Elementi baze ne ndertimin e nje projekti transporti eshte hapesira fizike e shtrirejes se aktivitetit te sistemit te transportit, kjo per faktin e kalimeve ose te ndersjelles reciproke, te lelementeve teknike e politike te ketyre siperfaqeve. Per kete te kujtojme nje fakt te thjeshte dhe shume domethenes, ne shtrirjen e linjave nderkokmbetare te hekurudhes, dikur jo te gjitha shtetet, kishin standartin e distancave te shinave te barabarte, pra nuk rrealizohej teknikisht kalimi i vagonit te trenit nga nje shtet tek tjeti, (pasi nuk i kishin te njejta distancen e shinave), sot ky element nuk egziston (eshte eleminiur me kohe), por ekziston ndryshimi i tensionit elektrik, ne rrjetin e fuqise, per linjat hekurudhore te shteteve te ndryshme. (sot ky problem eleminohet duke ndrushuar lokomotiven, pra artificialisht krijohet ndalesa). Ne nje sistem transporti urban, siperfaqet ose zonat e hapesirave, kane rendesi te shikohen ne aspektin cilesor te tyre, nder te cilat mund te permendim, gjendja social-ekonomike e siperfaqes, prezenca e qendrave te medha tregtare e kulturore, destinacioni i aktivitetit te siperfaqes (aktiviteti kryesore i saj). etj. Por hapsira e territorit te referimit, mund te jete dytesore, ne kuptimin e rendesise se nivelit te transportit (pra nuk merret ne konsiderate karakteristikat e zones ne te cilen operohet). Hapsirat i dallojme nga elementi i pare i tyre, ndarjet poloitike.

1. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
KAPITULLI I IV
Tema :
Sip e rf a q e t per nje sist e m tran s p o r ti
Pergjithesime
Elementi baze ne ndertimin e nje projekti transporti eshte hapesira fizike e shtrirejes se
aktivitetit te sistemit te transportit, kjo per faktin e kalimeve ose te ndersjelles reciproke, te
lelementeve teknike e politike te ketyre siperfaqeve. Per kete te kujtojme nje fakt te thjeshte
dhe shume domethenes, ne shtrirjen e linjave nderkokmbetare te hekurudhes, dikur jo te
gjitha shtetet, kishin standartin e distancave te shinave te barabarte, pra nuk rrealizohej
teknikisht kalimi i vagonit te trenit nga nje shtet tek tjeti, (pasi nuk i kishin te njejta distancen
e shinave), sot ky element nuk egziston (eshte eleminiur me kohe), por ekziston ndryshimi i
tensionit elektrik, ne rrjetin e fuqise, per linjat hekurudhore te shteteve te ndryshme. (sot ky
problem eleminohet duke ndrushuar lokomotiven, pra artificialisht krijohet ndalesa). Ne nje
sistem transporti urban, siperfaqet ose zonat e hapesirave, kane rendesi te shikohen ne
aspektin cilesor te tyre, nder te cilat mund te permendim, gjendja social-ekonomike e
siperfaqes, prezenca e qendrave te medha tregtare e kulturore, destinacioni i aktivitetit te
siperfaqes (aktiviteti kryesore i saj). etj. Por hapsira e territorit te referimit, mund te jete
dytesore, ne kuptimin e rendesise se nivelit te transportit (pra nuk merret ne konsiderate
karakteristikat e zones ne te cilen operohet). Hapsirat i dallojme nga elementi i pare i tyre,
ndarjet poloitike.
A) Siperfaqe Nacionele
Perfshijne te tere siperfaqen e nje shteti politik, ose kufijte shteterore.
B) Siperfaqe Rrajonale
Hapsire rrelativisht e madhe, e cila i referohet zonave, ose copeza te siperfaqeve, te
te njejtit shtet, ne te cilen emertohen ne rrajone, ose zona. p.sh. zona veri-lindore e
R.SH.
C) Siperfaqe Metropolitane
Eshte nje koncep i emertimit te siperfaqes se banimit me nje dendesi rrelativisht e
madhe. Ky koncept ka kuptim per qytete te medhenj, e shume te medhenj (mbi 1
miljon banore), per te cilat ekziston nje status politik, i cili eshte i ndryshem nga
qytetet e tjere te po atij vendi, ose shteti. Shpesh kato siperfaqe kane dukuri dhe
tendenca te njejta pamvarsisht nga shteti ku ata ndodhen. (ky eshte edhe shkaku i
cili i dallon ne konceptin e emertimit)
D) Siperfaqe Urbane
Perfaqeson ne pergjithesi nje siperfaqe ose territor te nje qender te banuar, qyteti.
1

2. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
C’do siperfaqe e cituar/prezantuar me siper, ka varesite e saja politike, te percaktuar
ne kushtetuten e vendit, ligjet baze te c’do shteti. Per ne, na intereson qe ti njohim
ato, per faktin e interpretimit te tyre, ose te rrespektimit te normave e rregullave, ne
kuadrin e ndertimit te nje projekti te nje sistem transporti, i cili i perfshine, ose kalon,
neper keto siperfaqe. Keshtu nje plan transporti, ne lidhje me siperfaqet qe ai
perfshin mund ta prezantojme sipas figures se meposhme:
Shkalla territorjale, ose perfshirja ne :
A Nacionale
B Rrajonale
C Siperfaqe metropolitane
D Siperfqe Urbane
Sa me siper, po prezantojme disa mundesi, te zgjidhjes se sistemeve te transportit, ose
sisteme transporti, ne lidhje me siperfaqet qe nderhyjne, ose perfshihen per kete projekt
transporti
 Universale (Te gjiha) Sipas A+B
 Transporti kolektive mbi goma C+D
 Transporti kolektiv, mbi hekurudhe A+B+C
 Infrastruktura e qendrimeve D
 Infrastruktura e kalimeve -
 Lokale, ose projekte te pjeseshme si: semaforet, sinjalizime, stacionet urbane,
nenkalimet, mbikalimet etj -
Njohja e siperfaqeve ne prezantimin e mesiperme, ka nje rendesi te dores se pare, per
rastet kur Ne invenstojme, ose ndertojme nje detyre projekt invenstimi, per nje rrjet, ose nje
sistem transporti, pasi ky invensitm, ne kuptimin e gjere te tij, ka elementet e tij financiare si:
koha e shfrytezimit, vlera e amortizimit, si dhe koha e shlyerjes se tij, etj. Pikerisht, kato
elemente te cilet i cituam me siper, i japin nje orientim te sakt, projektit te ri, qe ne po
mendojme te ndertojme, (mund te kete interes per nje zone urbane, por jane planet
rrajonale, qe e pengojne ndertimin per ate zone, pra ekziston nje shkalle hirarkie). Sa me
siper, per nga karakteri kohore i shfryetezimit te nje sistem transporti, shikohet edhe
siperfaqja e shtrirjes se ketij projekti, si dhe varesite politike te ketyre siperfaqeve. E gjitha
kjo, sintetizohet me figuren e meposhteme:
2

3. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Sipas figures, nxjerrim keto komente
a) Per nje invenstim, kur shfrytezimi i saj shkon, ne nje hark kohore 20-30 vjet,
perfshijne elemente nacionale te transportit si: ndertimet ne rrjeta hekurudhore,
porte-detare, aeroporte, autostrada nacionale, etj. etj.
b) Per nje hark kohore 10-15 vjet, jane invenstime te cilat prekin rrajone ose qytete
metropole, p.sh. ndertime rruge dytesore, unaza, linja dytesore hekurudhore (mund
te jete mbi linjat ekzistuese, ose paralel me linjat nacionale), zmadhimi i metrove,
zhvillime ne transportin lumore, etj. Kjo perfshin projektet e tipit B dhe C
c) Per nje hark kohore te shkurter 3-5 vjet, jane invenstimet te ashtuquajtura urbane, qe
kane te bejne ne studimin e permiresimit, te nje sistem transporti, si: projekte te
kryqezimeve, projektim ndertim semaforesh, projekte per parkimet, projekte dhe
ndertime te vend qendrimeve, ose stacionet urbane, etj. etj. pra perfshihen projektet
e tipit D
Eshte normale te pretendojme nje shkalle hirarkie, ne rrespektimit te projekteve te cituar me
siper, keshtu duhet qe, projektet nacionale te japin permiresimin si dhe mundesin e zgjerimit
dhe te zhvillimit te projekteve rrajonale, e keshtu me rradhe, (nuk mund te ndodhe qe, nje
projekt ne shkalle urbane, te influencoje ne nje projekt ne shkalle nacional, e kunderta po.)
3

4. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Filozofia e projektimit ne nje siperfaqe teritoriale/ urbane/ rrajonale
Filozofia ne konceptimin per nje projektim ne transportin urban, eshte e bazuar ne
skemen e qyteteve antike, te llogaritura pa prezencen e llojeve te tjera te transportit, (te cilat
e veshtiresojne zhgjidhjen). Ne kete gjykim, ekziston nje hipoteze, e quajtur Hipootezat e
Buchanam (Working Theory 1963), ne kete teori qyteti konceptohet me “dhoma e koridore”,
aplikime tipike te kesaj skeme, jane levizjet ne nje qender spitalore, siperfaqja e se ciles,
ndahet ne koridore te cilat shperndajne qarkullimin e trafikut (levizjet), pa patur nevojen e
kalimit ne sallen e pritjes, ose hollin qendrore. Sipas propozimit te Buchanam celula e
thjeshte, shpesh ne literature quhet “ishulli i trafikut”, duhet te perfundoje si nje njesi e
siperfaqes se thjeshte, ne hapsiren e levizjeve te kembesoreve, pra ne trafikun e levizjes.
Problemi principial i kesaj metode eshte te dalloje, ose te individualizoje te gjitha keto ishujt
e trafikut. Ndersa karakteristika principiale e kesaj metode eshte qe, te gjithe ishujt e trafikut
duhet te kene, mundesisht te njejten dimension, ne kete sistem urban. Kjo ben qe mund te
formojme nje rrjete te vazhduar, me rruge e siperfaqe. Ne projektimin e nje sistem transporti,
ne shkalle rrajonale, e rendesishme eshte te dallohen zonat, ne te cilat ndodhin lindjet e
levizjeve me te medha, si per nevojat lokale, ashtu dhe nevojat e levizjeve brendaperbrenda
zonave te tjera fqinje.
Ne figuren e meposhteme, jepet nje shikim mbi krijimin e ishujeve ne nje trafiku, tek nje
sistem transporti.
Figura e idese se individualizimit te ishujve per nje zone spitalore
4

5. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Hapja e nje siperfaqe studimi
Teritori i studimit, eshte ajo pjese e brendeshme e siperfaqes, ne te cilen do te veprohet
tani dhe ne te ardhmen, ose ne prespektive. Ne zgjedhjen e teritorit per nje projekt
transporti, duhet te kemi parasysh keto kushte :
 C’do transformim ose ndryshim ne siperfaqet jasht kesaj pjese, sjell nje ndryshim sado te
vogel ekonomik te vete pjeses. Duhet te theksojme qe, ne nje projekt transporti shumica
e levizjeve i takojne brendaperbrenda siperfes referuese.
 Ne zgjedhjen e teritorit duhet te llogaritet rritjet dimensionale te siperfaqes se studimit, e
cila shton numurin e zonave te trafikut, te perfshira ne kete siperfaqe.
Hapja finale e siperfaqes se studimit, duhet te derivoje (konkludoje) ne nje kompromis,
ndermjet ekzistences ne rritje te spostimeve, dhe te qendrave te numurueshme te zonave,
ose te njesise se siperfaqes. Per individualizimin e nje siperfaqe studimi, ne nje kriter
perdorimi, eshte ajo qe te pakten ben nje territor sherbimi qofte dhe me te thjeshtin, ate te
nje sistemi sherbim traposti urban. Shif fig e meposhteme.
5

6. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Zonimi i siperfaqes se studimit
Ne pershkrimin e siperfaqes se studimit, e cila perfaqesohet nga pjese te ndara, ne
territore, keto te fundit perfaqesohen nga nje pike, dhe me nga nje numur i fundem (do te
shikojme me poshte emertimin e siperfaqes). Ky numer perfaqeson qendren e teritorit, (i
ngjajshem me qendren e masava ne mekanike). Te gjitha spostimet qe parashikohen ose
lexohen, i referohen ketyre qendrave (ose pikave). Ne zgjidhjen qe realizohet tek nje projekti
transporti, hap pas hapi, disa nga keto qendra humbasin, duke krijuar disa qendra te tjera
fiktive, te cilat perdoren per studimin e kasaj siperfaqe. Kuptohet qe humbasin ato qendra, te
6

7. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
cilat permbajne ate lloj levizje, qe nuk paraqet interes, per kete sistem transporti, ose per
kete plan. Per te thjeshtuar operacionet llogaritese (pasi numuri i madh i qendrave e
veshtireson me shume zgjidhjen, se sa e rrit saktesin e sgjidhjes), si dhe per te marre nje
shkalle besueshmerie mbi spostimet, mund te rekomandojme nje vleresim te perafert te
celules, e cila mund te jete (sipas literatures):
Zone njesi Deri ne 5 000 persona ( per siperfaqet me dendesi te larte)
Zone njesi me 10 000 persona per siperfaqet e tjera
Ne operacionet e zonifikimit, ose te ndarjes se siperfaqes ne celula, mund te komentohen
keshtu:
1) Pershkrimi i siperfaqes se studimit, konsiston ne dallimin e :
 Qendrat te dallueshme ne siperfaqen tone, ketu duhet te nenkuptojme koncentrime
te medha te aktiviteteve, prodhuese, sherbime, ose banimit.
 Periferite e brendeshme te siperfaqes sone, te cilat perfaqesohen nga siperfaqet, qe
i rethojne qendrat e sipercituar.
 Periferite ose unaza e jashme e siperfaqes, e cila perfaqesohet nga siperfaqet e
mbetura nga zgjedhjet tona, ose ato siperfaqe me densitet te vogel (me kerkesen per
transport, te ulet)
2) Individualizimi i rrugeve toksore, te cilat futen drejt nyjeve urbane, ose qendrave te tjera
te dalluara si me siper, si dhe rruget toksore, jashte siperfaqes se studimit. Te dya se
bashku, formojne skemen e rrjetes unazore te jashme
3) Pershkrimi i unazes se brendeshme dhe te qendrave homogjene, nga pikpamja e
predorimit te teritorit, te cilat jane uniformisht te shperndare ne siperfaqen. Elementet
prezent te siperfaqes, si vija uji, apo linje hekurudhe, duhet te jene detyrimisht si kufij
ndares ndermjet celulash te siperfaqes
4) Projektimi i “skemes minimale” e perbere nga dege te cilat nderhyjne ne brendesi te
qytetit, nga deget qe nderlidhin njesite e siperfaqes si dhe nga deget e tjera te fluksit te
levizjes
5) Percaktimi I qendrave te zonave apo te njesive, si nje qender masash, por qe tani
nenkupton interesin sipas aktivitetit te zones. Qendrat lidhen ndermjet tyre nga dege
fiktive, te cilat kerkojne te perputhen, ose te individualizohen, me deget rreale.
6) Individualizimi i zonave homogjene hirarkie, i cili konsiston ne ekujlibrimin e kerkeses per
transport, (p.sh. ne nje zone rezidenciale qeveritare, ose banimi) ku prodhohen shume
me teper levizje, hirarkie se sa ne nje zone industriale, prodhimi.
7) Krijimi i nje programi per shenimin ose dallimin e levizjeve ne zone/ siperfaqe. P.sh. ne
rrrjetat rrugure veleresohen me kategori, sipas vleresimit te kapacitetit te levizjes, keshtu
mund ti emertojme edhe sipas pozicionit (p.sh. rruge lokale, rruge pa krye, etj.)
7

8. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
8) Shenimi i siperfaqeve rrethuese, mund te rezultoje qe, nuk kemi perputhje te ndarjeve
administrative me ndarjet e supozuara.
9) Skematizimi i siperfaqes se studimit me elemente “ambientaliste”, ose ishuj trafiku, qe
nenkupton nje, ose me shume zona te siperfaqes, me nje interes ekonomiko-politik
Njesia baze, e perdorur per vleresimin e llogaritjeve per zonat e ndertuara, do te jete njesia
minimale e pershkrimit te levizjes. Bazat ne zonimin efektiv, mbi c’vendosjet jane :
- Lindjet e levizjeve brenda perbrenda vete zones
- Lindjet e levizjeve ndermjet vete zonave te ndryshme
- Levizjet qe lindin nga zona te ndryshme dhe i drejtohen te se njejetes zone, si dhe
anasjellta, levizjet nga nje zone, drejtohen neper zona te ndryshme te siperfaqes.
Emertimet e zonave nga pikpamja e gjuhesore eshte nje problem tradicional kombetar,
aktualisht ne ne Shqiperi i dallojme sipas nje rradhe te meposhteme:
Prefektura/ Qetyte/ Komuna/ Rrajon/ Lagje/ Bllok.
Ne literature, per projektet e ndryshme te transportit, dallohen sipas kesaj rradhe:
Rrajoni / Dikstriti / Zona / Nenzona
Ndersa ne leksionin tone, per thjeshtesi, ne mund ti pergjithsojme si me poshte:
Siperfaqja / Territori / Zona / Nenzona
Sipas konceptimit te mesiperm, ne mund te emertojme cdo njesi me nje numer me 4 shifra,
ku sipas renditjes respektivisht, do te kemi: numuri i fundit jep emertimin e nenzones, numuri
i parafundit jep emertimin e zone, e keshtu me rradhe. Nga ky emertim del qe nje zone nuk
mund te kete me shume se 9 nenzona, po ashtu nje teritor nuk mund te kete me shume se
9 zona, e me rradhe. Sipas kesaj qe prezantuam, ekzistojne siperfaqe ne te cilat emertimi
mund te jete, p.sh. 2000 d.m. qe kjo siperfaqe nuk ka as teritor, as zona, e as nenzone. Ne
figuren e meposhme po japim nje siperfaqe te skematizuar ne njesi siperfaqeje.
Zonimi i siperfaqeve jasht studimit
Quhen ato siperfaqe te jashteme, ne lidhje me ate siperfaqe qe ne po studiojme, ose ato
siperfaqe te cilat nuk marrin pjese, ose nuk futen ne projektin e transportit tone. Por keto
siperfaqe kane rendesi per faktin se ne c’pozicion jane me siperfaqen tone, keshtu ne
dallojme dy mundesi te tyre:
a) Siperfaqet qe kane pika te perbashketa me siperfaqen tone, si dogana, rruge te
berbashketa nacionale, ose autostrada etj
b) Te gjitha siperfaqet e tjera, qe nuk e kane kete veti te cituar ne piken e mesiperme
8