Industrialización. Movemento Obreiro.

1. UNIDADE 3. INDUSTRIALIZACIÓN E
MOVEMENTO OBREIRO

2. Unidade 3. Industrialización e movemento obreiro
1. Aumento demográfico e expansión agrícola
2. A era do maquinismo
3. A revolución dos transportes
4. O capitalismo industrial
5. A segunda fase da industrialización
6. A nova sociedade industrial
7. Marxismo, anarquismo e internacionalismo

3. Introdución
• Entre 1780 e 1850 produciuse, en Gran Bretaña, en parte
de Europa e en Estados Unidos, unha transformación
radical dos sistemas de produción de bens: a Revolución
Industrial.
• As máquinas substituíron progresivamente o traballo
manual e os obreiros concentráronse en grandes fábricas.
• A industrialización deulle paso ao capitalismo. A industria
propiciou a aparición de dúas novas clases sociais: a
burguesía e o proletariado.
• A finais do século XIX, a economía dos países
industrializados coñeceu un novo período de expansión, a
Segunda Revolución Industrial.

4. PlantexamentoxeraldaRevoluciónIndustrial.
A Revolución Industrial:
Cambios profundos na estructura
económica e no sistema produtivo
do Antigo Réxime.
Cronoloxía:
2ª metade do
S. XVIII-1ª m XIX
País:
Gran Bretaña
Feitos máis relevantes
Factores que a fixeron
posible (Transformacións)
Sectores pioneiros
Consecuencias
-- Revolución agraria.
- Revolución demográfica.
- Revolución tecnolóxica.
- Creación de capital.
- Revolución nos transportes.
- Expansión do comercio.
- Nova mentalidade empresa-
rial.
- Desenvolvemento do siste-
ma financeiro.
- Desaparición do feudalismo.
- Industria téxtil.
- Industria siderúrxica.
- O ferrocarril.
-Económicas
-Medioambientais.
- Sociais.
- Políticas.
- Culturais.

5. 1. Aumento demográfico e expansión agrícola
• A Revolución Industrial foi o
resultado dun conxunto de cambios
económicos e tecnolóxicos, que se
produciron por primeira vez en Gran
Bretaña a mediados do século XVIII,
e que deron lugar a unha fonda
transformación da economía e mais
da sociedade.

6. 1.1. A revolución demográfica
• Desde mediados do século XVIII, a poboación
europea iniciou un proceso de crecemento
chamado revolución demográfica.
• As causas dese fondo cambio demográfico foron
o aumento da produción de alimentos e o
progreso da hixiene e da medicina.
• Como consecuencia disto produciuse unha
diminución da mortalidade e un lixeiro
incremento da natalidade.

7. A maior produción de alimentos, xunto as melloras hixiénicas e médicas permitiron un gran aumento da
poboación europea.
Pasteur facendo ensaios
Ensaio de Malthus
1798
Rúa de Liverpool 1833
Familia francesa,
1880
Jenner. Ilustración satírica da vacina
contra a vexiga
1.1. A Revolución demográfica
Evolución da poboación en Europa (1750-1850)

8. 1750 1800 1850
Poboación 140.000.000 187.000.000 266.000.000
Taxa de Natalidade 39%0
38%0
37%0
Taxa de Mortalidade 37%0
32%0
25%0
Crecemento vexetativo 2%0
6%0
12%0
1.1. A Revolución demográfica
Evolución da poboación en Europa (1750-1850)

9. A revolución demográficaA revolución demográfica
Refírese ao
Altísimo crecemento
demográfico entre
1750 e 1850
Altísimo crecemento
demográfico entre
1750 e 1850
Que se
debe
Descenso da
mortalidade
Descenso da
mortalidade
Natalidade
alta
Natalidade
alta
Motivada
por
Mellora na
alimentación
Mellora na
alimentación
Mellora da
hixiene
Mellora da
hixiene
Avances
médicos
Avances
médicos
Menos
catástrofes
Menos
catástrofes
Produce
cambios na
Distribución espacial
da poboación
Distribución espacial
da poboación
Provocando
Migracións
exteriores
Migracións
exteriores
Migracións
interiores
Migracións
interiores
Que dan
lugar ao
Éxodo rural
Éxodo rural
E ao
Crecemento urbano das
cidades
Barco de vapor

10. 1.2. A revolución agrícola
• O incremento da poboación provocou un aumento da
demanda de alimentos e a alza dos prezos agrícolas. Isto
estimulou os propietarios a melloraren a produción.
• Para estimular a produción, aprobáronse leis que lle poñían fin
ao antigo sistema señorial e comunal de propiedade da terra.
Esta converteuse nunha propiedade privada. (Lei de
Enclosures)
• En canto ás técnicas de cultivo, a innovación fundamental foi
a supresión do barbeito e a súa substitución por plantas
forraxeiras (sistema Norfolk).
• Iniciouse unha progresiva mecanización dos labores agrícolas
(segadoras, sementadoras, malladoras...).
• Novos cultivos (millo e a pataca) e a expansión do gando
(selección de razas)

11. Ao longo do s. XVIII en Gran Bretaña, e no s. XIX noutras zonas de Europa desenvolvéronse
unha serie de innovacións agrarias que permitiron un aumento importante da produción.
1.2. A Revolución agraria
As enclosures
O señor e a señora Andrews; Gainsborough, 1748-49
- Que dous temas vemos
no cadro? era habitual
representar aos
cabaleiros nun marco
rural? que pretende
demostrar o señor
Andrews pintándose na
súa finca?
- Que partes da paisaxe
agraria aparecen no
cadro? cales delas
serían comunais?
- Está cercada algunha
parcela? o gando estivo
sempre pechado? que
método se usou en
Inglaterra para pechar
as terras? como
afectaron os
cerramentos aos
campesiños pobres?
- Quen traballaba as
terras?

12. 1.2. A revolución agrícola
Avances agrícolas
• O sistema Norfolk permite non deixar ningunha porción
de terra en repouso (barbeito) e obter recursos
herbáceos cos que alimentar o gando.
• O sistema de sementado mecánico en regos de fileiras
paralelas posiblitan a recollida tanto de froitos coma
malas herbas.
• Asemede a utilización de novos arados (Roterham)
permite remexer os campos con facilidade e profundar e
cubrir as sementer con terra para, desta maneira,
protexelas do vento e tamén dos animais.

13. Introdúcíronse novas máquinas, ás que se lle aplicará o vapor, eliminouse o barbeito, seleccionáronse
as plantas, usáronse fertilizantes e fíxose unha cría selectiva do gando, destinado maioritariamente
para carne.
Sementadora de Jetrho Tull (s. XVIII)
Tractor a vapor (s. XIX))
Arado de ferro (s. XVIII)
Selección de
ovellas
Malladora en Yorshire, 1890
1.2. A Revolución agraria
Mecanización, novos cultivos e gandería

14. 1.2. A revolución agrícola
Sistema Norfolk
1750
Terra fertilizada
para sementar trigo
Para
1751
Terra fertilizada para
sementar nabos
Para o gando
1752
Terra fertilizada
Para sementar orxo
Cervexa, fariña e
alimentar ao gando
1753
Os trevos rexeneran
A terra e os animais
fertilízana
Trevos alimentan ao
Gando

15. As transformacións agrariasAs transformacións agrarias
Cambios na propiedade
da terra
Cambios na propiedade
da terra
Novos sistemas de
cultivo
Novos sistemas de
cultivo
Os openfields
Os openfields Son substituídos
polas Enclosures
Enclosures
Openfields antes de 1750 Enclosures a partir de 1750
Consecuencias
Consecuencias
- Desaparecen os campesiños pobres.
- Aparece unha burguesía rural rica.
- Introdúcense melloras técnicas.
- Aumenta a produción e créase excedente.
- Creación de capital rural.
- Os campesiños pobres emigran ás cidades.
(Éxodo rural)
Cereais
panificables:
trigo
1º ano 2º ano
Nabos para
o gando
3º ano
Cebada para
homes e
animais
4º ano:
Forraxe para
o gando
Barbeito trienal Sistema Norfolk
O barbeito
O barbeito
É substituído
pola Rotación
Rotación
Consecuencias
Consecuencias
-Estabulación do gando.
- Maior cantidade de terras de cultivo.
- selección de sementes e razas.
- Introdución de novas especies.
- Roturación de pantanos e bosques.
- Aumento dos fertilizantes naturais.
3. Barbeito.
2. C. de inverno.
1. C. de primavera.

16. 2. A era do maquinismo
2.1. Máquinas, vapor e fábricas
• Outro elemento básico de transformación foi a innovación
tecnolóxica.
• As máquinas foron substituíndo o traballo manual e
modificando os antigos sistemas artesanais.
• As primeiras máquinas que se introduciron estaban
accionadas pola forza humana e, posteriormente, por
enerxía hidráulica.
• Pero a fonte de enerxía que revolucionou a produción e os
sistemas de transporte foi o vapor.
• A mecanización e máis a introdución de novas fontes de
enerxía impulsaron o sistema fabril de produción.

17. Forno
Caldeira
Auga
Vapor
Válvula
de entrada
Pistón
Cilindro
Balancín
Biela
Roda
Válvula
de saída
Condensador
Auga de
refrixeración
MAQUINA DE VAPOR
Ver
vídeo

18. Os sectores pioneiros
1ª Revolución industrial
Os sectores pioneiros
1ª Revolución industrial
E foron
A industria téxtilA industria téxtil A siderurxiaA siderurxia Os transportesOs transportes
Foron os
que
Primeiro utilizaron
a mecanización
Primeiro utilizaron
a mecanización
Sistema doméstico
Fábrica
Forno de carbón vexetal
Alto forno de coque
Dilixencia
Ferrocarril

19. 2.2. A industria téxtil
• En Gran Bretaña, o primeiro sector en mecanizarse foi a
industria do algodón. No século XVIII existía un gran
comercio de “indianas”, un tecido estampado de algodón
procedente da India. Prohibiuse a súa importación e isto
estimulou a produción deste tecido en Inglaterra.
• Para poder fabricar máis cantidade, comezaron a aplicarse
innovacións. Unha das primeiras foi a lanzadeira voante
(John Kay, 1733), que aumentou a velocidade do proceso
do tecido.
• Máis adiante xurdiron novas máquinas de fiar (Water
frame, Jenny Mule) que incrementaron a produción de fío.
Finalmente, o tear mecánico (1785) completou o proceso
de mecanización téxtil.

20. A lanzadeira voante
Ata este momento os fíos transver-
sais do tecido había que pasalos a
mán dun lado a outro da peza téxtil,
isto limitaba a produción e a an-
chura das teas. A lanzadeira voante
solucionou estes dous problemas
ao aumentar a velocidade do tecido
e o ancho das pezas.
John Kay, 1733
A roda hidráulica
Foi o primeiro avance tecnolóxico
importante. Aínda que a roda hi-
dráulica fora inventada polos ro-
manos, viñérase perfeccionando
ao longo da historia e serviu para
aproveitar a forza das augas dos
ríos e mover as primeiras máqui-
nas nos muiños, ferrerías, minas
fábricas...
As máquinas de fiar
James Hargreaves; tecedor e
carpinteiro de Lancashire,
Inglaterra. Inventou a Spinning
jenny en 1764. Perfeccionada
posteriormente por Arkwright coa
Water frame.
A máquina de vapor
Sustituíu en moitos casos á roda
hidráulica. A primeira máquina fora
inventada por Newcomen e James
Watt mellorouna. A partir deste mo-
mento utilizouse na industria téxtil,nas
minas e nos medios de transporte,
principalmente nos barcos, e permitiu o
invento do fe-
rrocarril.
.

21. A máquina de vapor foi o invento clave do primeiro proceso de
industrialización, sendo a industria do algodón a que serviu de motor do
crecemento económico nos inicios da industrialización.
2.1. A INDUSTRIA TÉXTIL
Casa-taller de seda, Lyon; Moller
1860
Fábrica de algodón no Lancashire
1834
- Explica as diferenzas entre o taller e a
fábrica das imaxes nos seguintes aspectos:
método de produción, número de
traballadores, características do traballo,
rendemento e volume da produción.
- Que produtos eran máis baratos no
mercado? por que?
- Podía competir o taller coa fábrica? por
que? que saída lle quedaba aos donos dos
talleres?
- Quen cres que vivía mellor, un artesán ou
un obrario asalariado?
- Segue habendo industria artesanal hoxe?
que tipo de produtos elaboran e a quen
destinan a súa produción?
- Que importancia tivo a industria do algodón
no crecemento industrial?
- E a industria o principal sector económico
na actualidade?
- Onde se fabrican hoxe a maioría dos
produtos que consumimos? por que?

22. 2.2. A industria téxtil

23. 2.3. Carbón e ferro: a siderurxia
• A siderurxia foi outro sector pioneiro da
industrialización.
• O invento que permitiu unha maior produción de
ferro foi a utilización, por Darby (1732), do carbón de
coque, de gran potencia calorífica.
• Máis tarde, Bessemer inventou un convertedor para
transformar o ferro en aceiro.
• A demanda de ferro para trebellos agrícolas,
máquinas e ferrocarrís estimulou o xurdimento de
novos procesos: eliminación de escoura, fabricación
de láminas de ferro…

24. O segundo sector que máis medrou foi o do carbón e o ferro. A industria siderúrxica
fíxose imprescindible para fabricar máquinas e todo tipo de infraestruturas.
2.3. CARBÓN E FERRO
Parte máis vella da fábrica Stephenson; foto de
1902
Sección da Mina Bradley 1806
Martelo de vapor 1871

25. 3.1. O ferrocarril e o barco de vapor
• Nos seus inicios, o ferrocarril empregábase nas minas para
transportar o mineral en vagonetas que se movían sobre raís.
• As primeiras innovacións foron un novo sistema de raís de
ferro e unhas rodas con pestanas que impedían o
descarrilamento do ferrocarril.
• O fenómeno realmente innovador foi a locomotora de
Stephenson (1829), que accionaba o ferrocarril mediante unha
máquina de vapor.
• Posteriormente, a máquina de vapor aplicouse ao transporte
marítimo, e os barcos de vapor, construídos con ferro,
substituíron os de vela. En 1847 os barcos podían atravesar o
Atlántico en 15 días.

26. As primeiras vías férreas construíronse para transportar mercadorías,
arrastrándose os vagóns con cabalos.
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor
Ferrocarril de Lyon a St. Etienne,
1833

27. As locomotaras deseñadas polos Sthephenson comezaron sendo unha atracción de
feira, ata ser aplicadas ao transporte. Nos primeiros tempos a xente tiña medo da
‘velocidade’ do monstro de ferro.
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor
Como asegurarse contra accidentes
ferroviarios
Vítimas do tren
Locomotora como atracción en Londres; Rowlandson 1809

28. A rede ferroviaria inglesa construíuse con rapidez, á par que avanza o proceso
industrializador.
Apertura da primeira liña de viaxeiros,
Liverpool- Manchester 1830
Billete para a viaxe Liverppol- Manchester
1830
Pasado e presente, 1845
- Explica a mensaxe que transmite a pintura de arriba
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor

29. Evolución da construción do ferrocarril
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor
Antes de 1840
1841-1856
Ferrocarril en España e Galicia
Tardío. Barcelona-Mataró 1848. Madrid-
Aranjuez 1852. Langreo-Gijón 1855.
Galicia: 1873-1876: Santiago-Carril..
1877 Lugo-A Coruña A Coruña-Madrid:
1888 Ponte interancional de Tui (Eiffel).
1942: A Coruña-Santiago.
1970: FEVE: Ferrol-Ortegal-Mariña
Lucense-Asturias-Cantabria-Bilbao.
A Coruña. 1858 Inauguración das obras na Cubela
Desmantelamento
Da Estación do Norte
A Coruña. 1969

30. Evolución da construción do ferrocarril
Inauguración da estación
de Ourense 1881
Ponte de Tui, 1886
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor
Velahí ven, velahí ven avantando
comaros e corgas, e vales, e cerros.
¡Vinde vela, mociños e mozas!
¡Saludaina, rapaces e vellos!
Por onde ela pasa
fecunda os terreos,
espértanse os homes,
frolecen os eidos.
Velahí ven, velahí ven tan houpada,
tan milagrosiña, con paso tan meigo,
que parece unha Nosa Señora,
unha Nosa Señora de ferro.
Tras dela non veñen
abades nin cregos;
mais vén a fartura
¡i a luz i o progreso!
Curros Enríquez. Na chegada da
Primeira locomotora a Ourense

31. Os barcos de vapor non desprazaron aos veleiros ata fins do s. XIX, aumentando a rapidez e o volume
do transporte de marcadurías e viaxeiros entre os continentes.
Barco de vapor no río, 1852
Desembarcando en Alxer
1899
Compañía navieira de Bremen
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor

32. A revolución dos transporte non tería sido posible sin os avances na enxeñería, que permitiron a
construción das infraestruturas, nas que xogou un papel principal a arquitectura do ferro.
Ponte Luis I de Porto, 1885; foto de
1944
Viaduto de Asturias; Savanaud 1884
Ponte colgante de Bilbao
1894
Estación de Bilbao; Laurent
1867
Fot Bridge, Edimburgo 1889
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor

33. Dúas das obras de maior envergadura foron as canles interoceánicas de Suez e Panamá, de gran
importancia económica e estratéxica.
Inauguración da canle de Suez 1869
Inauguración da canle de Panamá
1914
3.1. O ferrocarril e o barco de vapor

34. 3.2. O incremento do comercio
• A Revolución Industrial deu paso a unha economía de mercado, na
que se producía para a venda en mercados cada vez máis amplos.
• Este cambio foi posible grazas ao aumento da produción, o
crecemento da poboación e a mellora do poder adquisitivo dos
campesiños e das clases populares.
• A mellora dos sistemas de transporte permitiu o aumento do
comercio interior.
• O comercio exterior tamén aumentou de modo considerable a
mediados do século XIX.
• As teorías do librecambio defenden a liberdade comercial entre
países. Aínda así, moitos países que estaban a iniciar a
industrialización impuxeron o proteccionismo, isto é, a defensa da
industria estatal mediante impostos (aranceis) sobre as
importacións.

35. En 1851 celebrouse no Crystal Palace, de Joseph Paxton, en Londres, unha
gran exposición de maquinaria industrial. O propio edificio foi unha mostra
dos avances da industria
- Que materiais se utilizaron na construción do edificio? que efectos tiveron eses novos materiais nos espazos
arquitectónicos?
- Como se puido construír o edificio en só seis meses? que sectores industriais interviron na construción?
- Para que se montou a exposición de 1851? para que se fan hoxe?
3.2. O incremento do comercio

36. 3.2. O incremento do comercio
Exposición Universal París. 1889
http://gl.wikipedia.org/wiki/Torre_Eiffel

37. O capitalismo liberalO capitalismo liberal
Foi sistematizado
por
Adam Smith (1723-
1790) economista in-
glés e autor da obra:
Unha investigación
sobre a natureza e
as causas da riqueza
das nacións.
Caracterízase
por
Libre comercio
internacional
Libre comercio
internacional
Lei da oferta e da
demanda
É o único regulador da economía: estabrece os prezos no mer-
cado.
Defende o librecambismo, é dicir, os intercambios comerciais
sin barreiras aduaneiras nacionais.
Recoñecemento
da propiedade
privada
A propiedade privada é un ben sagrado e o Estado debe de-
fendela por medio das leis.
Non á intervención
estatal na economía.
O Estado limítase a ser un mero observador, que debe adicarse
á xustiza, á asistencia social e ás obras públicas.
Lei do máximo
beneficio
O sistema baséase no consumo crecente, para manter unha pro-
dución en aumento e, así, obter o máximo beneficio.
Libre competencia
Non deben existir atrancos á competencia das empresas dentro
dos países. Estas só estarán sometidas á lei da oferta e da de-
manda.
4.1. Liberalismo
e capitalismo

38. 4.2. Bancos e finanzas
• A banca converteuse en intermediaria entre os
aforradores, que entregaban os seus cartos en
depósitos, e os industriais, que precisaban capitais
para investir.
• As empresas esixían grandes contribucións de
diñeiro, que un só empresario non podía
subministrar. Daquela xurdiron as sociedades
anónimas.
• Mediante as sociedades anónimas o capital que
require unha empresa é fraccionado en partes
(accións). Estas poden ser adquiridas e vendidas por
particulares na bolsa de valores.

39. FUCIONAMENTO DAS SOCIEDADES ANÓNIMAS
CAPITAL INICIAL 600.000 €
100 accións de 6000 €
SOCIEDADE POR ACCIÓNS
ACCIONISTAS DA EMPRESA
A B C D
30 accións
180.000 €
40 accións
240.000 €
20 accións
120.000 €
10 accións
60.000 €
Consello de
Administración
A
3 votos
B
4 votos
C
2 votos
D
1 voto
Dirixe a empresa
A empresa xera anualmente
BENEFICIOS
divididos
proporcionalmente
DIVIDENDOS
A
30%
B
40%
C
20%
D
10%

40. A acumulación de capital e a necesidade de investilo levaron á creación e o
desenvolvemento dos instrumentos financeiros: sociedades anónimas, bolsa e bancos.
Oficina Mussons en N. Orleans; Degas
1873
Acción dunha compañía
navieira inglesa, 1880
Bolsa de Nova Iork, 1850
Acción ferrocarril
Guantánamo 1877
• Describe o que se representa no cadro de Degas? a que se adican
eses persoeiros? cres que era un bo negocio? por que?
• Que é unha acción? onde se compran e se venden?
• Quen podía comprar accións? que pretendían comprándoas?
• Por que se constituíron sociedades anónimas para os negocios do
transporte? en que outros sectores se constituirían no s. XIX?
• De que tipo de empresas comprarías accións hoxe? por que?
4.2. Bancos e finanzas

41. 4.3. A expansión do capitalismo industrial
• A comezos do século XIX, a industrialización
estendeuse a países como Francia e Bélxica, cun
maior peso da siderurxia e menor da industria
téxtil.
• Entre 1850 e 1870, Rusia, Alemaña, Estados
Unidos e Xapón tamén se industrializaron.
• No sur de Europa coexistiron rexións
industrializadas e zonas esencialmente rurais. A
Europa oriental mantívose á marxe do proceso
de industrialización ata o século XX.

42. 1ª FASE DA REVOLUCIÓN INDUSTRIAL
EXPANSIÓN INDUSTRIAL CARA 1850

43. 5. A Segunda Revolución Industrial (1870-1914)
5. A Segunda Revolución Industrial (1870-1914)
Intensificación das transformacións económicas iniciadas durante a
1ª Revolución Industrial
Intensificación das transformacións económicas iniciadas durante a
1ª Revolución Industrial
Innovación tecnolóxica permanenteInnovación tecnolóxica permanente
Novas fontes de
enerxía: electricidade
e petróleo.
Novos sectores
industriais: químico
e eléctrico.
Novos países indus-
trializados: EE.UU.,
Xapón
Novas formas de
organización empresarial
e do traballo
Mundialización do
Comercio.
(Mercado mundial)
RequirenRequiren
FavoreceFavorece
Imperios coloniaisImperios coloniais
RivalidadesRivalidades
Consolidación do sistema capitalista

44. 5.1. Novas fontes de enerxía e novas industrias
• Nesta etapa, a electricidade e o petróleo emerxen como novas fontes de
enerxía desprazando ao carbón.
• A invención do dínamo permitiu producir electricidade en centrais
hidroeléctricas. A electricidade tivo múltiples aplicacións na industria.
• O petróleo comezou a extraerse en Estados Unidos a mediados do século
XIX.
• Na industria, a metalurxia adquiriu un grande impulso debido á produción
de novos metais.
• Desenvolvemento do sector da automoción. Henry Ford.
• A industria química (fertilizantes, pesticidas, produtos químicos (ácido
sulfúrico, sosa, dinamita, vulcanización do caucho), tintura, produtos
farmaceúticos, cemento armado (edificación dos primeiros rañaceos)
acadou un notable desenvolvemento en Alemaña.

45. Construíndo o Empire State (1932)

46. Construíndo edificio do Banco Pastor
(1921)

47. 5.2. Unha nova organización
industrial
• A finais do século XIX, a organización da produción foise
orientando cara á fabricación en serie como a mellor forma
de aumentar a produtividade, diminuír o tempo e reducir
custos.
• Este novo método de traballo denomínase taylorismo e
fordismo consistente na fabricación en cadea.
• Este sistema de produción naceu en Estados Unidos, e a
fábrica de automóviles Ford foi unha das primeiras en
implantalo.
• Os elevados investimentos de capital que requirían as
innovacións tecnolóxicas estimularon a concentración
industrial e as empresas fixéronse cada vez maiores.
Cartel, trust, holding. Oligopolio e monopolio.

48. ANO INVENTO
1838 Telégrafo (Morse)
1850 Máquina de coser
1872 Máquina de escribir
1876 Teléfono (Antonio Meucci)
1877 Fonógrafo
1879 Lámpada (Edison)
1882 Ferro de pasar (eléctrico)
1885 Automóbil
1887 Bicicleta
1888 Tranvía
1895 Cinematógrafo (irmáns
Lumière)
1906 Radio (Marconi)

49. A finais do s. XIX desenvolvéronse novos sectores industriais, como o petróleo, a electricidade ou os
automóbiles.
Xenedarores eléctricos 1920
Campo de petróleo en Texas, 1903
Daimler en 1891
Michelín 1898
Pinchazo; Lartigue 1911
5. 2ª fase da revolución industrial:
novos sectores industriais

50. Os empresarios, para aumentar a produción, introduciron novos métodos de traballo nos que o traballo
dos obreiros se analizou a fondo para buscar un rendemento maior.
Inspector midindo o tempo, 1930
Cadea de montaxe do Ford T
Mecánico central eléctrica;
Hine 1920
Estudo de como manexar eficazmente unha prensa de
man 1920
• Foi beneficiosa a introducción da cadea de
produción e do taylorismo? para quen?
• En que cambiou a forma de traballar dos
obreiros? eran tratados de forma distinta á das
máquinas?
• Redacta un comentario da foto de Hine
5. 2ª fase da revolución industrial:
Nova organización do traballo

51. Ford T
Ford T
ANO Nº DE
COCHES
FABRICADOS
Prezo
(dólares)
1909 18.664 950
1910 34.528 780
1911 78.440 690
1912 168.220 600
1913 248.317 550
1914 308.213 490

53. 5. 2ª fase da revolución industrial:
Nova organización do traballo
• Taylorismo: método aplicado polo estadounidense Taylor
relativo á organización do traballo establecendo división das
distintas tarefas no proceso de produción e controlando os
tempos de elaboración.
• Fordismo: traballo en cadea.
• Concentración horizontal: fusión de empresas do mesmo
sector coa finalidade de eliminar a competencia.
• Concentración vertical: fusión de empresas de distintos
sectores pero que están relacionadas no proceso produtivo.
• Cartel: acordo de empresas independentes dun mesmo sector
para fixar produción, prezos e áreas de comercialización (ver
oligopolio)
• Hólding: grupo financeiro que posúe a maioría das acción dun
conxunto de empresas e bancos.
• Trust: absorción de empresas por parte dunha moi forte coa
finalidade de monopolizar un sector ou varios.

54. ELABORA O ESQUEMA DAS FASES
DE INDUSTRIALIZACIÓN NO MUNDO
FASES 1ª 2ª
Cronoloxía
Principais países que se
incorporan
Fontes de enerxía
Materias primas
Inventos clave
Sectores industriais
Medios de transporte
Organización do traballo
Capital
Organización obreira

55. ESQUEMA DAS FASES DE
INDUSTRIALIZACIÓN NO MUNDO
FASES 1ª 2ª
Cronoloxía
Principais países que se
incorporan
Fontes de enerxía
Materias primas
Inventos clave
Sectores industriais
Medios de transporte
Organización do traballo
Capital
Organización obreira
Finais do XVIII-mediados do
XIX.
Gran Bretaña, Bélxica.
Carbón.
Ferro, algodón.
Máquina de vapor.
Téxtil, siderurxia.
Ferrocarril, barco de vapor
Aparición da fábrica.
Pequeno e mediano capital
Ludismo e aparición dos
sindicatos.
1870-1945
Alemaña, EE_UU, Xapón.
Petróleo, electricidade.
Cobre, bauxita, fostatos.
Motor de explosión.
Metalurxia, químico,
automoción,
electrodomésticos
Automóbil, avión.
Taylorismo e Fordismo.
Gran capital.
Concentración horizontal e
vertical: trust, holding,
cartel.
Socialismo. Grandes
sindicatos.

56. Vías para superar a criseVías para superar a crise
Concrétanse
en
Concentración
empresarial
Concentración
empresarial
Busca de novos
mercados
Busca de novos
mercados
Nova organización do
traballo e da produción
Nova organización do
traballo e da produción
En forma
de
Sociedades
anónimas
Sociedades
anónimas
HoldingHolding
CartelCartel
TrustTrust
MonopolioMonopolio
Provoca a
aparición do
ImperialismoImperialismo
Que se
concentra na
Colonización de
África
Colonización de
África
Colonización de
Asia
Colonización de
Asia
Que se
Materializou no
TaylorismoTaylorismo
E deu lugar
ao
Traballo en
cadea
Traballo en
cadea

57. Creáronse novos barrios, derrubándose as antigas murallas, e intentouse
planificar o crecemento mediante os proxectos de ensanche.
Proxecto de Ensanche de Barcelona, Cerdá
1863
• Por que e para quen se proxectaron os ensanches?
• Localiza nos planos as partes antigas e os ensanches. Indica as diferenzas entre os dous espazos.
• Por que non se respectaron os proxectos orixinais dos ensanches?
• Que vantaxes tiña, e ten hoxe, a planificación do crecemento urbano?
A CIDADE INDUSTRIAL NO SÉCULO XIX

58. Dentro das cidades produciuse unha segregación social do espazo. Os ricos barrios burgueses,
contrastaban cos míseros barrios obreiros.
• Compara as dúas imaxes de Londres no s. XIX, sinalando as diferenzas e explicando a que se debían.
• Segue habendo esa diferenza social nos barrios das cidades actuais?
A CIDADE INDUSTRIAL NO SÉCULO XIX

59. A CIDADE INDUSTRIAL NO SÉCULO XIX
A vivenda
Vivenda burguesa Vivenda obreira

60. 6.1. A burguesía
• A burguesía converteuse no grupo hexemónico, ao
ser a propietaria das industrias e dos negocios.
• Existía unha gran burguesía integrada por
banqueiros, xente que vivía de rendas e
propietarios de grandes fábricas.
• Tamén había unha mediana burguesía composta
por profesionais liberais, funcionarios e
comerciantes.
• Un elevado número de empregados e tendeiros
formaban a pequena burguesía.

61. Coa revolución industrial xorde unha nova sociedade, a sociedade de clases. A burguesía fíxose co poder político e
económico.
Restaurante Cupido de Londres 1860 Jardim das damas, Lisboa 1845
6. A nova sociedade industrial
a sociedade de clases: a burguesía

62. 6.2. Os obreiros
• Os traballadores das fábricas formaban o proletariado industrial
e urbano. Constituían a man de obra necesaria para as fábricas.
Eran un grupo moi numeroso e desfavorecido.
• Ao principio non existía ningunha lexislación que fixase as
condicións laborais dos traballadores.
• Como consecuencia disto, as súas condicións de vida e de
traballo resultaban moi duras: xornada laboral de 12 a 14 horas
diarias e remuneracións insuficientes. Isto obrigaba a traballar a
nenos e mulleres en condicións salariais inferiores aos homes.
• Os obradoiros carecían de condicións de seguridade e hixien, o
cal incrementaba as enfermidades entre os obreiros.
• Non tiñan seguridade social (nin seguro médico, nin paro…).

63. Os grandes beneficios das empresas baseábanse nos baixos salarios que lle
pagaban aos obreiros, con xornadas laborais inhumanas.
6. A nova sociedade industrial
a sociedade de clases: os obreiros
Saíndo da mina, Virxinia; O’Sullivan 1867-
68 Mineiro; O’Sullivan 1867-68

64. As mulleres e os nenos cobraban aínda salarios máis baixos.
Mulleres nunha fábrica téxtil, 1900
Nenos e mulleres nunha fábrica de conservas; Hine,
1910
Nenos nunha fábrica téxtil en 1903, Carolina do
Sur
• Cres que na actualidade aínda se poden ver imaxes de
nenos traballando? onde? por que se ven obrigados a facelo?
• Por que as mulleres se viron obrigadas a traballar por un
salario máis baixo? traballaban máis ou menos horas cos
homes ao longo do día? por que? segue pasando o mesmo
hoxe?
• Quen se beneficiaba da explotación laboral de mulleres e
nenos? e hoxe? por que o fan? como se podería evitar esa
inxustiza?
6. A nova sociedade industrial
a sociedade de clases: os obreiros

65. A pesar do crecemento económico, millóns de europeos víronse obrigados a
emigrar ao longo do século XIX e principios do XX.
Cartel fomentando a emigración en
Inglaterra
Esperando o embarque, Nápoles
Emigrantes galegos no barco
• Por que se viu obrigada tanta xente a emigrar? que
transporte fixo posible esa emigración masiva?
• Explica a mensaxe do cartel? cres que a situación
que presenta era real? a quen lle interesaba fomentar
a emigración, mesmo na Inglaterra industrial?
• Fíxate nas caras dos que esperan o embarque, están
contentos por partir? que opinas de que nenos tan
novos se visen na obriga de deixar a súa terra?
• Como cres que sería a viaxe no barco?
6. A nova sociedade industrial
a sociedade de clases: os obreiros

66. A maioría dos emigrantes dirixíronse ao continente americano, sobre todo a
Estados Unidos e Arxentina.
Hotel de inmigrantes, Buenos Aires
Inmigrantes traballando nun taller, Nova
Iork
Muller galega chegada a Buenos
AiresIlla de Ellis, 1918
Italianos en Ellis; Hine
1905
6. A nova sociedade industrial
a sociedade de clases: os obreiros

67. 6.3. As primeiras asociacións obreiras
• A primeira reacción dos obreiros foi a súa oposición ao maquinismo, por
consideralo responsable dos baixos salarios e do paro.
• A súa protesta dirixiuse cara á destrución de máquinas e o incendio de
establecementos industriais (ludismo).
• Paralelamente, algúns sectores de traballadores comezaron a decatarse de
que formaban parte dunha mesma clase social, cuns mesmos problemas.
Conciencia de clase.
• Nacen as Sociedades de Socorro Mutuo.
• Para defender os seus intereses, crearon organizacións de traballadores e
fundáronse os primeiros sindicatos. As sociedades obreiras foron incialmente
ilegais. En 1825, derrogáronse en Gran Bretaña as leis que as proibían e
naceron os primeiros sindicatos (Sindicato Nacional de Teceláns). En 1834
fundouse a Great Trade Union. Sindicato que unificaba aos diversos oficios.
• Os obxectivos principais foron a mellora das condicóns laborais, redución da
xornada laboral, melloras salariais, regulamento do traballo infantil…

68. Ludistas destruíndo a maquinaria
Koehler. A Folga

69. 1802-1919: Conquistas do movemento obreiro en
Gran Bretaña
• 1802 Límítase a 12 horas diarias a xornada laboral dos nenos.
• 1819: Prohíbese o traballo dos niños menores de 9 anos nas
fábricas de algodón.
• 1824: Recoñeces o dereito de asociación obreira
• 1833: Limítase o traballo dos nenos entre 10 e 13 años a 48
horas semanais; entre 13 e 18 anos a 69 horas semanais.
Establécese que os neños deberán acudir dúas horas á
escola durante o seu tempo de traballo.
• 1842: Prohíbese o traballo nas minas a nenos e mulleres.
• 1878: Limítase o traballo das mulleres a 56 horas e media
semanais nas fábricas. Leis para controlar a seguridade,
ventilación, comidas, etc., no traballo.
• 1908: Primeiros sistemas de seguridade social.
• 1919: Recoñecemento da xornada diaria de oito horas.

70. Salarios insuficientes (o exemplo francés)
Home 2 francos
Muller 1 franco
Neno de 8 a 12 anos 0,45 francos
Neno de 13 a 16 anos 0,75 francos
Salarios (1840)
Prezos (1855)
Quilo de pan 0,40 francos
Quilo de carne 1,25 francos
Ducia de ovos 0,55 francos
Litro de viño 0,55 francos
Quilo de patacas 0,75 francos

71. Para o socialista utópico francés
Fourier (1772- 1837), os falansterios,
comunidades rurais autosuficientes,
serían a base da transformación
social. Os falansterios crearíanse por
acción voluntaria dos seus membros
e nunca deberían estar compostos
por máis de 1.600 persoas, que
vivirían xuntas nun edificio con todos
os servizos colectivos. Cada persoa
sería libre de elixir o seu traballo, e
poderíao cambiar cando quixese,
pero os salarios non serían iguais
para todos. A maioría dos falansterios
fracasaron.
7. O SOCIALISMO UTÓPICO
Fourier: os falansterios

72. 7.1. Marxismo e socialismo
• A mediados do século XIX, Marx e Engels denunciaron a explotación da
clase traballadora e defenderon a necesidade dunha revolución obreira
para destruír o capitalismo.
• A través da revolución, o proletariado conquistaría o poder político
(ditadura do proletariado) e crearía un estado obreiro que socializaría a
propiedade.
• A fin da propiedade privada levaría á progresiva desaparición das clases
sociais e do Estado, para así acadar o ideal de sociedade comunista, isto
é, sen clases.
• A partir do derradeiro terzo do século XIX, os marxistas propuxeron a
creación de partidos obreiros socialistas. O seu obxectivo era a
realización da revolución proletaria, pero defendían a intervención na vida
política a través da participación nas eleccións nos parlamentos estatais.
Dende aí impulsarían unha lexislación máis favorable aos traballadores
(sufraxio universal, imposto progresivo, xornada laboral das oito horas,
seguridade social…)

73. Narx e Engels redactores do Manifesto
Comunista (1848)
A historia de todas as sociedades
até os nosos días é a historia
das loitas de clases. Homes libres
e escravos, patricios e plebeos,
señores e servos, mestres e
oficiais, nunha palabra: opresores
e oprimidos enfrontáronse
sempre, mantiveron unha loita
constante, velada unhas veces e
outras, franca e aberta; loita que
rematou sempre coa
transformación revolucionaria de
toda a sociedade ou o
afundimento das clases en pugna.
Nas anteriores épocas históricas
atopamos case por todas partes
unha completa diferenciación da
sociedade en diversos
estamentos, unha múltiple escala
gradual de condicións sociais (...)
Texto completo Manifesto Comunista:
Información sobre Karl Marx (wikipedia)

74. 7.2. O anarquismo
• O anarquismo reuniu un conxunto de pensadores (Proudhon,
Bakunin, Kropotkin…) que tiñan en común tres principios
básicos:
• A exaltación da liberdade individual e da solidariedade social.
• A crítica á propiedade privada e a defensa de formas de
propiedade colectiva.
• O rexeitamento á autoridade, principalmente do Estado.
• Defendían a acción revolucionaria dos obreiros e campesiños
para destruír o Estado e crear unha nova sociedade colectivista e
igualitaria.
• Algúns defenderon a acción violenta contra os piares do
capitalismo (burguesía, exército, Estado e a Igrexa). Outros
patrocinaron a creación de sindicatos revolucionarios
(anarcosindicalismo), para así mellorar a condición obreira e
impulsar a revolución social.

75. Bakunin
Información sobre Bakunin (wikipedia)
O noso programa esixe e debe esixir
irrenunciablemente:
1. A igualdade política, económica e
social de todas as clases e todos os
pobos da terra.
2. A abolición da propiedade hereditaria.
3. A apropiación da terra polas
asociacións agrícolas, e do capital e de
todos os medios de produción polas
asociacións industriais.
4. A abolición do ordenamento xurídico da
familia patriarcal, baseado
exclusivamente no dereito a herdar a
propiedade, así como a equiparación dos
dereitos políticos, económicos e sociais
do home e da muller.
5. A crianza e educación dos nenos de
ambos os sexos ata a súa maioría de
idade, entendéndose que a formación
científica e técnica, na que se inclúen os
niveis máis altos de formación, será igual
e obrigatoria para todos. A escola
substituirá á igrexa e fará innecesarios os
códigos penais, os policías, os castigos, a
prisión e os verdugos.
M. Bakunin. Os fundamentos económicos
e sociais do anarquismo.

76. Marxismo Anarquismo
Contra
Capitalismo
Dominio da burguesía
Propiedade privada
Miseria Obreira
Defensa da propiedade colectiva
Partidario da acción obreira
Obxectivo
Revolución obreira
Dirixida por
Partidos obreiros
1ª Fase ditadura do proletariado
Estado obreiro
Socialización da propiedade
2ª Fase Comunismo
Extinción do Estado
Sociedade sen clases
Liberdade individual
Solidariedade social
Defensa da propiedade colectiva
Rexeitamento á autoridade e aos
partidos políticos
Revolución social
Obxectivo
Espontáneo Organización
Sindical
Sociedade sen clases
Fin do Estado
Propiedade colectiva

77. 7.3. O internacionalismo
• Marxistas e anarquistas defendían a necesidade de unir os esforzos da
clase obreira de todo o mundo para loitar contra o capitalismo
(internacionalismo proletario).
• Por iniciativa de Marx, en 1864, creouse a Asociación Internacional de
Traballadores (I Internacional) á que se adheriron marxistas, anarquistas
e sindicalistas. A discrepancia entre estes dous grupos fixo que
desaparecese en 1876.
• En 1889, algúns dirixentes socialistas fundaron en París a II Internacional.
Esta diferénciase da anterior en que era exclusivamente unha
organización socialista que tiña como finalidade coordinar a acción dos
distintos partidos socialistas do mundo.
• A II Internacional creou algúns don símbolos de identidade do movemento
obreiro, como o himno da internacional e a festa do 1º de Maio (Día dos
Traballadores)

78. O 1º de maio
• En Chicago, o primeiro día do mes
de maio de 1886, foron detidos e
axustizados numerosos
traballadores por manifestarse en
petición dunha xornada laboral de
oito horas. Para perpetuar a
memoria deses loitadores, dende o
ano seguinte celébrase cada
Primeiro de Maio a festa do
traballo. En case todos os países
democráticos é día festivo e os
sindicatos convocan
manifestacións en defensa dos
dereitos de todos os traballadores,
á vez que se celebran diversos
actos de carácter lúdico e festas de
irmandade.
A internacional