3. injecties
inhoudsopgave
4 inleiding
6 project 37 wandelroute
10 project 38 in actie-route
12 project 39 plukbomen
14 project 40 uitkijktoren
16 project 41 speelplekken
18 project 42 aankondigingsbord
20 project 43 koffiepunt
22 project 44 schooltuinen
24 project 45 nieuwe film Van Gasteren
26 project 46 ANWB fietsroute Nagele
28 project 47 kunstenaars in Nagele
30 project 48 collectief atelier
32 project 49 proefwonen
34 project 50 gratis plantjes dag
35 project 51 overtuinen
I. Injecties maakt onderdeel uit van een aantal
themakaternen en een Masterplankaart opgezet door
het Ontwerplab Nagele, in opdracht van Gemeente
Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus.
Deze katernen met projecten en randvoorwaarden
voor projecten vormen een handvat voor toekomstige
ontwikkelingen van het dorp Nagele, een monument
van de moderne tijd.
Andere katernen zijn:
A. Het Nieuwe Nagele
B. Spelregels
C. Dorpsentrees
D. Park Nagele
E. Dorpsweide
F. Kerngebied
G. Wonen en werken in het bedrijvenpark
H. Verkeer en parkeren
I. Injecties
J. Gerstehof + Lucernehof
K. Vlashof + Klaverhof
L. Koolzaadhof
M. Karwijhof
-3-
4. inleiding
De eerste stap
Een injectie. Het is een een kleine ingreep voor iemand
die ziek is of voor de sterspeler die de wedstrijd
ondanks de pijn toch wil spelen. Zo ook voor Nagele;
kleine ingrepen die een zetje geven naar een gezond
dorp en ingrepen die de ster van Nagele weer laten
stralen. Veel ideeën komen rechtsreeks uit gesprekken
met bewoners andere projecten zijn reacties op het
bestudering van historisch materiaal. En alle projecten
beginnen bij A; het idee. Dan komt het enthousiasme,
het doorzetten en de ondersteuning.
Injecties staan ook voor een snelle handeling. Nu
meteen beginnen en met kleine stappen richting een
duidelijk doel. Een fraai monument voor de wereld en
een gezond dorp voor de Nagelezen.
-4-
6. project 37
wandelroute
Het plan getoond in de realiteit
Het verhaal dat verteld wordt in het museum van Een voorbeeld van een zeer fraai vormgegeven route
Nagele is even boeiend als complex en abstract. In die informatie en kunst met elkaar verbind is het
samenwerking met het museum zal een wandelroute Phoenixpad door het Purmerbos door Mirjam Bakker
worden ingericht die alle hoogtepunten van het dorp (foto’s rechter pagina en www.mirjambakker.nl). De
aan de bezoeker en de geïnteresseerde dorpsbewoners kaart op de volgende bladzijde toont de uitgezette
toont. Zo kan de bezoeker de theorie en de plannen route. Samen met het museum, een architect en een
meteen in de werkelijkheid bewonderen. kunstenaar zal verdere invulling worden gegeven aan
dit multidisciplinaire project.
Maar ook nu al kunnen tijdelijke borden de plannen
voor Nagele alvast tonen aan de bewoners. Een
interactieve dimentie zou toegevoegd kunnen worden
doordat bezoekers in kunnen bellen of inloggen met
een mobiele beeltdelefoon. Het museum Nagele heeft
al interesse getoond om bij een dergelijk project input
te leveren vanuit de kennis die zij hebben opgedaan
door het organiseren van rondleidingen.
Plattegrond en realiteit in één
-6-
8. L
K I
J
M
H
F
O N
P EINDE
G
START E
A
D
B C
route door Nagele
-8-
9. START Museum Nagele. J. De centrale waterpartij
Bekijk de ontstaansgeschiedenis van, en de De verbreding van de tocht maakt van een
theorie achter dit speciale dorp ontwateringkanaal een okerkleurige spiegel
Ontvangst routeboekje die het groen van het middenterrein en de
A. Zuiderwinkels woningen van Rietveld weerspiegeld
Ontdek de culturele laag van Nagele K. De schooltuintjes
Beleef een van de kleinste stedenbouwkundige De strak in het stramien van de school
plannen van de beroemde Bakema, het model aangelegde schooltuintjes toont de agrarische
voor de Rotterdamse lijnbaan. achtergrond van de regio
B. Het oude Nagele L. De kerk van Bakema
Hier staan de oudste huizen van Nagele die zich Een van de parels van architectuur is deze
nog niet schikken in het stramien van de hofjes uit sobere betonblokken opgetrokken kerk.
C. Karwijhof Standvastig en kwetsbaar staan de betonnen
H
et hofje rondom een groene kern, de poten van de toren in het gras
basiseenheid van het dorp Nagele M. Het sportieve hart
D. De school van Van Eyck Het nieuwe multifunctionele centrum en het
L
oop binnen door het raam en ontdek hoe het sportveld vormen het sportieve hart van dit
voelt om kind te zijn in de wereld van Van Eyck dorp. Ten tijde van wedstrijden wemelt het
in het volledig gerestaureerde schoollokaal hier van de mensen en in de namiddag trapt de
Hierna verloopt de route verder naar het jeugd hier zijn balletje
middenterrein met rechts het monument. N. De kern van het middengebied
Ooit geplaatst door de dienst publieke In de muziekkoepel spelen de muzikale
werken ten tijde van de aanleg van de Ketelbrug talenten van de regio en worden toneelstukken
vormt deze stenenpartij het symbool van de opgevoerd
bewoners van Nagele O. Het voorhof
E. Het vizier Het gerenoveerde voorhof nodigt uit om op het
De indrukwekkende bomenpartij met speeltuin terras van het Schokkererf nog wat te drinken
in het midden geeft een doorzicht naar de maar eerst gaat de route nog naar de overkant
bosrand en in de winter, als de bomen hun blad van de weg
hebben verloren, zelfs helemaal tot Schokland P. Het centrale plein
F. Het hofje van Rietveld Vanaf het pleindeel aan de loswal kan je uitkijken
Ontworpen door de beroemde architect naar de weidse polder en het aan de andere
en meubelmaker geven deze gerenoveerde kant het nu vertrouwd geworden Nagele. Om de
woningen een mooi beeld van het wandeling goed af te sluiten is het ook mogelijk
oorspronkelijke Nagele. Op bepaalde dagen is om een van de mooiste begraafplaatsen van de
zelfs een museumwoning te bezichtigen wereld te bezoeken aan de andere kant van de
G. De speeltuin weg.
De speeltuinen vormen de verbinding tussen
de hofjes. In de geest van Van Eyck kunnen hier
kinderen spelen en ouders elkaar ontmoeten.
H. De bosrand
Van dichte bosrand tot hoge bosbrug opent dit
groene lint zich naar de polder. Vanaf de top
van de brug is duidelijk het voormalig eiland
Schokland zichtbaar en het fietspad wat daar
naartoe leidt
I. De bosbrug
Vanaf de bosbrug is aan het einde van de tocht
het andere monument van de Noordoostpolder,
voormalig Schokland, duidelijk zichtbaar
-9-
10. project 38
in actie route
Een gezond dorp
De “in actie route” is een manier om het bospad
door de windsingel te activeren voor de bewoners.
Alhoewel het een geweldige wandelroute is kan nu
ook de actievere bewoner zijn energie kwijt in het
bos. Zowel jong als oud kunnen gebruik maken van de
toestellen die op de uitgezette route staan. De route
is naar voorbeeld van een vergelijkbare route in het
Amsterdamse bos (beelden trimroute amsterdamse
bos). De verschillende oefeningen zijn; rek en strek,
evenwicht, horden, rek en strek, hangbrug, slalom
bomen, spring, horden, trappen, buikspier, hangbrug,
rek en strek, ringen en opdrukken
route
- 10 -
12. project 39
plukbomen
De hofjes laten groeien
Nagele kan niet zonder haar bomen. Ze vormen de
ruggengraat van het geroemde groenplan. Maar bomen
kunnen nog veel meer. Via plaatselijke leefbaarheids
initiatieven kunnen, op de aangewezen plekken,
pukbomen worden geplant. Deze bomen maakten ook
al onderdeel uit van het originele groenplan van Mien
Ruys. De bomen zullen onderhouden worden door de
hofjes waarin zij staan. De oogst is voor iedereen om
op te snoepen. Een bomenspecialist of leverancier zal
worden gevraagd om een aanplantingplan te maken
en zal workshops geven aan de hofbewoners. Bomen
die kunnen worden aangeplant zijn; Appels, Peren,
Pruimen, Kersen, Abrikozen, Nectarines, Perziken en
Vijgen.
plukvelden
- 12 -
14. project 40
uitkijktoren
Plan van bovenaf
De schoonheid van het vlakke land van de
Noordoostpolder en Nagele toont zich het best vanuit
de lucht. Voor dit overzicht is slecht beperkte hoogte
nodig. Een uitkijktoren op de juiste plek kan het
unieke stedenbouwkundige plan voor Nagele in de
werkelijkheid tonen.
Maar een uitkijktoren op deze plek kan nog veel meer.
Het zal het voormalige eiland Schokland op een totaal
andere manier in zijn geheel tonen. Het zal een baken
vormen voor de fietsers die over het nieuwe fietspad
van Schokland komen. Het is een uniek speelelement
in het bospad en daarnaast kan het activiteiten op het
naastgelegen polderlandje aanwakkeren.
Nagele Schokland
- 14 -
16. project 41
speelplekken
Aldo van Eyck
Een van de prominente architecten van het
oorspronkelijke plan van Nagele – Aldo van Eyck –
heeft tussen 1947 en 1978 rond de zevenhonderd
speelplaatsen uitgevoerd. Toen hij in 1947 dienst
kwam van de Gemeente Amsterdam, waren er in de
woonbuurten geen of nauwelijks speelvoorzieningen
voor kinderen. Van Eyck kreeg als opdracht voor iedere
buurt een kleine openbare speelplaats te ontwerpen.
De strakke ontwerpen met basisvormen lieten ruimte
voor interpretatie over en stimuleerde zo de fantasie
van kinderen.
In het originele ontwerp zouden op de ruimten indeling schoolpein volgens de plannen van Van Eyck
tussen de hofjes speelplekken komen voor kinderen.
Zo konden de kinderen maar ook de ouders van de
verschillende hofjes elkaar ontmoeten. De charme
van de Van Eyck speeltuinen is dat zij niet bestaan uit
fantasieloze wipkippen maar uit basale vormen die met
de omringende bomen en het nabije bos de kinderen
kunnen stimuleren. Net als in het oorspronkelijke
plan zal een architect wijzen op welke wijze de juiste
vormen gekozen kunnen worden.
speelplekken verbinden de hoven
- 16 -
18. project 42
aankondigingsbord
Het monument Nagele
“Nieuw land, teruggewonnen uit de Zuiderzee,
een voormalige binnenzee die ontstond in de
Middeleeuwen. De Noordoostpolder werd
drooggelegd tussen 1937 - 1942 door middel van drie
pompstations (Buma (1940) in de buurt van Lemmer,
Vissering (1942) in de buurt van Urk, Smeenge (1941)
in de buurt van Voorst). Het voormalige eiland Urk is
opgenomen in de dijk systeem; het voormalige eiland
Schokland is nu onderdeel van het zuidelijke deel van
het nieuwe polderland. Polder het maaiveld: variërend
tussen de 0,5 meter onder NAP in het oosten en 4,5
meter onder NAP in het westen. De Noordoostpolder
omvat ongeveer 48.000 ha, 24x20 kilometer, waarvan
37.000 hectare is gereserveerd voor landbouw-en
grasland, 2.000 ha voor bebossing (tussen Lemmer en
Kuinre en bij De Voorst), 2.300 ha voor groenten en
fruit cultuur (in de buurt van Marknesse, Luttelgeest
en Kraggenburg) en 200 ha voor de bollenteelt en de
teelt onder glas (in de buurt van Ens). Een distributie
plan werd opgesteld in 1947 voor de vaststelling van
ongeveer 1.500 bedrijven. Standaard perceelgrootte:
24 hectare (800x300 meter) met een derivaat omvang
van de ondernemingen van 12, 24, 36 hectare; minimale
grootte van 12 hectare, de gemiddelde grootte van 25
hectare etc.”
Dit is het begin van de tekst die de UNESCO status
van werelderfgoed voor de Noordoostpolder moet
bewerkstelligen. Om de heroïek van de strijd tegen
het water en de overwinning op dit water het best te
ervaren zijn Schokland en Nagele essentieel. Schokland,
dat al op de werelderfgoed lijst staat, is vanaf het
nieuw aan te leggen fietspad en de vaarroute vanuit
Nagele duidelijk zichtbaar als een eiland in het vlakke
polderland. Vanaf de andere kant is de rechte wand
van bebossing van de windsingel met daardoorheen
de lage bebouwing van Nagele zichtbaar. Het dorp
dat gewonnen heeft van, en ontstaan is uit het water
en nu de strijd aangaat met de winderige polder.
Deze twee dorpen zijn onlosmakelijk met elkaar en
het erfgoed verbonden en kunnen oor hun makkelijk
bereikbare ligging als één monument bezocht
worden. Een zorgzame omgang met het erfgoed van
Nagele is daarom noodzakelijk. Een start kan gemaakt
worden door toeristen vanaf de A6 te wijzen op het
poldermonument Nagele middels een ANWB bord.
- 18 -
20. project 43
koffiepunt
Leren leven van het land
Het koffiepunt is een injectie in het dagelijks leven van
Nagele. Het is een eerste aanzet om de culturele laag in
Nagele te versterken en uit te bouwen. Het koffiepunt
voorziet in het schenken van koffie aan de bezoekers
van Nagele, maar kan natuurlijk ook het gemis aan een
ontmoetings-plek voor de bewoners tijdelijk invullen.
Het koffiepunt is tegelijkertijd een informatie punt
waar bezoekers informatie over Nagele, het museum
en de omgeving zullen vinden. Het Ontwerplab Nagele
heeft drie opties voor ogen: Het oude koffiehuis
renoveren, een kunstenaar uitnodigen die het
koffiepunt ontwerpt en vervaardigd of een koffiepunt
realiseren in een bestaand pand in afwachting van een
nieuwe bestemming.
kunstobject om mensen samen te brengen (voor een kop koffie)
- 20 -
22. project 44
schooltuinen
Leren leven van het land
Nagele is gebouwd als agrarische gemeenschap.
Maar de verbintenis met het land is al lang niet meer
zo vanzelfsprekend al dat deze was in de beginjaren.
Veel van de kinderen zullen later niet op het land gaan
werken maar in een andere sector. Om de verbintenis
met het land en de agrarische gemeenschap te
versterken is het plan om aan de zuidzijde van de
basisscholen schooltuinen aan te leggen met hulp van
locale boeren.
Aldo van Eyck heeft in het ontwerp al rekening
gehouden met een sterke vervlechting van de binnen
en de buitenwereld. Alle ramen hebben een lage
vensterbank die ook aan de buitenkant zit. Hierdoor
veranderen de ramen voor volwassenen in deuren
voor de kinderen. Zo kunnen zij direct naar hun
tuintjes zonder eerst een lange weg naar volks en
schooltuinencomplex af te leggen.
Om dit mogelijk te maken zal er een aanpassing gedaan
moeten worden op het bestemmingsplan en moeten
de grenzen van de tuintjes duidelijk afgezet worden.
Dan kan in het najaar van 2010 al begonnen worden
met het behandelen van de grond.
- 22 -
24. project 45
nieuwe film Van Gasteren
NAGELE NU
In 1959 maakte de cineast Louis van Gasteren
(Amsterdam, 1922) een film over het ontwerp en de
bouw van Nagele onder de titel “Een nieuw dorp op
nieuw land”. Deze documentaire is een documentaire
van geschiedschrijving gebleken. De opdrachtgever was
het Ministerie van Volkshuisvesting. Het initiatief voor
het maken van de film toont aan, dat het ontwerpproces
voor Nagele als iets bijzonders werd gezien. De film
toont het ontwerpproces en de bouw van Nagele. De
architecten van de Werkgroep speelden op verzoek
de vergaderingen na in een hiervoor geënsceneerde
ruimte, ingericht met maquettes en tekeningen. Op
deze wijze bracht men het collectieve karakter van het
ontwerpproces naar buiten.
Na vijftig jaar is er veel veranderd en stelt Van Gasteren
de vraag of het dorp nog ‘voldoet’ aan de eisen van
tegenwoordig. De structuur van de bevolking is
veranderd, als-mede de behoefte aan woonruimte,
voorzieningen en omgeving. NAGELE NU zal een
inventarisatie geven van de visie van bewoners en
bestuurders op de toekomst van Nagele. Met onder
meer financiële steun van het Stimuleringsfonds voor
de Architectuur en het Ministerie van Vrom zal deze film
tot stand komen. De bevindingen van de inventarisatie
op film zal tevens de basis zijn voor het organiseren
van de NAGELE-LEZING. Louis van Gasteren wil met
het aan de orde stellen van de kernvraag “Hoe gaan
architecten en stedenbouwers om met de toekomst?”
een bijdrage leveren aan discussies en visies op
toekomstgericht bouwen. De bedoeling is iedere twee
jaar een lezing te organiseren door deskundigen, die
de interactie tussen architectuur/stedenbouw en de
ontwikkelingen in de samenleving aan de orde stelt.
- 24 -
26. project 46
ANWB fietsroute Nagele
Nagele op de kaart
Nagele, maar ook de Noordoost en Flevopolder
vormen de blinde vlekken in het fietsroutenetwerk van
Nederland. Nu de aandacht en de waardering voor de
polders groter wordt is het tijd om Nagele goed aan te
sluiten op dit recreatieve netwerk. Het nieuwe fietspad
(project 36) is een stap in de goede richting maar een
plek in het landelijk fietsnetwerk lijkt misschien wel de
kleinste maar is de grootste stap.
- 26 -
28. project 47
kunstenaars in Nagele
Beginnend kunstenaar in Nagele
Pas afgestudeerde kunstenaars worden uitgenodigd In Juni zijn eindexamen tentoonstellingen aan
om een jaar lang in Nagele te komen wonen en werken. alle kunstacademies van Nederland. Bezoek deze
We onderscheiden twee soorten kunstenaars. Zij die tentoonstellingen en maak een selectie van kunstenaars
schoon werk maken zoals: illustraties, animaties, die je wil uitnodigen voor een gesprek. Betrek hierbij
grafischwerk, schilderijen, klein ruimtelijkwerk en zij ook de academies.
die groot en/of vuil werk maken zoals: grote beelden
en werk met materialen zoals klei, beton, staal, enz. Het project kan mede gefinancierd worden door de
gemeente, door sponsors en door het aankopen van
Om kunstenaars te selecteren voor Nagele zou er een kunst.
Curator aangesteld moeten worden. De functie van
deze persoon is verbindingen leggen tussen Nagele
en de kunstwereld. In Nagele werkt de curator samen
met Dorpsbelang, Museum Nagele, Groen Brigade
Gemeente en Mercatus In de kunst wereld werkt
de curator met kunstacademies, galeries, culturele
instellingen en andere musea zoals de Paviljoens in
Almere.
- 28 -
29. Kunstenaar schoonwerk heeft nodig:
Een ruimte om te wonen en te werken.
Plekken om te exposeren
Kunstenaar vuilwerk heeft nodig:
Een ruimte om te wonen, een ruimte om te werken.
Plekken om te exposeren
Bied de kunstenaar voor maximaal een jaar een
woning aan waar hij kan werken. Dat zouden ook
twee kunstenaars in een woning kunnen zijn, waarbij
de schone werker zijn werkruimte thuis heeft en de
vuile werker elders in het dorp moet kunnen werken,
bijvoorbeeld in het Schokkererf, de Zuiderwinkels,
de Mierenhoop, bij een ondernemer op het
industrieterrein of in een van de scholen.
Mogelijke expositie ruimtes zijn: Bij bewoners thuis,
bij ondernemers, scholen, kerken, museum Nagele,
op gevels, de dorpsweide, zichtbaar in het land, op
combines, enz. Afhankelijk van het soort werk.
Zoek samenwerking met Kunstacademies,
ondernemers, sponsoren, overheid, culturele
instellingen en lokale partijen.
- 29 -
30. project 48
collectief atelier
Bloeiplek in Nagele
Een atelier in Nagele waar kunstenaars gebruik van
mogen maken is een belangrijke voorwaarde voor
veel kunstenaars om zich te willen vestigen in Nagele.
Een atelier voor kunstenaars kan ook een tijdelijk
programma zijn in een gebouw voordat het een
definitieve bestemming krijgt, zoals het Schokkererf of
de Zuiderwinkels. Een school die binnenkort leeg komt
te staan en/of de Mierenhoop zijn ook locatie waar
een atelier gerealiseerd kan worden. Het atelier zou
ook een expositiefunctie kunnen vervullen.
In de aanloop naar de vernieuwing van het Schokkererf kan
het gebouw tijdelijk van een doorn in het oog getransformeerd
worden naar een kunstwerk die de entree van Nagele markeert.
- 30 -
32. project 49
proefwonen in Nagele
Kennismaken met cultuur in de Nooroostpolder
Smaakvol kennismaken met de kunst en cultuur van de
Noordoostpolder door hier een weekeindje te komen
proefwonen in het bijzonder dorp, Nagele. Gemeente
Noordoostpolder en Mercatus woondiensten maken
dit mogelijk. Het weekeindje proefwonen is een
aantrekkelijke manier om het leven en cultuur in
Noordoostpolder beter te leren kennen.
Een weekeindje proefwonen begint vrijdagavond
om 19.00 uur en duurt tot zondagmiddag 15.00 uur.
Er wacht u een aantrekkelijk keuzeprogramma vol
bijzonderheden. En natuurlijk is er voldoende tijd om
Noordoostpolder zelf verder te ontdekken!
Architectuur
- 32 -
34. project 50
gratis plantjes dag
Mercatus deelt uit
Door gratis planten beschikbaar te stellen aan
bewoners wordt een impuls gegeven aan de inrichting
van de tuinen en de betrokkenheid bij de openbare
ruimte vergroot.
Mercatus organiseert dag waarop bewoners gratis en/
of tegen zeer voordelige prijs planten kunnen ophalen
bij een kraam in het dorp. Op deze dag kunnen ook
andere activiteiten rond het thema planten en
bloemen worden georganiseerd in samenwerking met:
de Groenbrigade en lokale bloemen kwekers.
- 34 -
35. project 51
overtuinen
Bewoners mogen de openbare ruimte voor hun huis
zelf inrichten met groen en speeltoestellen. Bewoners
worden hierbij ondersteund door gemeente en
Mercatus. Er kan samen gewerkt worden met de
Groenbrigade en ontwerpers om de ruimte vorm te
geven.
Per bouwstrook moet door de gezamenlijke bewoners
worden aangegeven of men hier gebruik van wil
maken. Bewoners nemen verantwoordelijkheid voor
het groenonderhoud.
- 35 -
36. colofon
deze uitgave is gemaakt door Ontwerplab Nagele in opdracht van
Gemeente Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus,
Emmeloord d.d. 30 juni 2010
