1. 11‐11‐2010
Terugblik High sustainabili‐tea
‘verjongen van de organisatie’

2. 11 november 2010, Ecodrome Zwolle
High sustainabili‐tea – verslag lezingen en rondetafelgesprekken
Op de Dag van de Duurzaamheid organiseerde VUconnected samen met de Kreatieve Industrie Zwolle in het
Zwolse Ecodrome een middagprogramma over ‘over verjongen van de organisatie, sociale innovatie en een
zoektocht naar creatieve ideeën en oplossingen met het oog op de naderende gevolgen van vergrijzing van de
samenleving. Het thema duurzaamheid werd benaderd vanuit een sociaal maatschappelijk perspectief. De
middag bevatte lezingen van Aart Bontekoning over ‘de kracht van generaties’ en Eric Koenen over de ‘KUNST
van leiderschap’. Aan de hand van de aangedragen thematiek door de sprekers, gingen leidinggevenden uit
het bedrijfsleven onder het genot van een duurzame high tea samen met kunstenaars dieper in op het
onderwerp. De rondetafelgesprekken gingen over samenwerken, creatief en buiten de kaders denken en
doelen behalen.
De kracht van generaties, Aart Bontekoning
Binnen vrijwel iedere organisatie zijn verschillende generaties aan het
werk. Hoe ga je om met verschillende generaties binnen de organisatie?
Hoe blijf je als organisatie interessant voor de aanstormende generaties
werknemers? Aart Bontekoning verzorgde met zijn lezing de aftrap van
het programma. Hij legde uit hoe organisaties meer rendement kunnen
halen uit de verschillende generaties in de organisatie. Hij maakte
daarbij gebruik van zijn onderzoek en meest recente boek: ‘Het
generatieraadsel. Ontdek de kracht van generaties’. Bontekoning ging in zijn betoog in op de wijze hoe je
verschillende generaties binnen een organisatie kunt verbinden. Hoe je ervoor kunt zorgen dat uit de
verscheidenheid van generaties juist de kracht wordt gehaald. Hij sprak over de specifieke kenmerken van
verschillende generaties binnen een organisatie. Bij welke generatie hoor je met een bepaalde leeftijd? Hoe
wordt de levensfase van een bepaalde generatie dan genoemd en welke vernieuwingsimpulsen neemt dat met
zich mee? Op een heldere wijze legde Bontekoning uit hoe de protestgeneratie (1940‐1955) op een vruchtbare
wijze kan samenwerken met de einsteingeneratie (1985‐2000) en hoe de generatie X (1955‐1970) begrip kan
opbrengen voor de culturele omstandigheden, wijze van interpreteren en de manier van werken van de
pragmatische generatie (1970‐1985). Bontekoning beseft dat tussen de
generaties binnen een organisatie vaak sprake is van spanningsvelden.
Zo sprak hij over tegenstellingen tussen de manier van doen van de
protestgeneratie en daar tegenover de wensen van de
Einsteingeneratie als:
 macho versus macho feminien
 werken hier, leren daar versus leren en werken integreren
 formeel versus persoonlijk
 bedrijf nr.1 versus authentieke professional nr. 1
 gesloten kennissysteem (indirect) versus open kennis delen
(direct)
 zwaktes en fouten zien/straffen, het Oude Werken versus
krachten zien en ondersteunen, diversiteit benutten, het
Nieuwe Werken
Collectieve ontwikkeling generaties
Volgens Bontekoning is er sprake van een relatie tussen ‘het ondersteunen van collectieve ontwikkeling van
generaties’ en andere thema’s. Hij vindt dat organisaties zich moeten inzetten voor de ontwikkeling van alle
nieuwe generaties. Belangrijk daarbij zijn pijlers als: sociaal innoveren, basis leggen voor individuele

3. talentontwikkeling, continu updaten cultuur (het Nieuwe Werken voor alle generaties), interactief leren en
vitaliseren.
Tip voor leiders
Bontekoning gaf aan het eind van zijn verhaal nog enkele tips mee aan de bezoekers in de zaal. Hij sprak over
uitdagingen die leiders hebben bij het ten volle benutten van de generaties:
 energiefluctuaties moeten leiders zien als signalen evolutie
 leiders moeten het spanningsveld instappen en ontrafelen
 het zien en benutten van verschillen
 vernieuwingsimpulsen van ALLE generaties steunen
 Wijsheid oudere generaties opsporen en overdragen
De KUNST van leiderschap, Eric Koenen
Eric Koenen verbindt kunstwerken met de meest essentiële dilemma’s waar leidinggevenden mee worstelen
bij veranderingsprocessen in de organisatie. Dit doet hij aan de hand van zijn boek: ‘de kunst van leiderschap
in tijden van verandering’. Koenen inspireerde de aanwezigen in de zaal om zelf een visie te ontwikkelen op
leiderschap van de 21e eeuw. Hoe kan je als bedrijf en leidinggevende creatief zijn. De kracht van Koenen is, zo
bleek, dat hij aan de hand van grappige, interessante soms prikkelende beelden, het publiek kan verleiden om
verder te kijken dan organogrammen, blauwdrukken en cijfertjes. Om kort gezegd verder te kijken dan de
zakelijke hardheid en realiteit van het bedrijfsleven. Koenen slaagde
erin om met zijn verhaal het aanwezige publiek uit te dagen buiten de
gebaande paden te treden. Illustrerend voor zijn verhaal was een
anekdote die Koenen naar voren bracht over een bepaald bedrijf: ‘we
stonden op de rand van de afgrond, maar gelukkig hebben we een grote
stap voorwaarts gemaakt’. Dit citaat typeerde Koenen die in zijn verhaal
humor afwisselde met de serieuze issues waar leidinggevenden mee te
maken hebben. Gedurende zijn lezing wist Koenen met de beelden en
anekdotes constant het publiek erbij te houden. Verschillende keren
steeg er gelach op uit de zaal om een beeld die op humoristische wijze
de realiteit van een bedrijf of leidinggevende bloot legde.
De rondetafelgesprekken
Na de lezingen ging een deel van het publiek in rondetafelgesprekken
onder leiding van gespreksleiders dieper in op de aangereikte
thematiek. Onze dank gaat daarbij uit naar de bijdrage van de
gespreksleiders: Egbert Dommerholt, Elja Kalisvaart, Corné de Regt, Jan
van Popta en Theo Smits. Zij zorgden ervoor dat het gesprek gaande bleef en dat de resultaten van de veelal
bruisende gesprekken niet verloren zijn gegaan, maar juist zijn vastgelegd. Voor ieder van de verslagen is weer
een andere insteek gekozen. Dit zorgt voor een compleet en overzichtelijk beeld van de middag.
Een goede vibe
In een artikel in De Stentor van 7 december stond over de sfeer tijdens de rondetafelgesprekken en de reacties
van de deelnemers het volgende geschreven: ‘De 15 kunstenaars en 15 leidinggevenden zaten eerst nog wat
onwennig bij elkaar, maar door de twee lezingen die aan het programma gekoppeld waren kwam de dialoog
als snel op gang. De samenstelling van de groep deelnemers aan de brainstorm werkte in de discussie
inspirerend en vernieuwend. ‘Een goede vibe’ aldus kunstenares Danitsja van Dijk. ‘Waar, de ruimte zoeken
voor een kunstenaar een natuurlijk proces is, is dit binnen veel bedrijven een zoektocht naar de optimale
balans tussen sturing en innovatie. Hier kan de kunstenaar bedrijven verder helpen’, aldus gespreksleider Elja
Kalisvaart. De deelnemersmix van kunstenaars en bedrijfsleven, zowel tijdens het lezingenprogramma als
gedurende de brainstorm, werd door alle partijen enorm gewaardeerd. Vernieuwing en verkenning stonden

4. voorop. Heilige huisjes werden al snel losgelaten en respect en nieuwsgierigheid naar elkaars visie en
werkwijze typeerden de sfeer tijdens de tafelgesprekken.
Zoektocht
Het woord ‘arbeidsmarkt’ is volgens de deelnemers van één van de tafels achterhaald. Het zal verdwijnen en
worden vervangen door: werk‐ en levensstijl, levensbewust leren en levenspad. Om binnen organisaties
verjonging tot stand te brengen is het van belang dat organisaties op zoek gaan naar een sleutel die beweging
brengt. Daarbij werden door tafelgasten enkele voorwaarden, middelen, verschillen, maar ook knelpunten
genoemd.
Voorwaarden
Bij het verjongen van organisaties zijn enkele uitgangspunten te benoemen. Zo is het van belang dat individuen
binnen de organisatie open staan voor elkaar, elkaar vertrouwen geven en ontvangen, verbinden door met
elkaar te communiceren en contact te houden en lef tonen door de nek uit te steken op momenten dat dit
nodig is.
Middelen
Als mensen met elkaar aan tafel zitten en praten over
een bepaald thema komen er vaak ‘leuke’ voorbeelden
over tafel. Een voorbeeld is verleiden. Zo gebeurd het
binnen arbeidsverhoudingen vaak dat formele
structuren niet helpen. Tip: plaats een ontmoeting
binnen de kaders van een spel. Als het goed is opgezet
doet iedereen mee, vallen muren weg en komt het kind
weer naar boven. Een andere optie is experimenteren
zoals met een ‘schaduwkabinet’ of ‘proefpersonen’. Dit
is een leuk idee en uitvoerbaar als het echt gedragen
wordt en serieus wordt ingezet.
Verschillen
Om organisaties te verjongen is het belangrijk dat er rekening wordt gehouden met verschillen in generaties,
opleiding, IQ, EQ en SQ en dat deze ook benoemd worden.
Gevoelsleeftijd
Als je voor jezelf je gevoelsleeftijd benoemt, welke is dat dan? Maakt die gevoelsleeftijd dan uit bij welke
generatie jij je het beste thuis voelt?
Balans
Balans is voor veel mensen onderwerp van gesprek. Als je voor jezelf zou mogen opschrijven hoe je aan de ene
kant vanuit je eigen passie wilt werken en aan de andere kant aansluit bij een bewuste of onbewuste
structuur. Waar sta je dan tussen de waardecreatie en €?
Knelpunten
De maatschappij vergrijst, steeds meer ‘ouderen’ in de beslissingsstructuur en het aantal jongeren neemt
verhoudingsgewijs af. Hoe kan je er dan toch voor zorgen dat je organisaties ‘jonger’ wordt? Als mijn
overtuiging is dat de wereld er zo uit ziet, dat er geen ruimte is voor anders denkenden, hoe kan ik dan als
andersdenkende, anderen toch anders laten denken?
‘Passie voor werk is van belang, diversiteit en contact tussen generaties is daarbij essentieel’
Het gaat bij leiding geven om ontdekken en sturen op waar de energie zit in een organisatie en in de mensen.

5. Leiderschap is misschien wel de vaardigheid om dit te zien en hierop te sturen. Binnen de organisatie moeten
leidinggevenden de volgende zaken stimuleren: passie, bevlogenheid, ergens voor gaan, samen mooie dingen
doen, talent en talentontwikkeling. Voor de leidinggevende is het van belang dat hij over de generaties heen
kijkt en hen met en van elkaar laat leren en zich daardoor kunnen ontwikkelen. Het werken in een organisatie
gaat erover om gezamenlijk een doel voor ogen te houden met respect voor diversiteit en gericht op
onderlinge verbinding.
Zakelijk perspectief niet verliezen
Rendement is binnen een organisatie een belangrijk item. Er moet immers wel geld verdiend worden, dus
snelheid van handelen is een vereiste. Het mag en kan niet zo zijn dat het proces van leidingeven uitmondt in
praten, praten, ruimte geven, nog meer tijd geven etc. Het is belangrijk dat leidinggevenden en medewerkers
helderheid en duidelijkheid creëren met elkaar. Dit vraagt wel om een veilig klimaat waar er ruimte is om
fouten te maken. Een klimaat waar contact tussen de generaties mogelijk is en wordt gestimuleerd. Mensen
zijn een schakel in het geheel en worden gestimuleerd tot delen, samenwerken en leren vanuit onderlinge
tegenstellingen.
Een duurzame organisatie weet om te gaan met paradoxen als angst en verlangen / passie, open
versus gesloten systeem, structureren en vertrouwen op zelfregulerend vermogen en
bedrijfskundige kant versus menswaarden.
Managen werkt eerder verstorend dan stimulerend.
Het haalt mensen uit hun kracht en sluit onvoldoende
aan op waar de energie zit. De mens heeft de neiging
om zich in te leveren voor het grote geheel, om zijn
passie in te temmen en om doelen na te streven die
niet persé leiden tot meer geluk. Bijvoorbeeld meer
geld, hogere omzet. Vraag die dit opriep; Waar streeft
de mens naar in arbeidsrelaties en werk? En wat is dan
duurzaam? Van belang is in ieder geval dat er meer
focus komt op lerend en innovatief vermogen. Dit
vraagt dan wel om ruimte binnen kaders.
Tijd om de handen ineen te slaan
De tijd dat je als ondernemer alles in je eentje kon klaren, is voorbij. Een bedrijf dat klaar wil zijn voor de
toekomst, zal moeten samenwerken met andere partijen. Of dat nu bedrijven zijn met wie je het aanbod aan
diensten of producten kunt uitbreiden, creatieve ZZP’ers die meedenken over de core business van een bedrijf
of een netwerk op internet waar je snel nieuwe contacten kunt maken en jonge mensen kunt bereiken en
binnenhalen.
De bereidheid tot samenwerken is bij alle deelnemers aan de tafel aanwezig. Sterker nog, iedereen werkt op
de één of andere manier al samen. De kunstenaars als ZZP’ers in hun relatie met opdrachtgevers. En de
ondernemers met conculega’s, maar ook met studenten die met een frisse kijk op zaken mee kunnen praten
over ontwikkelingen of de inzet van de nieuwste vormen van social media.
Geld niet grootste drijfveer voor nieuwe generatie werknemers
Opvallend gegeven is dat de ondernemers van mening zijn dat geld niet de grote magneet is om jongeren
binnen te halen binnen een bedrijf. Belangrijker is de mate van verantwoordelijkheid en de faciliteiten die een
bedrijf biedt op het gebied van werk‐ en ontmoetingsplekken met collega’s.
Het Nieuwe Werken en Social Media
Het Nieuwe Werken binnen bedrijven verschilt weinig van de manier waarop ZZP’ers werken. Je werkt

6. wanneer je wilt en waar je wilt, zo lang je werk maar op tijd af is. Dit zorgt voor een hogere productiviteit,
meer vrijheid, creativiteit en uiteindelijk meer energie.
Het belang van sociale digitale netwerken wordt erkend, bijvoorbeeld om op de hoogte te blijven van wat er in
jouw branche gebeurd en om gemakkelijk nieuwe contacten te leggen. Maar vooral de ondernemers blijken
daarnaast de live ontmoetingen te prefereren.
Duurzaamheid geïntegreerd in bedrijfsvoering
Voor wat betreft duurzaamheid zijn de aanwezige ondernemers al in een ver gevorderd stadium. Het cradle‐
to‐cradle principe is ingeburgerd en de tafelgasten realiseren zich dat ondernemers de boot volledig missen
wanneer ze niet maatschappelijk verantwoord ondernemen. MVO zal in de toekomst nog meer aan belang
winnen is de verwachting. Bij de kunstenaars komt MVO niet zo zeer terug in de manier van produceren, maar
meer als thema bij hun kunstwerken.
Rare kunstenaars effectief in bedrijfsleven
De inzet van kunstenaars door ondernemers wordt op verschillende manieren bekeken. De één zet
kunstenaars in door kunstwerken in het bedrijf te plaatsen. De ander vraagt kunstenaars juist om mee te
denken tijdens het creatieve proces binnen een bedrijf. Iedereen is het er wel over eens dat juist de
“creatieven” binnen een bedrijf vaak de beste ideeën hebben en dat er dus goed naar hen moet worden
geluisterd, ‘ook al zijn ze soms een beetje raar’.
Stellingen
Tot slot nog enkele stellingen die aan één van de tafels geplaatst werden:
‘Iedere generatie wordt opnieuw vervangen door een andere. De tijd loopt door,
zekerheden worden opnieuw gezocht, dus in feite verandert er niets: welkom bij
‘Opnieuw Conservatisme’
Generaties benoemen is leuk, maar je gevoelsleeftijd bepaald wie je bent
Volgens je eigen passie werken kan, als het voldoet aan een bepaald economisch
resultaat