hai chi sau, noĂĄ ngoĂčĂŠt 45 àöÄ, laĂ„i bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu chaĂ„y, http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 24 lĂȘĂ«y böÄ phoĂĄng tĂșĂĄi möÄt hiĂŻĂ„p nûÀa, lao theo goĂĄc 90 àöÄ... VaĂą cûå thĂŻĂ« noĂĄ tiĂŻĂ«p tuĂ„c Ă uöíi...". NĂčĂ„ng hĂșn möÄt tĂȘĂ«n, cao Ă ĂŻĂ«n vai 1 meĂĄt 65, tûù moĂ€m Ă ĂŻĂ«n choĂĄt Ă uöi daĂąi 3 meĂĄt 60, vĂșĂĄi hĂČnh daĂĄng laĂ„ luĂąng nhĂ» Ă aĂ€ kĂŻĂ­ trĂŻn, con tĂŻ giaĂĄc chĂȘu Phi xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n giûÀa rûùng rĂȘĂ„m vaĂą sa maĂ„c cuĂŁa "LuĂ„c Ă Ă”a Àen" nhĂ» möÄt quaĂĄi vĂȘĂ„t thĂșĂąi tiĂŻĂŹn sûã. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ söëng haĂąng thaĂĄng ĂșĂŁ nhûÀng vuĂąng khö cĂčçn, thiĂŻĂ«u nĂ»ĂșĂĄc bĂčçng nhûÀng chöÏi laĂĄ, maĂą khöng cĂȘĂŹn uöëng. Trong lĂșĂĄp da daĂąy, nhĂ» böÄ aĂĄo giaĂĄp, noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ an nhiĂŻn söëng giûÀa nhûÀng vuĂąng noĂĄng boĂŁng nhĂ» sa maĂ„c aĂ„a-ha-ra hay gĂȘĂŹn trĂŻn nhûÀng nuĂĄi cao trĂŻn dĂ»ĂșĂĄi 1.200 meĂĄt, laĂ„nh buöët nhĂ» Ă Ăłnh Ki-li- man gia rö. Tröng daĂĄng veĂŁ laĂ€nh Ă aĂ„m, chĂȘĂ„m chaĂ„p nĂčĂ„ng nĂŻĂŹ thĂŻĂ« Ă ĂȘĂ«y, nhĂ»ng gĂčĂ„p Ă Ă”ch thuĂŁ thĂČ noĂĄ hĂŻĂ«t sûåc hung tĂșĂ„n vaĂą cûÄc kyĂą nhanh nheĂ„n. DuĂą Ă ang nĂčçm sĂȘĂ«p, chĂł nhaĂĄy mĂčĂŠt noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ àûång phĂčĂŠt dĂȘĂ„y, xöng tĂșĂĄi nhĂ» möÄt Ă ĂȘĂŹu xe lûãa lao hĂŻĂ«t töëc lûÄc. DĂ»ĂșĂĄi nĂ»ĂșĂĄc, noĂĄ bĂși cuĂ€ng rĂȘĂ«t nhanh, lĂčĂ„n 3 phuĂĄt mĂșĂĄi ngoi lĂŻn thĂșĂŁ, con naĂąo trĂȘĂŹm lĂȘu nhĂȘĂ«t thĂČ Ă Ă»ĂșĂ„c Ă ĂŻĂ«n 5 phuĂĄt. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ chaĂ„y trung bĂČnh 30 km giĂșĂą vaĂą leo lĂŻn nhûÀng sĂ»ĂșĂąn Ă aĂĄ dûÄng dĂŻĂź daĂąng nhĂ» con dĂŻ nuĂĄi, con nai. aĂ„uöët ngaĂąy noĂĄ tĂČm nĂși rĂȘm maĂĄt Ă ĂŻĂ­ nghĂł. ThĂ»ĂșĂąng nĂčçm sĂȘĂ«p xuöëng Ă ĂȘĂ«t nguĂŁ, àöi khi thiu thĂłu nguĂŁ àûång, Ă ĂȘĂŹu thoĂ€ng xuöëng. Khi hoaĂąng hön xuöëng, noĂĄ Ă i tĂșĂĄi nhûÀng vuĂąng Ă ĂȘĂŹm quen thuöÄc coĂĄ khi caĂĄch nĂși noĂĄ ĂșĂŁ mĂ»Ăși ki- lö-meĂĄt - sung sĂ»ĂșĂĄng Ă Ă»ĂșĂ„c ngĂȘm mĂČnh trong nĂ»ĂșĂĄc lĂȘu lĂȘu. RöÏi noĂĄ tung tĂčng lĂčn löÄn trĂŻn buĂąn lĂȘĂŹy ven bĂșĂą vaĂą tûÄ "tĂȘĂ­m quĂȘĂ«t" cho mĂČnh bĂčçng caĂĄch hñch vai, Ă ĂȘĂ„p möng, coĂ„ lĂ»ng vaĂąo cĂȘy cöëi vaĂą Ă aĂĄ. (CaĂĄc baĂ„n xem laĂ„i Ă oaĂ„n trĂŻn LyĂĄ ÀaĂąo (Töëng) cheĂĄp rĂčçng: "Cho Ăčn thĂČ phaĂŁi lĂȘĂ«y gĂȘĂ„y Ă aĂĄnh noĂĄ mĂșĂĄi Ăčn", thĂČ coĂĄ phaĂŁi chñnh cöëng, àñch thĂ” "kyĂą lĂȘn" Giao ChĂł laĂą con tĂŻ giaĂĄc khöng chûå? GĂȘĂ„y Ă aĂĄnh àöëi vĂșĂĄi noĂĄ chĂł mĂșĂĄi nhĂ» gaĂ€i da, chĂł töí ngûåa lĂ»ng thĂŻm, sao bĂčçng noĂĄ tûÄ "tĂȘĂ­m quĂȘĂ«t" lĂȘĂ«y!) MaĂĄt meĂŁ, khoĂŁe khoĂčĂŠn röÏi, noĂĄ caĂŁm thĂȘĂ«y bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu Ă oĂĄi buĂ„ng, theĂąm Ăčn, beĂąn höëi haĂŁ trĂșĂŁ vĂŻĂŹ "nhaĂą". MaĂąn Ă ĂŻm bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu buöng xuöëng. TûÄa nhĂ» möÄt chiĂŻĂ«c xe uĂŁi Ă ĂȘĂ«t, noĂĄ xöng vaĂąo rûùng rĂȘĂ„m vaĂą bûÄt... bûÄt... raĂąo... raĂąo, noĂĄ duĂąng möi Ă ĂŻĂ­ giĂȘĂ„t laĂĄ vaĂą buĂĄp cĂȘy, ngĂȘĂ«u nghiĂŻĂ«n liĂŻn tuĂ„c Ăčn Ă ĂŻĂŹu Ă ĂŻĂŹu nhĂ» möÄt caĂĄi maĂĄy. CaĂŁ gai nhoĂ„n noĂĄ cuĂ€ng Ăčn möÄt caĂĄch ngon laĂąnh. MaĂ€i Ă ĂŻĂ«n khi trĂșĂąi hûãng saĂĄng noĂĄ mĂșĂĄi trĂșĂŁ ra caĂĄnh àöÏng, tĂČm möÄt chöß nghĂł ngĂși yĂŻn tĂŽnh, Ă ĂŻĂ­ coĂĄ thĂŻĂ­ dĂŻĂź daĂąng quan saĂĄt chung quanh, phoĂąng traĂĄnh moĂ„i tĂȘĂ«n cöng bĂȘĂ«t ngĂșĂą. * Con thuĂĄ quyĂĄ trong caĂĄc sĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p KyĂŁ nguyĂŻn thaĂĄm hiĂŻĂ­m - cho duĂą tĂȘĂ«t caĂŁ nhûÀng thu thĂȘĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c ĂșĂŁ TĂȘn thĂŻĂ« giĂșĂĄi - khöng coĂąn tñ chuĂĄt gĂČ laĂą möÄt thĂșĂąi Ă aĂ„i "cuĂŁa chĂȘu MyĂ€".MĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi chĂȘu ĂȘu khöng coĂąn chuĂĄ muĂ„c ĂșĂŁ phĂ»Ășng TĂȘy, maĂą laĂą phĂ»Ășng Àöng. CuöÄc viĂŻĂźn chinh voĂąng quanh chĂȘu Phi, con Ă Ă»ĂșĂąng haĂąng haĂŁi hĂ»ĂșĂĄng vĂŻĂŹ ĂȘĂ«n ÀöÄ mang laĂ„i nhiĂŻĂŹu kĂŻĂ«t quaĂŁ tûåc khĂčĂŠc phong phuĂĄ hĂșn con Ă Ă»ĂșĂąng vĂ»ĂșĂ„t ÀaĂ„i TĂȘy http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 25 DĂ»Ășng. ĂșĂŁ TĂȘy Ban Nha, BöÏ ÀaĂąo Nha v.v...noĂĄi chung ngĂ»ĂșĂąi ta thñch nhûÀng chiĂŻĂ«m hûÀu mĂșĂĄi tûù chĂȘu Phi vaĂą phĂ»Ășng Àöng hĂșn laĂą Bra- xin. ÀĂȘĂŹu thĂŻĂ« kyĂŁ thûå XVIII, XeĂĄc-vĂčng-teĂĄtx coĂąn mö taĂŁ Lñt-sbon trong quyĂŻĂ­n du kyĂĄ "PeĂĄc-xin vaĂą Xi-gñt-xmöng" (Persile et aĂ„igismonde) nhĂ» möÄt thaĂąnh phöë lĂșĂĄn nhĂȘĂ«t vaĂą phöÏn thĂ”nh nhĂȘĂ«t chĂȘu ĂȘu, bĂčçng lĂșĂąi giaĂŁng giaĂŁi: "NĂși Ă ĂȘy àöí vĂŻĂŹ caĂĄc kho baĂĄu phĂ»Ășng Àöng, vaĂą cuĂ€ng chñnh nĂși Ă ĂȘy nhûÀng cuĂŁa baĂĄu ĂȘĂ«y tung ra toaĂąn coĂ€i Ă Ă”a cĂȘĂŹu". VaĂąng, hĂ»Ășng liĂŻĂ„u vaĂą gia vĂ”, gĂȘĂ«m luĂ„a, göëm sûå... cûÄ phuĂĄ naĂąo cuĂ€ng coĂĄ thĂŻĂ­ coĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c. KeĂŁ naĂąo muöën khoe taĂąi saĂŁn cuĂŁa mĂČnh thĂČ cûå phö trĂ»Ășng caĂĄc con vĂȘĂ„t laĂ„ nĂ»ĂșĂĄc ngoaĂąi mang vĂŻĂŹ tûù chĂȘu Phi vaĂą chĂȘu aĂĄ. CaĂĄc àöÄng vĂȘĂ„t cuĂŁa TĂȘn thĂŻĂ« giĂșĂĄi dĂ»ĂșĂąng nhĂ» khöng coĂąn mĂșĂĄi meĂŁ, khöng coĂąn laĂąm vui ai. ChuĂĄng khöng thĂŻĂ­ haĂąi hoĂąa vĂșĂĄi caĂĄi Ă eĂ„p lyĂĄ tĂ»ĂșĂŁng cuĂŁa cuöÄc vĂčn nghĂŻĂ„ PhuĂ„c hĂ»ng (taĂ„i chĂȘu ĂȘu vĂŻĂŹ thĂŻĂ« kyĂŁ XV vaĂą XVI) Ă ang nhĂčçm phuĂ„c vuĂ„ quyĂĄ töÄc, thĂŻĂ« lûÄc uy quyĂŻĂŹn vaĂą khinh bĂł nhûÀng gĂČ laĂą thuĂĄ vĂ” mĂčĂ„n maĂą (le pittoresque). CaĂĄc öng hoaĂąng ñt coĂąn quan tĂȘm Ă ĂŻĂ«n nhûÀng con vĂȘĂ„t da phuĂŁ vaĂŁy sûùng hay laĂą gai nhoĂ„n maĂą caĂĄc tay haĂąng haĂŁi mang vĂŻĂŹ cho hoĂ„; vaĂą khöng möÄt nhaĂą danh hoĂ„a naĂąo khöng khinh bĂł, miĂŻĂ„t thĂ” Ă ĂčĂ„t chuĂĄng vaĂąo chöß goĂĄc trong böë cuĂ„c toaĂąn böÄ cuĂŁa bûåc tranh mĂČnh. ChĂł coĂąn vaĂąi con chim löng maĂąu sĂčĂ„c sĂșĂ€ bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c tûù bĂŻn kia Ă aĂ„i dĂ»Ășng laĂą coĂąn Ă Ă»ĂșĂ„c miĂŻĂźn thûå dĂ»ĂșĂĄi mĂčĂŠt hoĂ„. HiĂŻĂ­n nhiĂŻn laĂą khöng coĂĄ gĂČ, hay hĂȘĂŹu nhĂ» khöng coĂĄ gĂČ thay àöíi, trong sûÄ tön vinh nhûÀng con thuĂĄ laĂ„ ĂșĂŁ caĂĄc aĂ„ĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p (MeĂĄnagerie). TĂȘĂ«t caĂŁ nhĂ» xĂ»a kia, sĂ» tûã, höí vaĂą lĂŻ-ö-pa (möÄt giöëng baĂĄo ĂșĂŁ Nam MyĂ€) voi, tĂŻ giaĂĄc vaĂą Ă aĂą Ă iĂŻĂ­u laĂą nhûÀng con vĂȘĂ„t Ă Ă»ĂșĂ„c tuyĂŻĂ­n nhiĂŻĂ„m trong caĂĄc troĂą vui. ĂșĂŁ vaĂąi thaĂąnh phöë nĂ»ĂșĂĄc yĂĄ, möÄt con ngûÄa vĂčçn hoĂčĂ„c möÄt con hĂ»Ășu cao cöí Ă Ă»ĂșĂ„c xem laĂą àöÄng vĂȘĂ„t thu huĂĄt hiĂŻĂ«u kyĂą. NhĂ»ng con thuĂĄ naĂąy cuĂ€ng Ă ĂȘu phaĂŁi mĂșĂĄi laĂ„ hoaĂąn toaĂąn: 300 nĂčm trĂ»ĂșĂĄc, hoaĂąng Ă ĂŻĂ« PrĂŻ-Ă ĂŻ-rñc II (FreĂĄdeĂĄric II de Hohenstaufen) Ă aĂ€ Ă Ă»a vĂŻĂŹ chĂȘu ĂȘu con hĂ»Ășu cao cöí Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn. NhûÀng con mĂȘĂźu Ă eĂ„p nhĂȘĂ«t Ă ĂŻĂŹu laĂą tĂčĂ„ng phĂȘĂ­m cuĂŁa caĂĄc öng hoaĂąng phĂ»Ășng Àöng, tuy nhiĂŻn vĂȘĂźn coĂĄ thĂ” trĂ»ĂșĂąng baĂĄn buön caĂĄc con thuĂĄ laĂ„ thĂ»ĂșĂąng xuyĂŻn. NhûÀng nhaĂą taĂąi tûã mua chuĂĄng bĂčçng caĂĄc giaĂĄ khöíng löÏ khöng thĂŻĂ­ tĂ»ĂșĂŁng. MöÄt trong nhûÀng aĂ„ĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p thuĂĄ laĂ„ phong phuĂĄ nhĂȘĂ«t bĂȘĂ«y giĂșĂą, hiĂŻĂ„n diĂŻĂ„n ĂșĂŁ Rö-ma - GiaĂĄo hoaĂąng LĂŻ-öng X - thuöÄc doĂąng hoĂ„ MĂŻ-Ă i-xñts - quan tĂȘm Ă ĂŻĂ«n Ă iĂŻĂŹu naĂąy khöng keĂĄm gĂČ sûÄ phaĂĄt triĂŻĂ­n nĂŻĂŹn myĂ€ thuĂȘĂ„t. ÀoĂĄ laĂą truyĂŻĂŹn thöëng cuĂŁa gia töÄc hoĂ„ tûù xĂ»a. NhaĂą haĂąo saĂŁn Cöët-xmĂș-Ă ĂșĂą MĂŻ-Ă i-xñts (1389-1464) thĂ»Ășng nhĂȘn vaĂą chuĂŁ ngĂȘn haĂąng kiĂŻm thuĂŁ lĂŽnh chñnh trĂ” ĂșĂŁ PhĂș-lö- rĂčng-xĂș ngĂ»ĂșĂąi goĂĄp phĂȘĂŹn xĂȘy dûÄng cho PhĂș-lö- rĂčng-xĂș thaĂąnh möÄt trong nhûÀng àö thĂ” phöÏn thĂ”nh nhĂȘĂ«t Ă aĂ€ dûÄng lĂŻn möÄt quang caĂŁnh xûång Ă aĂĄng vĂșĂĄi http://ebooks.vdcmedia.com
PHAÅM HÖÍ 26 NĂŻ-röng, Ă ĂŻĂ­ nghĂŻnh tiĂŻĂ«p giaĂĄo hoaĂąng Pie II: trĂŻn quaĂŁng trĂ»ĂșĂąng cuĂŁa laĂ€nh Ă Ă”a, ngĂ»ĂșĂąi ta tĂȘĂ„p hĂșĂ„p nhiĂŻĂŹu con sĂ» tûã, boĂą toĂĄt, heo rûùng, choĂĄ vaĂą möÄt con hĂ»Ășu cao cöí hy voĂ„ng seĂ€ dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n cuöÄc chiĂŻĂ«n Ă ĂȘĂ«u buöÏn cĂ»ĂșĂąi, nhĂ»ng moĂ„i sûÄ thĂŻĂ­ diĂŻĂźn ra khöng nhĂ» chĂ»Ășng trĂČnh dûÄ Ă Ă”nh. NhûÀng con sĂ» tûã coĂąn ön hoĂąa hĂșn ngĂ»ĂșĂąi, khöng muöën àöÄng chaĂ„m gĂČ Ă ĂŻĂ«n nhûÀng con vĂȘĂ„t khaĂĄc. DĂ»ĂșĂĄi thĂșĂąi Lö-rĂčng-prĂș-mi-ĂŻ Ă ĂșĂą MĂŻ-Ă i-xñts (Laurent ler meĂĄdicis dit le magnifique 1449- 1492) - thĂ»Ășng nhĂȘn, chuĂŁ ngĂȘn haĂąng, nhaĂą triĂŻĂ«t hoĂ„c, thi sĂŽ vaĂą laĂą öng hoaĂąng xûå PhĂș-lö- rĂčng-xĂș, coĂąn laĂą nhaĂą chñnh trĂ” ngoaĂ„i giao lößi laĂ„c, chaĂĄu nöÄi Cöët-xmĂș- Ă ĂșĂą MĂŻ-Ă i-xñts (Cosme de MeĂĄdicis) - ĂșĂŁ PhĂș-lö-rĂčng-xĂș, nhûÀng con sĂ» tûã coĂĄ möÄt tñnh khñ hung hĂčng hĂșn: con to Ă eĂ„p nhĂȘĂ«t trong bĂȘĂŹy Ă aĂ€ bĂ” nhûÀng "ngĂ»ĂșĂąi anh em" cuĂŁa noĂĄ xeĂĄ tan xaĂĄc nhĂ»ng con hĂ»Ășu cao cöí cuĂŁa vua Thöí NhĂŽ KyĂą gûãi tĂčĂ„ng "aĂ„Ă» BöÏ Ă ĂŻĂŹ PhĂș-lö- rĂčng-xĂș" thĂČ Ă Ă»ĂșĂ„c chûùa ra, vö sûÄ. Con trai cuĂŁa Lö-rĂčng gia tĂčng cho Rö-ma thĂŻm veĂŁ traĂĄng lĂŻĂ„ bĂčçng möÄt aĂ„ĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p thuĂĄ laĂ„ cao kyĂą: CaĂĄc öng hoaĂąng tranh nhau cung hiĂŻĂ«n Ă ĂŻĂ­ böí sung Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ caĂĄc con vĂȘĂ„t trong sĂ»u tĂȘĂ„p thuöÄc vĂŻĂŹ GiaĂĄo hoaĂąng, nhĂ»ng ĂșĂŁ Ă oĂĄ nhûÀng con mĂȘĂźu mĂșĂĄi chĂȘu MyĂ€ vĂȘĂźn coĂąn thiĂŻĂ«u huĂ„t. Khi vua -ma-nuy-en cuĂŁa BöÏ ÀaĂąo Nha muöën toĂŁ loĂąng tön kñnh vĂșĂĄi GiaĂĄo hoaĂąng, cuĂ€ng àöÏng thĂșĂąi laĂąm lĂȘĂ«p laĂĄnh dĂ»ĂșĂĄi mĂčĂŠt ngaĂąi nhûÀng kho baĂĄu cuĂŁa vĂ»Ășng quöëc mĂČnh, Ă aĂ€ gûãi dĂȘng nhûÀng con thuĂĄ khöng phaĂŁi ĂșĂŁ thuöÄc Ă Ă”a Nam MyĂ€ cuĂŁa öng ta, maĂą laĂą möÄt con voi khöíng löÏ, hai con lĂŻ-ö-pa biĂŻĂ„t haĂ„ng vaĂą möÄt con baĂĄo Ă aĂ€ thuĂȘĂŹn hoĂĄa nĂčçm öm lĂ»ng möÄt con ngûÄa Ba TĂ». NgĂ»ĂșĂąi ta coĂąn dûÄ tñnh hĂșn thĂŻĂ« nûÀa: "MöÄt con tĂŻ giaĂĄc!". Con thuĂĄ mong Ă ĂșĂ„i cuĂŁa tĂȘĂ«t caĂŁ moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi chĂȘu ĂȘu khao khaĂĄt hiĂŻĂ«u kyĂą. NhĂ»ng than öi! ChiĂŻĂ«c taĂąu chĂșĂŁ noĂĄ Ă ĂŻĂ«n nĂ»ĂșĂĄc yĂĄ Ă aĂ€ chĂČm trong möÄt cĂșn baĂ€o, mang theo con vĂȘĂ„t quyĂĄ baĂĄu xuöëng Ă aĂĄy biĂŻĂ­n mĂȘĂ«t tĂčm. Cho duĂą khöng coĂĄ böÄ phĂȘĂ„n hĂȘĂ«p dĂȘĂźn then chöët naĂąy, cuöÄc diĂŻĂźu haĂąnh qua caĂĄc Ă Ă»ĂșĂąng phöë Rö-ma laĂą möÄt trong nhûÀng quang caĂŁnh hiĂŻĂ«u kyĂą bûÄc nhĂȘĂ«t, khöng bao giĂșĂą coĂąn coĂĄ thĂŻĂ­ diĂŻĂźn ra trong thaĂąnh phöë vĂŽnh cûãu naĂąy. TrĂ»ĂșĂĄc lĂȘu Ă aĂąi Saint Ange, giûÀa caĂĄc HöÏng y giaĂĄo chuĂŁ bao quanh, LĂŻ-öng X hĂȘn hoan tiĂŻĂ«p nhĂȘĂ„n nhûÀng Ă aĂ„i diĂŻĂ„n dĂ” thĂ»ĂșĂąng cuĂŁa vĂ»Ășng quöëc BöÏ ÀaĂąo Nha. Con voi kñnh cĂȘĂ­n nhuĂĄng voĂąi vaĂąo möÄt böÏn nĂ»ĂșĂĄc pha nĂ»ĂșĂĄc hoa vaĂą vĂȘĂ­y ba lĂȘĂŹn lĂŻn GiaĂĄo hoaĂąng vaĂą cöng chuĂĄng, trong khi caĂĄc khĂȘĂ­u Ă aĂ„i baĂĄc bĂčĂŠn ĂȘĂŹm ĂȘĂŹm nhiĂŻĂŹu loaĂ„t vaĂą chuöng caĂĄc nhaĂą thĂșĂą thĂčĂšng caĂĄnh àöí liĂŻn höÏi. Cho duĂą coĂĄ veĂŁ khöi haĂąi nhĂ» thĂŻĂ« Ă oĂĄ, quang caĂŁnh naĂąy baĂĄo hiĂŻĂ„u möÄt tĂ» tĂ»ĂșĂŁng mĂșĂĄi. ThĂȘĂ„m chñ trong caĂĄc buöíi lĂŻĂź cöng cöÄng cuĂŁa quĂȘĂŹn chuĂĄng maĂą muĂ„c àñch cuöëi cuĂąng laĂą thoĂŁa maĂ€n tñnh hiĂŻĂ«u kyĂą, ngĂ»ĂșĂąi ta cuĂ€ng khöng coĂąn bĂčçng loĂąng tung ra nhûÀng baĂŁn nĂčng nguyĂŻn thuĂŁy cuĂŁa suĂĄc vĂȘĂ„t bĂčçng caĂĄch daĂ„y tĂȘĂ„p, sûÄ http://ebooks.vdcmedia.com
CAÁC CON VÊÅT 27 chiĂŻĂ«n thĂčĂŠng cuĂŁa con ngĂ»ĂșĂąi trĂŻn con vĂȘĂ„t nhĂșĂą trñ thöng minh thĂ»ĂșĂ„ng Ă ĂčĂšng, cho tĂșĂĄi bĂȘy giĂșĂą vĂȘĂźn laĂą muĂ„c àñch ta tûÄ Ă ĂŻĂŹ xuĂȘĂ«t vaĂą xiĂŻĂ«t bao raĂ„ng rĂșĂ€ tûÄ haĂąo mößi khi Ă aĂ„t Ă ĂŻĂ«n. ÀiĂŻĂŹu naĂąy vöën laĂą di saĂŁn cuĂŁa thĂșĂąi kyĂą PhuĂ„c hĂ»ng. CaĂĄc loaĂąi thuĂĄ nhiĂŻĂŹu giöëng cûÄc khoĂŁe, vö cuĂąng lĂșĂ„i haĂ„i, tĂȘĂ«t nhiĂŻn vĂŻĂŹ mĂčĂ„t naĂąy con ngĂ»ĂșĂąi phaĂŁi vĂ»ĂșĂ„t xa hĂșn chuĂĄng. VaĂą caĂąng ñt sûã duĂ„ng tĂșĂĄi vuĂ€ khñ, cöë gĂčĂŠng Ă aĂ„t Ă Ă»ĂșĂ„c kĂŻĂ«t quaĂŁ mong muöën bĂșĂŁi yĂĄ chñ vaĂą thöng minh duy nhĂȘĂ«t thĂČ chiĂŻĂ«n cöng caĂąng oanh liĂŻĂ„t. * DuĂ€ng sĂŽ cö Ă Ășn "NgĂ»ĂșĂ€ng thĂ” baĂĄch Ă iĂŻĂ­u phi ÀaĂ„i tiĂŻĂ­u tĂȘĂ«t song tĂ»ĂșĂąng!" "Ngûãa mĂčĂŠt tröng trĂčm con chim bay! Con lĂșĂĄn con nhoĂŁ gĂČ cuĂ€ng Ă ĂŻĂŹu coĂĄ àöi coĂĄ baĂ„n roĂ€ raĂąng!". ÀoĂĄ laĂą hai cĂȘu mĂșĂŁ Ă ĂȘĂŹu cuĂŁa möÄt nhaĂą thĂș cĂșĂ€ bûÄ, nĂ»ĂșĂĄc TaĂąu xĂ»a, trong baĂąi thĂș than buöÏn vĂŻĂŹ söë phĂȘĂ„n hĂȘĂ­m hiu loi leĂŁ cuĂŁa mĂČnh! Muön loaĂąi Ă ĂŻĂŹu söëng coĂĄ baĂ„n coĂĄ àöi! ChĂł riĂŻng con tĂŻ giaĂĄc cûå lang thang möÄt mĂČnh, tûù khi coĂąn treĂŁ traĂĄng cho Ă ĂŻĂ«n tuöíi giaĂą taĂąn hĂŻĂ«t cuöÄc Ă ĂșĂąi... ĂșĂŁ rûùng coĂĄ nhiĂŻĂŹu con cuĂ€ng söëng möÄt mĂČnh, maĂą chĂł luĂĄc vĂŻĂŹ giaĂą. NhĂ» con heo rûùng,thĂșĂ„ rûùng thĂ»ĂșĂąng goĂ„i laĂą heo àöÄc chiĂŻĂ«c. Hay bĂșĂŁi luĂĄc vĂŻĂŹ giaĂą, noĂĄ sinh lĂȘĂ­m cĂȘĂ­m khoĂĄ tñnh, khöng muöën söëng chung vĂșĂĄi bĂȘĂŹy àöÏng loaĂ„i? Heo àöÄc chiĂŻĂ«c rĂȘĂ«t dûÀ vaĂą nguy hiĂŻĂ­m hĂșn bĂȘĂ«t cûå möÄt con heo Ă ĂȘĂŹu Ă aĂąn naĂąo. NhĂ» con voi àöÄc, laĂą voi àûÄc giaĂą yĂŻĂ«u bĂ” voi khaĂĄc lĂșĂĄn lĂŻn Ă aĂĄnh Ă uöíi, loaĂ„i ra khoĂŁi Ă aĂąn, hoĂčĂ„c cuĂ€ng laĂą voi caĂĄi khöng Ă eĂŁ, ngĂ»ĂșĂąi ThaĂĄi goĂ„i laĂą "TraĂ„ng so lo". ĂșĂŁ biĂŻĂ­n coĂĄ con chim eĂĄn söëng trĂŻn caĂĄc hoĂąn Ă aĂŁo, con vĂŻĂŹ giaĂą cuĂ€ng ĂșĂŁ möÄt mĂČnh, dĂȘn "Ăčn yĂŻĂ«n" thĂ»ĂșĂąng goĂ„i noĂĄ laĂą yĂŻĂ«n àöÄc. Trong hang, noĂĄ tĂČm chöß ĂșĂŁ riĂŻng, söëng riĂŻng chĂčĂšng phiĂŻĂŹn ai (hĂčĂšn laĂą noĂĄ rĂȘĂ«t tûÄ troĂ„ng). aĂĄĂŻn àöÄc Ă« cuĂ€ng coĂąn Ă ĂŻĂ­ chĂł möÄt con tröëng hoĂčĂ„c maĂĄi Ă Ă»Ășng xuĂȘn, vĂČ lyĂĄ do naĂąo Ă oĂĄ baĂ„n Ă ĂșĂąi mĂȘĂ«t Ă i, noĂĄ ĂșĂŁ vĂȘĂ„y Ă ĂŻĂ«n hai ba nĂčm mĂșĂĄi gheĂĄp àöi vĂșĂĄi "baĂ„n mĂșĂĄi". Tñnh raĂąng buöÄc tûÄ tön, thuĂŁ nghĂŽa ba nĂčm mĂșĂĄi taĂĄi giaĂĄ hĂŻĂ„t kiĂŻĂ­u phong kiĂŻĂ«n TaĂąu cuĂŁa con yĂŻĂ«n naĂąy cuĂ€ng rĂȘĂ«t laĂ„. Hay ngaĂąy xĂ»a Khöíng Tûã Ă aĂ€ tûùng quan saĂĄt, hoĂčĂ„c nghe dĂȘn biĂŻĂ­n kĂŻĂ­ röÏi hoĂ„c, bĂčĂŠt chĂ»ĂșĂĄc con chim naĂąy maĂą Ă ĂčĂ„t ra vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ thuĂŁ tiĂŻĂ«t, Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠt con ngĂ»ĂșĂąi phaĂŁi tûÄ laĂąm khöí mĂČnh chĂși! NoĂĄi voĂąng vo vĂȘĂ„y, cuĂ€ng chĂł vĂČ chĂ»a hiĂŻĂ­u taĂ„i sao con tĂŻ giaĂĄc tûù muön xĂ»a vĂȘĂźn cûå söëng cö àöÄc, lang thang chĂł möÄt mĂČnh giûÀa ngaĂąn xanh lĂčĂ„ng leĂ€. MĂșĂŁ mĂčĂŠt chaĂąo Ă ĂșĂąi, tĂŻ giaĂĄc haĂąi nhi Ă aĂ€ to, nĂčĂ„ng trĂŻn dĂ»ĂșĂĄi 60 ki lö gam. ChuĂĄ beĂĄ vĂȘĂźn buĂĄ tñ meĂ„ cho Ă ĂŻĂ«n khi hai tuöíi. aÄûåc maĂ„nh - tûù khi bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu cho tĂșĂĄi möÄt luĂĄc naĂąo Ă oĂĄ khöng coĂąn cuöÄc söëng trĂŻn quaĂŁ Ă ĂȘĂ«t naĂąy - bao giĂșĂą cuĂ€ng vĂȘĂźn laĂą quy luĂȘĂ„t cuĂŁa ruĂĄ rĂȘĂ„m hoang baĂ„o thĂșĂąi nguyĂŻn thuĂŁy. Khöng khoĂŁe, khöng Ă uĂŁ sûåc tûÄ vĂŻĂ„ thĂČ bĂ” huĂŁy diĂŻĂ„t. ThĂŻĂ« nĂŻn con tĂŻ giaĂĄc con thöi buĂĄ röÏi vĂȘĂźn söëng bĂŻn meĂ„ cho Ă ĂŻĂ«n luĂĄc lĂŻn nĂčm, baĂŁy tuöíi. ÀuĂŁ sûåc chöëng choĂ„i vĂșĂĄi cuöÄc Ă ĂșĂąi röÏi, chaĂąng tĂŻ giaĂĄc vĂ” thaĂąnh niĂŻn mĂșĂĄi tûù biĂŻĂ„t meĂ„, ra Ă i. ChoĂ„n möÄt khoaĂŁng rûùng, möÄt goĂĄc sa maĂ„c naĂąo laĂąm nĂși cĂ» truĂĄ. GiûÀa http://ebooks.vdcmedia.com
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat
Cac con vat

Recommended

Bong hong cho tinh dau 488
Bong hong cho tinh dau 488Bong hong cho tinh dau 488
Bong hong cho tinh dau 488
Quoc Nguyen
 
Tuoi tho khat vong 657
Tuoi tho khat vong 657Tuoi tho khat vong 657
Tuoi tho khat vong 657
Quoc Nguyen
 
ĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁ
ĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁ
ĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁHung Pham Thai
 
Da quynh 833
Da quynh 833Da quynh 833
Da quynh 833
Quoc Nguyen
 
Tuoi tho du doi 954
Tuoi tho du doi 954Tuoi tho du doi 954
Tuoi tho du doi 954
Quoc Nguyen
 
Ngon den dem qua 645
Ngon den dem qua 645Ngon den dem qua 645
Ngon den dem qua 645
Quoc Nguyen
 
Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432
Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432
Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432
Sherry Phan
 
Nghe thuat truyen_thong_p1_846
Nghe thuat truyen_thong_p1_846Nghe thuat truyen_thong_p1_846
Nghe thuat truyen_thong_p1_846
Zbrush tiáșżng Việt
 

Recommended

Bong hong cho tinh dau 488
Bong hong cho tinh dau 488Bong hong cho tinh dau 488
Bong hong cho tinh dau 488
Quoc Nguyen
 
Tuoi tho khat vong 657
Tuoi tho khat vong 657Tuoi tho khat vong 657
Tuoi tho khat vong 657
Quoc Nguyen
 
ĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁ
ĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁ
ĂŽng giĂ  vĂ  biển cáșŁHung Pham Thai
 
Da quynh 833
Da quynh 833Da quynh 833
Da quynh 833
Quoc Nguyen
 
Tuoi tho du doi 954
Tuoi tho du doi 954Tuoi tho du doi 954
Tuoi tho du doi 954
Quoc Nguyen
 
Ngon den dem qua 645
Ngon den dem qua 645Ngon den dem qua 645
Ngon den dem qua 645
Quoc Nguyen
 
Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432
Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432
Tieu ngao giang ho (quyen 8) 432
Sherry Phan
 
Nghe thuat truyen_thong_p1_846
Nghe thuat truyen_thong_p1_846Nghe thuat truyen_thong_p1_846
Nghe thuat truyen_thong_p1_846
Zbrush tiáșżng Việt
 
Tranhdangianvietnam1
Tranhdangianvietnam1Tranhdangianvietnam1
Tranhdangianvietnam1
Zbrush tiáșżng Việt
 
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Quoc Nguyen
 
Luc van tien 662
Luc van tien 662Luc van tien 662
Luc van tien 662
Quoc Nguyen
 
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Sherry Phan
 
Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Nghe thuat truyen_thong_p2_565Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Zbrush tiáșżng Việt
 
Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban
Nhung bai van chon loc lop 10 phan banNhung bai van chon loc lop 10 phan ban
Nhung bai van chon loc lop 10 phan banNguye
 
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Quoc Nguyen
 
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinhNhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
LÆ°u CĂŽng HoĂ n
 
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Sherry Phan
 
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900tan_td
 
Tay tráșŻng lĂ m nĂȘn
Tay tráșŻng lĂ m nĂȘnTay tráșŻng lĂ m nĂȘn
Tay tráșŻng lĂ m nĂȘnHáșŁi Finiks Huỳnh
 
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con traiChuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Long Nguyen
 
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)phamtruongtimeline
 
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Sherry Phan
 
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Quoc Nguyen
 
Dinhduong
DinhduongDinhduong
Dinhduonghuynhquoccuong
 
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đîHĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
Jordan Nguyen
 
Tomato toeic compact part 1 & 2
Tomato toeic compact part 1 & 2Tomato toeic compact part 1 & 2
Tomato toeic compact part 1 & 2
Bee Boo
 
Giới từ trong english
Giới từ trong englishGiới từ trong english
Giới từ trong englishNhung Huyen
 
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
Trường THPT Cờ Đỏ
 
Word formation
Word formationWord formation
Word formation
cristinatome
 

More Related Content

What's hot

Tranhdangianvietnam1
Tranhdangianvietnam1Tranhdangianvietnam1
Tranhdangianvietnam1
Zbrush tiáșżng Việt
 
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Quoc Nguyen
 
Luc van tien 662
Luc van tien 662Luc van tien 662
Luc van tien 662
Quoc Nguyen
 
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Sherry Phan
 
Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Nghe thuat truyen_thong_p2_565Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Zbrush tiáșżng Việt
 
Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban
Nhung bai van chon loc lop 10 phan banNhung bai van chon loc lop 10 phan ban
Nhung bai van chon loc lop 10 phan banNguye
 
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Quoc Nguyen
 
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinhNhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
LÆ°u CĂŽng HoĂ n
 
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Sherry Phan
 
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900tan_td
 
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con traiChuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Long Nguyen
 
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)phamtruongtimeline
 
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Sherry Phan
 
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Quoc Nguyen
 

What's hot (16)

Tranhdangianvietnam1
Tranhdangianvietnam1Tranhdangianvietnam1
Tranhdangianvietnam1
 
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
Tuyen tap truyen ngan cac tac gia noi tieng(q2) 718
 
Luc van tien 662
Luc van tien 662Luc van tien 662
Luc van tien 662
 
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
Tieu ngao giang ho (quyen 3) 427
 
Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Nghe thuat truyen_thong_p2_565Nghe thuat truyen_thong_p2_565
Nghe thuat truyen_thong_p2_565
 
Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban
Nhung bai van chon loc lop 10 phan banNhung bai van chon loc lop 10 phan ban
Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban
 
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q3) 817
 
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinhNhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
Nhung dieu can biet ve hoat dong gioi tinh
 
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
Tieu ngao giang ho (quyen 1) 425
 
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
Tay trang lam nen( 3 chia khoa de tc) 900
 
Tay tráșŻng lĂ m nĂȘn
Tay tráșŻng lĂ m nĂȘnTay tráșŻng lĂ m nĂȘn
Tay tráșŻng lĂ m nĂȘn
 
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con traiChuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
 
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)
 
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
Tieu ngao giang ho (quyen 10) 434
 
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
Tuyen tap truyen co tich hay nhat the gioi (q5) 574
 
Dinhduong
DinhduongDinhduong
Dinhduong
 

Viewers also liked

Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đîHĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
Jordan Nguyen
 
Tomato toeic compact part 1 & 2
Tomato toeic compact part 1 & 2Tomato toeic compact part 1 & 2
Tomato toeic compact part 1 & 2
Bee Boo
 
Giới từ trong english
Giới từ trong englishGiới từ trong english
Giới từ trong englishNhung Huyen
 
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
Trường THPT Cờ Đỏ
 
Word formation
Word formationWord formation
Word formation
cristinatome
 
BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)
BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)
BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)Vinh Xu
 
Word formation
Word formationWord formation
Word formationAhmed Djalem
 
CĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu full
CĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu fullCĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu full
CĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu full
Trong Nguyen
 
Quy tac-phat-am-tieng-anh
Quy tac-phat-am-tieng-anhQuy tac-phat-am-tieng-anh
Quy tac-phat-am-tieng-anhBáșŁo Bối
 
Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng
Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng
Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng
Jackson Linh
 
75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt
75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt
75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thptOanh MJ
 
100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng
100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng
100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng
Hong Phuong Nguyen
 

Viewers also liked (13)

Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
 
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đîHĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
HĂŹnh áșŁnh báșĄn đáng giĂĄ triệu đî
 
Tomato toeic compact part 1 & 2
Tomato toeic compact part 1 & 2Tomato toeic compact part 1 & 2
Tomato toeic compact part 1 & 2
 
Giới từ trong english
Giới từ trong englishGiới từ trong english
Giới từ trong english
 
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
1560 cĂąu toeic cĂł giáșŁi thĂ­ch
 
Word formation
Word formationWord formation
Word formation
 
BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)
BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)
BĂ i táș­p viáșżt láșĄi cĂąu (tiáșżng anh lớp 8)
 
Word formation
Word formationWord formation
Word formation
 
CĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu full
CĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu fullCĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu full
CĂĄc trường hợp viáșżt láșĄi cĂąu full
 
Quy tac-phat-am-tieng-anh
Quy tac-phat-am-tieng-anhQuy tac-phat-am-tieng-anh
Quy tac-phat-am-tieng-anh
 
Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng
Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng
Tổng hợp 1000 từ tiáșżng anh Word form thĂŽng dỄng
 
75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt
75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt
75 cáș„u trĂșc tiáșżng anh cÆĄ báșŁn thường gáș·p ở thpt
 
100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng
100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng
100 cáș„u trĂșc vĂ  cỄm từ thĂŽng dỄng trong tiáșżng anh phổ thĂŽng
 

Similar to Cac con vat

Viec lang 628
Viec lang 628Viec lang 628
Viec lang 628
Quoc Nguyen
 
Thoi xa vang 506
Thoi xa vang 506Thoi xa vang 506
Thoi xa vang 506Quoc Nguyen
 
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721
Quoc Nguyen
 
Que noi 597
Que noi 597Que noi 597
Que noi 597
Quoc Nguyen
 
Ong co van 991
Ong co van 991Ong co van 991
Ong co van 991
Quoc Nguyen
 
Truyen ngan nhat tuan 342
Truyen ngan nhat tuan 342Truyen ngan nhat tuan 342
Truyen ngan nhat tuan 342
Quoc Nguyen
 
Tam hon cao thuong
Tam hon cao thuongTam hon cao thuong
Tam hon cao thuong
Nguyễn Thị Chi
 
CĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.com
CĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.comCĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.com
CĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.comTháșż Giới Tinh Hoa
 
Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444
Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444
Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444Nguyen Minh
 
Mat biec 794
Mat biec 794Mat biec 794
Mat biec 794
Quoc Nguyen
 
Dai ta khong biet dua 610
Dai ta khong biet dua 610Dai ta khong biet dua 610
Dai ta khong biet dua 610
Quoc Nguyen
 
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816
Quoc Nguyen
 
Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893Quoc Nguyen
 
Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893
Quoc Nguyen
 
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con traiChuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
visinhyhoc
 
Chuyen tham kin cua con trai
Chuyen tham kin cua con traiChuyen tham kin cua con trai
Chuyen tham kin cua con traiQuoc Nguyen
 
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720
Quoc Nguyen
 
Nguoi thuong gap 740
Nguoi thuong gap 740Nguoi thuong gap 740
Nguoi thuong gap 740
Quoc Nguyen
 
Coi cut giua canh doi 456
Coi cut giua canh doi 456Coi cut giua canh doi 456
Coi cut giua canh doi 456
Quoc Nguyen
 
Giot nang cuoi cung 834
Giot nang cuoi cung 834Giot nang cuoi cung 834
Giot nang cuoi cung 834
Quoc Nguyen
 

Similar to Cac con vat (20)

Viec lang 628
Viec lang 628Viec lang 628
Viec lang 628
 
Thoi xa vang 506
Thoi xa vang 506Thoi xa vang 506
Thoi xa vang 506
 
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q3) 721
 
Que noi 597
Que noi 597Que noi 597
Que noi 597
 
Ong co van 991
Ong co van 991Ong co van 991
Ong co van 991
 
Truyen ngan nhat tuan 342
Truyen ngan nhat tuan 342Truyen ngan nhat tuan 342
Truyen ngan nhat tuan 342
 
Tam hon cao thuong
Tam hon cao thuongTam hon cao thuong
Tam hon cao thuong
 
CĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.com
CĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.comCĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.com
CĂČn chĂșt gĂŹ để nhớ nguyễn nháș­t ĂĄnhtruonghocso.com
 
Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444
Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444
Truyen co tich_danh_cho_nguoi_lon_444
 
Mat biec 794
Mat biec 794Mat biec 794
Mat biec 794
 
Dai ta khong biet dua 610
Dai ta khong biet dua 610Dai ta khong biet dua 610
Dai ta khong biet dua 610
 
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816
Tuyen tap truyen ngan thai ba tan(q2) 816
 
Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893
 
Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893Chuyen tham kin cua con trai 893
Chuyen tham kin cua con trai 893
 
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con traiChuyện tháș§m kĂ­n của con trai
Chuyện tháș§m kĂ­n của con trai
 
Chuyen tham kin cua con trai
Chuyen tham kin cua con traiChuyen tham kin cua con trai
Chuyen tham kin cua con trai
 
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720
Tuyen tap truyen ngan vn hien dai(q2) 720
 
Nguoi thuong gap 740
Nguoi thuong gap 740Nguoi thuong gap 740
Nguoi thuong gap 740
 
Coi cut giua canh doi 456
Coi cut giua canh doi 456Coi cut giua canh doi 456
Coi cut giua canh doi 456
 
Giot nang cuoi cung 834
Giot nang cuoi cung 834Giot nang cuoi cung 834
Giot nang cuoi cung 834
 

More from Tiáșżn Đồng Sá»č

Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...
Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...
Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Modern analytical chemistry
Modern analytical chemistryModern analytical chemistry
Modern analytical chemistry
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Analytical electrochemistry wang
Analytical electrochemistry wangAnalytical electrochemistry wang
Analytical electrochemistry wang
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Analytical chemistry handbook
Analytical chemistry handbookAnalytical chemistry handbook
Analytical chemistry handbook
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Cach xem chi_tay_p3
Cach xem chi_tay_p3Cach xem chi_tay_p3
Cach xem chi_tay_p3
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Cach xem chi_tay_p2
Cach xem chi_tay_p2Cach xem chi_tay_p2
Cach xem chi_tay_p2
Tiáșżn Đồng Sá»č
 
Cach xem chi_tay_p1
Cach xem chi_tay_p1Cach xem chi_tay_p1
Cach xem chi_tay_p1
Tiáșżn Đồng Sá»č
 

More from Tiáșżn Đồng Sá»č (16)

Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
Atkins p friedman_r_molecular_quantum_mechanics_oup_2005
 
Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...
Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...
Spectrometric identification of organic compounds 6th edition (r. m. silverst...
 
Modern analytical chemistry
Modern analytical chemistryModern analytical chemistry
Modern analytical chemistry
 
Analytical electrochemistry wang
Analytical electrochemistry wangAnalytical electrochemistry wang
Analytical electrochemistry wang
 
Analytical chemistry handbook
Analytical chemistry handbookAnalytical chemistry handbook
Analytical chemistry handbook
 
Ke chuyen ve kim loai 2
Ke chuyen ve kim loai 2Ke chuyen ve kim loai 2
Ke chuyen ve kim loai 2
 
Cach xem chi_tay_p3
Cach xem chi_tay_p3Cach xem chi_tay_p3
Cach xem chi_tay_p3
 
Cach xem chi_tay_p2
Cach xem chi_tay_p2Cach xem chi_tay_p2
Cach xem chi_tay_p2
 
Cach xem chi_tay_p1
Cach xem chi_tay_p1Cach xem chi_tay_p1
Cach xem chi_tay_p1
 
The gioi nhung chuyen la 3
The gioi nhung chuyen la 3The gioi nhung chuyen la 3
The gioi nhung chuyen la 3
 
The gioi nhung chuyen la 1
The gioi nhung chuyen la 1The gioi nhung chuyen la 1
The gioi nhung chuyen la 1
 
Cam nang an toan thi nghiem phong hoa hoc
Cam nang an toan thi nghiem phong hoa hocCam nang an toan thi nghiem phong hoa hoc
Cam nang an toan thi nghiem phong hoa hoc
 
Suy ngham lai su than ky dong a 2
Suy ngham lai su than ky dong a 2Suy ngham lai su than ky dong a 2
Suy ngham lai su than ky dong a 2
 
Suy ngham lai su than ky dong a 1
Suy ngham lai su than ky dong a 1Suy ngham lai su than ky dong a 1
Suy ngham lai su than ky dong a 1
 
Ke chuyen ve kim loai 2
Ke chuyen ve kim loai 2Ke chuyen ve kim loai 2
Ke chuyen ve kim loai 2
 
Ke chuyen ve kim loai 1
Ke chuyen ve kim loai 1Ke chuyen ve kim loai 1
Ke chuyen ve kim loai 1
 

Cac con vat

  • 1. CAÁC CON VÊÅT 1 MUÅC LUÅC TÖÍ TÖNG NHAÂ HÖÍ...............................................................................................................2 TÏ GIAÁC TRONG NGAÂN XANH ......................................................................................... 18 RÖÌNG HAY LAÂ RÙÆN BIÏÍ N ................................................................................................. 31 VAÂI NEÁT VÏÌ CAÁ SÊËU.......................................................................................................... 36 NGÛÅA THÊÌN ...................................................................................................................... 51 CON BAÅCH TUÖÅC KHÖÍNG LÖÌ .......................................................................................... 58 CHUYÏÅN VÏÌ CON VOI....................................................................................................... 70 VAÂI NEÁT VÏÌ CAÁ MÊÅ P ......................................................................................................... 93 http://ebooks.vdcmedia.com
  • 2. PHAÅM HÖÍ 2 TÖÍ TÖNG NHA HÖÍ Höí laĂą giöëng Ăčn thĂ”t, xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n vaĂąo Ă ĂȘĂŹu kyĂŁ ÀïÄ tam - thuöÄc nguyĂŻn Ă aĂ„i TĂȘn sinh, caĂĄch nay 56 triĂŻĂ„u nĂčm - möÄt trong nhûÀng nhoĂĄm àöÄng vĂȘĂ„t coĂĄ vuĂĄ nguyĂŻn thuĂŁy cöí nhĂȘĂ«t. Töí tiĂŻn cuĂŁa höí ngaĂąy nay laĂą giöëng höí khöng Ă uöi, rĂčng kiĂŻĂ«m, laĂą Ma-hai-rö-Ă uĂĄt (Mahairo- dus theo tiĂŻĂ«ng cöí Hy LaĂ„p "Ma hai ra" laĂą kiĂŻĂ«m, dao nhoĂ„n). RĂčng nanh cuĂŁa noĂĄ uöën nhĂ» hĂČnh caĂĄi gĂ»Ășm. VĂŻĂŹ kñch thĂ»ĂșĂĄc, Ma-hai-rö-Ă uĂĄt to nhiĂŻĂŹu hĂșn caĂĄc giöëng höí ĂșĂŁ A-mua hay Ben-gan, noĂĄ daĂĄm tĂȘĂ«n cöng caĂŁ tĂŻ giaĂĄc vaĂą voi! MiĂŻĂ„ng noĂĄ haĂĄ röÄng khuĂŁng khiĂŻĂ«p, gĂȘĂŹn nhĂ» thaĂąnh möÄt goĂĄc vuöng vaĂą cĂčĂŠm dĂŻĂź daĂąng nhûÀng rĂčng kiĂŻĂ«m nhoĂ„n vaĂąo da daĂąy cuĂŁa con möÏi. Tûù Ă ĂȘĂŹu thĂŻĂ« kyĂŁ ÀïÄ tûå vĂŻĂŹ sau (1 triĂŻĂ„u nĂčm) coĂĄ nhûÀng bĂčng kyĂą ghĂŻ gĂșĂĄm. GiaĂĄ reĂĄt ghĂŻ gĂșĂĄm Ă aĂ€ aĂŁnh hĂ»ĂșĂŁng Ă ĂŻĂ«n thĂŻĂ« giĂșĂĄi àöÄng vĂȘĂ„t vaĂą thûÄc vĂȘĂ„t. Con vĂȘĂ„t to lĂșĂĄn Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn ĂșĂŁ chĂȘu ĂȘu rĂșĂąi nĂși cĂ» truĂĄ Ă i lĂȘĂŹn vĂŻĂŹ nhûÀng vuĂąng nhiĂŻĂ„t Ă ĂșĂĄi - coĂĄ leĂ€ bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu tûù luĂĄc bĂčng kyĂą cuöëi cuĂąng - laĂą con höí rĂčng kiĂŻĂ«m. VaĂą sau Ă oĂĄ rĂȘĂ«t lĂȘu, con linh cĂȘĂ­u vaĂą sĂ» tûã mĂșĂĄi lĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng tiĂŻĂ«n vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng Mi Ă i, chĂčĂŠc laĂą trĂ»ĂșĂĄc khi lĂ»ĂșĂ€i Ă ĂȘĂ«t Gi bran ta àûåt àöi vaĂą ÀÔa Trung HaĂŁi laĂ„i möÄt lĂȘĂŹn nûÀa hoaĂąn toaĂąn chĂČm xuöëng vĂŽnh viĂŻĂźn cho tĂșĂĄi giĂșĂą Ă ĂȘy. GĂȘĂ«u, boĂą toĂĄt, hĂ»Ășu thĂČ ruĂĄt vĂŻĂŹ phĂ»Ășng BĂčĂŠc. (Theo lĂ”ch sûã caĂĄc loaĂąi vĂȘĂ„t cuĂŁa Ri-sa LĂș-vin-xĂșn vaĂą ÀĂșĂąi söëng traĂĄi Ă ĂȘĂ«t cuĂŁa A. I-a-cöëp-leĂĄp). CoĂĄ taĂĄc giaĂŁ khaĂĄc noĂĄi rĂčçng con höí ngaĂąy nay, khöng dñnh lñu gĂČ Ă ĂŻĂ«n con höí khöng Ă uöi rĂčng kiĂŻĂ«m. NhĂ»ng luĂȘĂ„n cûå coĂąn mĂș höÏ, khöng vûÀng chĂčĂŠc, nĂŻn töi thĂȘĂ«y khöng cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t dĂȘĂźn vaĂąo Ă ĂȘy. Höí Ă Ă»ĂșĂ„c mang tĂŻn khoa hoĂ„c laĂą Panthera tigris hay Felix tigris laĂą con vĂȘĂ„t maĂ„nh nhĂȘĂ«t trong hoĂ„ meĂąo. * ÀĂčĂ„c tñnh vaĂą sinh hoaĂ„t cuĂŁa höí Con vĂȘĂ„t Ăčn thĂ”t söëng, dûÀ tĂșĂ„n vaĂą nham hiĂŻĂ­m, thĂ»ĂșĂąng söëng vaĂą Ă i Ăčn möÄt mĂČnh, trûù thĂșĂąi kyĂą hön phöëi. NoĂĄ laĂą chuĂĄa sĂșn lĂȘm cuĂŁa caĂĄc vuĂąng rûùng ViĂŻĂ„t Nam, Àöng DĂ»Ășng vaĂą chĂȘu aĂĄ noĂĄi chung. TrĂŻn baĂŁn àöÏ àöÄng vĂȘĂ„t thĂŻĂ« giĂșĂĄi, vuĂąng cĂ» truĂĄ cuĂŁa höí phĂȘn böë tûù Ba TĂ», tuyĂŻc- it-xtĂčng Ă ĂŻĂ«n tĂȘĂ„n Trung Quöëc, nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t ĂșĂŁ Ben-gan, MaĂ€ Lai, Àöng DĂ»Ășng, Gia-va, vaĂą aĂ„u- ma-tra, Ba-li. Tuy nhiĂŻn, ngaĂąy nay thĂłnh thoaĂŁng ngĂ»ĂșĂąi ta vĂȘĂźn thĂȘĂ«y höí xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n ĂșĂŁ vaĂąi vuĂąng laĂ„nh leĂ€o, bĂčng giaĂĄ ĂșĂŁ aĂĄ chĂȘu. ChuĂĄng thĂ»ĂșĂąng hoaĂ„t àöÄng trĂŻn caĂĄc vuĂąng BĂčĂŠc aĂĄ chĂȘu, tĂȘĂ„n miĂŻĂŹn Àöng Nam TĂȘy BaĂĄ LĂșĂ„i aĂĄ, vuĂąng söng HĂčĂŠc Long Giang (Ă Ă”a phĂȘĂ„n MaĂ€n ChĂȘu) Ă ĂŻĂ«n tĂȘĂ„n ĂȘĂ«n http://ebooks.vdcmedia.com
  • 3. CAÁC CON VÊÅT 3 ÀöÄ, Ă oaĂąn gioĂŁi CaĂĄc con vĂȘĂ„t trĂŻn rûùng dĂ»ĂșĂĄi biĂŻĂ­n sang Ă ĂŻĂ«n phña TĂȘy Nam vaĂą phña Nam biĂŻĂ­n CaĂĄt-xpien (thuöÄc LiĂŻn Xö). ĂșĂŁ Tñch Lan, TĂȘy TaĂ„ng vaĂą Ă aĂŁo booĂĄc-nĂŻ-ö khöng thĂȘĂ«y coĂĄ giöëng "MeĂąo khöíng löÏ" naĂąy. CoĂąn trĂŻn luĂ„c Ă Ă”a Phi ChĂȘu vaĂą MyĂ€ ChĂȘu thĂČ ngaĂąy nay loaĂ„i giöëng höí Ă aĂ€ bĂ” hoaĂąn toaĂąn tuyĂŻĂ„t diĂŻĂ„t. TaĂ„i sao noĂĄ laĂ„i coĂĄ thĂŻĂ­ laĂą ChuĂĄa sĂșn lĂȘm ĂșĂŁ caĂĄc vuĂąng rûùng chĂȘu aĂĄ ? Theo ÀaĂąo VĂčn TiĂŻĂ«n thĂČ: "TrĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t coĂĄ leĂ€ do höí coĂĄ thĂŻĂ­ xaĂĄc to lĂșĂĄn vaĂą sûåc khoĂŁe phi thĂ»ĂșĂąng. MöÄt höí àûÄc nĂčĂ„ng khoaĂŁng hai taĂ„ coĂĄ thĂŻĂ­ quĂčĂŠp con lĂșĂ„n to nĂčĂ„ng vaĂąi chuĂ„c ki-lö, nhaĂŁy qua haĂąng raĂąo khöng tiĂŻĂ«ng àöÄng vaĂą höí coĂĄ thĂŻĂ­ nhaĂŁy xa 5-6 meĂĄt. Höí coĂąn coĂĄ thĂŻm hai thûå vuĂ€ khñ rĂȘĂ«t lĂșĂ„i haĂ„i laĂą böÄ nanh vaĂą böÄ vuöët. so vĂșĂĄi böÄ rĂčng cuĂŁa nhiĂŻĂŹu loaĂąi thuĂĄ Ăčn thĂ”t (choĂĄ, cĂȘĂŹy...) rĂčng höí ñt hĂșn, nhĂ»ng cĂșĂ€ lĂșĂĄn hĂșn, caĂ„nh sĂčĂŠc vaĂą mĂȘĂ«u khoĂŁe hĂșn. RĂčng cûãa nhoĂŁ vaĂą deĂ„p khöng coĂĄ taĂĄc duĂ„ng quan troĂ„ng. NhĂ»ng rĂčng nanh rĂȘĂ«t lĂșĂĄn duĂąng Ă ĂŻĂ­ cĂčĂŠn xeĂĄ vaĂą rĂła thĂ”t; rĂčng haĂąm deĂ„p bĂŻn vaĂą coĂĄ mĂȘĂ«u nhoĂ„n, sĂčĂŠc duĂąng Ă ĂŻĂ­ cĂčĂŠn dĂȘĂ„p xĂ»Ășng con möÏi. HĂșn nûÀa, mĂčĂ„t höí troĂąn; haĂąm rĂčng trĂŻn vaĂą haĂąm dĂ»ĂșĂĄi khöng daĂąi, nĂŻn laĂąm thaĂąnh hai goĂ„ng kĂŻĂŹm ngĂčĂŠn rĂȘĂ«t khoĂŁe, giuĂĄp con vĂȘĂ„t ngoaĂ„m möÏi rĂȘĂ«t chĂčĂ„t vaĂą cĂčĂŠn vĂșĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c öëng xĂ»Ășng rĂčĂŠn nhĂȘĂ«t". BöÄ vuöët cuĂŁa hai baĂąn chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc cuĂ€ng khoĂŁe vaĂą sĂčĂŠc, duĂąng Ă ĂŻĂ­ taĂĄt vaĂą giûÀ möÏi. ChĂł cĂȘĂŹn vaĂŁ möÄt caĂĄi laĂą höí coĂĄ thĂŻĂ­ moĂĄc goĂ„n haĂąm dĂ»ĂșĂĄi cuĂŁa chuĂĄ lĂșĂ„n loĂąi. VaĂą con vĂȘĂ„t luön luön duĂ€a sĂčĂŠc böÄ vuöët bĂčçng caĂĄch caĂąo vaĂąo thĂȘn cĂȘy göß. Trong chuöÏng höí ĂșĂŁ vĂ»ĂșĂąn thuĂĄ, coĂĄ möÄt khuĂĄc göß lĂșĂĄn, chñnh laĂą Ă ĂŻĂ­ thoĂŁa maĂ€n yĂŻu cĂȘĂŹu cuĂŁa con vĂȘĂ„t. CuĂ€ng vĂČ vuöët höí lĂșĂ„i haĂ„i nhĂ» vĂȘĂ„y maĂą ĂșĂŁ Trung Quöëc vaĂą ViĂŻĂ„t Nam trĂ»ĂșĂĄc kia, thĂ»ĂșĂąng coĂĄ phong tuĂ„c duĂąng "höí traĂŁo" (tûåc vuöët höí) Ă ĂŻĂ­ laĂąm buĂąa Ă eo cho caĂĄc chaĂĄu nhoĂŁ vĂșĂĄi niĂŻĂŹm tin vuöët seĂ€ baĂŁo vĂŻĂ„ cho chaĂĄu luön luön khoĂŁe maĂ„nh. CĂȘĂŹn noĂĄi thĂŻm möÄt chuĂĄt laĂą so vĂșĂĄi sĂ» tûã, baĂĄo... caĂĄc loaĂąi thuĂĄ Ăčn thĂ”t coĂĄ vuöët khaĂĄc thĂČ vuöët höí rĂȘĂ«t àöÄc... vĂČ quaĂĄ bĂȘĂ­n. Khi noĂĄ caĂąo cĂȘĂ«u vaĂąo Ă ĂȘu thĂČ da thĂ”t con ngĂ»ĂșĂąi chöß Ă oĂĄ bĂ” thöëi rûÀa ngay. ThĂŻĂ« nĂŻn sau khi Ă aĂ€ bĂčĂŠn Ă Ă»ĂșĂ„c höí, ngĂ»ĂșĂąi ta thĂ»ĂșĂąng hay àöët vuöët cuĂŁa noĂĄ Ă ĂŻĂ­ traĂĄnh nhĂșĂ€ ra vö yĂĄ Ă uĂ„ng chaĂ„m phaĂŁi. öng baĂą ta coĂĄ cĂȘu: "Rûùng giaĂą nhiĂŻĂŹu voi, rûùng coĂąi nhiĂŻĂŹu coĂ„p" chûång toĂŁ noĂĄ ñt khi ĂșĂŁ rûùng sĂȘu, trûù möÄt vaĂąi nĂși coĂĄ hang höëc, gĂȘĂŹn khe suöëi. Ban ngaĂąy noĂĄ thĂ»ĂșĂąng tĂČm nguĂŁ nĂși yĂŻn tĂŽnh, giûÀa caĂĄc khu rûùng tre, hoĂčĂ„c hang höëc, ruĂĄ caĂąn, lau laĂĄch doĂ„c theo söng ngoĂąi. Àïm mĂșĂĄi moĂą Ă i bĂčĂŠt möÏi. TraĂĄi ngĂ»ĂșĂ„c vĂșĂĄi meĂąo - ngĂ»ĂșĂąi anh em hoĂ„ nöÄi - höí rĂȘĂ«t thñch nĂ»ĂșĂĄc, hay tĂčĂŠm, dĂŻĂź daĂąng bĂși qua ao Ă ĂȘĂŹm vaĂą caĂŁ söng lĂșĂĄn. ChuĂĄng ta thĂ»ĂșĂąng nghe chuyĂŻĂ„n höí, ban Ă ĂŻm leĂĄn bĂși qua nhûÀng khuĂĄc söng heĂ„p Ă ĂŻĂ­ vaĂąo xoĂĄm laĂąng bĂčĂŠt gia suĂĄc. NhûÀng khi chĂčĂšng bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c möÏi, bĂ” cĂșn Ă oĂĄi thuĂĄc baĂĄch, maĂą gĂčĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c chiĂŻĂ«c Ă oĂĄ cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂčĂ„t bĂčĂŠt töm teĂĄp ĂșĂŁ caĂĄc bĂșĂą suöëi, bĂșĂą söng thĂČ höí cuĂ€ng khöng bao giĂșĂą tûù chöëi. http://ebooks.vdcmedia.com
  • 4. PHAÅM HÖÍ 4 NoĂĄ leĂ„ laĂąng duĂąng hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc bĂ»ng lĂŻn, ngûãa cöí haĂĄ hoĂ„ng àöí caĂŁ chiĂŻĂ«c Ă oĂĄ Ă ĂȘĂŹy töm, teĂĄp vaĂąo miĂŻĂ„ng vaĂą liĂŻĂ«m meĂĄp caĂĄi xong, chuöÏn ngay. aĂ„ĂșĂ„ trĂČ hoaĂ€n e bĂ” ngĂ»ĂșĂąi bĂčĂŠt gĂčĂ„p thĂČ khöën. VĂČ thĂŻĂ«, ta mĂșĂĄi coĂĄ cĂȘu "Ăčn nhĂ» huĂąm àöí Ă oĂĄ". Höí khöng sinh saĂŁn theo muĂąa nhĂȘĂ«t Ă Ă”nh nhĂ» möÄt söë giöëng loaĂąi thuĂĄ khaĂĄc. Khi àöÄng duĂ„c thĂČ höí caĂĄi toaĂĄt ra möÄt muĂąi xaĂ„ Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t, vaĂą kĂŻu bĂčçng möÄt "ngön ngûÀ" khaĂĄc hĂșn ngaĂąy thĂ»ĂșĂąng, Ă oĂĄ laĂą möÄt thûå tñn hiĂŻĂ„u goĂ„i tĂČnh, chĂł coĂĄ nhûÀng "chaĂąng trai" höí mĂșĂĄi biĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi sinh söëng ĂșĂŁ rûùng lĂȘu nĂčm, thĂ»ĂșĂąng chûång kiĂŻĂ«n nhûÀng cuöÄc tranh taĂąi, giao Ă ĂȘĂ«u aĂĄc liĂŻĂ„t giûÀa caĂĄc con höí àûÄc, Ă ĂŻĂ­ giaĂąnh lĂȘĂ«y vĂ” "hön thĂŻ". ChuĂĄng Ă aĂĄnh nhau, coĂĄ khi suöët ngaĂąy Ă ĂŻm, gĂȘĂŹm vang caĂŁ nuĂĄi; tuy nhiĂŻn chĂ»a hĂŻĂŹ thĂȘĂ«y xaĂŁy ra chĂŻĂ«t choĂĄc. Con chiĂŻĂ«n thĂčĂŠng cuöëi cuĂąng seĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c "naĂąng" choĂ„n laĂąm "àûåc lang quĂȘn". Trong suöët "thĂșĂąi kyĂą trĂčng mĂȘĂ„t" vĂșĂ„ chöÏng höí cuĂąng Ă i sĂčn bĂčĂŠt möÏi, luön luön söëng coĂĄ àöi bĂŻn nhau. NhĂ»ng khi höí caĂĄi coĂĄ mang, noĂĄ bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu giĂșĂŁ chûång nhe rĂčng, giĂ»Ășng vuöët Ă uöíi "chöÏng" Ă i. Anh chaĂąng rĂȘu huĂąm haĂąm eĂĄn vĂȘĂ„y maĂą cuĂ€ng sĂșĂ„ vĂșĂ„, Ă aĂąnh "nhĂȘĂźn nhĂ”n Ă aĂąn baĂą" ra Ă i söëng cö àöÄc möÄt mĂČnh. Ta hay noĂĄi: "DûÀ nhĂ» höí caĂĄi" laĂą phaĂŁi! Höí meĂ„ tĂ»Ășng lai bao giĂșĂą cuĂ€ng choĂ„n möÄt caĂĄi hang, möÄt buĂ„i rĂȘĂ„m hay giûÀa Ă aĂĄm lau sĂȘĂ„y kñn Ă aĂĄo laĂąm töí Ă eĂŁ con, sau 105 ngaĂąy cĂ»u mang, thĂ»ĂșĂąng Ă eĂŁ 2 hay 3 con, nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t laĂą 6. Höí con ra Ă ĂșĂąi, mĂčĂŠt nhĂčĂŠm khñt, to cĂșĂ€ möÄt con meĂąo lĂșĂĄn. MĂȘĂ«y tuĂȘĂŹn Ă ĂȘĂŹu, höí meĂ„ luön luön nĂčçm bĂŻn con, Ă ĂșĂ„i cho con phaĂĄt triĂŻĂ­n Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ. Khi naĂąo Ă oĂĄi quaĂĄ, noĂĄ mĂșĂĄi phaĂŁi taĂ„m rĂșĂąi con Ă i bĂčĂŠt möÏi. Ta hay noĂĄi: "Höí dûÀ cuĂ€ng khöng Ăčn thĂ”t con" Ă ĂŻĂ­ laĂąm thñ duĂ„ so saĂĄnh, nhĂčĂŠc nhĂșĂŁ vĂŻĂŹ Ă aĂ„o àûåc, luĂȘn lyĂĄ cuĂŁa böín phĂȘĂ„n ngĂ»ĂșĂąi laĂąm cha meĂ„. ÀiĂŻĂŹu naĂąy khöng hoaĂąn toaĂąn Ă uĂĄng. NhĂ» Ă aĂ€ biĂŻĂ«t, höí thĂ»ĂșĂąng Ă eĂŁ vaĂą nuöi 2 hay 3 con. NhiĂŻĂŹu hĂșn con söë ĂȘĂ«y, nghĂŽa laĂą lûåa con quaĂĄ àöng Ă uĂĄc thĂČ vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ kiĂŻĂ«m miĂŻĂ«ng seĂ€ rĂȘĂ«t gay go. TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p ĂȘĂ«y, höí meĂ„ hay höí böë phaĂŁi "thĂ”t" bĂșĂĄt chuĂĄng Ă i! (ÀĂčĂ„c tñnh naĂąy thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«y xaĂŁy ra ĂșĂŁ möÄt söë loaĂąi thuĂĄ rûùng Ăčn thĂ”t, ĂșĂŁ hang; chuĂĄng coĂąn Ăčn caĂŁ nhûÀng con non eĂŁo uöÄt, quĂčĂ„t queĂ„o, öëm yĂŻĂ«u... ngĂȘĂźu nhiĂŻn thaĂąnh sûÄ choĂ„n loĂ„c baĂŁo Ă aĂŁm duy trĂČ möÄt noĂąi giöëng khoĂŁe maĂ„nh). ÀûĂșĂ„c böën thaĂĄng, höí con Ă aĂ€ biĂŻĂ«t Ă i theo meĂ„ sĂčn möÏi. Höí meĂ„ daĂ„y con caĂĄch rĂČnh möÏi, daĂĄn buĂ„ng saĂĄt Ă ĂȘĂ«t trĂ»ĂșĂąn tĂșĂĄi, phoĂĄng tĂșĂĄi, voĂ„t lĂŻn, chuĂ„p phuĂŁ Ă ĂȘĂŹu, caĂĄch xeĂĄ thĂ”t nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo, caĂĄch thûåc mang keĂĄo löi con möÏi vĂŻĂŹ möÄt nĂși kñn Ă aĂĄo trĂ»ĂșĂĄc khi Ăčn v.v... DuĂą söëng ĂșĂŁ rûùng, höí trĂ»ĂșĂŁng thaĂąnh khöng bao giĂșĂą leo cĂȘy. NgĂ»ĂșĂ„c laĂ„i khi coĂąn nhoĂŁ, chuĂĄng rĂȘĂ«t thñch leo treĂąo trĂŻn nhûÀng caĂąnh cĂȘy thĂȘĂ«p Ă ĂŻĂ­ nö Ă uĂąa. BĂȘĂŹy con caĂąng lĂșĂĄn thĂČ khu vûÄc sĂčn möÏi caĂąng nĂșĂĄi röÄng. Höí con dĂȘĂŹn dĂȘĂŹn Ă aĂ€ coĂĄ khaĂŁ nĂčng tham gia Ă ĂčĂŠc lûÄc vaĂąo viĂŻĂ„c bĂčĂŠt möÏi. Cho Ă ĂŻĂ«n khi Ă Ă»ĂșĂ„c 2-3 tuöíi thĂČ chuĂĄng mĂșĂĄi bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu phĂȘn taĂĄn, mößi con möÄt nĂși, http://ebooks.vdcmedia.com
  • 5. CAÁC CON VÊÅT 5 caĂĄch xa nhau Ă ĂŻĂ­ söëng möÄt cuöÄc Ă ĂșĂąi tûÄ lĂȘĂ„p. Höí chĂčĂšng nhûÀng nhaĂŁy xa, maĂą coĂąn nhaĂŁy cao Ă ĂŻĂ«n 5 meĂĄt. NhûÀng Ă ĂŻm trĂčng, höí thĂ»ĂșĂąng nhĂčçm "ChĂ” HĂčçng" laĂąm àñch Ă ĂŻĂ­ tĂȘĂ„p nhaĂŁy cao, reĂąn luyĂŻĂ„n àöÄng taĂĄc cho thuĂȘĂŹn thuĂ„c. Do Ă ĂȘĂ«y caĂĄc cuĂ„ ngaĂąy xĂ»a hay goĂ„i höí laĂą "öng thĂȘĂŹy nghĂŻĂŹ voĂ€". HaĂąng raĂąo lĂșĂŁm chĂșĂŁm coĂ„c nhoĂ„n cuĂŁa caĂĄc traĂ„i chĂčn nuöi gia suĂĄc, àöëi vĂșĂĄi noĂĄ chĂčĂšng ra muĂąi gĂČ. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ coĂ€ng nöíi möÄt con boĂą tĂș nhaĂŁy qua nhĂ» khöng! (TĂȘĂ«t nhiĂŻn phaĂŁi coĂĄ khoaĂŁng Ă ĂȘĂ«t röÄng, höí mĂșĂĄi lĂȘĂ«y Ă aĂą phoĂĄng tĂșĂĄi, nhaĂŁy cao Ă Ă»ĂșĂ„c. ĂșĂŁ caĂĄc vĂ»ĂșĂąn baĂĄch thuĂĄ, ngĂ»ĂșĂąi ta laĂąm haĂąng raĂąo sĂčĂŠt chĂł cao hĂșn 3 meĂĄt, maĂą vĂȘĂźn giam chĂȘn noĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c, bĂșĂŁi diĂŻĂ„n tñch giĂșĂĄi haĂ„n cuĂŁa sĂȘn chuöÏng khöng cho pheĂĄp höí phoĂĄng xa. MaĂą Ă aĂ€ khöng thĂŻĂ­ phoĂĄng xa tĂȘĂ«t khöng thĂŻĂ­ nhaĂŁy cao). Höí coĂĄ thĂŻĂ­ sĂčn möÏi ban ngaĂąy. NhĂ»ng khi hoaĂąng hön xuöëng, mĂčĂ„t trĂșĂąi vûùa chĂșĂĄm lĂčĂ„n mĂșĂĄi chñnh laĂą luĂĄc höí bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu hoaĂ„t àöÄng. NoĂĄ men theo rĂČnh phuĂ„c kñch bĂŻn löëi moĂąn maĂą caĂĄc loaĂ„i thuĂĄ rûùng thĂ»ĂșĂąng qua laĂ„i, rĂșĂąi chöß ĂȘĂ­n truĂĄ kiĂŻĂ«m Ăčn hoĂčĂ„c Ă i uöëng nĂ»ĂșĂĄc. Khûåu giaĂĄc vaĂą thñnh giaĂĄc höí khaĂĄ tinh vi, nĂŻn Ă aĂĄnh hĂși vaĂą nghe tiĂŻĂ«ng àöÄng xuöi gioĂĄ tûù xa rĂȘĂ«t gioĂŁi, biĂŻĂ«t traĂĄnh Ă Ă»ĂșĂ„c phĂȘĂŹn naĂąo caĂĄc bĂȘĂźy rĂȘĂ„p do ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂčĂ„t ra. DuĂą vĂȘĂ„y vĂȘĂźn thua heo rûùng. Ài ngĂ»ĂșĂ„c hĂ»ĂșĂĄng gioĂĄ thĂČ noĂĄ khöng nghe roĂ€ vaĂą Ă aĂĄnh hĂși chĂȘĂ„m. ThĂ” giaĂĄc keĂĄm vĂČ tĂȘĂŹm mĂčĂŠt höí luön luön bĂ” giĂșĂĄi haĂ„n bĂșĂŁi nhûÀng buĂ„i luĂąm, cĂȘy cöëi xum xuĂŻ hay cao ngĂȘĂ«t, nĂŻn höí vĂȘĂźn quen nhĂČn gĂȘĂŹn. NhĂ»ĂșĂ„c Ă iĂŻĂ­m naĂąy khöng trĂșĂŁ ngaĂ„i gĂČ nhiĂŻĂŹu àöëi vĂșĂĄi caĂĄc loaĂąi thuĂĄ söëng trong rûùng rĂȘĂ„m noĂĄi chung. ChiĂŻĂ«n thuĂȘĂ„t cuĂŁa höí laĂą tĂȘĂ«n cöng chĂșĂĄp nhoaĂĄng. DuĂą thĂȘn hĂČnh to lĂșĂĄn nhĂ» vĂȘĂ„y nhĂ»ng àöÄng taĂĄc cuĂŁa noĂĄ rĂȘĂ«t nhanh nheĂ„n, mĂŻĂŹm maĂ„i. NoĂĄ di chuyĂŻĂ­n nheĂ„ nhaĂąng, ĂŻm nhĂ» ru, àöi khi coĂąn boĂą eĂĄp caĂŁ caĂĄi thĂȘn hĂČnh thaĂąnh deĂ„p leĂĄp xuöëng saĂĄt Ă ĂȘĂ«t - Ă iĂŻĂŹu kiĂŻĂ„n tĂȘĂ«t yĂŻĂ«u sinh tûã - coĂĄ thĂŻĂ« mĂșĂĄi sĂčn Ă Ă»ĂșĂ„c möÏi; bĂșĂŁi thuĂĄ rûùng nhiĂŻĂŹu con cuĂ€ng tinh khön, chaĂ„y nhanh nhaĂŁy gioĂŁi khöng dĂŻĂź bĂčĂŠt. VĂșĂĄi töëc lûÄc 80km giĂșĂą, noĂĄ nhaĂŁy voĂ„t tĂșĂĄi vöÏ ngay. NĂŻĂ«u con möÏi traĂĄnh thoaĂĄt, noĂĄ àûång lĂŻn giang "tay" (hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc) ra ngĂčn khöng cho chaĂ„y, hoĂčĂ„c Ă aĂ€ chaĂ„y röÏi thĂČ noĂĄ nhaĂŁy voĂ„t cao qua khoĂŁi Ă ĂȘĂŹu Ă ĂŻĂ­ Ă oĂĄn Ă Ă»ĂșĂąng. BaĂąn "tay" höí rĂȘĂ«t maĂ„nh. NhûÀng thuĂĄ lĂșĂĄn nhĂ» heo rûùng, nai, sĂșn dĂ»Ășng... noĂĄ chĂł vaĂŁ möÄt caĂĄi Ă uĂŁ Ă aĂĄnh gaĂ€y àöët xĂ»Ășng cöí, khiĂŻĂ«n con möÏi chĂŻĂ«t ngay. ÀĂčĂ„c tñnh cuĂŁa höí laĂą trĂŻn cao chuĂ„p xuöëng khi vöÏ möÏi. Cho nĂŻn ngĂ»ĂșĂąi Ă i rûùng khi muöën nguĂŁ, nghĂł chĂł cĂȘĂŹn chĂčĂ„t böën cĂȘy tre hoĂčĂ„c nûåa voĂĄt nhoĂ„n cĂčĂŠm böën bĂŻn nhĂ» cĂčĂŠm böën goĂĄc coĂ„c maĂąn. RöÏi cûå nĂčçm, ngöÏi vaĂąo giûÀa böën coĂ„c Ă oĂĄ. NoĂĄ cuĂ€ng rĂȘĂ«t sĂșĂ„ lĂ»ĂșĂĄi. NgĂ»ĂșĂąi nguĂŁ trong maĂąn (muĂąng) noĂĄ chĂł ngöÏi rĂČnh, caĂ„nh bĂŻn ngoaĂąi, Ă ĂșĂ„i khi chui ra mĂșĂĄi lao tĂșĂĄi vöÏ chûå khöng bao giĂșĂą bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi trong maĂąn. NoĂĄ sĂșĂ„ moĂĄng xoĂąe ra vöÏ, khi cuĂ„p laĂ„i vĂ»ĂșĂĄng maĂąn nhĂ» vĂ»ĂșĂĄng lĂ»ĂșĂĄi gĂșĂ€ khöng ra. http://ebooks.vdcmedia.com
  • 6. PHAÅM HÖÍ 6 NĂčm 1957, anh Tön vaĂą anh ÀaĂĄn (miĂŻĂŹn Nam tĂȘĂ„p kĂŻĂ«t) Ă i laĂąm göß vĂŻĂŹ, nguĂŁ trong maĂąn taĂ„i Ă eĂąo Pha Àin, tûù 12 giĂșĂą khuya Ă ĂŻĂ«n 5 giĂșĂą saĂĄng, hai con höí rĂČnh bĂŻn ngoaĂąi, roĂŁ daĂ€i caĂŁ àöëng, trĂșĂąi saĂĄng mĂșĂĄi boĂŁ Ă i. NgĂ»ĂșĂąi ta cuĂ€ng thĂ»ĂșĂąng noĂĄi: "CĂȘĂ­u khûã thöí höí khûã thaĂ„ch". Ài trong rûùng sĂșĂ„ höí thĂČ cĂȘĂŹm hai hoĂąn Ă aĂĄ Ă aĂĄnh nhau canh caĂĄch, cuĂ€ng nhĂ» gĂčĂ„p choĂĄ thĂČ ngöÏi thuĂ„p xuöëng Ă ĂȘĂ«t, choĂĄ sĂșĂ„ nhĂčĂ„t Ă ĂȘĂ«t Ă aĂĄ neĂĄm. Höí nghe Ă aĂĄ Ă aĂĄnh nhau canh caĂĄch khöng biĂŻĂ«t tiĂŻĂ«ng gĂČ seĂ€ luĂŁi Ă i. ÀiĂŻĂŹu naĂąy töi chĂ»a coĂĄ kinh nghiĂŻĂ„m thûÄc tiĂŻĂźn, khöng chĂčĂŠc quaĂŁ Ă uĂĄng vĂȘĂ„y khöng? * ÀaĂĄnh vaĂą bĂčĂŠt höí nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo? NgĂ»ĂșĂąi xĂ»a Ă aĂĄnh höí, duĂąng cĂȘy giaĂĄo coĂĄ muĂ€i nhoĂ„n (tre, nûåa voĂĄt nhoĂ„n, maĂĄc nhoĂ„n caĂĄn daĂąi). ĂșĂŁ CaĂą Mau trĂ»ĂșĂĄc kia - caĂĄch nay khoaĂŁng trĂčm nĂčm - thĂČ duĂąng cĂȘy lao phoĂĄng höí, caĂĄn bĂčçng song (mĂȘy to) daĂąi 3,2 meĂĄt. LĂ»ĂșĂ€i lao reĂąn bĂčçng loaĂ„i theĂĄp vaĂąng, gĂȘĂŹn nhĂ» àöÏng deĂŁo khöng gaĂ€y, coĂĄ ngaĂ„nh giûÀa lĂ»ĂșĂ€i, cuĂ€ng àöi khi coĂĄ thĂŻm ngaĂ„nh nhoĂŁ nûÀa ĂșĂŁ Ă ĂȘĂŹu lĂ»ĂșĂ€i lao. CaĂĄi töng (cuĂ€ng goĂ„i laĂą cai) böÄ phĂȘĂ„n gĂčĂŠn vaĂąo caĂĄn, Ă uĂ„c löß xĂȘu vaĂąo bĂčçng sĂșĂ„i thûùng to cĂșĂ€ ngoĂĄn tay caĂĄi, Ă aĂĄnh bĂčçng toĂĄc cho sĂčn laĂ„i, chûùa möÄt Ă oaĂ„n daĂąi buöÄc vaĂąo thĂȘn caĂĄn, phoĂąng lĂ»ĂșĂ€i lao suĂĄt ra. Ài rûùng, bĂȘĂ«t thĂČnh lĂČnh gĂčĂ„p höí thĂČ phaĂŁi can Ă aĂŁm bĂČnh tĂŽnh, cûå giûÀ thĂŻĂ« thuĂŁ, cĂȘĂŹm cĂȘy nhoĂ„n chong muĂ€i nhoĂ„n cao hĂșn Ă ĂȘĂŹu, mĂčĂŠt nhĂČn thĂčĂšng vaĂąo mĂčĂŠt noĂĄ, thoaĂĄng sĂșĂ„ noĂĄ biĂŻĂ«t ngay. (ChoĂĄ cuĂ€ng thĂŻĂ«, con choĂĄ chĂł nguy hiĂŻĂ­m àöëi vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi laĂą khi con ngĂ»ĂșĂąi sĂșĂ„ noĂĄ. Quy luĂȘĂ„t naĂąy àöëi vĂșĂĄi caĂĄc loaĂąi thuĂĄ dûÀ ĂșĂŁ rûùng ñt khi tiĂŻĂ«p xuĂĄc vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi caĂąng thñnh nhaĂ„y böÄi phĂȘĂŹn). NoĂĄ xoay bĂŻn naĂąo, ta xoay bĂŻn nĂȘĂ«y, noĂĄ seĂ€ boĂŁ Ă i hoĂčĂ„c chaĂ„y. PhaĂŁi chuĂĄ yĂĄ caĂĄi Ă uöi. Höí Ă ĂȘĂ„p Ă uöi bĂŻn traĂĄi, seĂ€ nhaĂŁy vĂŻĂŹ bĂŻn phaĂŁi, Ă ĂȘĂ„p Ă uöi bĂŻn phaĂŁi seĂ€ nhaĂŁy vĂŻĂŹ bĂŻn traĂĄi; thĂȘĂ«y Ă uöi noĂĄ cuöën voĂąng troĂąn dĂ»ĂșĂĄi buĂ„ng laĂą dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u noĂĄ muöën vöÏ chuĂ„p xuöëng. Höí vöÏ möÏi nhoĂŁ hĂŻĂ„t nhĂ» meĂąo bĂčĂŠt chuöÄt. BĂčĂŠt möÏi röÏi buöng boĂŁ, nhaĂŁy ra, laĂ„i xö vaĂąo cĂčĂŠn laĂ„i. NghĂ”ch chaĂĄn mĂșĂĄi Ăčn. BĂčĂŠt trĂȘu, nai, boĂą, lĂșĂ„n... höí Ă ĂŻĂŹu Ăčn loĂąng trĂ»ĂșĂĄc, röÏi mĂșĂĄi tĂșĂĄi caĂĄc böÄ phĂȘĂ„n khaĂĄc. Àïm Ăčn khöng hĂŻĂ«t, boĂŁ Ă i. Höm sau, khoaĂŁng chaĂ„ng vaĂ„ng noĂĄ mĂșĂĄi Ă ĂŻĂ«n Ăčn tiĂŻĂ«p. ĂșĂŁ rûùng thĂ»ĂșĂąng töëi sĂșĂĄm, muĂąa heĂą böën nĂčm giĂșĂą, muĂąa àöng ba böën giĂșĂą noĂĄ Ă aĂ€ trĂșĂŁ ra Ăčn. ThĂȘĂ«y con möÏi boĂŁ dĂșĂŁ, ta khöng Ă Ă»ĂșĂ„c sĂșĂą moĂĄ Ă ĂŻĂ«n, khöng xĂŻ dĂ”ch, dûÄ Ă oaĂĄn con Ă Ă»ĂșĂąng noĂĄ seĂ€ trĂșĂŁ laĂ„i, tuĂąy Ă Ă”a hĂČnh, Ă oĂĄn bĂčĂŠn. NgĂ»ĂșĂąi keĂĄm (nhĂȘĂ«t laĂą mĂșĂĄi tĂȘĂ„p sĂčn) thĂČ laĂąm giaĂąn trĂŻn cĂȘy traĂĄnh xuöi gioĂĄ. aĂ„Ăčn Ă ĂŻm, thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p Ă eĂąn, noĂĄ ngoĂĄ vaĂąo Ă eĂąn. CoĂĄ con Ă oĂĄng möÄt mĂčĂŠt, Ă oĂĄ laĂą höí dûÀ. NgĂ»ĂșĂąi tinh mĂșĂĄi phĂȘn biĂŻĂ„t Ă Ă»ĂșĂ„c. Tûåc laĂą Ă»ĂșĂĄc tñnh noĂĄ Ă oĂĄng mĂčĂŠt phaĂŁi hay mĂčĂŠt traĂĄi Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠn Ă uĂĄng vaĂąo "bĂčng giang" khoaĂŁng caĂĄch giûÀa hai mĂčĂŠt. Mößi lĂȘĂŹn noĂĄ Ă oĂĄng mĂčĂŠt laĂ„i, thĂȘĂ«y nhĂ» cuĂ„c than lûãa nhĂŻĂ­u gioĂ„t xuöëng, trĂŻn to dĂ»ĂșĂĄi nhoĂŁ, möÄt luĂĄc noĂĄ laĂ„i Ă oĂĄng mĂčĂŠt naĂąy, mĂșĂŁ mĂčĂŠt kia. NĂŻĂ«u vöÄi, thĂ»ĂșĂąng bĂčĂŠn trĂ»ĂșĂ„t bĂŻn ngoaĂąi mang tai. Khi ta thĂȘĂ«y nguyĂŻn hĂČnh noĂĄ thĂČ bĂčĂŠn vaĂąo http://ebooks.vdcmedia.com
  • 7. CAÁC CON VÊÅT 7 bĂŻn naĂĄch chöß tim, dĂ»ĂșĂĄi xĂ»Ășng vai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc (nai, heo rûùng, mang... cuĂ€ng thĂŻĂ«). Nai mĂčĂŠt hĂși xanh, nai caĂĄi thay nhung thĂČ mĂčĂŠt cuĂ€ng Ă oĂŁ, nhĂ»ng khöng Ă oĂĄng laĂ„i nhĂ» mĂčĂŠt höí. Khi höí bĂ” thĂ»Ășng noĂĄ rĂȘĂ«t dûÀ. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi Ă i sĂčn mĂșĂĄi thĂ»ĂșĂąng boĂŁ khöng daĂĄm theo. Kinh nghiĂŻĂ„m theo laĂą tĂČm vĂŻĂ«t maĂĄu, vĂŻĂ«t chĂȘn, nhĂȘĂ«t laĂą noĂĄ thĂ»ĂșĂąng moĂą vĂŻĂŹ khe suöëi, tĂČm nĂ»ĂșĂĄc uöëng khi Ă aĂ€ bĂ” thĂ»Ășng. Àöi khi noĂĄ "phuĂ„c kñch" nñn laĂ„i, chĂșĂą ta tĂșĂĄi xöng ra vöÏ àöÄt ngöÄt. * CaĂĄc sĂčĂŠc löng höí: Höí coĂĄ nhiĂŻĂŹu loaĂ„i vaĂą nhiĂŻĂŹu maĂąu sĂčĂŠc, phöí biĂŻĂ«n laĂą höí vaĂąng, vĂčçn Ă en. NhĂ»ng nĂŻĂ«u tñnh chung thĂČ Ă±t ai biĂŻĂ«t maĂąu trĂčĂŠng, trĂŻn toaĂąn böÄ thĂȘn mĂČnh möÄt con höí vaĂąng, nhiĂŻĂŹu hĂșn maĂąu vaĂąng vaĂą Ă en. Trûù khu vûÄc ĂșĂŁ mĂčĂ„t vaĂą ĂșĂŁ hai mang tai nhiĂŻĂŹu vĂŻĂ„t Ă en, coĂąn thĂČ phña dĂ»ĂșĂĄi cöí hoĂ„ng, buĂ„ng vaĂą phña bĂŻn trong cuĂŁa böën chĂȘn chĂł moĂ„c toaĂąn löng trĂčĂŠng, vaĂ„ch lĂ»a thĂ»a nhûÀng vĂčçn Ă en. NhĂșĂą nhûÀng vaĂ„ch sĂȘĂźm maĂąu ĂȘĂ«y, maĂą höí nuĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c kñn Ă aĂĄo trong caĂĄc buĂ„i luĂąm, nhĂČn lĂ»ĂșĂĄt rĂȘĂ«t khoĂĄ nhĂȘĂ„n ra. Höí phĂ»Ășng BĂčĂŠc, noĂĄi chung böÄ löng maĂąu hĂși nhaĂ„t hĂșn höí phĂ»Ășng Nam. NhĂ»ng thĂȘn hĂČnh to lĂșĂĄn hĂșn. Höí ĂșĂŁ TĂȘy BaĂĄ LĂșĂ„i aĂĄ (phĂȘĂŹn Ă ĂȘĂ«t aĂĄ chĂȘu cuĂŁa LiĂŻn Xö) cao lĂșĂĄn, Ă ĂȘĂźy Ă aĂą hĂșn höí ViĂŻĂ„t Nam. NhĂșĂą thĂȘn hĂČnh phöëp phaĂĄp Ă oĂĄ, cĂș thĂŻĂ­ chuĂĄng giûÀ Ă Ă»ĂșĂ„c nhiĂŻĂŹu nhiĂŻĂ„t chöëng laĂ„i vuĂąng khñ hĂȘĂ„u laĂ„nh giaĂĄ gĂčĂŠt gao naĂąy. Höí ĂșĂŁ gĂȘĂŹn bĂșĂą biĂŻĂ­n CaĂĄt-xpien (thuöÄc LiĂŻn Xö) thĂȘn hĂČnh trung bĂČnh, nhĂ»ng böÄ löng sĂȘĂ„m vaĂą caĂĄc vĂčçn maĂąu nĂȘu, gĂȘĂŹn nhĂ» xĂŻĂ«p liĂŻĂŹn vaĂąo nhau. Höí ĂșĂŁ aĂ„u-ma-tra (thuöÄc In-àö-nĂŻ-xi-a) Ă ĂȘĂŹu deĂ„p, nhoĂŁ thoĂĄ hĂșn höí xûå ta, nhĂ»ng vĂčçn sĂȘĂ„m maĂąu vaĂą nhiĂŻĂŹu hĂșn Ă ĂŻĂ­ dĂŻĂź bĂŻĂŹ ĂȘĂ­n naĂĄu giûÀa caĂĄc vuĂąng rûùng rĂȘĂ„m, nhiĂŻĂŹu cĂȘy cöëi. NĂčm 1951, ngĂ»ĂșĂąi ta bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c ĂșĂŁ tiĂŻĂ­u bang Re-wa (ĂȘĂ«n ÀöÄ) möÄt con BaĂ„ch höí àûÄc. ChaĂąng "BaĂ„ch cöng tûã" naĂąy Ă Ă»ĂșĂ„c caĂĄc nhaĂą nuöi thuĂĄ Ă Ă”a phĂ»Ășng gheĂĄp duyĂŻn vĂșĂĄi möÄt "HoaĂąng tiĂŻĂ­u thĂ»". VaĂąi BaĂ„ch höí con ra Ă ĂșĂąi. Trong höÄi chĂșĂ„ quöëc tĂŻĂ« s-xa-ka, nĂčm 1970 ĂșĂŁ NhĂȘĂ„t, nĂ»ĂșĂĄc ĂȘĂ«n ÀöÄ Ă aĂ€ trĂ»ng baĂąy möÄt con BaĂ„ch höí cho thiĂŻn haĂ„ nĂčm chĂȘu ngĂ»ĂșĂ€ng möÄ vaĂą laĂĄc mĂčĂŠt chĂși. ĂșĂŁ sĂșĂŁ thuĂĄ BĂș-rñt-xtön (Hoa KyĂą) nĂčm 1974 ngĂ»ĂșĂąi ta coĂąn nuöi Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt cĂčĂ„p BaĂ„ch höí, Ă ĂȘu nhĂ» laĂą quaĂą tĂčĂ„ng cuĂŁa ĂȘĂ«n ÀöÄ. Löng BaĂ„ch höí khöng hoaĂąn toaĂąn trĂčĂŠng. NĂŻĂ«u löng trĂčĂŠng thĂČ vĂȘĂźn nöíi nhûÀng soĂ„c nĂȘu lĂșĂą mĂșĂą. MĂčĂŠt BaĂ„ch höí xanh, moĂ€m vaĂą caĂĄc cuĂ„c chai ĂșĂŁ dĂ»ĂșĂĄi chĂȘn thĂČ maĂąu höÏng. Höí Ă en (coĂ„p mun) chĂł nghe noĂĄi, chûå töi chĂ»a thĂȘĂ«y. TrĂ»ĂșĂĄc caĂĄch maĂ„ng thaĂĄng TaĂĄm 1945, aĂ„ĂșĂŁ thuĂĄ aĂ„ai GoĂąn coĂĄ möÄt con baĂĄo Ă en, chuöÏng noĂĄ Ă ĂčĂ„t gĂȘĂŹn chuöÏng caĂĄ Ăą sĂȘĂ«u. NgoĂĄ mĂčĂ„t qua Ba aĂ„on. Trong thiĂŻn nhiĂŻn àöi khi ngĂ»ĂșĂąi ta cuĂ€ng coĂĄ gĂčĂ„p höí maĂąu trĂčĂŠng hay höí maĂąu Ă en hoaĂąn toaĂąn. ÀĂȘy laĂą hiĂŻĂ„n tĂ»ĂșĂ„ng "baĂ„ch biĂŻĂ«n" cuĂŁa nhiĂŻĂŹu loaĂ„i thuĂĄ rûùng. HiĂŻĂ„n tĂ»ĂșĂ„ng naĂąy àöi khi cuĂ€ng gĂčĂ„p ĂșĂŁ loaĂąi boĂą saĂĄt vaĂą caĂŁ con ngĂ»ĂșĂąi. Da, toĂĄc tai Ă ĂŻĂŹu trĂčĂŠng toaĂĄt. Ta quen goĂ„i laĂą "ngĂ»ĂșĂąi baĂ„ch taĂ„ng". KhoaĂŁng nĂčm 1967 - 1968, ThaĂŁo cĂȘĂŹm http://ebooks.vdcmedia.com
  • 8. PHAÅM HÖÍ 8 viĂŻn aĂ„ai GoĂąn coĂĄ nuöi möÄt con TrĂčn baĂ„ch taĂ„ng, trĂčĂŠng toaĂĄt, bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c Ăą ĂșĂŁ vuĂąng CaĂą Mau vaĂą dĂȘn Ă Ă”a phĂ»Ășng goĂ„i noĂĄ laĂą BaĂ„ch xaĂą vĂ»Ășng. NhûÀng con thuĂĄ vaĂą ngĂ»ĂșĂąi baĂ„ch taĂ„ng bao giĂșĂą cuĂ€ng yĂŻĂ«u Ă uöëi, bĂŻĂ„nh hoaĂ„n hĂșn caĂĄc caĂĄ thĂŻĂ­ khaĂĄc cuĂąng loaĂąi giöëng bĂČnh thĂ»ĂșĂąng. MaĂąu Ă en do sĂčĂŠc töë Ă en (ma-la-nin) trong löng taĂ„o thaĂąnh. NĂŻĂ«u toaĂąn böÄ löng bĂ” sĂčĂŠc töë naĂąy chi phöëi, höí seĂ€ coĂĄ maĂąu Ă en tuyĂŻĂŹn. NĂŻĂ«u toaĂąn böÄ sĂčĂŠc töë naĂąy bĂ” huĂŁy trong löng, höí seĂ€ coĂĄ maĂąu trĂčĂŠng toaĂĄt. Chûå khöng phaĂŁi nhĂ» nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi mĂŻ tñn hay noĂĄi "con höí noĂ„ tu lĂȘu nĂčm, giaĂą lĂčĂŠm löng biĂŻĂ«n thaĂąnh maĂąu trĂčĂŠng nhĂ» möÄt cuĂ„ giaĂą rĂȘu toĂĄc baĂ„c phĂș!". Höí xanh, höí Ă oĂŁ khöng hĂŻĂŹ coĂĄ. CoĂĄ laĂą do ngĂ»ĂșĂąi ta thĂŻm thĂčĂŠt vaĂąo cho hoaĂąn chĂłnh böÄ nguĂ€ höí, goĂ„i laĂą "NguĂ€ höí tĂ»ĂșĂĄng". ThĂȘĂ„t ra sĂčĂŠc töë maĂąu xanh hay maĂąu Ă oĂŁ rĂȘĂ«t hiĂŻĂ«m ĂșĂŁ caĂĄc loaĂ„i thuĂĄ, hiĂŻĂ„n chĂł mĂșĂĄi thĂȘĂ«y ĂșĂŁ vaĂąi loaĂ„i khĂł. * Höí boĂŁ tuĂĄi vaĂą höí lai SĂ» tûã: Höí to thĂČ nhĂ» con boĂą möÄng (2 meĂĄt 8 Ă ĂŻĂ«n 3 meĂĄt, tûù moĂ€m Ă ĂŻĂ«n choĂĄt Ă uöi). NĂčm 1956 anh Phan VĂčn Luöng ngĂ»ĂșĂąi ChĂșĂ„ LĂșĂĄn tĂȘĂ„p kĂŻĂ«t, bĂčĂŠn taĂ„i Thanh HoĂĄa möÄt con Ă o Ă Ă»ĂșĂ„c 3,4 meĂĄt, maĂą cuĂ€ng coĂĄ loaĂ„i beĂĄ chĂł bĂčçng... con thoĂŁ. ÀoĂĄ laĂą möÄt giöëng höí ngĂ»ĂșĂąi ta mĂșĂĄi tĂČm thĂȘĂ«y nĂčm 1963 ĂșĂŁ vuĂąng TĂȘy Nam sa maĂ„c chĂȘu Phi. VĂČ noĂĄ beĂĄ thĂŻĂ« nĂŻn goĂ„i laĂą "höí boĂŁ vaĂąo tay aĂĄo". LoaĂ„i höí naĂąy khöng biĂŻĂ«t treĂąo cĂȘy vaĂą cuĂ€ng khöng biĂŻĂ«t nhaĂŁy, nhĂ»ng noĂĄ chaĂ„y nhanh nhĂ» baĂĄo. ToaĂąn thĂȘn noĂĄ maĂąu vaĂąng, Ă iĂŻĂ­m lĂŻn nhûÀng vĂčçn maĂąu caĂĄt. NhĂșĂą Ă oĂĄ noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ ĂȘĂ­n mĂČnh trĂŻn sa maĂ„c, ñt khi bĂ” sĂ» tûã hay caĂĄc loaĂąi thuĂĄ khaĂĄc phaĂĄt giaĂĄc. ChĂȘn noĂĄ daĂąi hĂșn chĂȘn meĂąo, nĂŻn cuĂ€ng coĂĄ nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi goĂ„i noĂĄ laĂą "meĂąo moĂĄng Ă en". Tuy beĂĄ nhoĂŁ nhĂ» vĂȘĂ„y, nhĂ»ng tiĂŻĂ«ng kĂŻu rĂȘĂ«t to, mößi khi röëng lĂŻn giöëng hĂŻĂ„t nhĂ» tiĂŻĂ«ng höí gĂȘĂŹm. LoaĂ„i höí naĂąy chuyĂŻn mön bĂčĂŠt chuöÄt vaĂą caĂĄc loaĂąi thuĂĄ nhoĂŁ. ĂșĂŁ NhĂȘĂ„t, ngĂ»ĂșĂąi ta Ă aĂ€ laĂąm cuöÄc thñ nghiĂŻĂ„m lai giöëng giûÀa möÄt con höí àûÄc vaĂą möÄt con sĂ» tûã caĂĄi. ThĂŻĂ« maĂą cĂčĂ„p "vĂșĂ„ chöÏng bĂȘĂ«t Ă ĂčĂŠc dĂŽ" ĂȘĂ«y cuĂ€ng sinh haĂ„ möÄt bĂȘĂŹy con. HoĂ„ Ă ĂčĂ„t tĂŻn cho nhûÀng con lai ĂȘĂ«y laĂą Tin-gĂș-rong (Tingron). si chao! Höí Ă aĂ€ dûÀ, sĂ» tûã caĂĄi caĂąng dûÀ hĂșn. Höí maĂą lai sĂ» tûã chĂčĂŠc laĂą kinh lĂčĂŠm! ĂȘĂ«y thĂŻĂ« maĂą nhûÀng con lai cuĂŁa cĂčĂ„p CoĂ„p - aĂ„Ă» tûã laĂ„i tröng daĂĄng veĂŁ hiĂŻĂŹn laĂąnh, lĂșĂĄn lĂŻn chĂčĂšng sinh Ă eĂŁ gĂČ Ă Ă»ĂșĂ„c. DoĂąng Tin-gĂș-rong Ă aĂąnh tuyĂŻĂ„t tûÄ! * Söëng chĂčĂšng tûù möÏi gĂČ Con vĂȘĂ„t nöíi tiĂŻĂ«ng quĂŁy quyĂŻĂ„t, tinh khön, hung baĂ„o vaĂą khaĂĄt maĂĄu. Höí coĂąn phaĂĄ haĂ„i nhiĂŻĂŹu hĂșn sĂ» tûã. CaĂĄc vuĂąng sa maĂ„c chĂȘu Phi, sĂ» tûã sau khi haĂ„ Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt con ngûÄa vĂčçn hay hĂ»Ășu cao cöí, thĂČ caĂŁ gia Ă ĂČnh xuĂĄm laĂ„i Ăčn. VaĂą sau Ă oĂĄ, chuĂĄng khöng Ă uöíi theo sĂčn bĂčĂŠt con möÏi naĂąo nûÀa. KhoaĂŁng tuĂȘĂŹn lĂŻĂź sau, khi mĂșĂĄ thĂ”t lĂșĂĄn tiĂŻu hoĂĄa hĂŻĂ«t chuĂĄng mĂșĂĄi laĂ„i bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu Ă i kiĂŻĂ«m miĂŻĂ«ng. Höí http://ebooks.vdcmedia.com
  • 9. CAÁC CON VÊÅT 9 thĂČ traĂĄi laĂ„i, Ăčn uöëng no nĂŻ röÏi, vĂȘĂźn cûå giĂŻĂ«t. NoĂĄ giĂŻĂ«t rĂȘĂ«t nhiĂŻĂŹu thuĂĄ, hĂșn söë lĂ»ĂșĂ„ng thûÄc phĂȘĂ­m cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t cho noĂĄ suöët ngaĂąy. Trung bĂČnh höí tiĂŻu thuĂ„ 8 ki lö gam thĂ”t mößi ngaĂąy, tûåc laĂą khoaĂŁng 3 tĂȘĂ«n thĂ”t mößi nĂčm. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ keĂĄo möÄt con boĂą möÄng trĂŻn möÄt quaĂ€ng Ă Ă»ĂșĂąng daĂąi 300 meĂĄt möÄt hĂși khöng nghĂł. Mößi lĂȘĂŹn Ăčn 20 kg. n möÄt luĂĄc laĂ„i ngûùng Ă i uöëng nĂ»ĂșĂĄc. Khi noĂĄ Ăčn thĂ»ĂșĂąng cheĂĄp miĂŻĂ„ng rĂȘĂ«t to, nghe roĂ€ möÏn möÄt. No nĂŻ röÏi, noĂĄ tĂČm nĂși truĂĄ ĂȘĂ­n Ă aĂĄnh thĂčĂšng möÄt giĂȘĂ«c ngon laĂąnh khöng cûÄa mĂČnh. KhaĂĄt lĂčĂŠm mĂșĂĄi thûåc dĂȘĂ„y Ă i uöëng nĂ»ĂșĂĄc. GĂȘĂŹn töëi, laĂ„i tĂČm Ă ĂŻĂ«n chöß Ă aĂ€ giĂȘĂ«u con möÏi Ă ĂŻĂ­ tiĂŻĂ«p tuĂ„c Ăčn. Höí rĂȘĂ«t thñch Ăčn thĂ”t Ă aĂ€ öi. ĂșĂŁ MiĂŻĂ«n ÀiĂŻĂ„n coĂĄ trĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p höí giĂŻĂ«t liĂŻn tiĂŻĂ«p 5 con möÏi möÄt luĂĄc, röÏi mang Ă i giĂȘĂ«u kñn Ă ĂŻĂ­ Ăčn dĂȘĂŹn. CaĂĄc baĂ„n thûã tĂ»ĂșĂŁng tĂ»ĂșĂ„ng muĂąi höi cuĂŁa àöëng thĂ”t kĂŻĂ«ch xuĂą kia dĂȘĂ„y lĂŻn nöÏng nĂčĂ„c nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo trong khu rûùng oi bûåc cuĂŁa möÄt xûå nhiĂŻĂ„t Ă ĂșĂĄi ? GĂčĂ„p luĂĄc thuĂĄ möÏi hiĂŻĂ«m hoi, höí cuĂ€ng khöng tûù chöëi thĂ”t Ă aĂ€ höi thöëi, hay caĂĄc xaĂĄc chĂŻĂ«t Ă aĂ€ chĂ»Ășng sĂČnh lĂŻn. Höí tĂȘĂ«n cöng tĂȘĂ«t caĂŁ, trûù Voi vaĂą TrĂȘu rûùng. ChĂł khi naĂąo Ă oĂĄi quaĂĄ, noĂĄ mĂșĂĄi liĂŻĂŹu maĂ„ng Ă uĂ„ng chaĂ„m Ă ĂŻĂ«n hai con möÏi nguy hiĂŻĂ­m Ă oĂĄ. ĂșĂŁ rûùng MiĂŻĂ«n ÀiĂŻĂ„n, àöi khi höí cuĂ€ng rĂČnh bĂčĂŠt voi con, Ă oĂĄ laĂą sûÄ thĂŻĂ­ bĂȘĂ«t Ă ĂčĂŠc dĂŽ, bĂșĂŁi möÄt laĂ€o tĂ»ĂșĂ„ng thĂ»ĂșĂąng nĂčĂ„ng 4-5 tĂȘĂ«n, coĂĄ thĂŻĂ­ chaĂą naĂĄt möÄt chuĂĄ höí 200kg nhĂ» chĂși. MaĂą voi con luĂĄc naĂąo cuĂ€ng leĂ€o Ă eĂ€o bĂŻn meĂ„, laĂ„i coĂąn coĂĄ möÄt chĂ” tĂ»ĂșĂ„ng khaĂĄc theo baĂŁo vĂŻĂ„. PhaĂŁi rĂČnh moĂą, theo doĂ€i kiĂŻn trĂČ, chĂșĂą luĂĄc chĂ” tĂ»ĂșĂ„ng lĂș Ă ĂŻĂźnh Ă i chöß khaĂĄc, hoĂčĂ„c voi con rĂșĂąi meĂ„ Ă i ra xa, noĂĄ mĂșĂĄi daĂĄm nhaĂŁy ra chuĂ„p phuĂŁ Ă ĂȘĂŹu voi con, moĂĄc hoĂ„ng mang Ă i. CaĂĄc con möÏi höí thñch nhĂȘĂ«t ĂșĂŁ xûå ta laĂą: heo rûùng, nai, sĂșn dĂ»Ășng. ThĂłnh thoaĂŁng noĂĄ cuĂ€ng xĂși nhñm, cöng vaĂą bĂčĂŠt caĂŁ khĂł nûÀa. CaĂĄc vuĂąng rûùng LiĂŻn Xö, höí coĂąn bĂčĂŠt caĂŁ choĂĄ soĂĄi ngoaĂąi heo rûùng, nai, cheo. GĂčĂ„p dĂ”p thuĂȘĂ„n tiĂŻĂ„n, noĂĄ cuĂ€ng tĂȘĂ«n cöng caĂŁ gia suĂĄc: choĂĄ, boĂą, cûùu, lûùa, ngûÄa, laĂ„c Ă aĂą. ĂșĂŁ Ben gan (Àöng HöÏi) nhûÀng khi trĂșĂąi luĂ„t löÄi, Ă Ă»ĂșĂąng Ă Ă»ĂșĂąng laĂą möÄt vĂ” ChuĂĄa tĂŻĂ­ quyĂŻĂŹn uy thĂŻĂ« Ă oĂĄ, höí cuĂ€ng haĂ„ mĂČnh xuöëng Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠt caĂĄ, ruĂąa, kyĂą Ă aĂą, caĂĄ sĂȘĂ«u xĂși cho Ă ĂșĂ€ Ă oĂĄi. Àöi khi Ă oĂĄi quaĂĄ, cuĂ€ng phaĂŁi taĂ„m loĂĄt daĂ„ bĂčçng caĂĄc moĂĄn ĂŻĂ«ch, nhaĂĄi, chuöÄt, vaĂą caĂąo caĂąo, chĂȘu chĂȘĂ«u, dĂŻĂ« meĂąn nûÀa. VĂČ thĂŻĂ«, trong rûùng muön thuĂĄ Ă ĂŻĂŹu sĂșĂ„ höí. HĂŻĂź thĂȘĂ«y noĂĄ xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n ĂșĂŁ Ă ĂȘu, laĂą chuĂĄng kĂŻu la inh oĂŁi, laĂąm naĂĄo àöÄng caĂŁ lĂŻn Ă ĂŻĂ­ baĂĄo cho nhau sĂșĂĄm liĂŻĂ„u traĂĄnh xa "öng nöÄi" ĂȘĂ«y! ÀiĂŻĂŹu naĂąy hĂși bĂȘĂ«t ngĂșĂą, chĂčĂŠc caĂĄc baĂ„n khoĂĄ tin, laĂą höí coĂąn Ăčn caĂŁ quaĂŁ nûÀa! ThĂȘĂ„t Ă ĂȘĂ«y, ĂșĂŁ aĂ„u-ma- tra, höí rĂȘĂ«t thñch traĂĄi sĂȘĂŹu riĂŻng. CoĂĄ leĂ€ muĂąi thĂșm ngaĂąo ngaĂ„t pha lĂȘĂźn vĂ” thum thuĂŁm cuĂŁa Pho-ma (Fromage) cuĂŁa loaĂ„i traĂĄi cĂȘy Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t naĂąy khiĂŻĂ«n höí nhĂșĂĄ muĂąi thĂ”t öi maĂą noĂĄ thĂ»ĂșĂąng thĂ»ĂșĂŁng thûåc. DĂȘn Ă Ă”a phĂ»Ășng coĂąn quaĂŁ quyĂŻĂ«t hoĂ„ Ă aĂ€ thĂȘĂ«y höí Ăčn caĂĄc loaĂ„i xoaĂąi rûùng, caĂŁ nhûÀng quaĂŁ coĂąn xanh, khöng cĂȘĂŹn Ă ĂșĂ„i chñn. ChaĂą, chaĂą, xĂși möÄt bûÀa no http://ebooks.vdcmedia.com
  • 10. PHAÅM HÖÍ 10 nĂŻ "bñt-tĂŻĂ«t Xe- nhĂčng" thĂ”t nai, röÏi traĂĄng miĂŻĂ„ng bĂčçng vaĂąi quaĂŁ sĂȘĂŹu riĂŻng, dĂčm traĂĄi xoaĂąi chñn ngoĂ„t lĂ”m nûÀa thĂČ... "Ă ĂŻĂ„ nhĂȘĂ«t öng anh" röÏi! * ChuyĂŻĂ„n hoang Ă Ă»ĂșĂąng vĂŻĂŹ höí "CoĂ„p KhaĂĄnh HoĂąa ma BĂČnh ThuĂȘĂ„n". CĂȘu naĂąy, ngaĂąy nay chĂł coĂąn laĂą möÄt vang ĂȘm xa xöi cuĂŁa thĂșĂąi kyĂą öng baĂą ta mĂșĂĄi mĂșĂŁ mang bĂșĂą coĂ€i, tiĂŻĂ«n vĂŻĂŹ phĂ»Ășng Nam. CoĂ„p KhaĂĄnh HoĂąa ngaĂąy xĂ»a chĂčĂŠc phaĂŁi nhiĂŻĂŹu lĂčĂŠm, coĂąn ma... thĂČ chĂł nghe noĂĄi. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi böÄ haĂąnh khi sĂčĂŠp sûãa khĂčn goĂĄi lĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng vaĂąo Gia ÀÔnh, ÀöÏng Nai hay tûù trong Ă oĂĄ trĂȘĂ­y ra Ă aĂąng ngoaĂąi, sao khoĂŁi rĂșĂąn rĂșĂ„n hĂČnh dung trĂ»ĂșĂĄc nhûÀng dĂčĂ„m daĂąi sĂșn Ă aĂ„o thĂȘm u, Ă ĂȘĂŹy tiĂŻĂ«ng söÄt soaĂ„t trong ngaĂąn lau vaĂą tiĂŻĂ«ng gĂȘĂŹm chuyĂŻĂ­n nuĂĄi, maĂą chĂčĂšng Ă aĂ€ thöët lĂŻn: "ÀûĂșĂąng xa nghĂŽ nößi... coĂ„p huĂąm maĂą kinh!". NgĂ»ĂșĂąi ta sĂșĂ„ höí, tö veĂ€ cho höí Ă ĂŻĂ«n nößi vuĂąng rûùng naĂąo tûù ViĂŻĂ„t BĂčĂŠc Ă ĂŻĂ«n CaĂą Mau, tûù xĂ»a cuĂ€ng Ă ĂȘĂŹy rĂȘĂźy nhûÀng chuyĂŻĂ„n ThĂȘĂŹn höí, ma coĂ„p, chuyĂŻĂ„n ngĂ»ĂșĂąi hoĂĄa höí, chuyĂŻĂ„n höí baĂĄo thuĂą... nghe thĂČ khöng tin Ă Ă»ĂșĂ„c, coĂĄ khi nûãa tin nûãa ngĂșĂą, nhĂ»ng coĂĄ Ă iĂŻĂŹu laĂą tûù ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn Ă ĂŻĂ«n treĂŁ con ai cuĂ€ng say mĂŻ. BĂŻĂ«p lûãa rûùng khuya maĂą ngöÏi nghe kĂŻĂ­ loaĂ„i chuyĂŻĂ„n thĂȘĂŹn bñ naĂąy, tûÄ nhiĂŻn con ngĂ»ĂșĂąi seĂ€ thĂȘĂ«y yĂŻĂ«u Ă uöëi vaĂą beĂĄ nhoĂŁ trĂ»ĂșĂĄc sûåc maĂ„nh vö hĂČnh cuĂŁa rûùng ruĂĄ. ThĂȘĂ„m chñ ngĂ»ĂșĂąi ta coĂąn tin laĂą ngĂ»ĂșĂąi bĂ” höí Ăčn thĂ”t Ă ĂŻĂŹu coĂĄ söë. Theo nhaĂą vĂčn ÀöÏ PhöÏn kĂŻĂ­ laĂ„i, thĂČ ĂșĂŁ BĂčĂŠc KyĂą ngaĂąy xĂ»a - caĂŁ luĂĄc TĂȘy sang àö höÄ buöíi Ă ĂȘĂŹu - ngĂ»ĂșĂąi dĂȘn naĂąo giĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c con höí phaĂŁi mang Ă ĂŻĂ«n trĂČnh huyĂŻĂ„n. Quan huyĂŻĂ„n thĂ»ĂșĂŁng cho möÄt söë tiĂŻĂŹn (thĂșĂąi TĂȘy sang thĂČ ba mĂ»Ăși àöÏng baĂ„c trĂčĂŠng con coĂą) vaĂą bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi Ă oĂĄ nĂčçm thĂčĂšng cĂčĂšng giûÀa cöng Ă Ă»ĂșĂąng Ă aĂĄnh ba mĂ»Ăși roi! ÀaĂĄnh laĂą Ă aĂĄnh giaĂŁ vĂșĂą, tĂ»ĂșĂ„ng trĂ»ng thöi, vĂČ sĂșĂ„ höí khaĂĄc seĂ€ Ă ĂŻĂ«n baĂĄo thuĂą nhĂȘn dĂȘn trong Ă Ă”a haĂ„t quan trĂ” vĂČ! CĂȘu chuyĂŻĂ„n toĂĄm lĂ»ĂșĂ„c sau Ă ĂȘy, tĂ»ĂșĂŁng cuĂ€ng laĂą mĂȘĂ­u chuyĂŻĂ„n tiĂŻu biĂŻĂ­u bûÄc nhĂȘĂ«t vĂŻĂŹ thuyĂŻĂ«t tin nĂși söë mĂŻĂ„nh vaĂą Ă ĂŻĂŹ cao uy tñn cuĂŁa höí Ă ĂŻĂ«n tuyĂŻĂ„t vĂșĂąi. CoĂĄ anh chaĂąng noĂ„ lĂȘĂ«y söë tûã vi biĂŻĂ«t mĂČnh seĂ€ chĂŻĂ«t vĂŻĂŹ söë coĂ„p vöÏ. Anh rĂșĂąi xûå trung du, vĂŻĂŹ mua ngöi nhaĂą göß tĂ»ĂșĂąng xĂȘy ĂșĂŁ ngoaĂ„i ö möÄt thaĂąnh phöë àöÏng bĂčçng. VĂȘĂ„y laĂą kĂŻĂ­ nhĂ» yĂŻn trñ. Höí nhöët trong chuöÏng vĂ»ĂșĂąn baĂĄch thuĂĄ, höí xiĂŻĂ«c cuĂ€ng khöng daĂĄm coi, thĂȘĂ„m chñ coĂąn len leĂĄn Ă i rĂȘĂ«t xa nhûÀng nĂși Ă oĂĄ. MöÄt höm giûÀa trĂ»a, trĂșĂąi im gioĂĄ lĂčĂ„ng, chĂčĂšng giöng gioĂĄ baĂ€o töë gĂČ, bößng tûÄ nhiĂŻn bûåc tĂ»ĂșĂąng nhaĂą Ă oĂĄ àöí sĂȘĂŹm xuöëng, Ă eĂą anh ta chĂŻĂ«t ngay. BĂșĂĄi vöi gaĂ„ch ra, thĂČ thĂȘĂ«y Ă uĂĄng laĂą chöß maĂŁng tĂ»ĂșĂąng àöí Ă eĂą lĂŻn xaĂĄc anh ta, coĂĄ laĂĄ buĂąa con höí giĂȘĂ«y cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi chuĂŁ cuĂ€ daĂĄn tûÄ höÏi naĂąo! CoĂĄ ghĂŻ chĂ»a ? * MiĂŻĂ«u öng PhoĂą TaĂ„i chĂșĂ„ CaĂą Mau coĂĄ möÄt ngöi miĂŻĂ«u, goĂ„i nöm na laĂą miĂŻĂ«u öng PhoĂą. sng laĂą ngĂ»ĂșĂąi khai thaĂĄc rûùng rĂȘĂ„m CaĂą Mau Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn. ThuĂșĂŁ ĂȘĂ«y, CaĂą Mau "dĂ»ĂșĂĄi söng sĂȘĂ«u löÄi, trĂŻn bĂșĂą coĂ„p Ă ua". MöÄt tay öng "trûù coĂ„p kĂŻĂ­ coĂĄ Ă ĂŻĂ«n nghĂČn con". Rûùng CaĂą Mau laĂą möÄt kho http://ebooks.vdcmedia.com
  • 11. CAÁC CON VÊÅT 11 taĂąng vö tĂȘĂ„n vĂŻĂŹ mĂȘĂ„t, vĂŻĂŹ göß Ă Ă»ĂșĂĄc hĂȘĂŹm than, chĂ»a kĂŻĂ­ caĂĄc nguöÏn lĂșĂ„i vĂŻĂŹ thuĂŁy vaĂą haĂŁi saĂŁn. sng PhoĂą vĂČ tin baĂ„n Ă aĂ€ bĂ” möÄt ngĂ»ĂșĂąi TaĂąu hoĂ„ QuaĂĄch giĂŻĂ«t chĂŻĂ«t, cĂ»ĂșĂĄp rûùng lĂȘĂ«y mĂȘĂ„t. Oai linh cuĂŁa öng PhoĂą vang dĂȘĂ„y caĂŁ möÄt xûå rûùng ngĂȘĂ„p cuĂŁa moĂŁm Ă ĂȘĂ«t cuöëi cuĂąng phĂ»Ășng Nam. Tûù khi öng bĂ” saĂĄt haĂ„i, nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi TaĂąu hoĂ„ QuaĂĄch khöng daĂĄm Ă ĂŻĂ«n xûå CaĂą Mau. MöÄt thñ duĂ„ cuĂ„ thĂŻĂ­ : NĂčm 1926-1927 gaĂĄnh PhĂ»ĂșĂĄc CĂ»Ășng nhiĂŻĂŹu lĂȘĂŹn Ă ĂŻĂ«n diĂŻĂźn taĂ„i chĂșĂ„ CaĂą Mau, lĂȘĂŹn naĂąo aĂ„au TiĂŻu (ngĂ»ĂșĂąi TaĂąu lai, cĂȘy ĂĄ saĂĄo lûùng lĂȘĂźy möÄt thĂșĂąi ĂșĂŁ Nam BöÄ) cuĂ€ng tröën ĂșĂŁ laĂ„i BaĂ„c LiĂŻu, khöng daĂĄm xuöëng CaĂą Mau vĂČ sĂșĂ„ "öíng vĂȘĂ„t höÄc maĂĄu" (!) HöÏi khaĂĄng chiĂŻĂ«n 9 nĂčm, Ă oĂĄng cĂș quan vuĂąng CaĂą Mau - NĂčm CĂčn töi Ă aĂ€ nghe nhiĂŻĂŹu öng kyĂą laĂ€o kĂŻĂ­ chuyĂŻĂ„n naĂąy. HöÏi xĂ»a, nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi Ă i rûùng gĂčĂ„p coĂ„p Ă ĂŻĂŹu la lĂŻn: "CoĂ„p Ă ĂȘy, öng PhoĂą Ăși!". CoĂ„p tûåc khĂčĂŠc boĂŁ chaĂ„y. LuĂĄc gĂčĂ„p baĂą meĂ„, lĂȘĂ«y taĂąi liĂŻĂ„u viĂŻĂ«t baĂąi "CĂȘy Ă Ă»ĂșĂĄc CaĂą Mau" nghe Ă oaĂ„n kĂŻĂ­ baĂą ra tĂșĂĄi rĂȘĂźy chĂł thĂȘĂ«y xaĂĄc chöÏng coĂąn laĂ„i mĂȘĂ«y loĂĄng xĂ»Ășng, cĂȘy dao rûÄa cheĂĄm phĂȘĂ„p vaĂąo thĂȘn cĂȘy Ă Ă»ĂșĂĄc coĂąn dñnh miĂŻĂ«ng da coĂ„p, thuĂĄ thĂȘĂ„t trong thĂȘm tĂȘm coĂĄ nghĂŽ giaĂĄ luĂĄc ĂȘĂ«y chöÏng baĂą goĂ„i öng PhoĂą thĂČ biĂŻĂ«t Ă ĂȘu öng seĂ€ khöng chĂŻĂ«t! Khi hoĂąa bĂČnh 1954 lĂȘĂ„p laĂ„i, ra tiĂŻĂ«p quaĂŁn thĂ” xaĂ€ CaĂą Mau, buöíi chiĂŻĂŹu raĂŁnh rößi, töi vaĂąo nhaĂą löÏng chĂșĂ„ nĂŻĂ«m thûã moĂĄn "döÏi lĂșĂ„n nĂ»ĂșĂĄng xaĂĄc mña" moĂĄn döÏi Ă Ă»ĂșĂ„c liĂŻĂ„t vaĂąo bûÄc nhĂȘĂ«t, àöÄc Ă aĂĄo cuĂŁa caĂŁ Nam kyĂą luĂ„c tĂłnh. ThĂȘĂ«y töi tĂȘĂ«m tĂčĂŠc khen ngon, möÄt öng "baĂ„n nhĂȘĂ„u tĂČnh cĂșĂą" beĂąn noĂĄi: "ThĂ”t coĂ„p, döÏi coĂ„p nĂ»ĂșĂĄng coĂąn tuyĂŻĂ„t cuĂĄ meĂąo nûÀa." NhĂȘn Ă oĂĄ töi beĂąn hoĂŁi thĂčm miĂŻĂ«u öng PhoĂą. sng ta chĂŻĂ«nh choaĂĄng dĂčĂŠt töi Ă i maĂ€i mĂșĂĄi Ă ĂŻĂ«n nĂși. Ngöi miĂŻĂ«u nhoĂŁ gĂȘĂŹn nhĂ» hoang phĂŻĂ«. Tröng chĂł thĂȘĂ«y veĂŁn veĂ„n möÄt chûÀ "thĂȘĂŹn" kiĂŻĂ­u HaĂĄn tûÄ viĂŻĂ«t thaĂŁo Ă ĂčĂŠp nöíi trĂŻn tĂ»ĂșĂąng vaĂą hai con höí phuĂŁ phuĂ„c chĂȘĂŹu hai bĂŻn baĂąn tĂŻĂ«. Thay vaĂąo löß böÄ mĂ»ĂșĂąi taĂĄm thûå binh khñ thĂșĂą thĂȘĂŹn nhĂ» ta thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«y ĂșĂŁ caĂĄc miĂŻĂ«u Ă ĂŻĂŹn, trong miĂŻĂ«u chĂł veĂŁn veĂ„n coĂĄ möÄt cĂȘy lao cĂčĂŠm trĂŻn giaĂĄ göß sĂșn son Ă aĂ€ mĂșĂą, Ă uĂĄng hĂŻĂ„t cĂȘy lao phoĂĄng höí töi Ă aĂ€ taĂŁ tĂ»ĂșĂąng tĂȘĂ„n ĂșĂŁ phĂȘĂŹn trĂŻn. Ra ngoaĂąi röÏi, Ă i khaĂĄ xa, "öng baĂ„n nhĂȘĂ„u tĂČnh cĂșĂą" mĂșĂĄi ruĂŁ rĂł vaĂąo tai töi: "HöÏi xĂ»a, öíng linh lĂčĂŠm. Tûù khi coĂĄ mĂČnh, coĂ„p sĂșĂ„ böÄ àöÄi, du kñch cuĂ€ng quaĂĄ Ă uĂŁ röÏi. KhoĂŁi phaĂŁi goĂ„i öíng. CoĂąn chuyĂŻĂ„n baĂĄo thuĂą caĂŁ hoĂ„ thĂČ Ă¶Ă­ng cuĂ€ng thöi!". (ThaĂĄng 12 nĂčm 1975, sau Ă aĂ„i thĂčĂŠng töi coĂĄ vĂŻĂŹ thĂčm laĂ„i CaĂą Mau, vaĂą tĂČm thĂčm ngöi miĂŻĂ«u cuĂ€. NhĂ»ng "NĂŻĂŹn cuĂ€ lĂȘu Ă aĂąi... mĂșĂĄi" Ă aĂ€ daĂąy Ă ĂčĂ„c, sûùng sûÀng ba böën tĂȘĂŹng lĂȘĂ«p mĂȘĂ«t dĂȘĂ«u xĂ»a röÏi. GĂȘĂŹn nhĂ» khöng coĂąn nhĂȘĂ„n ra phĂ»Ășng hĂ»ĂșĂĄng nûÀa, chûå àûùng noĂĄi gĂČ möÄt chuĂĄt vĂŻĂ«t tñch!). * CoĂ„p ViĂŻĂ„t BĂčĂŠc KhoaĂŁng muĂąa thu nĂčm 1948, ĂșĂŁ BaĂŁn Thi (BĂčĂŠc CaĂ„n) y taĂĄ NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng Ă i tûù BaĂŁn Thi ra ÀĂȘĂŹm HöÏng Ă ĂŻĂ­ khaĂĄm bĂŻĂ„nh cho anh em cöng nhĂȘn. Anh men theo Ă Ă»ĂșĂąng gooĂąng, Ă oĂĄ laĂą con Ă Ă»ĂșĂąng àöÄc Ă aĂ„o höÏi khaĂĄng chiĂŻĂ«n chöëng PhaĂĄp, möÄt bĂŻn laĂą nuĂĄi http://ebooks.vdcmedia.com
  • 12. PHAÅM HÖÍ 12 möÄt bĂŻn laĂą suöëi. GiûÀa Ă Ă»ĂșĂąng gĂčĂ„p möÄt con höí con, anh vaĂĄc Ă aĂĄ neĂĄm chĂŻĂ«t, vaĂĄc vĂŻĂŹ. ChiĂŻĂŹu vaĂą Ă ĂŻm höm Ă oĂĄ, höí meĂ„ suĂ„c tĂČm con kĂŻu rĂŻĂŹn thung luĂ€ng. NhiĂŻĂŹu ngaĂąy liĂŻn tiĂŻĂ«p coĂąn thĂȘĂ«y dĂȘĂ«u vĂŻĂ«t höí meĂ„ moĂą Ă ĂŻĂ«n rĂČnh gĂȘĂŹn chöß NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng ĂșĂŁ. MaĂ€i Ă ĂŻĂ«n hĂșn nûãa thaĂĄng sau, höí meĂ„ boĂŁ Ă i, NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng mĂșĂĄi daĂĄm ra khoĂŁi nhaĂą! (Khi baĂąi naĂąy Ă Ăčng lĂȘĂŹn Ă ĂȘĂŹu ĂșĂŁ baĂĄo Thöëng NhĂȘĂ«t, xuĂȘn 1974, töi coĂĄ nhĂȘĂ„n Ă Ă»ĂșĂ„c thĂ» cö HöÏng VĂȘn - con gaĂĄi öng NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng gûãi Ă ĂŻĂ«n nhĂșĂą toĂąa soaĂ„n chuyĂŻĂ­n giao, vûùa caĂĄm Ășn töi Ă aĂ€ nhĂčĂŠc Ă ĂŻĂ«n "öng cuĂ„" vûùa phaĂŁn àöëi töi laĂą "öng cuĂ„" chĂčĂšng nhaĂĄt nhĂ» vĂȘĂ„y Ă ĂȘu! RĂčçng khi ĂȘĂ«y cö coĂąn beĂĄ, Ă ĂŻm gĂčĂ„p coĂ„p ngöÏi dĂ»ĂșĂĄi göëc gaĂ„o cö coĂąn vaĂĄc Ă uöëc nûåa khua, huöëng chi laĂą böë cö! ChuyĂŻĂ„n naĂąy laĂą töi nghe öng VyĂ€ kĂŻĂ­ - baĂ„n chñ thiĂŻĂ«t vĂșĂĄi NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng - chñnh öng VyĂ€ Ă aĂ€ Ăčn thĂ”t con coĂ„p ĂȘĂ«y, nĂȘĂ«u söët vang, Ăčn mĂȘĂ«y ngaĂąy mĂșĂĄi hĂŻĂ«t. Ghi laĂ„i chuyĂŻĂ„n naĂąy, töi muöën noĂĄi vĂŻĂŹ tñnh baĂĄo thuĂą dai dĂčĂšng cuĂŁa coĂ„p, nhĂȘĂ«t laĂą höí caĂĄi mĂȘĂ«t con, chûå khöng hĂŻĂŹ coĂĄ yĂĄ chĂŻ öng ChĂ»Ășng nhaĂĄt. NgaĂąy nay, öng NguyĂŻĂźn ChaĂĄnh ChĂ»Ășng Ă aĂ€ mĂȘĂ«t. MöÄt bĂŻn laĂą baĂ„n, möÄt bĂŻn laĂą con gaĂĄi cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi trong chuyĂŻĂ„n, töi biĂŻĂ«t phaĂŁi tin ai bĂȘy giĂșĂą? VĂȘĂ„y xin ghi nhĂȘĂ„n thĂŻm vaĂąo Ă ĂȘy, vaĂą Ă ĂŻĂ­ lûãng möÄt dĂȘĂ«u hoĂŁi chöß naĂąy). HiĂŻĂ„n nay ĂșĂŁ ViĂŻĂ„t BĂčĂŠc noĂĄi chung, coĂ„p coĂąn khaĂĄ nhiĂŻĂŹu. MuĂąa thu nĂčm 1958 taĂ„i MĂ»ĂșĂąng NoĂ„i - aĂ„Ășn La, coĂ„p Ă aĂĄnh nhau vĂșĂĄi gĂȘĂ«u hĂșn hai tiĂŻĂ«ng àöÏng höÏ tûù 6 giĂșĂą 30 Ă ĂŻĂ«n gĂȘĂŹn 9 giĂșĂą Ă ĂŻm, gĂȘĂŹm vang caĂŁ nuĂĄi. ThaĂĄng tĂ» nĂčm 1973, taĂ„i huyĂŻĂ„n Na Hang (TuyĂŻn Quang) ba àöÏng baĂąo Thöí bĂ” coĂ„p bĂčĂŠt mĂȘĂ«t möÄt con trĂȘu möÄng. 5 giĂșĂą chiĂŻĂŹu thĂȘĂ«y noĂĄ ra Ăčn tiĂŻĂ«p, ba ngĂ»ĂșĂąi vĂșĂĄi ba suĂĄng kñp phuĂ„c sĂčĂ©n, nhĂ»ng coĂ„p to quaĂĄ hoĂ„ khöng daĂĄm bĂčĂŠn! VĂŻĂŹ con coĂ„p ba moĂĄng ĂșĂŁ Nam BöÄ HöÏi khaĂĄng chiĂŻĂ«n 9 nĂčm, ĂșĂŁ miĂŻĂŹn Àöng Nam BöÄ, tûù "caĂĄn böÄ cao cĂȘĂ«p nhĂȘĂ«t cho Ă ĂŻĂ«n phoĂĄ thĂ»ĂșĂąng dĂȘn" khöng ai laĂą khöng biĂŻĂ«t vaĂą lo ngaĂ„i vĂŻĂŹ con coĂ„p ba moĂĄng naĂąy! NoĂĄ laĂą con coĂ„p caĂĄi (dûÀ nhĂ» coĂ„p caĂĄi laĂą phaĂŁi) coĂĄ möÄt chĂȘn bĂ” tĂȘĂ„t, chĂł coĂąn ba moĂĄng. VuĂąng rûùng miĂŻĂŹn Àöng Nam BöÄ, Ă ĂȘu laĂą chĂčĂšng coĂĄ dĂȘĂ«u chĂȘn coĂ„p. NhĂ»ng tröng thĂȘĂ«y dĂȘĂ«u "ba moĂĄng" cuĂŁa noĂĄ Ă ĂŻĂ­ laĂ„i trĂŻn caĂĄt, Ă i qua nhûÀng Ă ĂȘu, laĂą möÄt nößi kinh hoaĂąng nĂșm nĂșĂĄp, lo ĂȘu thĂȘĂ«p thoĂŁm vĂŻĂŹ möÄt tai hoĂ„a seĂ€ diĂŻĂźn ra tûåc khĂčĂŠc moĂ„c lĂŻn. Cho tĂșĂĄi ngaĂąy trûù Ă Ă»ĂșĂ„c noĂĄ, coĂ„p ba moĂĄng Ă aĂ€ giĂŻĂ«t vaĂą Ăčn thĂ”t möÄt trĂčm hai mĂ»Ăși taĂĄm ngĂ»ĂșĂąi! Con söë chñnh thûåc Ă Ă»ĂșĂ„c liĂŻĂ„t kĂŻ thaĂąnh danh saĂĄch, chûå nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi bĂ” noĂĄ bĂčĂŠt mĂȘĂ«t tñch khöng ai hay biĂŻĂ«t, nhûÀng xaĂĄc böÄ àöÄi ta vaĂą lñnh Ă Ă”ch bĂ” noĂĄ Ăčn thĂ”t hay ngûÄa, trĂȘu, boĂą, lĂșĂ„n... thĂČ khöng kĂŻĂ­. VuĂąng hoaĂ„t àöÄng cuĂŁa noĂĄ laĂą chiĂŻĂ«n khu À, tûù ChaĂĄnh HĂ»ng, LaĂ„c An lĂŻn tĂșĂĄi MaĂ€ ÀaĂą, Söng BeĂĄ (ÀöÏng Nai ThĂ»ĂșĂ„ng) http://ebooks.vdcmedia.com
  • 13. CAÁC CON VÊÅT 13 möÄt daĂŁi rûùng giaĂą liĂŻn tuĂ„c saĂĄu baĂŁy mĂ»Ăși ki lö meĂĄt, bĂŻn hûÀu ngaĂ„n söng ÀöÏng Nai. ThĂȘĂ«y dĂȘĂ«u chĂȘn cuĂŁa noĂĄ xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n Ă i vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng naĂąo, tûåc thĂČ Ă iĂŻĂ„n baĂĄo (Ă Ă»ĂșĂąng dĂȘy Ă iĂŻĂ„n thoaĂ„i quĂȘn sûÄ) cĂȘĂ«p töëc loan tin cho böÄ àöÄi, cĂș quan vaĂą dĂȘn chuĂĄng hĂ»ĂșĂĄng Ă oĂĄ Ă ĂŻĂŹ phoĂąng, chuĂȘĂ­n bĂ” àöëi phoĂĄ khĂȘĂ­n cĂȘĂ«p nhĂ» tin coĂĄ giĂčĂ„c sĂčĂŠp caĂąn. uĂŁy ban khaĂĄng chiĂŻĂ«n haĂąnh chñnh tĂłnh BiĂŻn HoĂąa treo giaĂŁi thĂ»ĂșĂŁng 500 àöÏng baĂ„c Ă oĂŁ (tiĂŻĂŹn vuĂąng ta) vaĂą BöÄ tĂ» lĂŻĂ„nh khu 7 cuĂ€ng treo giaĂŁi thĂ»ĂșĂŁng 500 àöÏng baĂ„c xanh (tiĂŻĂŹn vuĂąng Ă Ă”ch) cho ai trûù Ă Ă»ĂșĂ„c coĂ„p ba moĂĄng ! ÀuĂŁ biĂŻĂ«t noĂĄ nguy hiĂŻĂ­m vaĂą gĂȘy tai hoĂ„a cho nhĂȘn dĂȘn trong vuĂąng khöng keĂĄm giĂčĂ„c. CoĂĄ dĂ”p, töi seĂ€ viĂŻĂ«t Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ vaĂą tĂ»ĂșĂąng tĂȘĂ„n vĂŻĂŹ con coĂ„p ba moĂĄng naĂąy! NoĂĄ rĂȘĂ«t tinh khön, chĂčĂšng nhûÀng khöng sĂșĂ„ suĂĄng maĂą nghe tiĂŻĂ«ng suĂĄng nĂși naĂąo, tûåc thĂČ moĂą Ă ĂŻĂ«n. (Mñt tinh bĂčĂŠn suĂĄng chaĂąo cĂșĂą noĂĄ cuĂ€ng moĂą tĂșĂĄi. NĂčm 1947 tûù trĂȘĂ„n Ă aĂĄnh giao thöng VoĂ€ ÀĂčĂŠc, trĂȘĂ„n BĂȘĂŹu CaĂĄ, trĂȘĂ„n ÀöÏng XoaĂąi, trĂȘĂ„n Ă aĂĄnh döëc 47 (km 47) trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng CaĂĄp Xanh GiĂčĂŠc - BiĂŻn HoĂąa, nhĂȘĂ«t laĂą trĂȘĂ„n LaĂą NgaĂą thaĂĄng 3-1948, giĂčĂ„c lĂȘĂ«y xaĂĄc khöng kĂ”p, ta cuĂ€ng khöng kĂ”p nhĂčĂ„t xaĂĄc giĂčĂ„c chön Ă i, coĂ„p keĂĄo tûùng bĂȘĂŹy Ă ĂŻĂ«n Ăčn. CoĂ„p ba moĂĄng laĂą ChuĂĄa Rûùng, coi nhĂ» Ă ĂȘĂŹu Ă aĂąn, nghe tiĂŻĂ«ng suĂĄng tĂșĂĄi ngay. Tûù nĂčm 1949, ta chuyĂŻĂ­n vĂŻĂŹ Ă aĂĄnh àöÏng bĂčçng, trĂȘĂ„n ÀÔnh QuaĂĄn vûùa phuĂ„c kñch Ă aĂĄnh xe vûùa phaĂŁi lo böë trñ chöëng coĂ„p phña sau lĂ»ng. NgĂ»ĂșĂąi bĂ” coĂ„p ba moĂĄng giĂŻĂ«t cuöëi cuĂąng laĂą möÄt em beĂĄ gaĂĄi àöÄ mĂ»ĂșĂąi böën mĂ»ĂșĂąi lĂčm tuöíi, con möÄt baĂą ĂșĂŁ suöëi CaĂĄ xaĂ€ MyĂ€ LöÄc (LaĂ„c An). KhoaĂŁng 4 giĂșĂą saĂĄng noĂĄ nhaĂŁy qua raĂąo (nhaĂą naĂąo cuĂ€ng coĂĄ raĂąo cao 3-4 thĂ»ĂșĂĄc) vĂČ nhaĂą saĂąn cao, cûãa Ă oĂĄng then caĂąi khöng phaĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c, noĂĄ phoĂĄng lĂŻn noĂĄc nhaĂą tröí maĂĄi tranh xuöëng bĂčĂŠt em beĂĄ tha Ă i. CaĂŁ vuĂąng baĂĄo àöÄng khua thuĂąng Ă aĂĄnh moĂ€ ĂȘĂŹm ĂŽ Ă uöíi theo. TrĂșĂąi sĂčĂŠp saĂĄng, noĂĄ boĂŁ xaĂĄc laĂ„i bĂŻn bĂČa rûùng. Anh em Binh cöng xĂ»ĂșĂŁng BöÄ TĂ» lĂŻĂ„nh khu 7 Ă oĂĄng gĂȘĂŹn Ă ĂȘĂ«y Ă ĂŻĂ«n gĂčĂ„p gia Ă ĂČnh, xin mĂ»ĂșĂ„n xaĂĄc em beĂĄ Ă ĂŻĂ­ gaĂąi bĂȘĂźy baĂĄo thuĂą vaĂą trûù haĂ„i cho dĂȘn. PhaĂŁi thuyĂŻĂ«t phuĂ„c maĂ€i mĂșĂĄi Ă Ă»ĂșĂ„c, vĂČ coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi meĂ„ naĂąo laĂ„i muöën cho con mĂČnh phaĂŁi chĂŻĂ«t hai lĂȘĂŹn. Böën quaĂŁ mĂČn gaĂąi dĂ»ĂșĂĄi xaĂĄc, möÄt trung àöÄi suĂĄng maĂĄy phuĂ„c kñch xung quanh. Ba giĂșĂą chiĂŻĂŹu, coĂ„p ba moĂĄng moĂą ra. NoĂĄ lĂ»ĂșĂ„n quanh xa xa ba voĂąng röÏi boĂŁ Ă i. Chöëc sau laĂ„i trĂșĂŁ laĂ„i tĂșĂĄi gĂȘĂŹn hĂșn, Ă i quanh ba voĂąng nûÀa, röÏi ngöÏi im nhĂČn caĂĄi xaĂĄc. MoĂ„i ngĂ»ĂșĂąi neĂĄn thĂșĂŁ chĂșĂą xem noĂĄ giĂșĂŁ troĂą gĂČ. Àang ngöÏi im nhĂ» tĂ»ĂșĂ„ng, bĂȘĂ«t thĂČnh lĂČnh noĂĄ nhaĂŁy vaĂąo vöÏ caĂĄi xaĂĄc. MĂČn nöí. NhĂ»ng noĂĄ chĂł bĂ” thĂ»Ășng, boĂŁ xaĂĄc chaĂ„y. Trung àöÄi suĂĄng maĂĄy Ă uöíi theo. NoĂĄ löÄi ngĂ»ĂșĂ„c doĂąng suöëi. MoĂ„i khi noĂĄ coĂĄ thoĂĄi quen löÄi ngĂ»ĂșĂ„c doĂąng suöëi Ă ĂŻĂ­ nĂ»ĂșĂĄc Ă uĂ„c chaĂŁy xuöëng, ngĂ»ĂșĂąi trĂŻn doĂąng khöng phaĂĄt hiĂŻĂ„n Ă Ă»ĂșĂ„c trĂ»ĂșĂĄc khi noĂĄ tĂșĂĄi. LĂȘĂŹn naĂąy, chñnh thoĂĄi quen Ă oĂĄ Ă aĂ€ dĂȘĂźn noĂĄ vaĂąo chöß chĂŻĂ«t. Anh em Ă uöíi theo vĂŻĂ«t maĂĄu möÄt luĂĄc thĂČ mĂȘĂ«t dĂȘĂ«u. NoĂĄ treĂąo lĂŻn bĂșĂą, nuĂĄp sau möÄt goĂą möëi. ÀaĂ„i liĂŻn, trung liĂŻn, caĂĄc thûå suĂĄng http://ebooks.vdcmedia.com
  • 14. PHAÅM HÖÍ 14 Ă uĂŁ cĂșĂ€ xaĂŁ vaĂąo. XaĂĄc noĂĄ chöÏm lĂŻn öm goĂą möëi nhĂ» coĂąn söëng. LĂȘu sau, biĂŻĂ«t chĂčĂŠc noĂĄ chĂŻĂ«t röÏi anh em mĂșĂĄi daĂĄm tĂșĂĄi gĂȘĂŹn (vĂČ sĂșĂ„ noĂĄ giaĂŁ chĂŻĂ«t). XaĂĄc noĂĄ Ă ĂŻĂ­ trĂŻn xe boĂą khöng Ă uĂŁ chöß - loaĂ„i xe boĂą miĂŻĂŹn Àöng rĂȘĂ«t lĂșĂĄn - möÄt phĂȘĂŹn Ă uĂąi sau vaĂą caĂĄi Ă uöi thoĂąng ra ngoaĂąi. Möí buĂ„ng, thĂȘĂ«y trong bao tûã coĂ„p ba moĂĄng coĂąn nguyĂŻn möÄt baĂąn chĂȘn ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn tñm ngĂčĂŠt. NgĂ»ĂșĂąi gaĂąi mĂČn giĂŻĂ«t con coĂ„p khuĂŁng khiĂŻĂ«p naĂąy laĂą àöÏng chñ NguyĂŻĂ„t, möÄt thĂ»Ășng binh hoĂŁng möÄt mĂčĂŠt vaĂą cuĂ„t möÄt tay, cöng taĂĄc taĂ„i Binh cöng xĂ»ĂșĂŁng khu 7. * VĂČ sao höí hay Ăčn thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi? NoĂĄi chung, tĂȘĂ«t caĂŁ moĂ„i thuĂĄ rûùng Ă ĂŻĂŹu traĂĄnh "Ă uĂ„ng chaĂ„m" vĂșĂĄi con ngĂ»ĂșĂąi, möÄt àöëi thuĂŁ nguy hiĂŻĂ­m nhĂȘĂ«t luĂĄc naĂąo cuĂ€ng laĂąm cho chuĂĄng phaĂŁi kiĂŻng deĂą, e sĂșĂ„. NhĂ»ng nĂŻĂ«u khöng coĂĄ vuĂ€ khñ trong tay vaĂą lĂș laĂą caĂŁnh giaĂĄc, thĂČ con ngĂ»ĂșĂąi laĂą möÄt "àöÄng vĂȘĂ„t" yĂŻĂ«u Ă uöëi, chĂȘĂ„m chaĂ„p nhĂȘĂ«t, hĂȘĂŹu nhĂ» khöng Ă Ă»ĂșĂ„c taĂ„o hoĂĄa trang bĂ” gĂČ caĂŁ Ă ĂŻĂ­ tûÄ vĂŻĂ„ hoĂčĂ„c tĂȘĂ«n cöng, ngoaĂąi oĂĄc thöng minh. Con möÏi nguy hiĂŻĂ­m nhĂȘĂ«t, maĂą cuĂ€ng dĂŻĂź bĂčĂŠt nhĂȘĂ«t nĂŻĂ«u gĂčĂ„p dĂ”p sĂș hĂșĂŁ. NhûÀng con höí, baĂĄo, sĂ» tûã giaĂą yĂŻĂ«u, bĂ” thĂ»Ășng tĂȘĂ„t khöng coĂąn khaĂŁ nĂčng Ă ĂŻĂ­ vöÏ bĂčĂŠt nhûÀng con möÏi nhanh nheĂ„n, laĂą nhûÀng con hay rĂČnh vöÏ bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi nhĂȘĂ«t. ÀaĂ€ Ăčn thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi möÄt lĂȘĂŹn röÏi, quen mui beĂĄn muĂąi! CoĂĄ leĂ€ thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi laĂą möÄt thûå thĂ”t mĂŻĂŹm, thĂșm ngon nhĂȘĂ«t àöëi vĂșĂĄi chuĂĄng chĂčng? ĂșĂŁ laĂąng Ga-van, thuöÄc vuĂąng rûùng nuĂĄi phña BĂčĂŠc lĂ»u vûÄc söng GĂčng, sau möÄt trĂȘĂ„n dĂ”ch lĂșĂĄn, coĂĄ nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi bĂ” chĂŻĂ«t. MöÄt con baĂĄo Ăčn toaĂąn ngĂ»ĂșĂąi chĂŻĂ«t dĂ”ch, quen Ă i. VĂŻĂŹ sau khöng coĂąn xaĂĄc chĂŻĂ«t nûÀa, ban Ă ĂŻm noĂĄ moĂą vaĂąo laĂąng, xöng vaĂąo tĂȘĂ„n trong nhaĂą Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi. Tûù nĂčm 1918 Ă ĂŻĂ«n cuöëi nĂčm 1926, noĂĄ Ă aĂ€ vöÏ 75 ngĂ»ĂșĂąi vaĂą chñnh khi ĂȘĂ«y noĂĄ cuĂ€ng Ă aĂ€ bĂ” bĂčĂŠn chĂŻĂ«t. ĂșĂŁ NĂŻ-pan coĂĄ möÄt con höí Ă aĂ€ vöÏ chĂŻĂ«t 434 ngĂ»ĂșĂąi. ÀoĂĄ laĂą möÄt con höí caĂĄi Ă aĂ€ bĂ” Ă aĂ„n bĂčĂŠn gaĂ€y mĂȘĂ«t nanh haĂąm trĂŻn vaĂą haĂąm dĂ»ĂșĂĄi bĂŻn phaĂŁi. CoĂ„p ba moĂĄng ĂșĂŁ miĂŻĂŹn Àöng Nam BöÄ vûùa kĂŻĂ­ phĂȘĂŹn trĂŻn, mang Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ caĂŁ hai Ă ĂčĂ„c Ă iĂŻĂ­m cuĂŁa con baĂĄo laĂąng Ga-van vaĂą con höí NĂŻ-pan. * ChuĂĄa sĂșn lĂȘm bĂ” treĂŁ con haĂ„ ThuĂŁ DĂȘĂŹu MöÄt - HöÏi 9 giĂșĂą saĂĄng ngaĂąy 5 thaĂĄng 1 nĂčm 1964, ba em muĂ„c àöÏng tĂŻn laĂą NguyĂŻĂźn VĂčn HaĂŁi 16 tuöíi, TrĂȘĂŹn VĂčn La 16 tuöíi vaĂą NguyĂŻĂźn VĂčn ÀĂșĂ„i 13 tuöíi Ă ang chĂčn trĂȘu taĂ„i khu rûùng KhaĂĄnh VĂȘn thĂČ bößng thĂȘĂ«y trĂȘu chaĂ„y taĂĄn loaĂ„n. Ba em chaĂ„y Ă ĂŻĂ«n nĂși thĂČ bĂčĂŠt gĂčĂ„p möÄt con höí. Ngay luĂĄc ĂȘĂ«y ba em liĂŻĂŹn naĂŁy ra saĂĄng kiĂŻĂ«n àöët chaĂĄy coĂŁ Ă ĂŻĂ­ Ă uöíi coĂ„p. CoĂ„p liĂŻĂŹn ruĂĄt xuöëng caĂĄi hĂȘĂŹm gĂȘĂŹn Ă oĂĄ vĂČ bĂ” ngoĂ„n lûãa bao vĂȘy. CaĂĄc em vöÄi tĂȘĂ«n coĂŁ trĂ»ĂșĂĄc miĂŻĂ„ng hĂȘĂŹm àöët, khiĂŻĂ«n coĂ„p bĂ” chĂŻĂ«t thui. CaĂą Mau - Höm 28 thaĂĄng 12 nĂčm 1963, trong möÄt chuyĂŻĂ«n Ă i rûùng aĂ„ao lĂ»ĂșĂĄi àöën cĂȘy, Ăą böën ngĂ»ĂșĂąi thĂșĂ„ rûùng ĂșĂŁ ĂȘĂ«p TĂȘn ThaĂ„nh LĂșĂ„i, xaĂ€ TĂȘn HĂ»ng (CaĂĄi NĂ»ĂșĂĄc) http://ebooks.vdcmedia.com
  • 15. CAÁC CON VÊÅT 15 coĂĄ cĂ»ĂșĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt con heo rûùng cuĂŁa ChuĂĄa sĂșn lĂȘm Ă ang coĂ€ng Ă i. Qua ngaĂąy 5 thaĂĄng 1, öng ÀaĂ„i bĂ” thĂ»Ășng vĂČ Ă aĂĄnh nhau vĂșĂĄi coĂ„p bûÀa Ă oĂĄ, nay Ă aĂ€ laĂąnh maĂ„nh, mĂșĂŁ tiĂŻĂ„c Ăčn mûùng. TiĂŻĂ„c xong. Khuya, Ă aĂĄm khaĂĄch ra vĂŻĂŹ thĂČ gĂčĂ„p möÄt ChuĂĄa sĂșn lĂȘm nhaĂŁy ra tĂȘĂ«n cöng. Trong Ă aĂĄm coĂĄ nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi gioĂŁi voĂ€, sĂčĂ©n heĂąo gĂȘĂ„y kĂ”ch chiĂŻĂ«n möÄt chĂȘĂ„p, ChuĂĄa sĂșn lĂȘm bĂ” Ă aĂĄnh ngaĂ€, nĂčçm chĂŻĂ«t möÄt àöëng to nhĂ» con boĂą möÄng. Xem laĂ„i thĂČ chñnh laĂą con coĂ„p höm trĂ»ĂșĂĄc, coĂĄ leĂ€ Ă ĂŻĂ«n Ă oĂĄn nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi Ă aĂ€ cĂ»ĂșĂĄp möÏi cuĂŁa mĂČnh. (Hai tin trĂŻn Ă ĂŻĂŹu Ă Ăčng ĂșĂŁ baĂĄo Trung LĂȘĂ„p Cam-pu-chia ngaĂąy 22-1-64). * QuĂȘĂ„t ngaĂ€ ChuĂĄa sĂșn lĂȘm MöÄt ngaĂąy Ă ĂȘĂŹu xuĂȘn, tûù àöÏn biĂŻn phoĂąng MĂ»ĂșĂąng NheĂĄ (Lai ChĂȘu), haĂ„ sĂŽ LoĂą VĂčn VaĂąi vaĂą binh nhĂȘĂ«t LoĂą VĂčn O Ă i vĂŻĂŹ tĂłnh lĂŽnh thûÄc phĂȘĂ­m cho Ă Ășn vĂ”. VaĂąi Ă i trĂ»ĂșĂĄc O chûùng hĂșn chuĂ„c meĂĄt. Àïën caĂĄnh rûùng MĂ»ĂșĂąng Vai bößng VaĂąi nghe phña sau coĂĄ tiĂŻĂ«ng "höÄc". Quay laĂ„i, möÄt con höí xaĂĄm tûù bĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng nhaĂŁy böí tĂșĂĄi. Mau leĂ„, VaĂąi neĂĄ sang phaĂŁi, vaĂą vĂșĂĄi ngoĂĄn voĂ€ biĂŻn phoĂąng Ă iĂŻu luyĂŻĂ„n, hai tay VaĂąi kĂ”p toĂĄm Ă Ă»ĂșĂ„c hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc höí, giĂȘĂ„t maĂ„nh. Àang Ă aĂą lao, höí bĂ” hĂȘĂ«t löÄn ngĂ»ĂșĂ„c qua Ă ĂȘĂŹu VaĂąi, Ă ĂȘĂ„p Ă aĂĄnh "oaĂĄch" vaĂąo hoĂąn Ă aĂĄ trĂ»ĂșĂĄc mĂčĂ„t. ÀuĂĄng luĂĄc Ă oĂĄ, O kĂ”p chaĂ„y Ă ĂŻĂ«n, böÏi möÄt nhaĂĄt lĂŻ thĂȘĂ«u tim höí. aĂ„au möÄt höÏi giaĂ€y giuĂ„a, ChuĂĄa sĂșn lĂȘm nĂčçm thĂčĂšng cĂčĂšng (!) Hai anh em khöng khiĂŻn con höí vĂŻĂŹ àöÏn. Àïën nay, nhiĂŻĂŹu chiĂŻĂ«n sĂŽ cuĂ€ cuĂŁa àöÏn MĂ»ĂșĂąng NheĂĄ vĂȘĂźn chĂ»a quĂŻn buöíi liĂŻn hoan bĂȘĂ«t ngĂșĂą Ă oĂĄ. (Tin naĂąy Ă Ăčng ĂșĂŁ baĂĄo QuĂȘn àöÄi NhĂȘn dĂȘn söë 7236 ngaĂąy 1-8-1981) Töi coĂĄ hĂși ngĂșĂą möÄt chi tiĂŻĂ«t con höí maĂąu "xaĂĄm". Ta hay noĂĄi höí xaĂĄm Ă ĂŻĂ­ chĂł con höí dûÀ nhĂȘĂ«t. ThûÄc tĂŻĂ«, trong thiĂŻn nhiĂŻn khöng hĂŻĂŹ coĂĄ loaĂ„i höí naĂąo coĂĄ sĂčĂŠc löng maĂąu xaĂĄm. Tin trĂŻn, khöng noĂĄi roĂ€ thĂșĂąi gian, buöíi saĂĄng hay buöíi chiĂŻĂŹu, maĂą tröng con höí hoĂĄa xaĂĄm ? GĂȘĂ«u xaĂĄm thĂČ coĂĄ. VĂŻĂŹ mĂčĂ„t khoa hoĂ„c, cĂȘĂŹn kiĂŻĂ­m tra laĂ„i. CoĂ„p cuĂąi (huĂŁi) CaĂĄch Ă ĂȘy khoaĂŁng 50 nĂčm, taĂ„i CaĂŁ BaĂĄt (KiĂŻĂ«n VaĂąng) xaĂ€ TĂȘn HĂ»ng TĂȘy - nay thuöÄc tĂłnh Minh HaĂŁi coĂĄ öng Ba TaĂĄ khoaĂŁng 60 tuöíi, meĂ„ chĂŻĂ«t, coĂĄ möÄt em gaĂĄi ĂșĂŁ vĂșĂĄi öng - aĂ„ang noĂ„, öng ĂĄ baĂŁo em sang nhaĂą haĂąng xoĂĄm xin cĂȘy lûãa vĂŻĂŹ huĂĄt thuöëc. Chung quanh laĂą rûùng daĂąy bĂ”t. MöÄt con coĂ„p cuĂąi, ruĂ„ng hĂŻĂ«t vuöët, chuĂ„p cö gaĂĄi, nhĂȘĂ„n xuöëng raĂ€nh mĂ»Ășng vĂ»ĂșĂąn - Cö gaĂĄi la: "ChĂŻĂ«t töi röÏi, anh Ăși!". sng Ba TaĂĄ nghe tiĂŻĂ«ng kĂŻu thĂȘĂ«t thanh, giĂȘĂ„t maĂĄc chaĂ„y ra, thĂȘĂ«y coĂ„p Ă ang khom khom trĂȘĂ«n nĂ»ĂșĂĄc em mĂČnh, beĂąn phoĂĄng maĂĄc vaĂąo Ă ĂȘĂŹu coĂ„p. NhĂ»ng maĂĄc chĂł sĂ»ĂșĂĄt qua tai. CoĂ„p ngöÏi dĂȘĂ„y, cĂčĂŠp naĂĄch "con möÏi" nhaĂŁy qua hai raĂ€nh mĂ»Ășng liĂŻĂŹn. Ba TaĂĄ nhaĂŁy theo, nhĂčĂ„t maĂĄc phoĂĄng luĂĄt caĂĄn vaĂąo sau gaĂĄy noĂĄ. CoĂ„p buöng cö gaĂĄi ra, chaĂ„y huĂĄt vaĂąo rûùng. Ba TaĂĄ Ă ĂșĂ€ em lĂŻn. - ChĂčĂŠc chĂŻĂ«t! Khöng söëng nöíi! - NgĂ»ĂșĂąi em gaĂĄi chĂł thĂŻĂŹu http://ebooks.vdcmedia.com
  • 16. PHAÅM HÖÍ 16 thaĂąo noĂĄi Ă Ă»ĂșĂ„c vĂșĂĄi anh coĂĄ mĂȘĂ«y tiĂŻĂ«ng Ă oĂĄ. TrĂŻn cöí cö, coĂąn dĂȘĂ«u mĂȘĂ«y Ă ĂȘĂŹu ngoĂĄn chĂȘn quĂȘĂ«u vaĂąo thĂȘm tñm. KhiĂŻng vaĂąo nhaĂą, chöëc sau cö gaĂĄi chĂŻĂ«t. (BaĂą LyĂĄ ThĂ” KyĂĄ - meĂ„ VĂčn ÀÔnh - 62 tuöíi kĂŻĂ­). Do Ă ĂčĂ„c tñnh quyĂŁ quyĂŻĂ„t vaĂą hung baĂ„o cuĂŁa con vĂȘĂ„t Ăčn thĂ”t söëng rĂȘĂ«t dûÀ tĂșĂ„n naĂąy, nĂŻn àöÏng baĂąo ta Ă aĂ€ Ă ĂčĂ„t cho noĂĄ nhiĂŻĂŹu danh xĂ»ng: CoĂ„p, HuĂąm, Höí, HaĂ„m, sng thĂȘĂŹy, sng ba mĂ»Ăși, con KhaĂĄi, con HĂŻĂ­ v.v... Chung quanh noĂĄ coĂąn bao phuĂŁ lĂčĂŠm chuyĂŻĂ„n àöÏn Ă aĂ„i, kyĂą quĂčĂ„c, hoang Ă Ă»ĂșĂąng. TĂȘĂ„p tuĂ„c mĂŻ tñn cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi ViĂŻĂ„t Nam ngaĂąy xĂ»a coĂąn cho laĂą ai bĂȘĂ«t ngĂșĂą gĂčĂ„p phaĂŁi vĂ” ChuĂĄa sĂșn lĂȘm, ĂčĂŠt phaĂŁi chĂ”u vĂȘĂ„n xuĂĄi, lĂȘĂ„n Ă ĂȘĂ„n lao Ă ao suöët ba nĂčm liĂŻĂŹn. CĂȘu "KiĂŻĂ«n höí khöí ba niĂŻn" xĂ»a chñnh laĂą Ă ĂŻĂ­ noĂĄi lĂŻn Ă iĂŻĂŹu tin dĂ” Ă oan Ă oĂĄ. NhûÀng keĂŁ hung aĂĄc, taĂąn baĂ„o cuĂ€ng Ă Ă»ĂșĂ„c ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂșĂąi gaĂĄn thĂŻm biĂŻĂ„t danh laĂą CoĂ„p, HuĂąm, Höí. .. TĂ» Höí, NĂčm HuĂąm, BaĂŁy CoĂ„p v.v... ChĂčĂšng ai mong hoĂ„ Ă Ă»ĂșĂ„c thĂŻm taĂąi nĂčng, uy thĂŻĂ«, sĂșĂ„ seĂ€ di haĂ„i lĂșĂĄn thĂŻm cho àöÏng loaĂ„i. CuĂ€ng nhĂ» höí dûÀ maĂą thiĂŻn nhiĂŻn coĂąn phuĂĄ thĂŻm cho àöi caĂĄnh nûÀa, thĂČ thiĂŻn haĂ„ chĂ”u àûÄng sao nöíi. "TrĂșĂąi cho HuĂąm chĂčĂšng coĂĄ vĂȘy - HuĂąm maĂą coĂĄ caĂĄnh HuĂąm bay lĂŻn trĂșĂąi" (Ca dao ViĂŻĂ„t Nam). Nuöi höí cuĂ€ng chĂčĂšng khoĂĄ lĂčĂŠm. Höí con 2 thaĂĄng tuöíi bĂčĂŠt mang vĂŻĂŹ coĂĄ thĂŻĂ­ nuöi daĂ„y Ă Ă»ĂșĂ„c. LĂșĂĄn lĂŻn cuĂ€ng biĂŻĂ«t theo chuĂŁ, quyĂŻĂ«n luyĂŻĂ«n ngĂ»ĂșĂąi Ă aĂ€ chĂčm soĂĄc mĂČnh, chuĂŁ Ă i Ă ĂȘu cuĂ€ng theo, thñch vuöët ve, ĂȘu yĂŻĂ«m vöß vĂŻĂŹ. NgĂ»ĂșĂąi ta nuöi daĂ„y höí cöët duĂąng vaĂąo muĂ„c àñch riĂŻng giûÀ nhaĂą, canh rĂȘĂźy v.v... NhĂ» ĂșĂŁ gaĂĄnh xiĂŻĂ«c, noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ laĂąm Ă uĂŁ caĂĄc troĂą nhaĂŁy qua voĂąng lûãa, cĂșĂ€i ngûÄa, giaĂŁ vĂșĂą vĂȘĂ„t nhau vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi, haĂĄ hoĂ„ng ngoaĂ„m Ă ĂȘĂŹu ngĂ»ĂșĂąi v.v... noĂĄi chung laĂą chĂ”u moĂ„i sûÄ Ă iĂŻĂŹu khiĂŻĂ­n cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi daĂ„y thuĂĄ. NhĂ»ng haĂ€y Ă oaĂąn gioĂŁi CaĂĄc con vĂȘĂ„t trĂŻn rûùng dĂ»ĂșĂĄi biĂŻĂ­n coi chûùng, noĂĄ chĂ»a hoaĂąn toaĂąn thuĂȘĂŹn hoĂĄa Ă ĂȘu, thĂłnh thoaĂŁng vĂȘĂźn giĂșĂŁ chûång, nöíi cĂșn thĂ”nh nöÄ bĂȘĂ«t thĂ»ĂșĂąng, rĂȘĂ«t laĂą nguy hiĂŻĂ­m. NgĂ»ĂșĂąi xĂ»a chĂčĂšng tûùng Ă e: "DĂ»ĂșĂ€ng höí di hoĂ„a" Ă oĂĄ sao? BĂșĂŁi noĂĄ dûÀ vĂȘĂ„y, nĂŻn nhiĂŻĂŹu ngĂ»ĂșĂąi sĂșĂ„ noĂĄ, nĂŻn noĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c goĂ„i tĂȘng laĂą sng. sng CoĂ„p, öng HuĂąm, öng Höí... MöÄt vaĂąi Ă Ă”a phĂ»Ășng ĂșĂŁ LaĂąo ngaĂąy xĂ»a, mößi khi coĂĄ höí vaĂąo bĂčĂŠt lĂșĂ„n, ngĂ»ĂșĂąi ta kĂŻu ĂȘĂŹm lĂŻn: "MuĂĄ chĂȘĂ«p sûåa! MuĂĄ chĂȘĂ«p sûåa!", nghĂŽa laĂą: "LĂșĂ„n bĂčĂŠt höí! LĂșĂ„n bĂčĂŠt höí!", vĂČ kiĂŻng sĂșĂ„ maĂą cuĂ€ng vûùa Ă ĂŻĂ­ lĂȘĂ«y loĂąng noĂĄ. CoĂąn bao nhiĂŻu chuyĂŻĂ„n tiĂŻĂ«u lĂȘm chĂŻĂ« giĂŻĂźu tñnh hung hĂčng maĂą ngu xuĂȘĂ­n cuĂŁa con coĂ„p. NĂŻĂ«u kĂŻĂ­ mößi Ă ĂŻm möÄt chuyĂŻĂ„n thĂČ e rĂčçng phaĂŁi kĂŻĂ­ hĂŻĂ«t caĂŁ möÄt nĂčm GiaĂĄp DĂȘĂŹn naĂąy! HaĂą NöÄi, TĂŻĂ«t 1974 - HeĂą 1978 Böí sung * CoĂ„p ĂșĂŁ NuĂĄi Sam (ChĂȘu Àöëc) BĂȘy giĂșĂą, noĂĄi ĂșĂŁ NuĂĄi aĂ„am coĂĄ coĂ„p chĂčĂŠc khöng ai tin, nhĂ»ng ngaĂąy xĂ»a thĂČ vĂȘĂźn coĂĄ, tuy khöng nhiĂŻĂŹu. Àïm Ă ĂŻm, dĂȘn laĂąng ĂșĂŁ quanh chĂȘn nuĂĄi (thuĂșĂŁ Ă oĂĄ nhaĂą cûãa rĂȘĂ«t thĂ»a http://ebooks.vdcmedia.com
  • 17. CAÁC CON VÊÅT 17 thĂșĂĄt) thĂ»ĂșĂąng nghe tiĂŻĂ«ng coĂ„p gĂȘĂŹm vang döÄi trĂŻn nuĂĄi. NgĂ»ĂșĂąi Ă i nuĂĄi laĂąm rĂȘĂźy thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«y dĂȘĂ«u chĂȘn coĂ„p giĂȘĂźm Ă ĂȘĂŹy bĂŻn caĂĄc vuĂ€ng nĂ»ĂșĂĄc suöëi. BaĂą Hai K. chuyĂŻn nghĂŻĂŹ baĂĄn caĂĄ, saĂĄng naĂąo cuĂ€ng gaĂĄnh caĂĄ qua chĂșĂ„ CĂȘĂŹu aĂ„Ăčt baĂĄn. MöÄt höm qua khuĂĄc vĂčĂŠng ÀûĂșĂąng ThaĂĄp bĂȘĂ«t ngĂșĂą baĂą ĂŠ gĂčĂ„p möÄt con coĂ„p to lĂșĂĄn, mĂČnh mĂȘĂ­y vĂčçn vĂŻĂ„n, ngöÏi choaĂŁi chĂȘn giûÀa Ă Ă»ĂșĂąng, mĂčĂ„t quay vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng àöÏng. BaĂą hoaĂŁng höët liĂŻĂ„ng gaĂĄnh caĂĄ chaĂ„y thuĂ„c maĂ„ng vĂŻĂŹ nhaĂą. CuĂ€ng nhĂ» heo rûùng, vaĂąo muĂąa khö coĂ„p thĂ»ĂșĂąng laĂ€ng vaĂ€ng xuöëng àöÏng bĂčĂŠt chöÏn, bĂčĂŠt caĂĄ kiĂŻĂ«m Ăčn. CaĂĄch nay khoaĂŁng 60 nĂčm, ĂșĂŁ Ă ĂȘĂ«y coĂĄ öng Chñn H. chuyĂŻn nghĂŻĂŹ xom ruĂąa, xom rĂčĂŠn... MöÄt höm, öng xaĂĄch chĂŽa Ă i Ă ĂŻĂ«n BuĂĄng HöÏ (Ă Ă”a danh cuĂ€ : möÄt höÏ röÄng nĂčçm gĂȘĂŹn ngaĂ€ ba ÀĂȘĂŹu BĂșĂą) tĂČnh cĂșĂą nhĂČn vö Ă aĂĄm sĂȘĂ„y, öng thĂȘĂ«y möÄt con vĂȘĂ„t gĂČ ngöÏi thu lu bĂŻn trong, cĂčĂ„p mĂčĂŠt saĂĄng ngĂșĂąi. TĂ»ĂșĂŁng laĂą gĂčĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c con chöÏn lĂșĂĄn, öng giĂ»Ășng muĂ€i chĂŽa, duĂąng hai tay Ă ĂȘm maĂ„nh vaĂąo mĂčĂ„t noĂĄ, nhĂ»ng con vĂȘĂ„t lanh leĂ„ neĂĄ qua röÏi nhanh nhĂ» chĂșĂĄp noĂĄ phoĂĄng mĂČnh lĂŻn cao, giĂ»Ășng hai chĂȘn chuĂ„p xuöëng Ă ĂȘĂŹu öng. BĂ” bĂȘĂ«t ngĂșĂą, nhĂ»ng vöën ngĂ»ĂșĂąi gioĂŁi voĂ€, öng uöën mĂČnh neĂĄ ngang, tuy nhiĂŻn vĂȘĂźn bĂ” vĂ»ĂșĂĄng möÄt vuöët nhoĂ„n sĂ»ĂșĂĄt qua da oĂĄt. BĂȘĂ«y giĂșĂą öng mĂșĂĄi biĂŻĂ«t laĂą coĂ„p! CoĂ„p xuöëng nuĂĄi laĂą coĂ„p Ă oĂĄi, Ă ang Ă oĂĄi noĂĄ bĂ” tĂȘĂ«n cöng caĂąng hung baĂ„o. aĂ„au möÄt tiĂŻĂ«ng gĂȘĂŹm vang döÄi, con coĂ„p laĂ„i phoĂĄng mĂČnh lĂŻn. VĂșĂĄi muĂ€i chĂŽa trĂŻn tay, öng Chñn duĂąng tĂȘĂ«t caĂŁ caĂĄc miĂŻĂ«ng voĂ€ gia truyĂŻĂŹn Ă aĂĄnh quyĂŻĂ«t liĂŻĂ„t vĂșĂĄi con coĂ„p. DĂȘn laĂąng nghe tiĂŻĂ«ng ngĂ»ĂșĂąi, tiĂŻĂ«ng coĂ„p gĂȘĂŹm theĂĄt, xaĂĄch dao xaĂĄch maĂĄc chaĂ„y Ă ĂŻĂ«n hiĂŻĂ„p lûÄc vĂșĂĄi öng Chñn vĂȘy Ă aĂĄnh chĂŻĂ«t con coĂ„p, sau Ă oĂĄ hoĂ„ lĂȘĂ«y xe trĂȘu keĂĄo xaĂĄc coĂ„p vĂŻĂŹ. BoĂ„n höÄi tĂŻĂŹ nghe tin dĂȘn laĂąng Ă aĂĄnh chĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c con coĂ„p lĂșĂĄn, chuĂĄng vöÄi Ă ĂŻĂ«n chĂșĂŁ xaĂĄc coĂ„p ra ChĂȘu Àöëc nöÄp cho thĂčçng TĂȘy TĂłnh trĂ»ĂșĂŁng Ă ĂŻĂ­ tĂȘng cöng. ThĂčçng TĂȘy thĂ»ĂșĂŁng cho boĂ„n höÄi tĂŻĂŹ Ă Ă»ĂșĂ„c 2 àöÏng! NguyĂŻĂźn kim Ă oaĂąn 75 tuöíi (VĂčn nghĂŻĂ„ ChĂȘu Àöëc - XuĂȘn 1984) http://ebooks.vdcmedia.com
  • 18. PHAÅM HÖÍ 18 TÏ GIAÁC TRONG NGAÂN XANH - Öng Ăși, ngaĂąy xĂ»a thĂčçng TaĂąu aĂĄc lĂčĂŠm phaĂŁi khöng öng? NoĂĄ bĂčĂŠt dĂȘn mĂČnh xuöëng biĂŻĂ­n moĂą ngoĂ„c trai, lĂŻn rûùng sĂȘu tĂČm ngaĂą voi, tĂŻ giaĂĄc... ngĂ»ĂșĂąi chĂŻĂ«t khöng biĂŻĂ«t bao nhiĂŻu maĂą kĂŻĂ­, phaĂŁi khöng öng? - MöÄt höm, beĂĄ TruĂĄc QuyĂąnh chaĂĄu gaĂĄi Ă ĂȘĂŹu loĂąng cuĂŁa töi, ngaĂąy chuĂŁ nhĂȘĂ„t noĂĄ vĂŻĂŹ chĂși, bößng Ă ĂŻĂ«n lay hoĂŁi töi, trong luĂĄc töi Ă ang nĂčçm Ă oĂ„c baĂĄo. - ĂșĂą... ĂșĂą... BĂȘy giĂșĂą noĂĄ cuĂ€ng aĂĄc khöng keĂĄm ngaĂąy xĂ»a. CoĂąn hĂșn ngaĂąy xĂ»a! - Töi Ă aĂĄp qua loa cho xong chuyĂŻĂ„n. - ThĂŻĂ«... sng Ăși! - GĂČ nûÀa Ă ĂȘĂ«y? - ThĂŻĂ«... thĂŻĂ«... ngoĂ„c trai, ngaĂą voi... thĂČ chaĂĄu biĂŻĂ«t röÏi. CoĂąn tĂŻ giaĂĄc laĂą con gĂČ hûã öng? - TĂŻ giaĂĄc laĂą tĂŻ giaĂĄc chûå gĂČ maĂą hoĂŁi maĂ€i... - ChaĂĄn öng quaĂĄ! BiĂŻĂ«t vĂȘĂ„y chaĂĄu khöng theĂąm hoĂŁi öng. ûå öng Ă i! Töi vöÄi vaĂąng buöng tĂșĂą baĂĄo nhoĂŁm dĂȘĂ„y. NoĂĄ laĂą con beĂĄ mĂșĂĄi hoĂ„c xong lĂșĂĄp möÄt, nhĂ»ng hĂŻĂ«t sûåc thöng minh, Ă Ă»ĂșĂ„c töi cĂ»ng chiĂŻĂŹu bûÄc nhĂȘĂ«t. GĂČ noĂĄ cuĂ€ng hoĂŁi, cuĂ€ng muöën tĂČm biĂŻĂ«t. NhiĂŻĂŹu khi töi Ă iĂŻn Ă ĂȘĂŹu vĂČ nhûÀng cĂȘu hoĂŁi gĂȘĂŹn nhĂ» liĂŻn miĂŻn bĂȘĂ«t tĂȘĂ„n cuĂŁa noĂĄ. ThĂȘĂ«y noĂĄ phuĂ„ng phĂ”u, veĂŁ hĂșĂąn dößi, töi liĂŻĂŹn tĂ»Ăși cĂ»ĂșĂąi, Ă ĂȘĂ«u dĂ”u: - ThĂŻĂ«... Ai baĂŁo TruĂĄc QuyĂąnh chuyĂŻĂ„n ngaĂą voi, tĂŻ giaĂĄc? - Cö HaĂą chûå coĂąn ai! - aĂ„ao chaĂĄu khöng hoĂŁi cö HaĂą? - ûå hoĂŁi... - aĂ„ao laĂ„i ûå hoĂŁi? - LuĂĄc Ă ĂȘĂŹu chaĂĄu cuĂ€ng coĂĄ hoĂŁi, cö baĂŁo noĂĄ to nhĂ» con voi, luĂąn hĂșn voi, noĂĄ khöng coĂĄ caĂĄi voĂąi, khöng coĂĄ cĂčĂ„p ngaĂą nhĂ» voi maĂą trĂŻn muĂ€i noĂĄ coĂĄ möÄt caĂĄi sûùng. - ÀuĂĄng quaĂĄ röÏi! - Cö HaĂą baĂŁo noĂĄ khöng Ăčn thĂ”t ngĂ»ĂșĂąi nhĂ» con höí, con sĂ» tûã... noĂĄ chĂł Ăčn laĂĄ cĂȘy thöi, thĂŻĂ« sao ngĂ»ĂșĂąi ta laĂ„i tĂČm giĂŻĂ«t noĂĄ hûã öng? - ...ĂșĂą... Ă ĂŻĂ­ ngĂ»ĂșĂąi ta lĂȘĂ«y caĂĄi sûùng, laĂąm thuöëc. - Thuöëc gĂČ hûã öng? "Cûå Ă ĂŻĂ­ con beĂĄ dĂčĂŠt dĂȘy nhûÀng cĂȘu hoĂŁi thĂŻĂ« naĂąy, khöng kheĂĄo mĂČnh bĂ” sa lĂȘĂŹy mĂȘĂ«t". Töi nghĂŽ buĂ„ng vĂȘĂ„y, vaĂą lĂȘĂ„p tûåc xoay yĂĄ nghĂŽ noĂĄ vĂŻĂŹ hĂ»ĂșĂĄng khaĂĄc: - GĂČ maĂą chaĂŁ laĂąm thuöëc Ă Ă»ĂșĂ„c. NhĂ»ng Ă iĂŻĂŹu naĂąy mĂșĂĄi quyĂĄ cĂș! NgaĂąy xĂ»a... ĂșĂą... theo nhĂ» caĂĄc truyĂŻĂ„n cöí tñch ngaĂąy xĂ»a, hĂŻĂź ai cĂȘĂŹm Ă Ă»ĂșĂ„c chiĂŻĂ«c sûùng tĂŻ giaĂĄc trong tay thĂČ coĂĄ thĂŻĂ­ Ă i Ă Ă»ĂșĂ„c dĂ»ĂșĂĄi nĂ»ĂșĂĄc dĂŻĂź daĂąng nhĂ» Ă i trĂŻn caĂ„n ! - Hoan hö öng! sng kĂŻĂ­ tiĂŻĂ«p Ă i öng! - CoĂĄ chaĂąng duĂ€ng sĂŽ noĂ„ giĂŻĂ«t Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt con tĂŻ giaĂĄc Ă aĂ€ thaĂąnh tinh, chĂčĂ„t lĂȘĂ«y sûùng. Ban Ă ĂŻm chiĂŻĂ«c sûùng cûå lĂȘĂ«p laĂĄnh lĂȘĂ«p laĂĄnh, toĂŁa haĂąo quang xanh leĂą. Anh coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi yĂŻu laĂą möÄt cö gaĂĄi xinh Ă eĂ„p bĂ” vua thuĂŁy tĂŻĂŹ bĂčĂŠt xuöëng Long cung, eĂĄp buöÄc laĂąm vĂșĂ„. Cö gaĂĄi khöng thuĂȘĂ„n. Mößi lĂȘĂŹn vua thuĂŁy tĂŻĂŹ nöíi giĂȘĂ„n vĂČ khöng bĂčĂŠt eĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c cö gaĂĄi, thĂČ ba http://ebooks.vdcmedia.com
  • 19. CAÁC CON VÊÅT 19 Ă aĂąo chuyĂŻĂ­n àöÄng, mĂčĂ„t biĂŻĂ­n söi suĂąng suĂ„c, sĂȘĂ«m chĂșĂĄp nöíi Ă uĂąng Ă uĂąng. Nößi khöí Ă au cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi bĂ” giam haĂ€m chöën ThuĂŁy cung laĂąm cho mĂčĂ„t nĂ»ĂșĂĄc cuĂ€ng phaĂŁi chau maĂąy! CoĂąn ngĂ»ĂșĂąi trĂŻn trĂȘĂŹn giĂșĂĄi thĂČ xoĂĄt xa vĂČ bĂȘĂ«t lûÄc, ngaĂąy Ă ĂŻm biĂŻĂ«ng nguĂŁ quĂŻn Ăčn... Tûù khi nĂčĂŠm Ă Ă»ĂșĂ„c vĂȘĂ„t baĂĄu trong tay, chaĂąng quyĂŻĂ«t tĂȘm Ă i cûåu ngĂ»ĂșĂąi yĂŻu, cuĂąng Long vĂ»Ășng söëng chĂŻĂ«t möÄt phen. Tay cĂȘĂŹm Ă inh ba, tay cĂȘĂŹm chiĂŻĂ«c sûùng tĂŻ, duĂ€ng sĂŽ lao mĂČnh xuöëng nĂ»ĂșĂĄc. MĂčĂ„t nĂ»ĂșĂĄc lĂȘĂ„p tûåc reĂ€ ra laĂąm àöi, mĂșĂŁ Ă Ă»ĂșĂąng cho anh xuöëng tĂȘĂ„n Long cung, Ă aĂĄnh nhau vĂșĂĄi vua thuĂŁy tĂŻĂŹ... Cûå thĂŻĂ« töi kĂŻĂ­ tĂșĂĄi tĂșĂĄi maĂ€i, khi thĂČ anh sĂčĂŠp thua röÏi laĂ„i thĂčĂŠng, khi thĂČ anh sĂčĂŠp thĂčĂŠng röÏi laĂ„i thua, tuĂąy hûång maĂą tuĂąy nghi thĂŻm thĂčĂŠt nhiĂŻĂŹu chi tiĂŻĂ«t hĂȘĂ«p dĂȘĂźn vĂŻĂŹ taĂąi ba cuĂŁa moĂ„i giöëng loaĂąi "tĂ»ĂșĂĄng caĂĄ binh töm". Con beĂĄ maĂŁi mĂŻ theo doĂ€i cĂȘu chuyĂŻĂ„n höÏi höÄp ly kyĂą, quĂŻn mĂȘĂ«t viĂŻĂ„c cĂȘĂ„t vĂȘĂ«n öng noĂĄ. Tuy nhiĂŻn, röÏi möÄt höm naĂąo Ă oĂĄ noĂĄ laĂ„i tĂȘĂ«t seĂ€ khaĂŁo töi vĂŻĂŹ con tĂŻ giaĂĄc, chĂčĂŠc chĂčĂŠn nhĂ» vĂȘĂ„y. NhiĂŻĂŹu Ă ĂŻm, töi thûåc luĂ„c mĂșĂĄ tĂ» liĂŻĂ„u quaĂĄ àößi hiĂŻĂ«m hoi trong tuĂŁ saĂĄch gia Ă ĂČnh vaĂą ön laĂ„i nhûÀng kiĂŻĂ«n thûåc loĂ€m boĂ€m cuĂŁa mĂČnh vĂŻĂŹ con vĂȘĂ„t naĂąy, chuĂȘĂ­n bĂ” giaĂŁi Ă aĂĄp cho chaĂĄu TruĂĄc QuyĂąnh cuĂŁa töi. BaĂą nhaĂą töi Ă aĂ€ nhiĂŻĂŹu phen cûÄ töi: "MĂčĂ„c kĂŻĂ„ noĂĄ, öng cûå chiĂŻĂŹu laĂąm con beĂĄ hĂ» Ă i!". ÀĂȘu phaĂŁi cho möÄt mĂČnh noĂĄ, coĂąn cho caĂĄc baĂ„n lĂșĂĄn tuöíi hĂșn noĂĄ nûÀa chûå ! BaĂą ĂȘĂ«y noĂĄi vĂȘĂ„y chûå nĂŻĂ«u töi thöi, töi boĂŁ Ă i nguĂŁ laĂą baĂą ĂȘĂ«y khöng vui Ă ĂȘu. Töi nghiĂŻĂ„m mĂ»ĂșĂąi phĂȘĂŹn Ă uĂĄng taĂĄm, laĂą baĂą hay noĂĄi ngĂ»ĂșĂ„c laĂ„i nhûÀng Ă iĂŻĂŹu trong buĂ„ng mĂČnh Ă»a thñch! Töi laĂ„i caĂąng cöë gĂčĂŠng tñch cûÄc, Ă ĂŻĂ­ toĂŁ veĂŁ ! BuöÏn thay, töi chĂł laĂą möÄt nhaĂą vĂčn sĂș thiĂŻĂ­n, giaĂĄ töi Ă Ă»ĂșĂ„c möÄt phĂȘĂŹn nhoĂŁ kiĂŻĂ«n thûåc cuĂŁa ÀaĂąo VĂčn TiĂŻĂ«n nhaĂą àöÄng vĂȘĂ„t hoĂ„c lößi laĂ„c Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn ĂșĂŁ Àöng DĂ»Ășng, tûù thĂșĂąi PhaĂĄp thuöÄc - thĂČ ĂčĂŠt con beĂĄ seĂ€ mĂŻ vaĂą phuĂ„c öng noĂĄ phaĂŁi biĂŻĂ«t! * Con thuĂĄ trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng tuyĂŻĂ„t diĂŻĂ„t Trong möÄt cuöën saĂĄch noĂĄi vĂŻĂŹ lĂȘm saĂŁn tĂłnh KhaĂĄnh HoĂąa (PhuĂĄ KhaĂĄnh hiĂŻĂ„n giĂșĂą) ngoaĂąi caĂĄc saĂŁn phĂȘĂ­m do thaĂŁo möÄc sinh, coĂĄ viĂŻĂ«t: "nhûÀng saĂŁn phĂȘĂ­m do thuĂĄ vĂȘĂ„t cung cĂȘĂ«p khaĂĄ nhiĂŻĂŹu nhĂ»: mĂȘĂ„t ong, saĂĄp ong, nhung nai, gaĂ„c nai, ngaĂą voi, thĂłnh thoaĂŁng coĂĄ caĂŁ tĂŻ giaĂĄc tûåc sûùng tĂȘy ngu". VaĂą trong quyĂŻĂ­n "Ài thĂčm Ă ĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc" cuĂŁa cuĂ„ HoaĂąng ÀaĂ„o ThuĂĄy (NhaĂą xuĂȘĂ«t baĂŁn VĂčn hoĂĄa 1978) ĂșĂŁ muĂ„c kĂŻĂ­ vĂŻĂŹ taĂąi nguyĂŻn Ă ĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc, phĂȘĂŹn lĂȘm saĂŁn thĂČ caĂĄc tĂłnh sau Ă ĂȘy: NghĂŻĂ„ TĂŽnh, BĂČnh TrĂ” ThiĂŻn, NghĂŽa BĂČnh, PhuĂĄ KhaĂĄnh, ÀĂčĂŠc LĂčĂŠc, LĂȘm ÀöÏng, ThuĂȘĂ„n HaĂŁi, TĂȘy Ninh vaĂą An Giang Ă ĂŻĂŹu coĂĄ tĂŻ giaĂĄc. VaĂą theo cuĂ„, ĂșĂŁ TĂȘy Ninh loaĂąi thuĂĄ naĂąy coĂąn ñt, riĂŻng An Giang coĂąn coĂĄ caĂŁ da tĂŻ vaĂą sûùng tĂŻ (coĂĄ thĂŻĂ­ tûù Cam-pu-chia, ThaĂĄi Lan Ă Ă»a sang baĂĄn chĂčng?) NhĂ» vĂȘĂ„y laĂą hiĂŻĂ„n nay con tĂŻ giaĂĄc coĂąn khaĂĄ nhiĂŻĂŹu ĂșĂŁ ViĂŻĂ„t Nam ta chĂčng? TrĂ»ĂșĂĄc caĂĄch maĂ„ng ThaĂĄng 8, nhûÀng quyĂŻĂ­n saĂĄch cuĂŁa caĂĄc taĂĄc giaĂŁ PhaĂĄp viĂŻĂ«t vĂŻĂŹ sĂčn bĂčĂŠn vaĂą thuĂĄ rûùng Àöng dĂ»Ășng (Chasses et faune d' In- dochine - Henri de Monestrol v.v...) töi thĂȘĂ«y coĂĄ aĂŁnh con http://ebooks.vdcmedia.com
  • 20. PHAÅM HÖÍ 20 tĂŻ giaĂĄc ĂșĂŁ vuĂąng rûùng cao TrĂ»ĂșĂąng aĂ„Ășn nhĂȘĂ«t laĂą maĂ„n LaĂąo, riĂŻng Cam- pu-chia coĂąn coĂĄ con Dñt (Dyth) möÄt loaĂ„i tĂŻ giaĂĄc cöí rĂȘĂ«t hung dûÀ hiĂŻĂ«m thĂȘĂ«y trĂŻn caĂĄc chĂȘu luĂ„c khaĂĄc. Theo NguyĂŻĂźn Quöëc ThĂčĂŠng vaĂą VoĂ€ An HaĂą (trong baĂąi Theo dĂȘĂ«u chĂȘn tĂŻ giaĂĄc) thĂČ nĂčm 1904 coĂĄ möÄt thĂșĂ„ sĂčn ngĂ»ĂșĂąi PhaĂĄp tröng thĂȘĂ«y con tĂŻ giaĂĄc 2 sûùng ĂșĂŁ daĂ€y nuĂĄi Tam XĂ»Ășng gĂȘĂŹn CĂȘĂ­m RaĂąnh (NghĂŻĂ„ TĂŽnh) con vĂȘĂ„t naĂąy vĂŻĂŹ sau bĂ” möÄt nhoĂĄm thĂșĂ„ sĂčn LaĂąo bĂčĂŠn chĂŻĂ«t (?) NĂčm 1934, coĂĄ tin möÄt con tĂŻ giaĂĄc loĂ„t vaĂąo rûùng aĂ„Ășn La. VaĂą caĂĄch Ă ĂȘy trĂŻn 40 nĂčm, möÄt nhaĂą sĂčn bĂčĂŠn chĂȘu ĂȘu Ă aĂ€ bĂčĂŠn Ă Ă»ĂșĂ„c con tĂŻ giaĂĄc möÄt sûùng ĂșĂŁ khu rûùng laĂĄ trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng Ă i tûù XuĂȘn LöÄc ra Phan ThiĂŻĂ«t. NĂčm 1960, àöÏng baĂąo ĂșĂŁ vuĂąng Tam ÀaĂŁo coĂĄ cho biĂŻĂ«t: "HiĂŻĂ„n giĂșĂą ĂșĂŁ trong rûùng sĂȘu chĂ»a coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi Ă i sĂčn coĂąn coĂĄ con boĂą toĂĄt möÄt sûùng". Theo taĂąi liĂŻĂ„u gĂȘĂŹn Ă ĂȘy (1981-82) cuĂŁa caĂĄc Ă oaĂąn Ă iĂŻĂŹu tra àöÄng vĂȘĂ„t thĂČ cuĂ€ng chĂł nghe àöÏng baĂąo vuĂąng NghĂŻĂ„ TĂŽnh noĂĄi coĂĄ thĂȘĂ«y tĂŻ giaĂĄc qua laĂ„i khu vûÄc Ă Ă”a phĂ»Ășng. Qua hai cuöÄc khaĂĄng chiĂŻĂ«n chöëng PhaĂĄp vaĂą chöëng MyĂ€ vûùa röÏi, coĂĄ thĂŻĂ­ noĂĄi khöng thĂȘm sĂșn cuĂąng cöëc naĂąo maĂą khöng coĂĄ dĂȘĂ«u chĂȘn böÄ àöÄi vaĂą caĂĄn böÄ ta. ThĂŻĂ« nhĂ»ng chĂčĂšng coĂĄ mĂȘĂ«y ngĂ»ĂșĂąi gĂčĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c tĂŻ giaĂĄc. TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p dĂ»ĂșĂĄi Ă ĂȘy, cuĂ€ng chĂł laĂą may mĂčĂŠn tĂČnh cĂșĂą. Theo lĂșĂąi anh BaĂŁy ThĂ»ĂșĂŁng - phuĂ„ traĂĄch vĂčn cöng QuĂȘn àöÄi B - kĂŻĂ­ vĂșĂĄi anh TĂŻĂ« Hanh thĂČ: "ĂșĂŁ vuĂąng cûÄc Nam (Ninh ThuĂȘĂ„n cuĂ€) àöÏng baĂąo hay noĂĄi, Ă ĂŻm thĂłnh thoaĂŁng hoĂ„ thĂȘĂ«y coĂĄ vĂŻĂ„t saĂĄng trong rûùng. BĂȘĂ«y giĂșĂą (?) Ă oaĂąn vĂčn cöng Ă i cöng taĂĄc qua Ă oĂĄ. MöÄt anh trong Ă oaĂąn xuöëng suöëi lĂȘĂ«y nĂ»ĂșĂĄc, nghe uĂą... uĂą.... trong luĂąm, ngĂșĂ€ laĂą trĂȘu rûùng, liĂŻĂŹn xaĂŁ möÄt loaĂ„t Ă aĂ„n A.K vaĂąo. Chöëc sau, nghe im moĂą vaĂąo thĂČ thĂȘĂ«y con tĂŻ giaĂĄc chĂŻĂ«t nĂčçm luĂą luĂą möÄt àöëng. ÀöÏng baĂąo ĂșĂŁ caĂĄc xoĂĄm gĂȘĂŹn, keĂĄo Ă ĂŻĂ«n xem. CaĂĄc öng laĂ€o noĂĄi: "LoaĂ„i tĂŻ giaĂĄc naĂąy thĂ»ĂșĂąng ĂșĂŁ vuĂąng cao, ĂȘĂ­m Ă»ĂșĂĄt, Ă»a nĂčçm lĂȘĂŹy. NoĂĄ thñch Ăčn cĂȘy coĂĄ gai, caĂąng chaĂŁy maĂĄu möÏm caĂąng thñch. Nghe noĂĄi noĂĄ löÄi xuöëng chöß naĂąo thĂČ nĂ»ĂșĂĄc chöß ĂȘĂ«y trong..." TiĂŻĂ«ng àöÏn tĂșĂĄi chĂșĂ„. Hoa KiĂŻĂŹu dĂ»ĂșĂĄi chĂșĂ„ nghe tin, lĂŻn mua giaĂĄ Ă ĂčĂŠt Ă ĂŻĂ­ vĂŻĂŹ laĂąm thuöëc. TĂȘĂ«t caĂŁ Ă ĂŻĂŹu duĂąng laĂąm thuöëc, kĂŻĂ­ caĂŁ phĂȘn. Anh em chĂł Ă ĂŻĂ­ laĂ„i möÄt phĂȘĂŹn lĂșĂĄn da, cĂčĂŠt chia Ă ĂŻĂŹu kĂŻĂ­ caĂŁ baĂą con Ă ĂŻĂ«n xem - cho mößi ngĂ»ĂșĂąi möÄt miĂŻĂ«ng vuöng bĂčçng ngoĂĄn chĂȘn caĂĄi". Anh BaĂŁy ThĂ»ĂșĂŁng coĂąn cho biĂŻĂ«t thĂŻm: "BöÄ àöÄi B1, thĂ»ĂșĂąng trung àöÄi naĂąo cuĂ€ng coĂĄ miĂŻĂ«ng da bĂčçng ngoĂĄn tay caĂĄi, cûång nhĂ» da trĂȘu khö, do y taĂĄ giûÀ, Ă ĂŻĂ­ cûåu chûÀa anh em bĂ” rĂčĂŠn àöÄc cĂčĂŠn. CaĂĄn böÄ cuĂ€ng thĂ»ĂșĂąng thuĂŁ möÄt miĂŻĂ«ng trong ba lö. CoĂąn duĂąng Ă ĂŻĂ­ laĂąm cöng taĂĄc dĂȘn vĂȘĂ„n: TreĂŁ con söët, maĂąi cho uöëng, giaĂŁm söët ngay!". NhĂ» vĂȘĂ„y thĂČ ngaĂąy xĂ»a - theo ViĂŻĂ„t sûã lĂ»ĂșĂ„c vaĂą ÀaĂ„i viĂŻĂ„t sûã kyĂĄ toaĂąn thĂ» - xûå ta vöën coĂĄ nhiĂŻĂŹu tĂŻ giaĂĄc. CoĂąn hiĂŻĂ„n nay coĂąn Ă Ă»ĂșĂ„c bao nhiĂŻu ? ChuyĂŻĂ„n naĂąy coĂąn phaĂŁi chĂșĂą giaĂŁi Ă aĂĄp cuĂ„ thĂŻĂ­ cuĂŁa caĂĄc nhaĂą Ă iĂŻĂŹu tra, quy hoaĂ„ch vĂŻĂŹ caĂĄc loaĂąi giöëng thuĂĄ vĂȘĂ„t rûùng. CaĂĄch Ă ĂȘy böën mĂ»Ăși nĂčm, vĂ»ĂșĂąn BaĂĄch thuĂĄ aĂ„ai GoĂąn coĂĄ möÄt Ăą http://ebooks.vdcmedia.com
  • 21. CAÁC CON VÊÅT 21 con tĂŻ giaĂĄc. ChuöÏng noĂĄ Ă ĂčĂ„t caĂ„nh chuöÏng hai con Ă aĂą Ă iĂŻĂ­u bĂŻn naĂąy bĂșĂą söng ThĂ” NgheĂą, gĂȘĂŹn chuöÏng nai vaĂą chuöÄt tuĂĄi (Kan- gourou) bĂȘĂ«y giĂșĂą. NĂčm 1957, töi coĂĄ xem kyĂ€ con tĂŻ giaĂĄc möÄt sûùng ĂșĂŁ vĂ»ĂșĂąn BaĂĄch thuĂĄ MaĂĄt-xcĂș-va - giöëng hĂŻĂ„t con ĂșĂŁ aĂ„ai GoĂąn daĂ„o trĂ»ĂșĂĄc - thĂȘĂ«y biĂŻĂ­n caĂąi laĂą Ăą "tĂŻ giaĂĄc aĂĄ chĂȘu" vĂȘĂ„y thöi, khöng roĂ€ Ă Ă»a vĂŻĂŹ tûÄ xûå naĂąo. TĂŻ giaĂĄc noĂĄi chung, phĂȘn böë ĂșĂŁ caĂĄc vuĂąng rûùng vaĂą hoang maĂ„c caĂĄc xûå nhiĂŻĂ„t Ă ĂșĂĄi hiĂŻĂ„n nay. NĂși coĂąn tĂȘĂ„p trung nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t laĂą chĂȘu Phi, khoaĂŁng 15.000 con, riĂŻng xûå KĂŻ-ny-a (Àöng Phi) theo sĂș böÄ thöëng kĂŻ nĂčm 1978 ngĂ»ĂșĂąi ta Ă ĂŻĂ«m Ă Ă»ĂșĂ„c 1.500 con. TĂŻ giaĂĄc chĂȘu Phi coĂĄ hai sûùng, tĂŻ giaĂĄc chĂȘu AÁ chĂł möÄt sûùng. Ta goĂ„i noĂĄ laĂą: tĂȘy ngu, con tĂŻ, con dinh, con trĂȘu nĂ»ĂșĂĄc (sûùng con trĂȘu nĂ»ĂșĂĄc, Nam BöÄ coĂąn goĂ„i con haĂą maĂ€ (Hippopotame) laĂą trĂȘu nĂ»ĂșĂĄc, coĂĄ leĂ€ hai danh tûù naĂąy nĂŻn boĂŁ Ă i) vaĂą ngaĂąy xĂ»a coĂĄ thĂșĂąi kyĂą ta coĂąn goĂ„i noĂĄ laĂą "kyĂą lĂȘn". Trong bang giao LyĂĄ Töëng, theo sûã ta vaĂą sûã Töëng thĂČ nĂčm 1.034 Ă ĂșĂąi LyĂĄ ThaĂĄi Töng, vaĂą nĂčm 1.057 Ă ĂșĂąi LyĂĄ ThaĂĄnh Töng, ta Ă ĂŻĂŹu coĂĄ cöëng kyĂą lĂȘn cho Trung Quöëc. LyĂĄ do: KĂŻĂ«t HiĂŻĂ«u! NhĂȘn Ă ĂȘy, xin nhĂčĂŠc qua vĂŻĂŹ sûÄ "thöng minh" cuĂŁa boĂ„n baĂąnh trĂ»ĂșĂĄng ngaĂąy xĂ»a, chĂși chuĂĄt cho vui. Theo ViĂŻĂ„t sûã lĂ»ĂșĂ„c thĂČ nĂčm 1.057, sûå ta laĂą Mai NguyĂŻn Thanh Ă Ă»a hai "kyĂą lĂȘn" sang QuaĂŁng ChĂȘu Ă Ă”nh cöëng cho vua Töëng. NoĂĄi Ă ĂŻĂ«n kyĂą lĂȘn, thuĂșĂŁ xĂ»a ĂșĂŁ aĂĄ Àöng laĂą viĂŻĂ„c rĂȘĂ«t quan hĂŻĂ„ troĂ„ng Ă aĂ„i. NgĂ»ĂșĂąi TaĂąu chĂł tin rĂčçng khi naĂąo coĂĄ thaĂĄnh nhĂȘn ra Ă ĂșĂąi vaĂą gĂčĂ„p vĂȘĂ„n, thĂČ kyĂą lĂȘn mĂșĂĄi xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n. Àïën nhĂ» "Töí sĂ» BöÏ Àïì" cuĂŁa hoĂ„ laĂą Khöíng Tûã ra Ă ĂșĂąi, khöng gĂčĂ„p vĂȘĂ„n kyĂą lĂȘn coĂĄ hiĂŻĂ„n ra cuĂ€ng chĂł laĂą kyĂą lĂȘn queĂą ! VĂČ leĂ€ ĂȘĂ«y, caĂĄc quan Töëng caĂ€i nhau söi nöíi vĂŻĂŹ viĂŻĂ„c kyĂą lĂȘn cuĂŁa Giao ChĂł cöëng. aĂ„ach "TuĂ„c ĂĄ tĂ» trĂ” thöng giaĂĄm trĂ»ĂșĂąng biĂŻn" cuĂŁa LyĂĄ ÀaĂąo (Töëng) coĂąn cheĂĄp roĂ€ hĂČnh daĂĄng con vĂȘĂ„t ĂȘĂ«y: "HĂČnh noĂĄ nhĂ» trĂȘu, mĂČnh phuĂŁ da daĂąy tûùng maĂŁng nhĂ» giaĂĄp, Ă ĂȘĂŹu muĂ€i coĂĄ sûùng, hay Ăčn coĂŁ, quaĂŁ dĂ»a. Cho Ăčn thĂČ phaĂŁi lĂȘĂ«y gĂȘĂ„y Ă aĂĄnh noĂĄ mĂșĂĄi Ăčn". TriĂŻĂŹu Ă ĂČnh Töëng baĂąn nhau maĂ€i, sau TĂ» MaĂ€ Quang phaĂŁi lĂȘĂ«p lûãng noĂĄi nûãa vĂșĂąi rĂčçng: "GiaĂŁ sûã Ă oĂĄ laĂą kyĂą lĂȘn thĂȘĂ„t, thĂČ hiĂŻĂ„n khöng gĂčĂ„p thĂșĂąi, Ă oĂĄ laĂą Ă iĂŻĂŹm dĂșĂŁ. MaĂą nĂŻĂ«u Ă oĂĄ khöng phaĂŁi laĂą lĂȘn maĂą ta nhĂȘĂ„n, thĂČ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc phĂ»Ășng xa seĂ€ cĂ»ĂșĂąi ta (Töëc thuĂŁy kyĂŁ vĂčn - TĂ» MaĂ€ Quang). Vua Töëng beĂąn baĂŁo goĂ„i con vĂȘĂ„t ĂȘĂ«y laĂą "thuĂĄ laĂ„" vaĂą Ă ĂŻĂ­ ĂșĂŁ QuaĂŁng ChĂȘu. * NgĂ»ĂșĂ„c doĂąng thĂșĂąi gian Theo caĂĄc nhaĂą cöí sinh vĂȘĂ„t hoĂ„c thĂČ ĂșĂŁ ranh giĂșĂĄi giûÀa kyĂŁ BaĂ„ch phĂȘĂ«n vaĂą ÀïÄ tam, caĂĄc daĂ„ng quaĂĄi vĂȘĂ„t "tiĂŻĂŹn höÏng thuĂŁy" kyĂą dĂ” Ă ĂŻĂŹu biĂŻĂ«n khoĂŁi vuĂ€ Ă aĂąi cuĂŁa Ă ĂșĂąi söëng trĂŻn traĂĄi Ă ĂȘĂ«t. VaĂąo Ă ĂȘĂŹu kyĂŁ ÀïÄ tam, möÄt trong nhûÀng nhoĂĄm àöÄng vĂȘĂ„t coĂĄ vuĂĄ nguyĂŻn thuĂŁy cöí nhĂȘĂ«t Ă aĂ€ khai sinh cho nhûÀng böÄ coĂĄ vuĂĄ ngaĂąy nay. Con tĂŻ giaĂĄc xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n vaĂąo thĂșĂąi kyĂą naĂąy. NhĂ»ng luĂ€ con chaĂĄu giĂșĂą Ă ĂȘy khaĂĄc hĂčĂšn töí tiĂŻn cuĂŁa chuĂĄng ngaĂąy xĂ»a, vĂŻĂŹ cĂčn baĂŁn. ÀoĂĄ laĂą giöëng tĂŻ giaĂĄc In- http://ebooks.vdcmedia.com
  • 22. PHAÅM HÖÍ 22 Ă ri-cö-tĂŻ-ri (In- dricothreium) to lĂșĂĄn, khöng sûùng. BöÄ xĂ»Ășng coĂąn nguyĂŻn veĂ„n cuĂŁa noĂĄ tĂČm thĂȘĂ«y ĂșĂŁ nĂ»ĂșĂĄc CöÄng hoĂąa xaĂ€ höÄi chuĂŁ nghĂŽa Ca- dĂčĂŠc-stĂčng. HiĂŻĂ„n giĂșĂą böÄ xĂ»Ășng noĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c trĂ»ng baĂąy trong ViĂŻĂ„n baĂŁo taĂąng cöí sinh thuöÄc ViĂŻĂ„n haĂąn lĂȘm khoa hoĂ„c LiĂŻn Xö. In-Ă ri-cö-tĂŻ-ri lĂșĂĄn hĂșn voi nhiĂŻĂŹu. Khöng phaĂŁi vö cĂșĂĄ maĂą ngĂ»ĂșĂąi ta goĂ„i noĂĄ laĂą thuĂĄ in- Ă ri laĂą "meĂ„ cuĂŁa tĂȘĂ«t caĂŁ thuĂĄ vĂȘĂ„t". aĂ„oĂ„ cuĂŁa con vĂȘĂ„t khöíng löÏ ĂșĂŁ rûùng vaĂą Ă aĂ€ bĂ” tiĂŻu diĂŻĂ„t naĂąy lĂșĂĄn hĂșn möÄt meĂĄt, tuy vĂȘĂ„y Ă ĂȘĂŹu noĂĄ coĂąn laĂą nhoĂŁ, beĂĄ so vĂșĂĄi thĂȘn: vai cao 5,5 meĂĄt, cöí nhĂ» cöí hĂ»Ășu cao, hai chĂȘn trĂ»ĂșĂĄc daĂąi hĂșn hai chĂȘn sau nhiĂŻĂŹu, nom daĂĄng Ă iĂŻĂ„u hĂși giöëng chĂȘn con voi. TĂŻ giaĂĄc kyĂŁ ÀïÄ tûå coĂąn vĂ»ĂșĂ„t xa tĂŻ giaĂĄc hiĂŻĂ„n nay. NoĂĄ coĂĄ böÄ löng daĂąy Ă ĂŻĂ­ chĂ”u àûÄng vĂșĂĄi caĂĄi giaĂĄ laĂ„nh khaĂĄ dûÀ döÄi ĂșĂŁ nhûÀng vuĂąng bĂčng vûùa mĂșĂĄi ruĂĄt Ă i trong thĂșĂąi kyĂą bĂčng haĂą, cho nĂŻn coĂąn goĂ„i noĂĄ laĂą tĂŻ giaĂĄc coĂĄ löng. TrĂŻn muĂ€i noĂĄ coĂĄ hai sûùng, sûùng trĂ»ĂșĂĄc to chûùng 0,5 meĂĄt, sûùng sau beĂĄ hĂșn vaĂą cuĂ€ng ngĂčĂŠn hĂșn möÄt tñ. NĂčm 1832, tiĂŻĂ«n haĂąnh cuöÄc khai quĂȘĂ„t trong möÄt hang àöÄng gĂȘĂŹn Li-eĂĄ-giĂș (Anh) ngĂ»ĂșĂąi ta phaĂĄt hiĂŻĂ„n möÄt söë vuĂ€ khñ thö sĂș Ă eĂ€o bĂčçng Ă aĂĄ vuĂ„ng vĂŻĂŹ bĂŻn caĂ„nh möÄt soĂ„ ngĂ»ĂșĂąi, giûÀa nhûÀng vuĂ„n xĂ»Ășng Ă aĂ€ hoĂĄa thaĂ„ch cuĂŁa möÄt con tĂŻ giaĂĄc, möÄt con gĂȘĂ«u, möÄt con linh cĂȘĂ­u vaĂą möÄt con ngûÄa. Tranh hang àöÄng thĂŻĂ« giĂșĂĄi - veĂ€ bĂčçng Ă ĂȘĂ«t hoaĂąng thöí - chĂł coĂĄ hĂČnh con ma muĂĄt vaĂą con tĂŻ giaĂĄc. ÀoĂĄ laĂą nhûÀng con thuĂĄ löng xöÏm, to lĂșĂĄn nĂčĂ„ng nĂŻĂŹ, nguöÏn cung cĂȘĂ«p thĂ”t hĂȘĂ„u hĂŽnh cho ngĂ»ĂșĂąi tiĂŻĂŹn sûã. NhiĂŻĂŹu nĂși, khöng phaĂŁi chĂł tĂČm thĂȘĂ«y maĂŁnh xĂ»Ășng, maĂą coĂąn caĂŁ xaĂĄc chuĂĄng nguyĂŻn veĂ„n. HĂČnh veĂ€ con ma-muĂĄt vaĂą tĂŻ giaĂĄc coĂąn thĂȘĂ«y caĂŁ trĂŻn nhûÀng xĂ»Ășng maĂą loaĂąi ngĂ»ĂșĂąi duĂąng Ă ĂŻĂ­ laĂąm caĂĄc àöÏ vĂȘĂ„t bĂȘĂ«y giĂșĂą. CaĂĄc baĂ„n haĂ€y hĂČnh dung böÄ mĂčĂ„t tûÄ haĂąo Ă ĂŻĂ«n nhĂ» thĂŻĂ« naĂąo cuĂŁa töí tiĂŻn chuĂĄng ta, nhûÀng con ngĂ»ĂșĂąi nguyĂŻn thuĂŁy beĂĄ nhoĂŁ thiĂŻn taĂąi, mĂČnh mĂȘĂ­y Ă ĂȘĂŹy löng, vĂșĂĄi yĂĄ chñ chiĂŻĂ«n Ă ĂȘĂ«u kiĂŻn quyĂŻĂ«t dûÀ döÄi, chĂł vĂșĂĄi nhûÀng vuĂ€ khñ bĂčçng Ă aĂĄ thö sĂș, trong tiĂŻĂ«ng reo hoĂą man rĂșĂ„ ĂșĂŁ giĂșĂą phuĂĄt thĂčĂŠng lĂșĂ„i cuĂŁa nöß lûÄc cuöëi cuĂąng, lao vaĂąo Ă ĂȘm guĂ„c nhûÀng con ma-muĂĄt, tĂŻ giaĂĄc khöíng löÏ. VaĂą aĂĄnh lûãa chaĂĄy bûùng trong àöi mĂčĂŠt hoĂ„, khi hoĂ„ soi Ă uöëc lĂŻn vaĂĄch hang àöÄng ngĂčĂŠm nhĂČn taĂĄc phĂȘĂ­m Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn, mö taĂŁ nhûÀng con vĂȘĂ„t mĂČnh vûùa chiĂŻĂ«n thĂčĂŠng, cho dĂȘĂźu laĂą con vĂȘĂ„t vuĂ„ng vĂŻĂŹ. * TĂŻ giaĂĄc chĂȘu Phi CaĂĄc baĂ„n biĂŻĂ«t Ă ĂȘĂ«y, tĂŻ giaĂĄc laĂą con thuĂĄ hiĂŻĂ«m hoi söëng soĂĄt trĂŻn Ă Ă”a cĂȘĂŹu giĂșĂą Ă ĂȘy. CuĂąng giöëng vĂșĂĄi noĂĄ laĂą ngûÄa, ngûÄa vĂčçn vaĂą con maĂ„ch (tapir). Tuy nhiĂŻn, trong söë ñt oĂŁi töÏn taĂ„i, nĂși coĂąn tĂȘĂ„p trung nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t vĂȘĂźn laĂą chĂȘu Phi xĂ»a nay. ĂșĂŁ LiĂŻn Xö vaĂą nhiĂŻĂŹu nĂ»ĂșĂĄc trĂŻn thĂŻĂ« giĂșĂĄi, ngĂ»ĂșĂąi ta quy hoaĂ„ch nhiĂŻĂŹu khu rûùng cĂȘĂ«m röÄng lĂșĂĄn goĂ„i laĂą lĂȘm viĂŻn quöëc gia Ă ĂŻĂ­ baĂŁo vĂŻĂ„ nhûÀng muöng thuĂĄ hiĂŻĂ«m hoi. ĂșĂŁ chĂȘu Phi, tĂŻ giaĂĄc Ă Ă»ĂșĂ„c tĂȘĂ„p trung söëng coĂĄ vuĂąng, Ă Ă»ĂșĂ„c canh gaĂĄc nghiĂŻm ngĂčĂ„t Ă ĂŻĂ­ traĂĄnh cho chuĂĄng khoĂŁi bĂ” tiĂŻu diĂŻĂ„t. Con tĂŻ giaĂĄc chĂȘu http://ebooks.vdcmedia.com
  • 23. CAÁC CON VÊÅT 23 Phi thĂȘĂ„t hĂŻĂ«t sûåc vuĂ„ng vĂŻĂŹ, coĂĄ thĂŻĂ­ thĂŻĂ«, nhĂ»ng noĂĄ laĂ„i Ă Ă»ĂșĂ„c trang bĂ” Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t bĂčçng hai chiĂŻĂ«c sûùng nhoĂ„n nhĂ» hai cĂȘy daĂĄo rĂȘĂ«t lĂșĂ„i haĂ„i trĂŻn muĂ€i, hĂși quĂșĂĄt quĂșĂĄt, chiĂŻĂ«c trĂ»ĂșĂĄc daĂąi hĂșn chiĂŻĂ«c sau, cuĂąng chĂŽa tĂșĂĄi sĂčĂ©n saĂąng huĂĄc phanh buĂ„ng möÄt caĂĄch dĂŻĂź daĂąng bĂȘĂ«t cûå möÄt keĂŁ thuĂą naĂąo thiĂŻĂ«u khön ngoan, thĂȘĂ„n troĂ„ng. ĂșĂŁ vuĂąng lĂȘĂŹm buĂ„i naĂąy giûÀa muĂąa khö, tĂȘĂ«t caĂŁ caĂĄc giöëng vĂȘĂ„t Ă ĂŻĂŹu phĂși ra böÄ löng nhuöëm Ă oĂŁ cuĂŁa maĂąu Ă ĂȘĂ«t Ă aĂĄ töí ong trong khu vûÄc. NhûÀng con ngûÄa vĂčçn Ă ĂŻĂŹu Ă oĂŁ, nhûÀng con Ă aĂą Ă iĂŻĂ­u Ă ĂŻĂŹu Ă oĂŁ... tĂȘĂ«t caĂŁ nhûÀng con thuöÄc caĂĄc loaĂąi boĂą, bay, maĂĄy, cûÄa... gĂČ söëng ĂșĂŁ Ă ĂȘy cuĂ€ng Ă ĂŻĂŹu Ă oĂŁ. VuĂąng Ă ĂȘĂ«t hoang vu, buĂ„i luĂąm gai goĂĄc thĂ»ĂșĂąng laĂą nĂși cĂ» truĂĄ cuĂŁa noĂĄ. NoĂĄ chaĂŁ vöën thñch Ăčn cĂȘy coĂŁ coĂĄ gai maĂą lyĂ„! GiûÀa toaĂąn caĂŁnh sĂčĂŠc trĂșĂąi nhuöëm trong sĂčĂŠc Ă oĂŁ, coĂĄ möÄt khöëi Ă en Ă ang chuyĂŻĂ­n àöÄng. Chñnh noĂĄ Ă ĂȘĂ«y! - Àûùng sĂșĂ„ noĂĄ! Àûùng sĂșĂ„ noĂĄ! CaĂĄc baĂ„n haĂ€y nghe tiĂŻĂ«p lĂșĂąi cuĂŁa möÄt tay sĂčn thuĂĄ rûùng laĂ€o luyĂŻĂ„n ngĂ»ĂșĂąi ĂȘu, maĂą töi xin pheĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c dĂ”ch sau Ă ĂȘy: "Àûùng sĂșĂ„ noĂĄ ! MiĂŻĂźn laĂą söëng chĂŻĂ«t chĂșĂĄ Ă ĂŻĂ­ cho möÄt cĂșn gioĂĄ xoay chiĂŻĂŹu mang hĂși ngĂ»ĂșĂąi cuĂŁa chuĂĄng ta Ă Ă»a vaĂąo muĂ€i àöëi thuĂŁ. Con tĂŻ giaĂĄc coĂĄ cĂčĂ„p mĂčĂŠt ti hñ Ă aĂĄng gheĂĄt, àöi tai hĂŻĂ«t sûåc tĂȘĂŹm thĂ»ĂșĂąng nhĂ»ng muĂ€i laĂ„i thñnh tuyĂŻĂ„t vĂșĂąi. NoĂĄ lao vaĂąo Ă Ă”ch thuĂŁ khöng phaĂŁi nhĂșĂą mĂčĂŠt thĂȘĂ«y, maĂą bĂčçng muĂ€i vaĂą quĂȘĂ„t huĂĄc caĂĄc muĂąi àöi khi noĂĄ chĂ»a nhĂȘĂ„n roĂ€. TrĂșĂąi noĂĄng nhĂ» àöí lûãa. NoĂĄ xoay voĂąng Ă ĂŻĂ­ tĂČm möÄt boĂĄng rĂȘm. ÀoĂĄ laĂą giĂșĂą noĂĄ nguĂŁ trĂ»a. MöÄt caĂĄi cĂȘy coĂĄ thĂŻĂ­ Ă uĂŁ baĂŁo vĂŻĂ„ chuĂĄng töi trong trĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p bĂ” tĂȘĂ«n cöng. ÀoĂĄ laĂą möÄt cĂȘy bao-baĂĄp rĂ»ĂșĂąm raĂą Ă aĂ€ truĂ„i hĂŻĂ«t laĂĄ, chĂł caĂĄch chöß buĂ„i nhoĂŁ dĂ»ĂșĂąng nhĂ» con tĂŻ giaĂĄc Ă aĂ€ quyĂŻĂ«t Ă Ă”nh choĂ„n laĂąm nĂși nghĂł, khöng quaĂĄ 50 meĂĄt. GioĂĄ trĂșĂŁ chiĂŻĂŹu vaĂą cuöën thaĂąnh xoaĂĄy löëc trĂŻn daĂŁi Ă ĂȘĂ«t noĂĄng hĂȘĂŹm hĂȘĂ„p naĂąy. Chöëc chöëc ngĂ»ĂșĂąi dĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂąng laĂ„i lĂȘĂ«y chĂȘn caĂąo Ă ĂȘĂ«t xem hĂ»ĂșĂĄng buĂ„i bay Ă ĂŻĂ­ kĂ”p ra hiĂŻĂ„u cho chuĂĄng töi dûùng laĂ„i hoĂčĂ„c baĂŁo chuĂĄng töi tûåc khĂčĂŠc àûùng nhuĂĄc nhñch. Con tĂŻ giaĂĄc quay Ă ĂȘĂŹu vĂŻĂŹ tĂȘĂ«t caĂŁ moĂ„i hĂ»ĂșĂĄng. NoĂĄ caĂŁm thĂȘĂ«y coĂĄ àöÄng röÏi. BeĂąn nhaĂŁy lĂŻn möÄt caĂĄi, hñt hñt khöng khñ vĂŻĂŹ phña chuĂĄng töi, vûùa xaĂĄp gĂȘĂŹn laĂ„i vûùa ĂȘĂŹm ĂŽ höÄc lĂŻn. Cûå thĂŻĂ« noĂĄ tûù tûù tiĂŻĂ«n Ă ĂŻĂ«n... NoĂĄ Ă ĂȘy röÏi trong daĂĄng àûång àöÏ söÄ vĂŻĂŹ sûåc maĂ„nh, thaĂŁm haĂ„i vĂČ xĂȘĂ«u xñ vĂșĂĄi böÄ da daĂąy lĂȘu nĂčm sĂȘĂŹn suĂąi vaĂą dĂčn duĂĄm, cĂčĂ„p mĂčĂŠt ti hñ nhoĂŁ xñu, hai chiĂŻĂ«c sûùng moĂ„c thĂčĂšng àûång, muĂ€i phĂČ phĂČ gĂȘĂŹn nhĂ» böëc khoĂĄi. Anh baĂ„n du lĂ”ch vaĂą sĂčn chĂși taĂąi tûã suĂĄng Ă aĂ€ lĂŻn vai ngĂčĂŠm noĂĄ röÏi, coĂąn Ă Ă»a mĂčĂŠt nhĂČn töi. KhĂȘĂ­u suĂĄng sĂčn trong tay töi vĂȘĂźn chuĂĄc noĂąng xuöëng Ă ĂȘĂ«t. Töi coĂĄ thoĂĄi quen, hĂŻĂź nĂȘng suĂĄng lĂŻn laĂą tûåc khĂčĂŠc nöí ngay. Bößng noĂĄ quay ngoĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu laĂ„i vĂČ nghe tiĂŻĂ«ng àöÄng to hĂșn cuĂŁa möÄt chiĂŻĂ«c ö tö, xa xa hĂ»ĂșĂĄng sau lĂ»ng. NoĂĄ xoay caĂŁ thĂȘn hĂČnh àöÏ söÄ Ă uöíi theo. Khöng chaĂ„y thĂčĂšng vĂŻĂŹ phña trĂ»ĂșĂĄc, nhĂ» möÄt cĂȘĂŹu thuĂŁ boĂĄng bĂȘĂŹu duĂ„c (Ru-bi) bĂ” Ă uöíi, noĂĄ chaĂ„y khoaĂŁng 30 meĂĄt vaĂą bĂčçng caĂĄch cong oĂčçn mĂČnh cuĂŁa vĂȘĂ„n àöÄng hai chi sau, noĂĄ ngoĂčĂŠt 45 àöÄ, laĂ„i bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu chaĂ„y, http://ebooks.vdcmedia.com
  • 24. PHAÅM HÖÍ 24 lĂȘĂ«y böÄ phoĂĄng tĂșĂĄi möÄt hiĂŻĂ„p nûÀa, lao theo goĂĄc 90 àöÄ... VaĂą cûå thĂŻĂ« noĂĄ tiĂŻĂ«p tuĂ„c Ă uöíi...". NĂčĂ„ng hĂșn möÄt tĂȘĂ«n, cao Ă ĂŻĂ«n vai 1 meĂĄt 65, tûù moĂ€m Ă ĂŻĂ«n choĂĄt Ă uöi daĂąi 3 meĂĄt 60, vĂșĂĄi hĂČnh daĂĄng laĂ„ luĂąng nhĂ» Ă aĂ€ kĂŻĂ­ trĂŻn, con tĂŻ giaĂĄc chĂȘu Phi xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n giûÀa rûùng rĂȘĂ„m vaĂą sa maĂ„c cuĂŁa "LuĂ„c Ă Ă”a Àen" nhĂ» möÄt quaĂĄi vĂȘĂ„t thĂșĂąi tiĂŻĂŹn sûã. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ söëng haĂąng thaĂĄng ĂșĂŁ nhûÀng vuĂąng khö cĂčçn, thiĂŻĂ«u nĂ»ĂșĂĄc bĂčçng nhûÀng chöÏi laĂĄ, maĂą khöng cĂȘĂŹn uöëng. Trong lĂșĂĄp da daĂąy, nhĂ» böÄ aĂĄo giaĂĄp, noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ an nhiĂŻn söëng giûÀa nhûÀng vuĂąng noĂĄng boĂŁng nhĂ» sa maĂ„c aĂ„a-ha-ra hay gĂȘĂŹn trĂŻn nhûÀng nuĂĄi cao trĂŻn dĂ»ĂșĂĄi 1.200 meĂĄt, laĂ„nh buöët nhĂ» Ă Ăłnh Ki-li- man gia rö. Tröng daĂĄng veĂŁ laĂ€nh Ă aĂ„m, chĂȘĂ„m chaĂ„p nĂčĂ„ng nĂŻĂŹ thĂŻĂ« Ă ĂȘĂ«y, nhĂ»ng gĂčĂ„p Ă Ă”ch thuĂŁ thĂČ noĂĄ hĂŻĂ«t sûåc hung tĂșĂ„n vaĂą cûÄc kyĂą nhanh nheĂ„n. DuĂą Ă ang nĂčçm sĂȘĂ«p, chĂł nhaĂĄy mĂčĂŠt noĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ àûång phĂčĂŠt dĂȘĂ„y, xöng tĂșĂĄi nhĂ» möÄt Ă ĂȘĂŹu xe lûãa lao hĂŻĂ«t töëc lûÄc. DĂ»ĂșĂĄi nĂ»ĂșĂĄc, noĂĄ bĂși cuĂ€ng rĂȘĂ«t nhanh, lĂčĂ„n 3 phuĂĄt mĂșĂĄi ngoi lĂŻn thĂșĂŁ, con naĂąo trĂȘĂŹm lĂȘu nhĂȘĂ«t thĂČ Ă Ă»ĂșĂ„c Ă ĂŻĂ«n 5 phuĂĄt. NoĂĄ coĂĄ thĂŻĂ­ chaĂ„y trung bĂČnh 30 km giĂșĂą vaĂą leo lĂŻn nhûÀng sĂ»ĂșĂąn Ă aĂĄ dûÄng dĂŻĂź daĂąng nhĂ» con dĂŻ nuĂĄi, con nai. aĂ„uöët ngaĂąy noĂĄ tĂČm nĂși rĂȘm maĂĄt Ă ĂŻĂ­ nghĂł. ThĂ»ĂșĂąng nĂčçm sĂȘĂ«p xuöëng Ă ĂȘĂ«t nguĂŁ, àöi khi thiu thĂłu nguĂŁ àûång, Ă ĂȘĂŹu thoĂ€ng xuöëng. Khi hoaĂąng hön xuöëng, noĂĄ Ă i tĂșĂĄi nhûÀng vuĂąng Ă ĂȘĂŹm quen thuöÄc coĂĄ khi caĂĄch nĂși noĂĄ ĂșĂŁ mĂ»Ăși ki- lö-meĂĄt - sung sĂ»ĂșĂĄng Ă Ă»ĂșĂ„c ngĂȘm mĂČnh trong nĂ»ĂșĂĄc lĂȘu lĂȘu. RöÏi noĂĄ tung tĂčng lĂčn löÄn trĂŻn buĂąn lĂȘĂŹy ven bĂșĂą vaĂą tûÄ "tĂȘĂ­m quĂȘĂ«t" cho mĂČnh bĂčçng caĂĄch hñch vai, Ă ĂȘĂ„p möng, coĂ„ lĂ»ng vaĂąo cĂȘy cöëi vaĂą Ă aĂĄ. (CaĂĄc baĂ„n xem laĂ„i Ă oaĂ„n trĂŻn LyĂĄ ÀaĂąo (Töëng) cheĂĄp rĂčçng: "Cho Ăčn thĂČ phaĂŁi lĂȘĂ«y gĂȘĂ„y Ă aĂĄnh noĂĄ mĂșĂĄi Ăčn", thĂČ coĂĄ phaĂŁi chñnh cöëng, àñch thĂ” "kyĂą lĂȘn" Giao ChĂł laĂą con tĂŻ giaĂĄc khöng chûå? GĂȘĂ„y Ă aĂĄnh àöëi vĂșĂĄi noĂĄ chĂł mĂșĂĄi nhĂ» gaĂ€i da, chĂł töí ngûåa lĂ»ng thĂŻm, sao bĂčçng noĂĄ tûÄ "tĂȘĂ­m quĂȘĂ«t" lĂȘĂ«y!) MaĂĄt meĂŁ, khoĂŁe khoĂčĂŠn röÏi, noĂĄ caĂŁm thĂȘĂ«y bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu Ă oĂĄi buĂ„ng, theĂąm Ăčn, beĂąn höëi haĂŁ trĂșĂŁ vĂŻĂŹ "nhaĂą". MaĂąn Ă ĂŻm bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu buöng xuöëng. TûÄa nhĂ» möÄt chiĂŻĂ«c xe uĂŁi Ă ĂȘĂ«t, noĂĄ xöng vaĂąo rûùng rĂȘĂ„m vaĂą bûÄt... bûÄt... raĂąo... raĂąo, noĂĄ duĂąng möi Ă ĂŻĂ­ giĂȘĂ„t laĂĄ vaĂą buĂĄp cĂȘy, ngĂȘĂ«u nghiĂŻĂ«n liĂŻn tuĂ„c Ăčn Ă ĂŻĂŹu Ă ĂŻĂŹu nhĂ» möÄt caĂĄi maĂĄy. CaĂŁ gai nhoĂ„n noĂĄ cuĂ€ng Ăčn möÄt caĂĄch ngon laĂąnh. MaĂ€i Ă ĂŻĂ«n khi trĂșĂąi hûãng saĂĄng noĂĄ mĂșĂĄi trĂșĂŁ ra caĂĄnh àöÏng, tĂČm möÄt chöß nghĂł ngĂși yĂŻn tĂŽnh, Ă ĂŻĂ­ coĂĄ thĂŻĂ­ dĂŻĂź daĂąng quan saĂĄt chung quanh, phoĂąng traĂĄnh moĂ„i tĂȘĂ«n cöng bĂȘĂ«t ngĂșĂą. * Con thuĂĄ quyĂĄ trong caĂĄc sĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p KyĂŁ nguyĂŻn thaĂĄm hiĂŻĂ­m - cho duĂą tĂȘĂ«t caĂŁ nhûÀng thu thĂȘĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c ĂșĂŁ TĂȘn thĂŻĂ« giĂșĂĄi - khöng coĂąn tñ chuĂĄt gĂČ laĂą möÄt thĂșĂąi Ă aĂ„i "cuĂŁa chĂȘu MyĂ€".MĂčĂŠt ngĂ»ĂșĂąi chĂȘu ĂȘu khöng coĂąn chuĂĄ muĂ„c ĂșĂŁ phĂ»Ășng TĂȘy, maĂą laĂą phĂ»Ășng Àöng. CuöÄc viĂŻĂźn chinh voĂąng quanh chĂȘu Phi, con Ă Ă»ĂșĂąng haĂąng haĂŁi hĂ»ĂșĂĄng vĂŻĂŹ ĂȘĂ«n ÀöÄ mang laĂ„i nhiĂŻĂŹu kĂŻĂ«t quaĂŁ tûåc khĂčĂŠc phong phuĂĄ hĂșn con Ă Ă»ĂșĂąng vĂ»ĂșĂ„t ÀaĂ„i TĂȘy http://ebooks.vdcmedia.com
  • 25. CAÁC CON VÊÅT 25 DĂ»Ășng. ĂșĂŁ TĂȘy Ban Nha, BöÏ ÀaĂąo Nha v.v...noĂĄi chung ngĂ»ĂșĂąi ta thñch nhûÀng chiĂŻĂ«m hûÀu mĂșĂĄi tûù chĂȘu Phi vaĂą phĂ»Ășng Àöng hĂșn laĂą Bra- xin. ÀĂȘĂŹu thĂŻĂ« kyĂŁ thûå XVIII, XeĂĄc-vĂčng-teĂĄtx coĂąn mö taĂŁ Lñt-sbon trong quyĂŻĂ­n du kyĂĄ "PeĂĄc-xin vaĂą Xi-gñt-xmöng" (Persile et aĂ„igismonde) nhĂ» möÄt thaĂąnh phöë lĂșĂĄn nhĂȘĂ«t vaĂą phöÏn thĂ”nh nhĂȘĂ«t chĂȘu ĂȘu, bĂčçng lĂșĂąi giaĂŁng giaĂŁi: "NĂși Ă ĂȘy àöí vĂŻĂŹ caĂĄc kho baĂĄu phĂ»Ășng Àöng, vaĂą cuĂ€ng chñnh nĂși Ă ĂȘy nhûÀng cuĂŁa baĂĄu ĂȘĂ«y tung ra toaĂąn coĂ€i Ă Ă”a cĂȘĂŹu". VaĂąng, hĂ»Ășng liĂŻĂ„u vaĂą gia vĂ”, gĂȘĂ«m luĂ„a, göëm sûå... cûÄ phuĂĄ naĂąo cuĂ€ng coĂĄ thĂŻĂ­ coĂĄ Ă Ă»ĂșĂ„c. KeĂŁ naĂąo muöën khoe taĂąi saĂŁn cuĂŁa mĂČnh thĂČ cûå phö trĂ»Ășng caĂĄc con vĂȘĂ„t laĂ„ nĂ»ĂșĂĄc ngoaĂąi mang vĂŻĂŹ tûù chĂȘu Phi vaĂą chĂȘu aĂĄ. CaĂĄc àöÄng vĂȘĂ„t cuĂŁa TĂȘn thĂŻĂ« giĂșĂĄi dĂ»ĂșĂąng nhĂ» khöng coĂąn mĂșĂĄi meĂŁ, khöng coĂąn laĂąm vui ai. ChuĂĄng khöng thĂŻĂ­ haĂąi hoĂąa vĂșĂĄi caĂĄi Ă eĂ„p lyĂĄ tĂ»ĂșĂŁng cuĂŁa cuöÄc vĂčn nghĂŻĂ„ PhuĂ„c hĂ»ng (taĂ„i chĂȘu ĂȘu vĂŻĂŹ thĂŻĂ« kyĂŁ XV vaĂą XVI) Ă ang nhĂčçm phuĂ„c vuĂ„ quyĂĄ töÄc, thĂŻĂ« lûÄc uy quyĂŻĂŹn vaĂą khinh bĂł nhûÀng gĂČ laĂą thuĂĄ vĂ” mĂčĂ„n maĂą (le pittoresque). CaĂĄc öng hoaĂąng ñt coĂąn quan tĂȘm Ă ĂŻĂ«n nhûÀng con vĂȘĂ„t da phuĂŁ vaĂŁy sûùng hay laĂą gai nhoĂ„n maĂą caĂĄc tay haĂąng haĂŁi mang vĂŻĂŹ cho hoĂ„; vaĂą khöng möÄt nhaĂą danh hoĂ„a naĂąo khöng khinh bĂł, miĂŻĂ„t thĂ” Ă ĂčĂ„t chuĂĄng vaĂąo chöß goĂĄc trong böë cuĂ„c toaĂąn böÄ cuĂŁa bûåc tranh mĂČnh. ChĂł coĂąn vaĂąi con chim löng maĂąu sĂčĂ„c sĂșĂ€ bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c tûù bĂŻn kia Ă aĂ„i dĂ»Ășng laĂą coĂąn Ă Ă»ĂșĂ„c miĂŻĂźn thûå dĂ»ĂșĂĄi mĂčĂŠt hoĂ„. HiĂŻĂ­n nhiĂŻn laĂą khöng coĂĄ gĂČ, hay hĂȘĂŹu nhĂ» khöng coĂĄ gĂČ thay àöíi, trong sûÄ tön vinh nhûÀng con thuĂĄ laĂ„ ĂșĂŁ caĂĄc aĂ„ĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p (MeĂĄnagerie). TĂȘĂ«t caĂŁ nhĂ» xĂ»a kia, sĂ» tûã, höí vaĂą lĂŻ-ö-pa (möÄt giöëng baĂĄo ĂșĂŁ Nam MyĂ€) voi, tĂŻ giaĂĄc vaĂą Ă aĂą Ă iĂŻĂ­u laĂą nhûÀng con vĂȘĂ„t Ă Ă»ĂșĂ„c tuyĂŻĂ­n nhiĂŻĂ„m trong caĂĄc troĂą vui. ĂșĂŁ vaĂąi thaĂąnh phöë nĂ»ĂșĂĄc yĂĄ, möÄt con ngûÄa vĂčçn hoĂčĂ„c möÄt con hĂ»Ășu cao cöí Ă Ă»ĂșĂ„c xem laĂą àöÄng vĂȘĂ„t thu huĂĄt hiĂŻĂ«u kyĂą. NhĂ»ng con thuĂĄ naĂąy cuĂ€ng Ă ĂȘu phaĂŁi mĂșĂĄi laĂ„ hoaĂąn toaĂąn: 300 nĂčm trĂ»ĂșĂĄc, hoaĂąng Ă ĂŻĂ« PrĂŻ-Ă ĂŻ-rñc II (FreĂĄdeĂĄric II de Hohenstaufen) Ă aĂ€ Ă Ă»a vĂŻĂŹ chĂȘu ĂȘu con hĂ»Ășu cao cöí Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn. NhûÀng con mĂȘĂźu Ă eĂ„p nhĂȘĂ«t Ă ĂŻĂŹu laĂą tĂčĂ„ng phĂȘĂ­m cuĂŁa caĂĄc öng hoaĂąng phĂ»Ășng Àöng, tuy nhiĂŻn vĂȘĂźn coĂĄ thĂ” trĂ»ĂșĂąng baĂĄn buön caĂĄc con thuĂĄ laĂ„ thĂ»ĂșĂąng xuyĂŻn. NhûÀng nhaĂą taĂąi tûã mua chuĂĄng bĂčçng caĂĄc giaĂĄ khöíng löÏ khöng thĂŻĂ­ tĂ»ĂșĂŁng. MöÄt trong nhûÀng aĂ„ĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p thuĂĄ laĂ„ phong phuĂĄ nhĂȘĂ«t bĂȘĂ«y giĂșĂą, hiĂŻĂ„n diĂŻĂ„n ĂșĂŁ Rö-ma - GiaĂĄo hoaĂąng LĂŻ-öng X - thuöÄc doĂąng hoĂ„ MĂŻ-Ă i-xñts - quan tĂȘm Ă ĂŻĂ«n Ă iĂŻĂŹu naĂąy khöng keĂĄm gĂČ sûÄ phaĂĄt triĂŻĂ­n nĂŻĂŹn myĂ€ thuĂȘĂ„t. ÀoĂĄ laĂą truyĂŻĂŹn thöëng cuĂŁa gia töÄc hoĂ„ tûù xĂ»a. NhaĂą haĂąo saĂŁn Cöët-xmĂș-Ă ĂșĂą MĂŻ-Ă i-xñts (1389-1464) thĂ»Ășng nhĂȘn vaĂą chuĂŁ ngĂȘn haĂąng kiĂŻm thuĂŁ lĂŽnh chñnh trĂ” ĂșĂŁ PhĂș-lö- rĂčng-xĂș ngĂ»ĂșĂąi goĂĄp phĂȘĂŹn xĂȘy dûÄng cho PhĂș-lö- rĂčng-xĂș thaĂąnh möÄt trong nhûÀng àö thĂ” phöÏn thĂ”nh nhĂȘĂ«t Ă aĂ€ dûÄng lĂŻn möÄt quang caĂŁnh xûång Ă aĂĄng vĂșĂĄi http://ebooks.vdcmedia.com
  • 26. PHAÅM HÖÍ 26 NĂŻ-röng, Ă ĂŻĂ­ nghĂŻnh tiĂŻĂ«p giaĂĄo hoaĂąng Pie II: trĂŻn quaĂŁng trĂ»ĂșĂąng cuĂŁa laĂ€nh Ă Ă”a, ngĂ»ĂșĂąi ta tĂȘĂ„p hĂșĂ„p nhiĂŻĂŹu con sĂ» tûã, boĂą toĂĄt, heo rûùng, choĂĄ vaĂą möÄt con hĂ»Ășu cao cöí hy voĂ„ng seĂ€ dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n cuöÄc chiĂŻĂ«n Ă ĂȘĂ«u buöÏn cĂ»ĂșĂąi, nhĂ»ng moĂ„i sûÄ thĂŻĂ­ diĂŻĂźn ra khöng nhĂ» chĂ»Ășng trĂČnh dûÄ Ă Ă”nh. NhûÀng con sĂ» tûã coĂąn ön hoĂąa hĂșn ngĂ»ĂșĂąi, khöng muöën àöÄng chaĂ„m gĂČ Ă ĂŻĂ«n nhûÀng con vĂȘĂ„t khaĂĄc. DĂ»ĂșĂĄi thĂșĂąi Lö-rĂčng-prĂș-mi-ĂŻ Ă ĂșĂą MĂŻ-Ă i-xñts (Laurent ler meĂĄdicis dit le magnifique 1449- 1492) - thĂ»Ășng nhĂȘn, chuĂŁ ngĂȘn haĂąng, nhaĂą triĂŻĂ«t hoĂ„c, thi sĂŽ vaĂą laĂą öng hoaĂąng xûå PhĂș-lö- rĂčng-xĂș, coĂąn laĂą nhaĂą chñnh trĂ” ngoaĂ„i giao lößi laĂ„c, chaĂĄu nöÄi Cöët-xmĂș- Ă ĂșĂą MĂŻ-Ă i-xñts (Cosme de MeĂĄdicis) - ĂșĂŁ PhĂș-lö-rĂčng-xĂș, nhûÀng con sĂ» tûã coĂĄ möÄt tñnh khñ hung hĂčng hĂșn: con to Ă eĂ„p nhĂȘĂ«t trong bĂȘĂŹy Ă aĂ€ bĂ” nhûÀng "ngĂ»ĂșĂąi anh em" cuĂŁa noĂĄ xeĂĄ tan xaĂĄc nhĂ»ng con hĂ»Ășu cao cöí cuĂŁa vua Thöí NhĂŽ KyĂą gûãi tĂčĂ„ng "aĂ„Ă» BöÏ Ă ĂŻĂŹ PhĂș-lö- rĂčng-xĂș" thĂČ Ă Ă»ĂșĂ„c chûùa ra, vö sûÄ. Con trai cuĂŁa Lö-rĂčng gia tĂčng cho Rö-ma thĂŻm veĂŁ traĂĄng lĂŻĂ„ bĂčçng möÄt aĂ„ĂșĂŁ sĂ»u tĂȘĂ„p thuĂĄ laĂ„ cao kyĂą: CaĂĄc öng hoaĂąng tranh nhau cung hiĂŻĂ«n Ă ĂŻĂ­ böí sung Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ caĂĄc con vĂȘĂ„t trong sĂ»u tĂȘĂ„p thuöÄc vĂŻĂŹ GiaĂĄo hoaĂąng, nhĂ»ng ĂșĂŁ Ă oĂĄ nhûÀng con mĂȘĂźu mĂșĂĄi chĂȘu MyĂ€ vĂȘĂźn coĂąn thiĂŻĂ«u huĂ„t. Khi vua -ma-nuy-en cuĂŁa BöÏ ÀaĂąo Nha muöën toĂŁ loĂąng tön kñnh vĂșĂĄi GiaĂĄo hoaĂąng, cuĂ€ng àöÏng thĂșĂąi laĂąm lĂȘĂ«p laĂĄnh dĂ»ĂșĂĄi mĂčĂŠt ngaĂąi nhûÀng kho baĂĄu cuĂŁa vĂ»Ășng quöëc mĂČnh, Ă aĂ€ gûãi dĂȘng nhûÀng con thuĂĄ khöng phaĂŁi ĂșĂŁ thuöÄc Ă Ă”a Nam MyĂ€ cuĂŁa öng ta, maĂą laĂą möÄt con voi khöíng löÏ, hai con lĂŻ-ö-pa biĂŻĂ„t haĂ„ng vaĂą möÄt con baĂĄo Ă aĂ€ thuĂȘĂŹn hoĂĄa nĂčçm öm lĂ»ng möÄt con ngûÄa Ba TĂ». NgĂ»ĂșĂąi ta coĂąn dûÄ tñnh hĂșn thĂŻĂ« nûÀa: "MöÄt con tĂŻ giaĂĄc!". Con thuĂĄ mong Ă ĂșĂ„i cuĂŁa tĂȘĂ«t caĂŁ moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi chĂȘu ĂȘu khao khaĂĄt hiĂŻĂ«u kyĂą. NhĂ»ng than öi! ChiĂŻĂ«c taĂąu chĂșĂŁ noĂĄ Ă ĂŻĂ«n nĂ»ĂșĂĄc yĂĄ Ă aĂ€ chĂČm trong möÄt cĂșn baĂ€o, mang theo con vĂȘĂ„t quyĂĄ baĂĄu xuöëng Ă aĂĄy biĂŻĂ­n mĂȘĂ«t tĂčm. Cho duĂą khöng coĂĄ böÄ phĂȘĂ„n hĂȘĂ«p dĂȘĂźn then chöët naĂąy, cuöÄc diĂŻĂźu haĂąnh qua caĂĄc Ă Ă»ĂșĂąng phöë Rö-ma laĂą möÄt trong nhûÀng quang caĂŁnh hiĂŻĂ«u kyĂą bûÄc nhĂȘĂ«t, khöng bao giĂșĂą coĂąn coĂĄ thĂŻĂ­ diĂŻĂźn ra trong thaĂąnh phöë vĂŽnh cûãu naĂąy. TrĂ»ĂșĂĄc lĂȘu Ă aĂąi Saint Ange, giûÀa caĂĄc HöÏng y giaĂĄo chuĂŁ bao quanh, LĂŻ-öng X hĂȘn hoan tiĂŻĂ«p nhĂȘĂ„n nhûÀng Ă aĂ„i diĂŻĂ„n dĂ” thĂ»ĂșĂąng cuĂŁa vĂ»Ășng quöëc BöÏ ÀaĂąo Nha. Con voi kñnh cĂȘĂ­n nhuĂĄng voĂąi vaĂąo möÄt böÏn nĂ»ĂșĂĄc pha nĂ»ĂșĂĄc hoa vaĂą vĂȘĂ­y ba lĂȘĂŹn lĂŻn GiaĂĄo hoaĂąng vaĂą cöng chuĂĄng, trong khi caĂĄc khĂȘĂ­u Ă aĂ„i baĂĄc bĂčĂŠn ĂȘĂŹm ĂȘĂŹm nhiĂŻĂŹu loaĂ„t vaĂą chuöng caĂĄc nhaĂą thĂșĂą thĂčĂšng caĂĄnh àöí liĂŻn höÏi. Cho duĂą coĂĄ veĂŁ khöi haĂąi nhĂ» thĂŻĂ« Ă oĂĄ, quang caĂŁnh naĂąy baĂĄo hiĂŻĂ„u möÄt tĂ» tĂ»ĂșĂŁng mĂșĂĄi. ThĂȘĂ„m chñ trong caĂĄc buöíi lĂŻĂź cöng cöÄng cuĂŁa quĂȘĂŹn chuĂĄng maĂą muĂ„c àñch cuöëi cuĂąng laĂą thoĂŁa maĂ€n tñnh hiĂŻĂ«u kyĂą, ngĂ»ĂșĂąi ta cuĂ€ng khöng coĂąn bĂčçng loĂąng tung ra nhûÀng baĂŁn nĂčng nguyĂŻn thuĂŁy cuĂŁa suĂĄc vĂȘĂ„t bĂčçng caĂĄch daĂ„y tĂȘĂ„p, sûÄ http://ebooks.vdcmedia.com
  • 27. CAÁC CON VÊÅT 27 chiĂŻĂ«n thĂčĂŠng cuĂŁa con ngĂ»ĂșĂąi trĂŻn con vĂȘĂ„t nhĂșĂą trñ thöng minh thĂ»ĂșĂ„ng Ă ĂčĂšng, cho tĂșĂĄi bĂȘy giĂșĂą vĂȘĂźn laĂą muĂ„c àñch ta tûÄ Ă ĂŻĂŹ xuĂȘĂ«t vaĂą xiĂŻĂ«t bao raĂ„ng rĂșĂ€ tûÄ haĂąo mößi khi Ă aĂ„t Ă ĂŻĂ«n. ÀiĂŻĂŹu naĂąy vöën laĂą di saĂŁn cuĂŁa thĂșĂąi kyĂą PhuĂ„c hĂ»ng. CaĂĄc loaĂąi thuĂĄ nhiĂŻĂŹu giöëng cûÄc khoĂŁe, vö cuĂąng lĂșĂ„i haĂ„i, tĂȘĂ«t nhiĂŻn vĂŻĂŹ mĂčĂ„t naĂąy con ngĂ»ĂșĂąi phaĂŁi vĂ»ĂșĂ„t xa hĂșn chuĂĄng. VaĂą caĂąng ñt sûã duĂ„ng tĂșĂĄi vuĂ€ khñ, cöë gĂčĂŠng Ă aĂ„t Ă Ă»ĂșĂ„c kĂŻĂ«t quaĂŁ mong muöën bĂșĂŁi yĂĄ chñ vaĂą thöng minh duy nhĂȘĂ«t thĂČ chiĂŻĂ«n cöng caĂąng oanh liĂŻĂ„t. * DuĂ€ng sĂŽ cö Ă Ășn "NgĂ»ĂșĂ€ng thĂ” baĂĄch Ă iĂŻĂ­u phi ÀaĂ„i tiĂŻĂ­u tĂȘĂ«t song tĂ»ĂșĂąng!" "Ngûãa mĂčĂŠt tröng trĂčm con chim bay! Con lĂșĂĄn con nhoĂŁ gĂČ cuĂ€ng Ă ĂŻĂŹu coĂĄ àöi coĂĄ baĂ„n roĂ€ raĂąng!". ÀoĂĄ laĂą hai cĂȘu mĂșĂŁ Ă ĂȘĂŹu cuĂŁa möÄt nhaĂą thĂș cĂșĂ€ bûÄ, nĂ»ĂșĂĄc TaĂąu xĂ»a, trong baĂąi thĂș than buöÏn vĂŻĂŹ söë phĂȘĂ„n hĂȘĂ­m hiu loi leĂŁ cuĂŁa mĂČnh! Muön loaĂąi Ă ĂŻĂŹu söëng coĂĄ baĂ„n coĂĄ àöi! ChĂł riĂŻng con tĂŻ giaĂĄc cûå lang thang möÄt mĂČnh, tûù khi coĂąn treĂŁ traĂĄng cho Ă ĂŻĂ«n tuöíi giaĂą taĂąn hĂŻĂ«t cuöÄc Ă ĂșĂąi... ĂșĂŁ rûùng coĂĄ nhiĂŻĂŹu con cuĂ€ng söëng möÄt mĂČnh, maĂą chĂł luĂĄc vĂŻĂŹ giaĂą. NhĂ» con heo rûùng,thĂșĂ„ rûùng thĂ»ĂșĂąng goĂ„i laĂą heo àöÄc chiĂŻĂ«c. Hay bĂșĂŁi luĂĄc vĂŻĂŹ giaĂą, noĂĄ sinh lĂȘĂ­m cĂȘĂ­m khoĂĄ tñnh, khöng muöën söëng chung vĂșĂĄi bĂȘĂŹy àöÏng loaĂ„i? Heo àöÄc chiĂŻĂ«c rĂȘĂ«t dûÀ vaĂą nguy hiĂŻĂ­m hĂșn bĂȘĂ«t cûå möÄt con heo Ă ĂȘĂŹu Ă aĂąn naĂąo. NhĂ» con voi àöÄc, laĂą voi àûÄc giaĂą yĂŻĂ«u bĂ” voi khaĂĄc lĂșĂĄn lĂŻn Ă aĂĄnh Ă uöíi, loaĂ„i ra khoĂŁi Ă aĂąn, hoĂčĂ„c cuĂ€ng laĂą voi caĂĄi khöng Ă eĂŁ, ngĂ»ĂșĂąi ThaĂĄi goĂ„i laĂą "TraĂ„ng so lo". ĂșĂŁ biĂŻĂ­n coĂĄ con chim eĂĄn söëng trĂŻn caĂĄc hoĂąn Ă aĂŁo, con vĂŻĂŹ giaĂą cuĂ€ng ĂșĂŁ möÄt mĂČnh, dĂȘn "Ăčn yĂŻĂ«n" thĂ»ĂșĂąng goĂ„i noĂĄ laĂą yĂŻĂ«n àöÄc. Trong hang, noĂĄ tĂČm chöß ĂșĂŁ riĂŻng, söëng riĂŻng chĂčĂšng phiĂŻĂŹn ai (hĂčĂšn laĂą noĂĄ rĂȘĂ«t tûÄ troĂ„ng). aĂĄĂŻn àöÄc Ă« cuĂ€ng coĂąn Ă ĂŻĂ­ chĂł möÄt con tröëng hoĂčĂ„c maĂĄi Ă Ă»Ășng xuĂȘn, vĂČ lyĂĄ do naĂąo Ă oĂĄ baĂ„n Ă ĂșĂąi mĂȘĂ«t Ă i, noĂĄ ĂșĂŁ vĂȘĂ„y Ă ĂŻĂ«n hai ba nĂčm mĂșĂĄi gheĂĄp àöi vĂșĂĄi "baĂ„n mĂșĂĄi". Tñnh raĂąng buöÄc tûÄ tön, thuĂŁ nghĂŽa ba nĂčm mĂșĂĄi taĂĄi giaĂĄ hĂŻĂ„t kiĂŻĂ­u phong kiĂŻĂ«n TaĂąu cuĂŁa con yĂŻĂ«n naĂąy cuĂ€ng rĂȘĂ«t laĂ„. Hay ngaĂąy xĂ»a Khöíng Tûã Ă aĂ€ tûùng quan saĂĄt, hoĂčĂ„c nghe dĂȘn biĂŻĂ­n kĂŻĂ­ röÏi hoĂ„c, bĂčĂŠt chĂ»ĂșĂĄc con chim naĂąy maĂą Ă ĂčĂ„t ra vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ thuĂŁ tiĂŻĂ«t, Ă ĂŻĂ­ bĂčĂŠt con ngĂ»ĂșĂąi phaĂŁi tûÄ laĂąm khöí mĂČnh chĂși! NoĂĄi voĂąng vo vĂȘĂ„y, cuĂ€ng chĂł vĂČ chĂ»a hiĂŻĂ­u taĂ„i sao con tĂŻ giaĂĄc tûù muön xĂ»a vĂȘĂźn cûå söëng cö àöÄc, lang thang chĂł möÄt mĂČnh giûÀa ngaĂąn xanh lĂčĂ„ng leĂ€. MĂșĂŁ mĂčĂŠt chaĂąo Ă ĂșĂąi, tĂŻ giaĂĄc haĂąi nhi Ă aĂ€ to, nĂčĂ„ng trĂŻn dĂ»ĂșĂĄi 60 ki lö gam. ChuĂĄ beĂĄ vĂȘĂźn buĂĄ tñ meĂ„ cho Ă ĂŻĂ«n khi hai tuöíi. aÄûåc maĂ„nh - tûù khi bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu cho tĂșĂĄi möÄt luĂĄc naĂąo Ă oĂĄ khöng coĂąn cuöÄc söëng trĂŻn quaĂŁ Ă ĂȘĂ«t naĂąy - bao giĂșĂą cuĂ€ng vĂȘĂźn laĂą quy luĂȘĂ„t cuĂŁa ruĂĄ rĂȘĂ„m hoang baĂ„o thĂșĂąi nguyĂŻn thuĂŁy. Khöng khoĂŁe, khöng Ă uĂŁ sûåc tûÄ vĂŻĂ„ thĂČ bĂ” huĂŁy diĂŻĂ„t. ThĂŻĂ« nĂŻn con tĂŻ giaĂĄc con thöi buĂĄ röÏi vĂȘĂźn söëng bĂŻn meĂ„ cho Ă ĂŻĂ«n luĂĄc lĂŻn nĂčm, baĂŁy tuöíi. ÀuĂŁ sûåc chöëng choĂ„i vĂșĂĄi cuöÄc Ă ĂșĂąi röÏi, chaĂąng tĂŻ giaĂĄc vĂ” thaĂąnh niĂŻn mĂșĂĄi tûù biĂŻĂ„t meĂ„, ra Ă i. ChoĂ„n möÄt khoaĂŁng rûùng, möÄt goĂĄc sa maĂ„c naĂąo laĂąm nĂși cĂ» truĂĄ. GiûÀa http://ebooks.vdcmedia.com